تحلیلی بر اخلاق‌گرایی عنوان‌نگار با تکیه بر شهنشاهنامه
محورهای موضوعی : شاهنامه
ثریا شهابی پور احمدی
1
,
سید امیر جهادی حسینی
2
*
,
حمیدرضا خوارزمی
3
,
جمشید روستا
4
1 - دانشجوی دکترای زبان و ادبیّات فارسی، دانشگاه شهید باهنر کرمان، کرمان، ایران
2 - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شهید باهنر کرمان، کرمان، ایران (نویسنده مسئول)
3 - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی ، دانشگاه شهید باهنر کرمان، کرمان، ایران
4 - دانشیار گروه تاریخ، دانشگاه شهید باهنر کرمان، کرمان، ایران
کلید واژه: تحلیل, اخلاق‌گرایی, حماسه, شهنشاهنامه, عنوان‌نگار,
چکیده مقاله :
شاعران حماسه‌سُرا در ادبیات کشور ما از یک طرف، بار بخشی از تاریخ را به دوش کشیده و ازطرفی دیگر، رسالت ادبی خود را در ادبیات حماسی و تعلیمی به انجام رسانده‌اند. آنان ضمن روایت حماسی تاریخ، از گسترده‌ترین نوع ادبی ایران، یعنی ادبیات تعلیمی، غافل نمانده و به آن پرداخته‌اند. میرزا تقی‌خان نجم‌آبادی نیز در کتاب حماسی- تاریخی خود، شهنشاهنامه، که دربَرگیرندۀ تاریخ عصر قاجار است، از این مهم غافل نبوده و دیدگاه‌های اخلاقی خود را ضمن روایات حماسی- تاریخی بیان می‌کند. جُستار حاضر به‌دنبال بررسی اندیشه‌ها و ملاحظات اندرزی تقی‌خان عنوان‌نگار در کتاب شهنشاهنامه است. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد نجم‌آبادی به‌عنوان یک شاعر و متفکر با تأسی به پیشینیان، در ملاحظاتِ اندرزی خود با تکیه بر مفاهیمی که مانع بُروز جنگ می‌شوند (همچون دنیاگریزی، بصیرت، عفو و بخشایش، صداقت و راستی) و نیز منع صفات و عواملی که باعث جنگ‌افروزی هستند (مانند غرور، نفاق و خیانت، دنیاگریزی و نکوهش نفس)، ضمن تأکید بر دفاع حماسی از وطن، نشان می‌دهد صلح‌طلب بوده و با جنگ‌افروزی و خودکامگی مخالف است. او همچنین به صداقت و عبرت‌آموزی بیش از سایر صفات اخلاق پرداخته و نبود آن‌ها را بیش از سایر صفات برجسته عامل خصومت و دشمنی دانسته است. این جُستار به بررسی نقش این آموزه‌ها و مفاهیم در اندیشه‌های عنوان‌نگار می‌پردازد. روش کار با مطالعۀ دقیق منابع اصلی، فرعی و مربوط به موضوع چون منابع ادبی و تاریخی، تحلیل و توصیف محتوای کیفی است.
Epic poets in our country's literature have, on one hand, borne the weight of narrating parts of history, and on the other, fulfilled their literary mission in epic and didactic literature. While recounting historical epics, they have not neglected Iran's most extensive literary form, didactic literature, and have addressed it thoroughly. Mirza Taghi Khan Najmabadi, in his epic-historical work Shahnshahnameh, which encompasses the history of the Qajar era, has not overlooked this tradition and expresses his ethical perspectives through epic-historical narratives. The present study aims to examine the advisory thoughts and considerations of Taghi Khan, the title-writer, in Shahnshahnameh. The findings of this research indicate that Najmabadi, as a poet and thinker following his predecessors, emphasizes concepts that prevent war (such as detachment from worldly desires, insight, forgiveness, honesty, and truthfulness) and condemns traits and factors that incite conflict (such as pride, hypocrisy, betrayal, and self-indulgence). While highlighting epic defense of the homeland, he demonstrates a peace-seeking stance, opposing war-mongering and despotism. He particularly focuses on honesty and learning from experience as paramount virtues, considering their absence as the primary cause of hostility and enmity. This study explores the role of these teachings and concepts in the thought of the title-writer. The methodology involves a detailed study of primary, secondary, and related sources, such as literary and historical texts, with qualitative content analysis and description.
