از مهم ترین بخش های قابل توجه در حوزۀ روان شناسی ادبی، بخشی است که در آن به تحلیل فرآیندهای روانی ذهن پرداخته می شود. در این بخش که از آن با عنوان روان شناسی تحلیلی یاد می شود، بنیانگذار سوئیسی آن یعنی کارل گوستاو یونگ، ذهن را از حیطه بندی روان شناسان پیش از خود از جمله استادش، فروید، فراتر برد و بخشی به عنوان ناخودآگاه جمعی را به آن تحلیل ها افزود. او معتقد بود که انسان از حدود فردی خود می گذرد و به جهان ناخودآگاه جمعی گام می گذارد. آنچه که یونگ را از دیگر هم ترازانش در ارائۀ بحث ناخودآگاه جمعی جداکرد، توجه به صورت ازلی یا کهن الگو بود. یعنی چیزی که یونگ معتقد بود باعث شکل دادن به شخصیت و رفتار ما و همچنین عامل تفاوت ما بواسطۀ این شکل گیری شخصیت و رفتارمان از دیگران می شود. سعدی نیز چون دیگر آدمیان تحت تاثیر این کهن الگوها بوده و با استناد به برخی منابع و مطالعات کتابخانه ای می توان ادعا داشت که او نیز متاثر از این کهن الگوها، البته به شکلی ناخودآگاه دست به آفرینش های ادبی و خلق حکایات پرمغز ادبی می زده است. از مهم ترین کهن الگوهای تاثیرگذار روی سعدی، کهن الگوی سایه بوده است، ولی آنچه که سعدی را از دیگران متمایز می کند، رندانگی او در کتمان و پنهان کردن تاثیر این کهن الگو بر روی رفتار و شخصیت اوست. پرونده مقاله

بینامتنیت اصطلاحی مهم در نظریه‌های ادبی معاصر است که در آن به روابط بین متون اشاره می‌شود؛ بنابر، این نظریه متون ادبی در انزوا شکل نمی‌گیرند و نمی‌توان آن‌ها را بدون ارتباط با یکدیگر خواند و تفسیر کرد. بینامتنیت در آثار پست‌مدرن با دیگر ویژگی‌های این متون همچون گسست زمانی، روایت غیرخطی، دور باطل و... پیوندی جدانشدنی دارد. در این مقاله با استفاده از روش توصیفی ـ تحلیلی و بهره‌گیری از نظریه بینامتنیت، اثرپذیری روایت چاه بابل از اسطورة هاروت و ماروت بررسی و تحلیل شده است. نتایج این بررسی نشان می‌دهد شخصیت‌ها، کنش‌ها و حوادث داستان چاه بابل هم در صورت و هم در مضمون مشابهت‌های فراوانی با روایت اسطوره‌ای هاروت و ماروت دارند و استفاده از عناصر اسطوره‌ای همچون بن‌مایه‌ها، شخصیت‌ها و نمادها، چاه بابل را به روایتی اسطوره‌ای تبدیل کرده که از اهمیت تحلیل بینامتنی برخوردار است. در این داستان سیال بودن ذهن راوی رمان در بینامتن‌‌های اسطوره‌ای، روایتی پسامدرن از دنیای پر از رنج و عذاب شخصیت‌ها آفریده است. هدف این پژوهش بررسی و بازنمایی نقش بینامتنیت در روایت پسا‌مدرن و رابطه آن با دیگر مؤلفه‌های این نوع متون در رمان چاه بابل است. پرونده مقاله

کنش گفتار، یکی از مباحث مهم کاربردشناسی و فلسفه زبان است که پژوهشگر در تحلیل خود، بیشترین نقش را به گفتمان در بافت قائل می‌شود. این مقاله بر آن است که از گفتمان مسلط غزلیات حافظ روشنگری کرده و نشان دهد که شاعر، در جایگاه یک منتقد اجتماعی، برای القای دیدگاه‌های خود به مخاطب، چگونه از شیوه‌های کلامی متعدد و کنش‌های گفتار بهره برده است. بررسی کنش‌های گفتار غزلیات حافظ، برای کشف ابعاد نظام باورهای او، دارای اهمیت پژوهشی است. فرض بر این است که گفتمان مسلط و وجه ممیزه غزلیات حافظ، گفتمان رندی است و از ایدئولوژی و نحوه ارتباط شاعر با نهادهای قدرت حکایت دارد. بدین منظور، بر اساس مباحث مرتبط با نظریه کنش گفتار با محوریت الگوی پنج‌گانه‌ جان سرل، عمل نمودیم و داده‌های مستخرج از دیوان را به روش‌های آماری- توصیفی، مورد تحلیل و تفسیر قرار دادیم. ره‌آورد تحقیق، حاکی از آن است که حافظ، در تولید گفتمان خود، از کنش‌های تلفیقی و شیوه‌های مختلف استدلال ازجمله آمرانه- اقناعی- چالشی- ترغیبی استفاده کرده تا با تأثیرگذاری بهتر بر مخاطب، او را به جهان باورهای خود دعوت کند؛ همچنین، گفتمان مسلط در غزلیات این شاعر، گفتمان رندی است. پرونده مقاله

