رهیافتی چپگرایانه به تحولات سیاسی-اجتماعی ایران معاصر: دیدگاه‌های آواتیس میکائیلیان (سلطانزاده)
محورهای موضوعی : تاریخ و تمدن اسلامی
رضا صدیقی پاشاکی
1
,
حسین آبادیان
2
,
باقر علی عادلفر
3
,
ذکراله محمدی
4
1 - دانشجوی دکتری تاریخ ایران اسلامی، دانشگاه بین المللی امام خمینی، قزوین، ایران
2 - استاد گروه تاریخ، دانشگاه بین المللی امام خمینی، قزوین، ایران
3 - دانشیار گروه تاریخ، دانشگاه بین المللی امام خمینی، قزوین، ایران
4 - دانشیار گروه تاریخ، دانشگاه الزهراء، تهران، ایران
کلید واژه: آواتیس سلطانزاده, تاریخ‌نگاری چپ, جنبش جنگل, رضاشاه,
چکیده مقاله :
در این مقاله برخی از دیدگاه های آواتیس میکائیلیان (سلطانزاده) یکی از چهره‌های نام دار چپ کمونیستی درباره تحولات سیاسی-اجتماعی ایران معاصر بررسی شده است. اندیشه های او در جهت گیری و راهبردهای حزب کمونیست ایران از آغاز شکل‌گیری تا مدت ها پس از کنگره دوم نقش عمده ای داشته است. مهم‌ترین مسأله از نظر سلطانزاده انکشاف اقتصادی در ایران است. او اتحاد سه گانه امپریالیسم، دربار و فئودالیسم را مانع روند طبیعی رشد در ایران قلم داد می کرد. پرسش اصلی در این پژوهش است که چه تمایزی میان دیدگاه سلطانزاده با دیگر کنشگران چپ و آکادمیسین های شوروی درباره سیر تحولات سیاسی- اجتماعی در ایران معاصر وجود داشت؟ سلطانزاده کوشید با تکیه بر آموزه‌های مارکس، تاریخ ایران را برپایه واقعیت‌های داخلی و نیز جهانی تحلیل و تبیین نماید. بر این اساس نظرات او در مورد انکشاف اقتصادی ایران، استعمار، جنبش جنگل و قدرت‌گیری رضاشاه عدولی آشکار از نظریه پردازان حزب کمونیست شوروی بود که سیر تاریخ جوامع را خطی قلم داد می‌کردند.
The present article discusses the views of Avatis Mikaelian, known as Sultanzadeh, in relation to the developments of contemporary Iranian history. Sultanzadeh is one of the most famous figures of the communist left thinkers in Iran. His ideas played a major role in the strategy and orientation of the Communist Party of Iran from the beginning of its formation until long after the Second Congress. According to Sultanzadeh, the most important problem in Iran is the economic development. He considered the unity of triple factors as the obstacle to the natural process of growth: imperialism, court and feudalism. The method of this article is descriptive-analytical and the main question is what was the difference between Sultanzadeh's view and that of other communist left activists and Soviet academics on the historical process of contemporary Iran. Sultanzadeh tried to analyze and explain the history of Iran based on the internal and global realities of the country based on Marx's doctrines. Accordingly, his views on Iran's economic development, colonization, the jungle movement, and the rise to power of Reza Shah were obvious deviations from the Soviet Communist Party theorists who considered the process of societies to be linear.
اسناد تاریخی جنبش کارگری، سوسیال و دموکراسی و کمونیستی ایران، به کوشش خسرو شاکری، ج اول، چهارم، ششم و هشتم، فلورانس، انتشارات مزدک، 1974م.
اشرف، احمد، موانع تاریخی رشد سرمایه‌داری در ایران، تهران، زمینه، 1359ش.
امیر خسروی، بابک و محسن حیدریان، مهاجرت سوسیالیستی و سرنوشت ایرانیان، تهران، پیام امروز، 1380ش.
اولین جرقه سرخ شرق، زندگی، اندیشه و مبارزات آوتیس سلطانزاده، پروسه، 1392ش.
آوانسیان، اردشیر، خاطرات سیاسی، به کوشش علی دهباشی، تهران، شهاب ثاقب، 1378ش.
ذبیح، سپهر، تاریخ جنبش کمونیستی در ایران، ترجمه محمد رفیعی مهر آیادی، تهران، عطائی، 1364ش.
روزنامه پیکار، تهران، شیرازه، 1395ش.
سلطانزاده، آ، انکشاف اقتصادی ایران و امپریالیسم انگلستان، ترجمه ف.کوشا، تهران، مازیار، 1384ش.
سیف، احمد، اقتصاد ایران در قرن نوزدهم، تهران، چشمه، 1373ش.
شاکری، خسرو، میلاد زخم: جنبش جنگل و جمهوری شوروی سوسیالیستی ایران، ترجمه شهریار خواجیان، تهران، اختران، 1386ش.
فخرائی، ابراهیم، سردار جنگل، تهران، جاویدان، 1376ش.
