بررسی فقرستیزی در حکمت‌های نهج‌البلاغه و مقایسۀ آن با گلستان سعدی با تکیه بر حکایت جدال سعدی با مدعی
محورهای موضوعی : شاهنامه
کلید واژه: فقرطلبی, مناظره, موانع رشد, پیوند ادبیات و دین.,
چکیده مقاله :
کتاب شریف نهج البلاغه، به‌عنوان مفسر قرآن و یکی از میادین تبلور فرهنگ اسلامی، همواره انسان را به بهره‌مندی از مواهب الهی و کسب روزی حلال دعوت کرده و هرگز فقر را نعمت و ارزش به حساب نیاورده است؛ اما درمقابل، عده‌ای با بهانه قرار دادن تقدیر و قضا، بر کار و کوششِ عمومی پشت پا زده‌اند و عده‌ای دیگر نیز برای رسیدن به امیال خود، این رویکرد را تأیید کرده‌اند. درک عمیق سعدی از این مهم و تأثیرپذیری وی از حقایق الهی نهج البلاغه موجب شده که وی، طولانی‌ترین حکایت از کتاب گلستان را به‌صورت خاص به مناظرۀ گفتمان فقرستیزی و فقرطلبی اختصاص دهد. با توجه به تأثیر آموزه‌های دینی در نگارش گلستان و شباهت‌های بسیار آن با آثار دینی به‌ویژه حکمت‌های نهج البلاغه، این مقاله به بررسی فقرستیزی در حکایت «جدال سعدی با مدعی» در کتاب گلستان و مقایسۀ آن با حکمت‌های نهج البلاغه پرداخته و از این راه مفاهیم و مضامین مشترک را استخراج نموده است. این نوشتار از نوع توصیفی‌تحلیلی و هدف از ضرورت آن هم‌افزایی در نیروی اثر و پیوند بیشتر ادبیات و دین است. نتایج این مقایسه نشان می‌دهد که هر دو اثر فقر را یکی از مهم‌ترین موانع رشد فردی و اجتماعی می‌داند و شکرگزاری، قناعت، پاک‌دامنی، صدقه، احسان و بخشش را از راهکارهای فقرستیزی می‌شمارد؛ به‌گونه‌ای که در پاره‌ای از اوقات سعدی توانسته است اساس فقرستیزی را بدون هیچ تفاوتی فهم و مشابه با حکمت‌های نهج البلاغه بیان کند.
1. قرآن کریم. (1388). ترجمۀ ناصر مکارم شیرازی. قم: انتشارات تلاوت.
2. نهج‌البلاغه. (1379). ترجمۀ محمد دشتی. قم: انتشارات قم.
3. ابراهیمی، ابراهیم، و ترابی، زینب. (۱۳۹۴). بررسی تطبیقی فرهنگ قناعت در قرآن کریم و بوستان و گلستان. پژوهش‌های ادبی قرآنی، ۳(۲)، ۲۴ـ۴۴.
4. احمدوند، محمد، و شماعی، مهسا، و معینی‌فرد، بهناز. (۱۳۹۷). سبک زندگی در گلستان سعدی. رشد آموزش علوم اجتماعی، ۲۰(۳)، ۴۷ـ۵۱.
5. پرنیان، موسی، و حسینی آبیاریکی، سید آرمان. (۱۳۹۱). سفارش‌های اقتصادی سعدی در بوستان. پژوهشنامۀ دانش تعلیمی، شمارۀ ۱۶، ۱۵۹ـ۱۸۸.
6. ترکاشوند، سینا، صالحی، اکبر، و کشاورز، سوسن. (1398). تبیین سیرۀ تربیتی امام علی(ع) جهت ارائۀ الگویی برای سبک زندگی اسلامی- ایرانی. پژوهشنامۀ نهج البلاغه، شمارۀ 28، 39ـ۵۶.
7. حسینی، سید هادی. (۱۳۸۰). پدیده‌شناسی فقر و توسعه. مشهد: دفتر تبلیغات خراسان.
8. حسینی، مریم. (۱۳۸۳). تحلیل ساختاری حکایت جدال سعدی با مدعی در بیان توانگری و درویشی. دوفصلنامۀ پژوهش زبان و ادبیات فارسی. دورۀ جدید، شمارۀ ۳، ۶۹ـ۷۹.
9. حکیمی، محمدرضا، حکیمی، محمد، و حکیمی، علی. (۱۳۸۳). الحیات. ترجمۀ احمد آرام. تهران: دلیل ما.
10. خسروی حسینی، سید غلامرضا. (۱۳۷۵). ترجمه و تحقیق مفردات الفاظ قرآن. تهران: انتشارات مرتضوی.
11. دزفولیان، محمدکاظم. (۱۳۸۰). فقر و کفر در ادبیات عرفانی. ضمیمۀ مجلۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، ۱۸۳ـ۱۹۵.
12. راغب اصفهانی، حسین. (۱۴۱۲). مفردات الفاظ قرآن. سوری: دارالعلم.
13. سعدی، مصلح‌الدین. (۱۳۷۵). کلیات سعدی. تصحیح محمدعلی فروغی. تهران: میلاد.
14. شعیری، تاج‌الدین. (۱۳۶۳). جامع الاخبار. قم: رضی.
15. طغیانی اسفرجانی، اسحاق. (۱۳۸۴). تأثیر متقابل ادبیات و فرهنگ. پژوهشنامه ادب غنایی، شمارۀ ۲۲۸ و ۲۲۷، ۹۴8ـ۲۹۷.
16. عسکری، محمدمهدی، و غفورزاده، حسین. (۱۳۸۸). بررسی مفهوم فقر از منظر قرآن و روایات ائمۀ اطهار(ع). مطالعات قرآن و حدیث، ۵(۱)، ۸۹ـ۱۲۳.
17. کلینی، ابوجعفر محمد بن یعقوب. (۱۴۰۷). الکافی. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
18. مجلسی، محمدباقر. (۱۴۰۴). بحار الانوار الجامعة لدرر الاخبار الائمة الاطهار(ع). بیروت: مؤسسۀ الوفاء.
19. مطهری، مرتضی. (۱۳۶۹). سیری در نهج البلاغه. تهران: صدرا.
20. موسی‌زاده، حسینعلی، سید صادقی، سید محمود، و حمیدی، سید جعفر. (۱۳۹۴). جلوه‌های بخشش و بخل در گلستان و بوستان سعدی. فصلنامۀ تخصصی تحلیل و نقد متون زبان و ادبیات فارسی، ۷(۲۵)، ۱۸۵ـ۲۰۷.
21. مولایی، محمد. (۱۳۹۲). آشنایی با اندیشه‌های اقتصادی امام علی(ع) در نهج البلاغه. فصلنامۀ پژوهش‌های نهج البلاغه، ۱(۴)، 94ـ۱۰۹.