تحلیل معیار¬های صوری اشعار آوازی غلامحسین‌بنان در دو برنامه از گل¬های رنگارنگ رادیو ایران با تکیه بر تطبیق اوزان شعری با ردیف¬های آوازی عسکری فراهانی، کریمی و دوامی

محورهای موضوعی : هنر

زهره رجبی رستم آبادی ¹ , فاطمه غلامرضایی کهن ^{2 *} , پویا سرایی ³ , ساناز رهروی پوده ⁴

1 - دانشجوی دکتری پژوهش هنر، گروه هنر، دانشکده جامعه و رسانه، واحد اصفهان (خوراسگان)، دانشگاه آزاد اسلامی، اصفهان، ایران/ مرکز تحقیقات گردشگری، معماری و شهرسازی، واحد اصفهان (خوراسگان)، دانشگاه آزاد اسلامی، اصفهان، ایران.
2 - استادیار، دکترای زبان و ادبیات فارسی، دانشکده آموزش عمومی، پزشکی افضلی‌پور، کرمان. ایران.
3 - استادیار، دکتری پژوهش هنر، دانشکده موسیقی وهنر، واحد تهران (مرکز)، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
4 - استادیار، گروه معماری، دانشکده جامعه و رسانه، واحد اصفهان (خوراسگان)، دانشگاه آزاد اسلامی، اصفهان ایران /مرکز تحقیقات گردشگری، معماری و شهرسازی، واحد اصفهان (خوراسگان)، دانشگاه آزاد اسلامی، اصفهان، ایران.

تاریخ دریافت : 1403/11/14 تاریخ پذیرش : 1404/02/26 تاریخ انتشار : 1404/02/24

کلید واژه: برنامه گل¬های رنگارنگ, تلفیق شعر و موسیقی, غلامحسین‌بنان, موسیقی آوازی دستگاهی, وزن شعر فارسی.,

چکیده مقاله :

شعر، نخستین کار ذوقی- ادبی است و موسیقی آوازی از پیوند شعر با آواز حاصل می­شود. برنامه «گل‌ها»، یکی از نخستین برنامه­های موسیقی ایرانی بود که بین سال­های 1335 تا 1357 از رادیوایران پخش می­شد؛ ازاین‌رو، گنجینه­ای غنی از پیوند شعر و موسیقی محسوب می­شود. با تشکیل انجمن موسیقی ملی، موسیقی ایرانی شیوه­های اجرایی متنوعی به خود گرفت و غلامحسین‌بنان، ازجمله خوانندگانی بود که از سال 1321 خوانندگی در رادیو را آغاز کرد. پژوهش حاضر قصد دارد، به بررسی دو شعر آوازی بنان در برنامۀ «گل­های رنگارنگ» بپردازد؛ بدین­گونه، پس از تجزیه­وتحلیل صوری برنامه­ها ازجهت زمانی، دو شعر آوازی، ازجهت وزن، فنون و تکنیک آواز، زیبایی‌شناسی، شیوۀ ارائۀ دستگاه و گوشه، مورد بررسی قرار می­گیرد و بعد از منطبق نمودن وزن شعر با ردیف‌های آوازی عسکری فراهانی، کریمی و دوامی با روش تحلیل محتوای صوتی و بهره‌گیری از منابع کتابخانه­ای در پاسخ به این سوالات: چگونه اجرای موسیقی آوازی غلامحسین‌بنان توانسته است، مضامین احساسی شعر را در دستگاه‌های موسیقی ایرانی تشدید و تقویت کند؟ چرا غلامحسین‌بنان در برخی اجراها از قالب‌های سنتی ردیف موسیقی ایرانی فاصله گرفته و این تغییرات چه تأثیری بر انتقال مفاهیم شعری و موسیقی داشته‌اند؟ این نتیجه حاصل می­شود: بنان، در بسیاری موارد با استفاده از تکنیک­های آواز و درک بالایی که از مفاهیم شعر داشت، دستگاه­ها و گوشه­هایی را انتخاب می­کرد که بتوانند، حس و معنا را تقویت کنند و ازطرفی، کاملاً پای­بند قالب­های ردیف­ موسیقی ایرانی نبوده است. امید است، این پژوهش بتواند، راه‌گشایی برای رونق بیشتر ساز و آواز  ایرانی باشد.

چکیده انگلیسی:

Poetry is the earliest form of artistic and literary expression to emerge among any nation or ethnic group. The Golha program was one of the first broadcasts aired by Radio Iran and is considered a rich repository of the fusion between poetry and music. Gholamhossein Banan began singing for the radio in 1942. This study explores how Banan’s vocal performances amplified and enriched the emotional themes of poetry within the framework of Iranian classical musical modes (dastgāh). It investigates why Banan at times deviated from the traditional structures of the Iranian radif system and how these deviations influenced the conveyance of poetic and musical meaning. To answer these questions, the authors analyze two of Banan's vocal interpretations. Following a structural analysis of the selected performances, the study examines them in terms of poetic meter, aesthetic approach, and the method of presenting dastgāhs and their constituent gushehs. The poetic meters are then compared and aligned with the vocal radifs of Asgari Farahani, Karimi, and Davami. This research adopts a qualitative content analysis approach, utilizing data gathered from library and archival sources