1.قرآن، ترجمة مهدی الهی قمشه¬ای. تهران: بنیاد نشر قرآن، 1367
2.نهج البلاغه،ترجمة محمّد دشتی قم: انتشارات مؤسّسة فرهنگی- تحقیقاتی امیرالمؤمنین، 1380.
3.ابراهیمی مقدّم، حسین. (1395). روانشناسی جنگ، تهران: عالی تبار، چاپ اول.
4.اسدی طوسی، ابونصر علی¬بن محمّد. (1354). گرشاسب نامه، به اهتمام حبیب یغمایی، تهران: چاپ¬افست مروی.چاپ دوم
5.اعتمادالسّلطنه، محمّدحسن¬خان. (1374). چهل سال تاریخ ایران المآثر و الآثار)، به کوشش ایرج افشار، چاپ اوّل، تهران: اساطیر.
6.انجیل نادرشاهی. کتاب مقدّس. (1388). ترجمة میرزا مهدی¬خان استرآبادی. تهران: علم.
7.انوری، حسن. (1382) فرهنگ بزرگ سخن، ج 2، تهران: انتشارات سخن.
8.بلخی،جلال¬الدّین محمّد. (1376). کلیّات شمس تبریزی، به قلم بدیع الزمان فروزانفر، تهران : انتشارات امیرکبیر.
9.پور داوود، ابراهیم. (1377). پشت¬ها. 2ج، تهران: اساطیر
10.حافظ شیرازی، شمس¬الدّین. (1358). دیوان غزلیّات، به کوشش ابوالقاسم انجوی شیرازی، تهران: جاویدان.
11.خاتمی؛ احمد.(1370). فرهنگ علم کلام، تهران: صبا، چاپ اول
12.خدایار، دادخدا. (1382).عرفان شهادت، تهران، نشر شاهد.
13.خیّام، حکیم عمر. (1354). رباعیّات خیام، تصحیح فروغی، تهران: امیرکبیر.
14.دانشجو، حمیده. (1400). « تقدیرگرایی در تاریخ بیهقی»، فصل¬نامة معرفت، سال سی¬ام، شمارة پنجم، پیاپی 284، 87-95.
15.دولت¬آبادی، هوشنگ. (1379).جای پای زُروان، خدای بخت و تقدیر، تهران: نشر نی.
16.دهخدا، علی اکبر. (1377). لغت¬نامه، تهران: انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، چاپ دوم.
17.زیدان، جرجی. (1336). تاریخ تمدّن اسلام، ترجمه و نگارش علی جواهر کلام، تهران: امیرکبیر، چاپ دوم.
18.سپهر، محمّدتقی. (1377). ناسخ التّواریخ قاجاریّه، به اهتمام جمشید کیانفر، تهران: انتشارات اساطیر.
19.سعدی، مصلح¬الدّین. (1320). کلیّات سعدی ،به تصحیح محمّد علی فروغی، تهران: چاپخانه¬ی بروخیم.
20.سودآور، ابوالعلاء. (1385). فرّه ایزدی در آیین پادشاهی ایران باستان، هوستون ایالات متحدّه¬ی آمریکا: نشر میرک.
21.سیّد خلیل¬الهی، سارا و محسن ابوالقاسمی. (1399). «بررسی فرّه کیانی، اصطلاحی در فرهنگ باستان و شرحی بر سلسله¬ی کیانیان» فصلنامة علمی _ پژوهشی پژوهش¬نامه¬ی تاریخ، سال پانزدهم، شماره¬ی 58، صص 112- 93.