فلاح توتکار، حجت، اصناف: از انقلاب مشروطیت ایران تا انقراض قاجاریه (۱۲۸۵- ۱۳۰۴ش)، تهران، رسانش نوین و کتاب صدرا، 1394ش.
کار، ای.، اچ.، تاریخ روسیه شوروی، ج3، ترجمه نجف دریابندری، تهران، زنده رود، 1371ش.
گنس، ولادیمیر، بلشویک ها در گیلان، ترجمه سید جعفر مهرداد، رشت، ایلیا، 1385ش.
مارکس، کارل و فردریک انگلس، مقالاتی از مارکس و انگلس، ترجمه سیروس ایزدی، تهران، قصیده سرا، 1385ش.
همو، مانیفست کمونیست، ترجمه مسعود صابری، تهران، طلایه پرسو، 1385ش.
موحد، محمدعلی، خواب آشفته نفت، ج اول، تهران، کارنامه، 1386ش.
ناطق، هما، بازرگانان در داد و ستد با بانک شاهی و رژی تنباکو، تهران، توس، 1373ش.
نقش ارامنه در سوسیال دموکراسی ایران، به کوشش محمد حسین خسروپناه، تهران، شیرازه، 1388ش.
_||_
Amir Khosravi, Babak & Mohsen Heydarian, Muhādjirat- i Sūsiyyālīstī(socialist) Wa Sarniwisht- i Iraniān,Tehran, Payam Imrūz, 1380/ 2001.
Ashraf, Ahmad, Mawāniʿ- yi Tārīkhī- yi Rushd- i Sarmāya- Dārī(Capitalism) Dar Iran, Tehran, Zamīna, 1359/ 1980.
Asnād Tārīkhī- yi Djunbish- i Kārgarī, Sūsiyyāl(Social) wa Dimūkrāsī(Democracy) wa Kumūnīstī- yi(Communis) Iran, Revised by Khosrow Shakeri, Vol. 1, 4 , 6 & 8, Florence, Intishārāt- i Mazdak, 1974.
Awwalīn Djiraḳa- yi Surkh- i Sharḳ, Zindigī, Andīsha wa Mubārizāt- i Avetis Sultan-Zade, Purūsa, 1392/ 2013.
Carr, Edward Hallett, History of Soviet Union, Vol. 3, Trans. Najaf Daryabandari, Tehran, Zinda Rūd, 1371/ 1992.
Fakhraei, Ebrahim, Sardār- i Djangal, Tehran, Djāwīdān, 1376/ 1997.
Fallah Toutkar, Hojjat, Aṣnāf: Az Inḳilāb- i Mashrūṭiyyat- i Iran Tā Inḳirāḍ- i Ḳādjāriyya (1304- 1285 SH), Tehran, Risānish- i Nuwīn & Kitāb Ṣadrā, 1394/ 2015.
Genis, Vladimir, Les bolcheviks au Guilan, Trans. Seyed Jafar Mehrdad, Rasht, Ilīyā, 1385/ 2006.
Marx, Karl &Friedrich Engels, Maḳālātī Az Marx wa Engels, Trans. Siroos Izadi, Tehran, Ḳaṣīda Sarā, 1385/ 2006.
Marx, Karl &Friedrich Engels, The Communist Manifesto, Trans. Masoud Saberi, Tehran, Ṭalāya Pursū, 1385/ 2006.
Movahed, Mohammad Ali, Khwāb- i Āshufa- yi Naft, Vol. 1, Tehran, Kār- Nāma, 1386/ 2007.
Naḳsh- i Arāmana Dar Sūsiyyāl Dimūkrāsī- i(Social Democrat) Iran, Revised by Mohammad Hossien Khusraw Panah, Tehran, Shīrāza, 1388/ 2009.
Nategh, Homa, Bāzargānān Dar Dād wa Sitad Bā Bānk- i Shāhī wa Rizhī- yi Tanbākū, Tehran, Tūs, 1373/ 1994.
Ovanessian, Ardeshir, Khāṭirāt- Siyāsī, Revised by Ali Dehbashi, Tehran, Shahāb Thāḳib, 1378/ 1999.
Rūznāma- yi (Newspaper) Piykār, Tehran, Shīrāza, 1395/ 2016.
Seif, Ahmad, Iḳtiṣād Iran Dar Ḳarn- i Nuzdahum, Tehran, Ĉishma, 1373/ 1994.
Shakeri, Khosrow, Mīlād- i Zakhm: Djunbish- i Djangal wa Djumhūrī- yi Shawrawī- i Sūsiyyālīstī- yi( Soviet Union) Iran, Trans. Shahryar Khawjian, Tehran, Akhtarān, 1386/ 2007.
Sultan-Zade, Avetis, Inkishāf- i Iḳtiṣādī- yi Iran wa Impiryālīsm- i(Imperialism) England, Trans. F. Koosha, Tehran, Māzyār, 1384/ 2005.
Zabih, Sepehr, Tārīkh- i Djunbish- i Kumūnīstī(Communis ) Dar Iran, Trans. Mohammad Rafiee Mehrabadi, Tehran, ʿAṭāʾī,1364/ 1985.