آموزه ‏های تعلیمی ـ اخلاقی در غزلیات حکیم نزاری قُهستانی

محورهای موضوعی : شاهنامه

پروین رضائی ¹

1 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد بروجرد، دانشگاه آزاد اسلامی، بروجرد، ایران

تاریخ دریافت : 1400/08/09 تاریخ پذیرش : 1400/08/09 تاریخ انتشار : 1400/06/01

کلید واژه: غزل, مضامین تعلیمی, تحلیل محتوایی, نزاری قهستانی,

چکیده مقاله :

تعلیم و تربیت از دیرباز اهمیت بسیاری داشته است و شاعران و نویسندگان در ضمن آثار خود همواره به این مهم توجه کرده اند. نزاری قهستانی ازجمله شاعرانی است که به اهمیت آموزه های تعلیمی توجه کرده است؛ به‌طوری‌که غزلیات خود را بسیار به نوع تعلیمی آمیخته است؛ درنتیجه اشعارش سرشار از مضامین و معانی تعلیمی و حکمی است. نگارنده در این پژوهش بر آن است تا به روش توصیفیـ تحلیلی و با ابزار کتابخانه به بررسی و تحلیل محتواییـآماری آموزه های تعلیمی در غزلیات حکیم نزاری بپردازد. حاصل مطالعه و بررسی این پژوهش نشان می دهد که نزاری در غزلیاتش خوانندگان را به فضایل مهم اخلاقی و انسان ساز مانند صبر، توبه، مهربانی، عفو، خُلق نیک، قناعت و وفای به عهد دعوت می کند و از رذایلی مانند کینه، حرص، مکر و حیله، غرور و عُجب، آزار دیگران، ظلم، حب دنیا و ریا و... برحذر می دارد.واژه‌های کلیدیتحلیل محتوایی، مضامین تعلیمی، نزاری قهستانی، غزل

چکیده انگلیسی:

Education and training has long been very important and poets and writers have always paid attention to this issue in their works. Nazaari Ghohestani is one of the poets who knows the value of applying didactic teachings. He has used his didactic teachings in his sonnets (Ghazals); therefore, his lyric poems are replete with educational and moral themes and meanings. In this research, the author intends to use descriptive-analytical research method and library materials in order to do a content-statistical analysis of the didactic teachings in Hakim Nazaari's sonnets. The result of this study shows that Nazaari in his sonnet invites to the important moral and humane virtues such as patience, repentance, kindness, forgiveness, sound behavior and kindness, contentment and fulfilling the promise. He also Forbids and warns against vices such as hatred, greed, cunning and deceit, pride, persecution of others, oppression, interest in worldly belongings, etc.

منابع و مأخذ:

1. قرآن کریم، ترجمة مهدی الهی قمشه‏ای، تهران: بنیاد نشر قرآن، 1367 ش.


2. بایبوردی، چنگیز غلامعلی (1370)، زندگی و آثار نزاری، تهران: نشر هیرمند.


3. تجلی اردکانی، اطهر و همکاران (1393)، «امامت و تعلیم در شعر ناصرخسرو و نزاری قهستانی»، مجموعه مقالات همایش همایش ملی نقد و تحلیل زندگی، شعر و اندیشۀ حکیم نزاری قهستانی، بیرجند: نشر چهار درخت، 91‑119.


4. جعفری صادقی، سیّد علی؛ حسینی کازرونی، سیّد احمد (1393)، «یکسانی محتوایی غزلیات و مثنوی دستورنامه نزاری قهستانی»، فصلنامۀ تحقیقات تمثیلی در زبان فارسی، دورۀ 6، شمارۀ 22، 239‑256.


5. حالی، الطاف حسین (1316)، حیات سعدی، ترجمۀ سیّد نصرالله سروش، تهران: احسان.


6. خرمشاهی، بهاءالدین (1385)، حافظ‏نامه، 2 جلدی، بخش اول، چاپ دهم، تهران: علمی فرهنگی.


7. طوسی، خواجه نصیرالدین (1360)، اخلاق ناصری، تصحیح مجتبی مینوی و علیرضا حیدری، تهران: خوارزمی.


8. راغب اصفهانی، حسین بن محمّد (1387)، المفردات فی غریب‏القران، تهران: صادق.