یکی از مهمترین و پرکاربردترین روش هایِ نقد ادبی معاصر، نقد کهن الگویی یا نقد اسطوره ای است، که به بررسی ماهیت کهن الگوها و نقش آن ها در ادبیات می پردازد. آرا و نظریات روان شناسان و روانکاوان معاصر، دریچۀ تازه ای را به روی خواننده می گشاید و پیوند آثار ادبی با علوم دیگر رانشان می دهد. این بینش، باعث آشکار شدن زوایای پنهان یک اثر ادبی یا عرفانی می شود. فرایند فردیت از دیدگاه یونگ، نوعی پختگی و رشد روانی انسان است که؛ لازمۀ رسیدن به آن، تعامل یکپارچۀ تمام ابعادِ روانی شخصیت فرد است؛ نمونۀ بارز این کهن الگوهای سیر فردیت، در مثنوی معنوی که جزو بهترین نمونه های آثار عرفانی می باشد، تجلی یافته است. این مفاهیم در کالبدی از تمثیل ها و نمادها ارائه شده است، که ذهن آگاه و ناآگاه خواننده را درگیر می سازد، بنابراین مثنوی، بستری مناسب برای نقد کهن الگویی می باشد. یونگ و مولانا درصدد هستند، تا راه دستیابی انسان به کمال را به طور عملی ترسیم نمایند؛ مقوله ای که در این پژوهش بر آن تاکید شده است. با فعال شدن کهن الگوها، ارسال فراخوان پیوستگی و یگانگی به قلمرو خودآگاه روان و سیر فردیت یابی آغاز می شود. در داستان زندانی مفلس از دفتر دوم مثنوی، مولفه های فرآیند فردیت، رمزگشایی شده و نشان داده می شود که چگونه با گذر از مشکلات و سایه های درون و انعطاف پذیری پرسونا، بین خودآگاه و ناخودآگاه هماهنگی ایجاد شده است؛ در نهایت با تحلیل رمزهای مولانا با کهن الگوهای یونگی فرآیند فردیت و خودشناسی در زندانی مفلس نشان داده می شود. داده های این مقاله با استفاده از روش کتابخانه ای فراهم آمده و با روش کیفی، تحلیل و توصیف شده است. پرونده مقاله

شاهنامه، ریشه در اندیشه ها و باورهای کهن دارد و از آبشخوری به نام ناخودآگاه جمعی بهره مند است. در این مقاله، بر روی کهن الگوی آنیما تامل شده و شخصیت پیران ویسه، از این منظر، تحلیل شده است. سوال اصلی این مقاله، آن است که در اثر بزرگی چون شاهنامه، چگونه به کهن الگوی آنیما جان دمیده شده است؟ این مقاله، بر پایۀ نظریۀ یونگ ، بر آن است که نشان دهد ، مردان، هم زمان، واجد صفات زنانه نیز هستند اما اغلب اوقات، عوامل مختلفی که در جامعه پذیری مردان موثرند، مانع از بروز آنیما در روان مردان می گردد. با وجود این، در شاهنامه، در مواردی، زن درون یا آنیما در مردان، به صورت خلق و خو و رفتار های خاص زنانه ظاهر می شود و شخصیتی متعادل تر و کار آمدتر وتوانمندتر از خود به جا می گذارد. این مقاله به روش تحلیلی- توصیفی، بر مبنای مطالعات کتابخانه ای به انجام رسیده است و در پایان، به این نتیجه می رسد که توجه به جنبه ها و نداهای درون، در زن و مرد، منجر به رشد و شکوفایی شخصیت آدمی می گردد. پرونده مقاله

