حقوق قضایی شهروندی در حوزه دادرسی، ‏اقرار و شهادت از منظر فقه و حقوق

محورهای موضوعی : تحقیقات حقوق خصوصی و کیفری

شیوا عزیزان ¹ , ابراهیم یاقوتی ² , احمدرضا خزایی ³

1 - دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران. [e-mail]
2 - دانشیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران (نویسنده مسئول(: [e-mail]
3 - دانشیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران. [e-mail]

تاریخ دریافت : 1401/06/20 تاریخ پذیرش : 1402/01/16 تاریخ انتشار : 1401/12/01

کلید واژه: حقوق, شهروندی, قضایی, دادرسی, شهادت,

چکیده مقاله :

مفهوم متعالی انسان بما هو انسان و رعایت حقوق مشروعه و منصوصه در مورد آن گستره بی پایانی دارد که قطع یقین پرداختن به آن در جوامع مختلف و بنیادهای حقوقی و مکاتب انسانی بی پایان و زوال ناپذیر است، از اینرو حقوق شهروندی، به عنوان واژه ای جدید که در سال های اخیر از ادبیات غرب وارد ایران شده، دارای انواع مختلفی است و از جمله آنها حقوق قضائی شهروندی می باشد که در سه حوزه دادرسی، شهادت و اقرار، بیانگر حقوق متهم، شاکی و شهود بوده و طبق این حقوق، قضات، ضابطین دادگستری و دیگر مجریان عدالت در دستگاه قضائی ملزم به رعایت حقوق این گروه از افراد هستند. بررسی آیات قرآن و روایات نقل شده از ائمه معصومین (ع) نشان می دهد که دین اسلام به نحوی جامع، بیانگر حقوق قضائی شهروندی است و با قرار دادن مسئولیت خطیر قضاوت بر عهده قضاتی شایسته و عادل و با بیان دستورات و تعالیم خاص در این خصوص از مهمترین منابع حقوق قضائی شهروندی در حقوق موضوعه می باشد. روش تحقیق در این مقاله توصیفی- تحلیلی است. یافته‌های پژوهش حاکی از آن است که قانون اساسی ایران حقوق شهروندی را تحت عنوان حقوق ملت در خود جای داده و اصل هائی از آن که حقوق قضائی را بیان نموده، دارای ضمانت اجرائی در قانون مجازات اسلامی می باشند. همچنین دیگر قوانین از جمله قانون آئین دادرسی کیفری و ماده واحده قانون احترام به آزادی های مشروع و حفظ حقوق شهروندی نیز نمایانگر توجه ویژه قانونگذار به حقوق قضائی شهروندی است، هر چند در این قوانین نواقصی به چشم می خورد.

چکیده انگلیسی:

Considering the sublime concept that human has a humanly nature and the fact that recognition of humans‘ legitimate and designated rights have an endless horizon that certainly require endless efferts in different societies, legal fundations, and schools of thoughts, therefore, citizenship rights, as a new expression in Iran borrowed from Arabic literature, are of different types including judicial citizenship rights which explain the rights of defendant, plaintiff, and witness in jurisdiction, confession, and testimony, respectively. Judges, bailiffs, and other justice executives in judicial system are required to respect these rights. Reviewing Quran verses and Infallible imams’ traditions, one sees that Islam explains comprehensively the judicial rights of citizenship making it is one of the important references regarding judicial citizenship rights in positive law, putting the serious responsibility of judgment on the shoulders of the qualified and just judges and explaining some special orders and instructions on the subject. This is a descriptive-analytic research. The findings showed that the Iranian constitution considers citizenship rights as of the nation rights and its principles as explained in the judicial law are of legal sanctions in the Islamic criminal law. In addition, other laws, such as criminal procedure code and single-clause bill of legitimate freedoms and citizenship rights, though suffering some flaws, show special considerations from the legislators for the judicial rights of citizenship.