Methodology: This study employs a qualitative methodology, with audio content analysis as the primary approach. Data was collected through archival and library research, including note-taking from textual sources, consulting reliable online platforms related to poetry and music, gathering audio files, and using digital databases and virtual resources. The audio samples were purposefully selected from Jane Lewisohn’s Golha Project website

Discussion: The analyses conducted in this study not only examine the alignment—or lack thereof—between poetic rhythm and Iranian radif structures but also clarify the mechanisms of poetry–music fusion in Banan’s vocal performances. In the tradition of dastgāhi music, the selection of poetic meter, gusheh, and musical mode plays a crucial role in reinforcing poetic meaning and emotional expression. Banan’s interpretations stand as distinguished examples of this synthesis. The analysis reveals how music can vividly express the hidden layers of poetic meaning through its emotive power

Conclusion: With his deep knowledge of Iranian classical musical modes and his masterful vocal technique, Banan skillfully amplified the intended meaning of the poetry he performed. Through vocal ornamentation, dynamic tonal shifts, deliberate pauses, and emotionally resonant phrasing, he brought poetic messages to life in a compelling manner. While he respected many traditional radif conventions, he also exercised creative freedom when appropriate, stepping beyond rigid structures to enhance the musical and emotional depth of his performances

منابع و مأخذ:

احمدنژاد، کامل و کمالی اصل، شیوا. (1386). عروض و قافیه. تهران: آبیژ.
اسعدی، هومان.(۱۳۸۲). از مقام تا دستگاه؛ نگاهی موسیقی شناختی به جنبه‌هایی از سیر تحول نظام موسیقی کلاسیک ایران. ماهور، شماره (۱1)، ۶۱- ۷۵.
خالقی، روح‌الله. (1377). نظری به موسيقی. تهران: محور.
دربندی، سیدعلیرضا. (1399). گل‌های رنگارنگ. تهران: پيکان.
دل‌آرا، داریوش و شادکام، علی. (1395). دایرةالمعارف مصوّر موسیقی. چاپ هفتم، تهران: سایان.
دوامی، عبدالله. ( 1381). ردیف آوازی و تصنیف¬های قدیمی. موسسۀ فرهنگی هنری ماهور.
دهلوی، حسین. (1379). پيوند شعر و موسيقی آوازی. تهران: موًسّسۀ فرهنگی هنری ماهور.
رازانی، ابوتراب. (1961). شعر و موسیقی و ساز و آواز در ادبیات فارسی. تهران: اداره کل نگارش وزارت فرهنگ.
رضوی‌فرد، حسین. (1393). پیوند موسیقی و شعر. چاپ بیست و سوم، فصلنامه پژوهشی چوک.
سپنتا، ساسان. (1369). چشم انداز موسيقی ايران. تهران: مشعل.
شفيعی‌کدکنی، محمدرضا.(1389). موسيقی شعر. چاپ دوم، تهران: نقش‌جهان.
شيرازی، فرصت¬الدوله. (1354). بحورالالحان. به کوشش علی‌زرین‌قلم، تهران: فروغی.
صدر، هومن. (1390). بنان نوای جاودان. تهران: فرهنگ معاصر.
طوسی، خواجه‌نصیر. (1396). معيارالاشعار. تصحيح جليل‌تجليل، تهران: ناهيد.
عسکری‌فراهانی، حاتم. (1369). ردیف آوازی. تهران: موسسه فرهنگی- هنری ماهور.
فخرالدّينی، فرهاد. (1392). تجزیه‌وتحلیل و شرح رديف موسيقی ايران. چاپ دوم، تهران: معين، موزة موسيقی.
فرهت، هرمز. (1400). دستگاه در موسیقی ایرانی. ترجمۀ مهدی‌پورمحمد، چاپ پنجم، تهران: پارت.
قيس‌رازی، شمس. (1369). المعجم فی معايير اشعار العجم. تصحيح محمدبن‌عبدالوهّاب‌قزوينی، چاپ سوم، تهران: افست گلشن.
کریمی، محمود. (1374). ردیف آوازی محمود کریمی. انجمن موسیقی ایران (نوار کاست).
کریمی، سعید. (1401). جریان‌شناسی موسیقی مردم پسند. تهران: ماهریس.
کيانی، مجید. (1393). هفت‌ دستگاه موسيقی ايران. چاپ سوم، تهران: سورۀ مهر.
ملّاح، حسینعلی. (1367). پیوند موسیقی و شعر. تهران: فضا.
میلر، لوید. (1384). موسیقی و آواز در ایران. ترجمۀ محسن‌الهامیان، نشر ثالث.
یارشاطر، احسان. (1368). برخی از ویژگی¬های مشترک شعر و هنر فارسی. ایران¬نامه، (29)، 58-68.
Amoozegar Fassie, F. (2010). The Poetics of Persian Music the intimate correlation between prosody and Persian classical music, The University of British Columbia (Vancouver).
Lewisohn, J. (2015). 18. Conservation of the Iranian Golha radio programmes and the heritage of Persian classical poetry and music.
Margulis, E. H., Levine, W. H., Simchy-Gross, R., & Kroger, C. (2017). Expressive intent, ambiguity, and aesthetic experiences of music and poetry. PLoS One, 12(7), e 0179145.
Vaezi, F., & Divsalar, F. (2014). Investigation on the influences of cadential cycles on poetic meter and measure. Journal of Social Sciences Mcser Publishing Rome- Italy, 15.