بررسی جستارهای تعلیمی در اثر گمنام «اطباق الذهب فی المواعظ والخُطب» اثر شرف الدین شفروه اصفهانی
محورهای موضوعی : تعلیمیخالد موحدی نیا 1 , فاروق نعمتی 2 * , حسین قدمی 3
1 - دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات عربی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
2 - دانشیار گروه زبان و ادبیات عربی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران (نویسنده مسئول)
3 - استادیار گروه زبان و ادبیات عربی، واحد تاکستان، دانشگاه آزاد اسلامی، تاکستان، ایران
کلید واژه: شفروه اصفهانی, اطباق الذهب, ادبیات تعلیمی, قرآن کریم,
چکیده مقاله :
کتاب وزین «اطباقالذهب فی المواعظ والخطب» اثر شرفالدین شفروه اصفهانی، از نویسندگان و شاعرانِ ایرانی در سدة ششم هجری است که آن را به سبک مقامات و به تقلید از اثر «اطواق الذهب» زمخشری، با اسلوبی مسجّع و دارای محتوایی تعلیمی و اخلاقی نگاشته است. «اطباقالذهب» در قالب نثر فنّی، دارای حدود 100 مقالة تعلیمی در موضوعات مختلفی همچون مذمّت دنیاپرستی، بُخل، پیروی از هوس، فخرفروشی و .. و نیز دعوت به خیرخواهی نسبت به ضعیفان، غنیمتدانستن لحظات زندگی، یادآوری مرگ، سخاوت و بخشش و ... است. شفروه برای پرهیز از خشکی و تلخی پند و اندرز و مسرت طبع، گاه در الفاظ قلیل، معانی کثیر آورده و سخن خویش را به طبع زیور آیات و احادیث که از اندیشة ژرف او حکایت میکند، میآراید؛ از همین روی، اثرپذیری شفروه از متون دینی به ویژه قرآن کریم و نهجالبلاغه، از بارزترین مؤلفههای ساختاری در مضامین تعلیمی در «اطباقالذهب» است. در این پژوهش به روش تحلیلی- توصیفی و با بررسی این اثر گمنامِ تعلیمی، مهمترین انگارههای تعلیمی- اخلاقی در اثر مذکور مورد بازخوانی و تحلیل قرار خواهد گرفت
The weighty book "Atbaq al-Zahb fi al-Mowaez and Khatb" by Sharafuddin Shafroh Esfahani, one of the Iranian writers and poets in the 6th century of the Hijri, is written in the style of authorities and in imitation of Zamakhshari's work "Atwaq al-Zahhab", with a lively and meaningful style. Didactic and moral writing. "Atbaq Al-Zahb" in the form of technical prose, has about 100 educational articles on various topics such as condemning worldliness, stinginess, following lust, boasting, etc., as well as calling for benevolence towards the weak, cherishing the moments of life, remembering death, It is generosity and forgiveness. In order to avoid the dryness and bitterness of advice and exhortation, Shafroh sometimes brings a lot of meanings in few words and decorates his speech with verses and hadiths that tell about his deep thought. Therefore, Shafroh's effectiveness of religious texts, especially the Holy Qur'an and Nahj al-Balagha, is one of the most obvious structural components in educational themes in "Atbaq-ul-Zahb". In this research, the most important educational-ethical concepts in the said work will be re-read and analyzed by analytical-descriptive method and by examining this anonymous educational work.
1. قرآن کریم.
2. نهج¬البلاغه.
3. اسماعیلی، عصمت (1374ش). تصحیح دیوان شفروه اصفهانی. پایان¬نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه تهران.
4. تفضلی، احمد (1378ش). تاریخ ادبیات ایران پیش از اسلام، تهران: سخن.
5. حیدری ابهری، غلامرضا (1399ش). حکمت¬نامة پارسیان: فرهنگ اسلامی در آینة امثال و حکم فارسی. چاپ اول. قم: نشر جمال.
6. جزینی دُرچه، رسول (1398ش). «نکاتی دربارة روایت نهج¬البلاغه در اصفهانِ قرن 6-7 هجری (محمدبن عبدالواحد المدینی و اسعد بن شفروه اصفهانی)». میراث شهاب (فصل¬نامة تخصصی کتابخانه بزرگ حضرت آیت¬الله العظمی مرعشی نجفی). سال بیست و پنجم. شماره98. صص77-118.
7. خطیبی، حسین (1386ش). فنّ نثر در ادب پارسی. تهران: زوّار.