9. رحیمی اصفهانی، غلامحسین (1368)، اخلاق اسلامی، ج ۲، قم: نشر جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.


10. رضائی، پروین (1399)، «مصیبت‏نامة عطار نیشابوری؛ آمیزه‏ای از اخلاق عملی و عرفان، باتکیه‌بر حکایت‏های اندرزی»، پژوهشنامۀ ادبیات تعلیمی، شمارۀ 48، 1‑32.


11. رضی، احمد؛ فرهنگی، سهیلا (1392)، «لحن تعلیمی در دیوان حافظ»، پژوهشنامة ادبیات تعلیمی، سال پنجم، شمارة 18، 79‑102.


12. رفیعی، محمود (1392)، ادب‏نامه، تهران: هیرمند.


13. صفا، ذبیح‌الله (1369)، تاریخ ادبیات در ایران، جلد سوم، تهران: فردوس.


14. صفیان بلداجی، یوسف؛ یلمه‏ها، احمدرضا؛ رادمنش، عطامحمّد (1399)، «علل و انگیزه‌های کاربرد مضامین تعلیمی در منظومه غنایی ازهر و مزهر نزاری قهستانی»، پژوهشنامۀ ادبیات تعلیمی، دورۀ 12، شمارۀ 45، 77‑106.


15. طاهری، فاطمه سادات؛ چینی، فریبا (2014)، معرفی نزاری قهستانی و بررسی سبک‌شناسانة غزلیات وی، بیرجند: دانشگاه بیرجند.


16. علیاری، شمسی (1394)، «بررسی و پژوهشی در مذهب و عقاید نزاری قهستانی»، مجموعۀ مقاله‌های دهمین همایش بین‌المللی ترویج زبان و ادب فارسی، (برگرفته از www.SID.ir)، 349‑355.


17. فتال نیشابوری، محمّد بن احمد (1381)، روضة‏الواعظین، قم: دلیل ما.


18. فیض کاشانی، موالمحسن (1382 ش.)، المحجه البیضاء، چاپ دوم، قم: دفتر انتشارات اسلامی.


19. ماوردی، علی بن محمّد (1407)، ادب الدنیا و الدین، ج ۱، قاهره: چاپ مصطفی سقا.


20. مجتهدزاده، سیّد علیرضا (1345)، «نزاری قهستانی»، مجلۀ جستارهای ادبی (ادبیات و علوم انسانی سابق) شمارۀ 8، 71‑100.


21. مدرس‏زاده، عبدالرضا؛ صفوی، بنفشه سادات (1390)، «نگاهی به آموزه‏های اخلاقی در غزل‏های سعدی»، پژوهشنامة ادبیات تعلیمی، شمارة 12، 127‑148.


22. مدرس‌زاده عبدالرضا؛ پورسید، معصومه (1399)، «بررسی مضامین تعلیمی در سفرنامه‌های ناصرخسرو، نزاری قُهستانی و خسی در میقات جلال آل‌احمد»، پژوهشنامۀ ادبیات تعلیمی، دورۀ 10، شمارۀ 39، 56‑96.


23. مصفا، مظاهر (1371)، متن انتقادی دیوان حکیم نزاری قهستانی، تهران: نشر علمی.


24. نادیا، ابوجمال (1389)، اسماعیلیان پس از مغول، مترجم: محمود رفیعی، تهران: نشر هیرمند.


25. نزاری قهستانی، شمس‏الدین (1371)، دیوان حکیم نزاری قهستانی، به تصحیح مظاهر صفا، تهران: نشر علمی.


26. ــــــــــــــــــــــــــــ (1385)، مثنوی روز و شب، به تصحیح و مقدمه محققانۀ دکتر نصرالله پورجوادی، تهران: نشر نی.


27. ــــــــــــــــــــــــــــ (1391)، سفرنامۀ حکیم نزاری قهستانی، به اهتمام محمود رفیعی، به تصحیح چنگیز غلامعلی بایبوردی، تهران: نشر هیرمند.


28. یلمه‏ها، احمدرضا (1390)، «بررسی تطبیقی اشعار تعلیمی فردوسی و حافظ»، پژوهشنامة ادبیات تعلیمی، شمارة 11، 153‑170.


29. محمّدی ری‏شهری، محمّد (1384)، میزان‏الحکمه، تهران: دارالحدیث.