22.شمس¬الدّین حافظ شیرازی. (1345). دیوان غزلیّات، تهران: جاویدان.
23.شیرازی خاوری، فضل¬الله. (1380). تاریخ ذوالقرنین، تصحیح ناصر افشار، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
24.صالحی، پریسا و قدرت¬الّه طاهری. (1403). «معرّفی ادبیّات تاریخی به عنوان یکی از انواع ادبی فارسی»، متن¬شناسی ادب فارسی، شماره¬ی اوّل، صص 35-17.
25.فراهیدی، خ.(1409) العین.قم: مؤسسة نشر اسلامی.
26.فتوحی رود معجّنی، محمود. (1401). آیین نگارش مقالة پژوهشی، تهران: انتشارات سخن، چاپ بیست و چهارم.
27.فرج¬نژاد فرهنگ، زهرا و محمّد نوید بازرگان. (1392). بررسی عنصر تقدیرگرایی در شاه¬نامه و حماسه¬های مذهبی، پژوهش¬نامه¬ی ادبی حماسی، سال نهم، شمارة شانزدهم، صص147-172.
27.فیروزآبادی،مجدالدین محمدبن یعقوب(1426).القاموس المحیط.تحقیق: مکتب تحقیق التراث فی مؤسسه الرساله، به اشراف نعیم العرقوسی، بیروت: موسسه الرساله. طبعه الثامنه
29.عنوان¬نگار، تقی بن محمّد. (بی¬تا). نسخة خطّی، شهنشاه نامة عنوان¬نگار، محفوظ در کتابخانه¬ی کاخ گلستان(سلطنتی)، شماره¬ی 568.
30فردوسی، ابوالقاسم. (1369).شاهنامه، به کوشش جلال خالقی مطلق، دفتر دوم تهران: مرکز دائره¬المعارف بزرگ اسلامی.
31------------.(1371). شاهنامه، به کوشش جلال خالقی مطلق، دفتر سوم کالیفرنیا: انتشارات مزدا با همکاری بنیاد میراث ایران.
32.------------.(1375) .شاهنامه، به کوشش جلال خالقی مطلق، دفتر پنجم، کالیفرنیا: انتشارات مزدا با همکاری بنیاد میراث فرهنگی.
33.------------.(1386).شاهنامه، به کوشش جلال خالقی مطلق، دفتر پنجم، کالیفرنیا: انتشارات مزدا با همکاری بنیاد میراث فرهنگی.
34.کاوسی، مهدی.(1395). جایگاه تقدیرگرایی در آثار مورّخان عصر قارجاریه قبل از مشروطه(با تکیه بر تاریخ¬های سلسله¬ای)، پایان¬نامه¬ی ارشد، دانشکده¬ی ادبیّات و علوم انسانی، دانشگاه بیرجند
. 35کریستن¬سن، آرتور.(1368). ایران در زمان ساسانیان، ترجمة رشید یاسمی، تهران: دنیای کتاب، چاپ ششم.
36.کندی ادی، ساموئل.(1347). آیین شهریاری در شرق،ترجمة فریدن بدره¬ای ، تهران : ترجمه و نشر کتاب.
37.مصاحب، غلامحسین.(1381). دایره المعارف فارسی، جلد دوم، تهران: چاپخانه¬ی سپهر، چاپ سوم.
38.مطهّری، مرتضی.(1367). قیام و انقلاب مهدی(عج) به ضمیمة شهید، قم: صدرا. صص 72-84.
39.موریس پارکر، برتا.(1346). فرهنگ¬نامة پارکر، جلد سوم، ترجمة رضا اقصی، تهران: شرکت سهامی کتاب¬های جیبی و مؤسّسة امیرکبیر.
40. نراقی، احمد.(1391). جامع السعادات، ترجمة کریم فیضی، جلد اوّل، قم: انتشارات قائم آل محمد.