زبان یزدی از کهنترین و غنیترین زبانهای مرکزی ایران به شمار میرود که در مقایسه با گویش معیار فارسی، غالباً از نظر ویژگیهای آوایی و کاربرد واژگان بومی و تاریخی متفاوت است؛ اما در برخی موارد نیز از مختصات صرفی و نحوی برخوردار است. در این جستار بهشیوۀ توصیفی- تحلیلی و چکیده کامل
زبان یزدی از کهنترین و غنیترین زبانهای مرکزی ایران به شمار میرود که در مقایسه با گویش معیار فارسی، غالباً از نظر ویژگیهای آوایی و کاربرد واژگان بومی و تاریخی متفاوت است؛ اما در برخی موارد نیز از مختصات صرفی و نحوی برخوردار است. در این جستار بهشیوۀ توصیفی- تحلیلی و استشهادی، به بررسی اصلیترین قواعد و ویژگیهای آوایی، صرفی و نحوی؛ مثل فرایندهای واجی، انواع فعل، زمانها و وجوه افعال، ساختمان و اقسام اسم، انواع ضمایر شخصی و غیر شخصی، صفتها، قیدها، حروف، وندهای تصریفی و اشتقاقی و اعداد زبان یزدی پرداخته میشود. در تجزیه و تحلیل قواعد یادشده، از روشهای دستور توصیفی و منابع معتبر زبانشناسی و دستورزبان استفاده شده است. در کاربرد اقسام کلمه، علاوه بر تفاوتهای ناشی از ویژگیهای آوایی لهجۀ بومی، بهلحاظ کاربرد، تعدادی از فعلها؛ مانند آیسوندن/?isundæn/ هشتن //heštæn، خسبیدن/xosbidæn/، اسمها و صفتها نیز پربسامد است. در استفاده از پسوند تصغیر (اُک:ok) تفاوتهایی در مقایسۀ لهجۀ یزدی با گویش معیار دیده میشود. در لهجۀ یزدی، غالباً عدد کسری از تکرار دو عدد اصلی بهدست میآید؛ بهطوریکه عدد بزرگتر، اوّل و عدد کوچکتر بعد از آن ذکر میشود.
پرونده مقاله
مطالعات زبانی نشانگر آن است که گویش یزدی دربردارندۀ واژههای غنی و کهن ایرانی است که روزگاری دراز در پهنۀ گستردهای و در بین شمار زیادی از مردم کاربرد داشتهاست و متأسفانه امروزه با گسترش فارسی معیار، گسترۀ آن در حال محدودشدن است. یکی از ویژگیهای مهم در بحث گویشها، چکیده کامل
مطالعات زبانی نشانگر آن است که گویش یزدی دربردارندۀ واژههای غنی و کهن ایرانی است که روزگاری دراز در پهنۀ گستردهای و در بین شمار زیادی از مردم کاربرد داشتهاست و متأسفانه امروزه با گسترش فارسی معیار، گسترۀ آن در حال محدودشدن است. یکی از ویژگیهای مهم در بحث گویشها، وجود بسیاری از واژههایی است که با حفظ لفظ و معنا یا پذیرش تغییراتی اندک، از زبانهای کهن بر جای ماندهاند و از نظر ریشهشناسی و زبانشناختی قابل اهمّیت هستند. این ویژگی در گویشهای گروه مرکزی، از جمله گویش یزدی بیشتر قابل مشاهده است. این پژوهش سعی دارد، پس از بررسی آوایی و معنایی برخی واژههای کهن در محله زردشتینشین خرّمشاه یزد، با مقایسۀ مهمترین واژههای گویش یزدی با زبانهای باستانی، به اثبات اصالت زبانی این منطقه و غنای فرهنگی آن بپردازد و نیز خاطر نشان سازد که تحقیق دربارۀ گویشها، زبانها و تنوع گونهای آنها، ارزش شناختی، هویّتی و حتی آموزشی دارد که با آگاهی دقیق در ساختار آوایی، معنایی و دستوری به جا مانده در این گویشها، میتوان در یک نظام قانونمند، آنها را در جریان پویای زبان وارد کرد و سرانجام بسیاری از آسیبهای زبانی را برطرف ساخت.
(این مقاله مستخرج از رسالۀ دکتری پژوهش محور رشتۀ زبان و ادبیات فارسی با عنوان تحلیل و بررسی لغات و تعبیرات زبان یزدی است.)
پرونده مقاله