اخلاق در آینة اشعار لسانی شیرازی

محورهای موضوعی : شاهنامه

فهیمه جابری ¹ , محمد ابراهیم ایرج پور ^{2 *} , زهرا آقابابایی خوزانی ³

1 - کارشناس ارشد گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه پیام نور مرکز اصفهان
2 - دانشیار گروه زبان وادبیات فارسی، دانشگاه پیام نور مرکز اصفهان (نویسنده مسئول)
3 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه پیام نور مرکز اصفهان

تاریخ دریافت : 1403/02/20 تاریخ پذیرش : 1403/05/24 تاریخ انتشار : 1403/11/23

کلید واژه: اخلاق, لسانی شیرازی, قرن دهم, سبک هندی,

چکیده مقاله :

 ایرانیان از دیرباز به اخلاق و انسان­مداری اهمیت می­دادند. اندرزنامه­های به جا مانده از دوره پیش از اسلام و فراوانی حکایات اخلاق­محور در متون پیشنیان گواه صادق این مدعاست. از آنجا که تأکید بر آموزه­های اخلاقی غالباً برآمده از جامعه­های متمدن و خداباور است، محوریت اخلاق و فرهنگ را در دوره پس از اسلام نیز شاهدیم. یکی از مظاهر آشکار آن، مباحث اخلاقی و تعلیمی، در میان آثار شاعران گذشته تا به امروز ماست که بیش و کم همة شاعران در این مقوله مضمون آفرینی و قلم­فرسایی کرده­اند. لسانی شیرازی شاعر برجسته قرن دهم نیز از شاعرانی است که مباحث اخلاقی و تعلیمی در اشعار او نمودی آشکار دارد. در این پژوهش، در ابتدا مختصری از زندگی لسانی و تعریفی از اخلاق ارائه ­گردید و در ادامه مکارم و آفات اخلاقی مستخرج از دیوان شاعر به همراه شواهد مثال ذکر گردید. مکارم اخلاقی با یازده بخش و مجموعاً شامل چهل و دو شاهد مثال است و آفات اخلاقی را با دو منشأ عوامل نفسانی و عوامل فکری و ذهنی بیان کردیم که عوامل فکری و ذهنی مبادرت به خطا در سه بخش، با ده شاهد مثال و عوامل نفسانی در شانزده بخش، با صد و نه شاهد مثال ذکر گردیده است.

 

چکیده انگلیسی:

 Iranians have been giving importance to ethics and humanity for a long time. The injunctions left from the pre-Islam period and the abundance of moral stories in the texts of the predecessors are true evidence of this claim. Because the emphasis on moral teachings often arise from civilized and God-believing societies, we see the centrality of ethics and culture in the post-Islam period. One of its obvious aspects is the moral and educational topics among the works of the poets of the past until today, that all poets have addressed this issue to some extent. Lesani Shirazi, a prominent poet of the 10th century, is also one of the poets whose moral and educational topics are clearly expressed in his poems. In this research, a brief description of Lesani Shirazi’s life and a definition of ethics were presented. In the following, moral virtues and moral vices were extracted from the Divan of the poet along with examples. Moral virtues were in eleven sections and included fifty examples in total. Moral problems had two origins: sensual factors and intellectual-mental factors. Sensual factors are mentioned in sixteen sections, with one hundred and nine examples, and intellectual-mental factors were mentioned in three sections, with twenty-five examples.

 

منابع و مأخذ:

قرآن کریم، (1041)، ترجمه¬ی: حسین انصاریان، چاپ اول، قم: آبراه.
پالمر، مایکل ، (1388)،مسائل اخلاقی:متون آموزشی فلسفه¬ی اخلاق.ترجمه¬ی علیرضا آل بویه، تهران: سمت.
حقیقت، عبدالرفیع ، (1368)، فرهنگ شاعران زبان فارسی، چاپ اول، سمنان: کومش.
راغب اصفهانی، ابوالقاسم.(بی¬تا). مفردات فی غریب القرآن. ط1. بیروت: دارالاحیاء.
رضی، محمد بن الحسین شریف (1351)، نهج البلاغه، اصفهان: مرکز تحقیقات رایانه¬ای قائمیه اصفهان.
رزمجو، حسین، (1369)، شعر کهن فارسی در ترازوی نقد اخلاق اسلامی، مشهد: آستان قدس رضوی.
شبّر، سید عبدالله،(1364)، فرهنگ معارف اسلامی، چاپ چهارم، تهران: کومش.
صبا، محمد مظفر حسین.(1342). روز روشن. تصحیح محمد حسین رکن باده آدمیت، تهران: رازی.
صفا، ذبیح الله،(1369). تاریخ ادبیات در ایران. ج5، تهران: فردوس.
طوسی، خواجه نصیر الدین،(1364)، اخلاق ناصری، تصحیح و توضیح مجتبی مینوی و علیرضا حیدری، تهران: خوارزمی.
فیض کاشانی، محسن.(1410ق). الحقایق فی محاسن الاخلاق. تهران : انتشارات فراهانی.
گلچین معانی، احمد،(1374)، مکتب وقوع در شعر فارسی، مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد.
گوپاموی، محمد قدرت اله.(1336). نتایج الافکار. چاپ بمبئی.
مجتهد زاده، سید علیرضا، (1345). شهرآشوب لسانی. چاپ اول. مشهد: دانشگاه مشهد.
لسانی شیرازی،وع. (1392)، دیوان لسانی شیرازی، تصحیح و مقدمه محمد حسین کرمی، شیراز: دانشگاه شیراز.
کرمی، اعظم و فرزاد، عبدالحسین. (-). « کتابشناسی توصیفی مشاغل و منصب ها در دوره صفویه». کنفرانس بین المللی ادبیات و زبان شناسی.
مقدس، حسین و جواد کارخانه،(1397)، «نقش تخریبی غفلت در کنترل و مهار نفس از نگاه قرآن و حدیث»، شناسه ملی سند علمی:ICCRTO4-022 .ص چکیده.
شهرستانی، حسن، (1376)، «گذری بر کتاب شهرآشوب لسانی»، شماره¬ی 25و26 .صص3-6. 48.
مقیمی، حبیب.(1395). سبک شناسی پنجاه غزل از لسانی، دانشگاه علامه طباطبائی، پردیس تحصیلات تکمیلی خودگردان.