8. داد، سیما (1378ش). فرهنگ اصطلاحات ادبی: واژه¬نامه مفاهیم و اصطلاحات ادبی فارسی و اروپائی یه شیوة تطبیقی و توضیحی. تهران: انتشارات مروارید.
9. ذوالفقاری، محسن و اکبر اسدی دامناب (1396ش). «بررسی کارکردهای تکرار در القای مضامین اخلاقی و تعلیمی (مطالعه موردی شعر شفیعی کدکنی)». پژوهشنامه ادبیات تعلیمی. سال نهم. شماره33. صص 29-60.
10. رستگار فسایی، منصور (1397ش). انواع نثر فارسی. چاپ هشتم. تهران: سمت.
11. روحانی، مسعود و سید محمدعلی سلمان¬زاده اطاقسرایی (1394ش). «بررسی تطبیقی بازتاب این جهان در قصاید ناصرخسرو و مثنوی مولانا». دهمین همایش بین¬المللی ترویج زبان و ادب فارسی. دانشگاه محقق اردبیلی. صص 332-347.
12. الزیات، حسن (1995م). تاریخ الأدب العربی. بیروت: دار المعرفه.
13. سمرقندی، دولتشاه (بی¬تا). تذکره الشعرا. تهران: انتشارات بارانی.
14. شفروه اصفهانی، شرف¬الدین (بی¬تا). دیوان (نسخه خطی)، کتابخانه مجلس شورای ملی، شماره:87834.
15. شفروه اصفهانی، شرف¬الدین (1391ش). ترجمة اطباق الذهب فی المواعظ والخطب (از مترجمی ناشناخته). تحقیق و تصحیح: عبدالحمید ربیع¬نیا و ولی علی¬منش. چاپ اول. تهران: مرکز پژوهش کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
16. شفروه اصفهانی، شرف¬الدین (1911م). أطباق الذهب. شرح ألفاظه اللغویه وما غمض منه واعتنی بضبطه: محمد سعید الرافعی. الطبعه الأولی. مصر: مطبعه السعاده.
17. شفیعی کدکنی، محمدرضا (1372ش). «انواع ادبی و شعر فارسی (1)». مجلة رشد آموزش ادب فارسی. سال هشتم. شمارة 32-33. صص 4-9.
18. شمیسا، سیروس (1392ش). سبک¬شناسی نثر. چاپ دوم. تهران: نشر میترا.
19. شوقی، أحمد (2012م). أسواق الذهب. مصر: مؤسسه هنداوی للتعلیم والثقافه.
20. فرشیدورد، خسرو (1363ش). دربارة ادبیات و نقد ادبی، تهران: امیرکبیر.
21. العاکوب، عیسی (1427ق). تأثیر الحِکم الفارسیه في الأدب العربی (فی العصر العباسی الأول). الطبعه الثانیه. قم: مؤسسه الهدی للنشر والتوزیع.
22. علیخانی ثانی ابدال¬آبادی، فاطمه و محمّد میر (1395ش). «شیوه¬های کاربرد آیات و احادیث در تاریخ جهانگشای جوینی». متن¬پژوهی ادبی. سال20. شماره69. صص 153-180.
23. عوفی، محمد (1906م). لبّاب الألباب. به سعی و اهتمام: ادوارد بروز. جلد اول. کتابخانة دانشگاه تورنتو.
24. مالملی، پری و دیگران (1401ش). «بررسی مضامین تعلیمی در مثنوی ناشناختة ظهیر کرمانی». پژوهشنامة ادبیات تعلیمی. سال چهاردهم. شمارة53. صص1-19.
25. محمّدی ملایری، محمّد (1384ش). فرهنگ ایرانی پیش از اسلام و آثار آن در تمدن اسلامی و ادبیات عربی. چاپ پنجم. تهران: توس.
26. مدرس، محمدعلی (بی¬تا). ریحانه الأدب. جلد سوم. تبریز: چاپخانه شفق.
27. مشرف، مریم (1389ش). جستارهایی در ادبیات تعلیمی ایران. تهران: سخن.
28. مؤتمن، زین¬العابدین (1364ش). شعر و ادب فارسی، تهران: بنگاه مطبوعاتی افشاری.
29. میرصادقی، میمنت (1373ش). واژه¬نامه هنر شاعری: فرهنگ تفصیلی اصطلاحات فنّ شعر و سبک¬ها و مکتب¬های آن. تهران: انتشارات مهناز.
30. نشریة یادگار (1327ش). «خاندانهای مشهور (خاندان شفروه)». سال پنجم. شماره6 و7. صص108-117.