یکی از مهم‌ترین نظریه‌هایی که معانی درونی و پنهان قصّه را مبنای تفسیر خود قرار داده، نظریۀ روان‌کاوی است. در عصر حاضر، با پیوند هر چه بیشتر ادبیات و روان‌‌شناسی، می‌توانیم راهی به سوی کشف معنای نهفته در متون بیابیم. نظریۀ فردیّت یونگ تحقق کهن‌الگوی خویشتن یعنی تعادل بین امور بیرونی و امور درونی که میل به سوی تکامل دارد را در فرد مرور می‌کند. برآنیم تا با این دیدگاه با خوانشی متفاوت این داستان از مثنوی را بازخوانی نماییم. از آن‌جا که مولانا عارفی است که دارای ذهن نمادگرا بوده و مثنوی را در قالب یک اثر رمزی سروده است، دارای قابلیت بررسی نقد کهن‌الگویی است لذا پژوهشِ حاضر سعی بر این دارد؛ با تحلیل محتوا، نمادها و کهن‌الگوهایِ داستان‌ دقوقی را استخراج نماید و با فهم آن‌ها و تطابق با نمادِ برابر برای آن‌ها، براساس نظریۀ فردیت یونگ، این فرآیند را ترسیم نماید. نتیجه پژوهش حاکی از این است که مولانا در دستیابی به فرایند فردیت در این داستان، تعالی با اصولِ عرفانی را مطرح نموده است و در نهایت هدف مولانا که رسیدن به کمال و خودشناسی است با نظریۀ یونگ هم‌سویی دارد. این پژوهش با روش کتابخانه‌ای ـ اِسنادی، با رویکرد تحلیلی ـ توصیفی بررسی شده است. پرونده مقاله

این مقاله در پی آن است که به بررسی کاربردی سبک شناسی انتقادی، در رمان رازی در کوچه ها، اثر فریبا وفی بپردازد تا ازاین رهگذر به این پرسش بنیادین پاسخ دهد که چگونه می توان به ایدئولوژی پنهان وگفتمان حاکم در متن این رمان با استفاده از مولفه های خاص سبکی دست یافت ؟ این پژوهش با رویکرد سبک شناسی لایه ای انجام گرفته است؛از این رو ابتدا لایه بیرونی و بافت موقعیتی متن و سپس دو لایه ی روایی و متنی را ،مورد تامل قرار داده ایم . این مقاله به شیوة تحلیلی –توصیفی به انجام رسیده است . هدف این پژوهش ،رسیدن به تفسیر و درک عمیق از اثر است؛ چرا که از منظر سبک شناسی انتقادی راحت تر می توان به جلوه های پنهان ایدئولوژی ، سلطه ،قدرت وگفتمان حاکم بر این رمان دست یافت وبر روی این نکته تامل کرد که زبان چگونه این مفاهیم اجتماعی را بازتولید می کند. در پایان، این مقاله، به این نتیجه می رسد که تقابل شخصیت ها و گفتمان ها و وجود قطب منفی کلام در این اثر ،مؤلفه های سبکی معناداری هستند که ما را به کشف ایدئولوژی پنهان در متن یاری می رسانند؛ ایدئولوژی پنهان این رمان عبارت است از سرکوب زنان در نظام مرد سالار و سکوت و مواجهه ی انفعالی زنان در مقابل این سرکوب. پرونده مقاله

این مقاله، در حوزه ی مطالعاتی روان شناسی ادبیات قرار می گیرد. در این مقاله داستان های برادرکشی در شاهنامه از منظر نظریه ی عقده ی حقارت آدلر مورد بررسی قرار گرفته است. این مقاله بر پایه نظریه ی یاد شده، بر آن است که چگونگی واکنش شخصیت های این داستان ها را کاویده و اهدافی که رفتار آن ها را در آینده جهت می دهد، بررسی کند. در پایان، به این نتیجه می رسد که انگیزهی واقعی رفتار آدمی در بسیاری از مواقع، برتری جویی و احساس مهتری است که ریشه در عقده ی حقارت دارد. پرونده مقاله

موضوع طنز در شعر حافظ، بارها مورد بررسی و تحلیل پژوهشگران قرار گرفته است اما هدف این مقاله آن است که نشان دهد، شعر حافظ از جمله، متون گفتمانی است که حامل ایدئولوژی است و در مواضعی چون طنز، این ایدئولوژی پنهان، بیشتر آشکار می‌گردد. پرسش اساسی که پژوهش حاضر به آن می‌پردازد، این است که تقابل دال‌های مرکزی شعر حافظ چون رند و صوفی در قالب طنز، چگونه به کشف لایة ایدئولوژیک سبکِ شعر او کمک می‌کند؟ این مقاله، بر این فرض استوار است که میان کاربرد ساختار بلاغی طنز در شعر حافظ با گفتمان حاکم روزگار، رابطة مستقیمی وجود دارد. در این مقاله، پس از تأمل بر روی چیستی لایة ایدئولوژیک سبک و معرفی نظریة تحلیل گفتمان، به عنوان ابزار تحلیل ایدئولوژی در متن، نشان داده‌ایم که یکی از مواضعی که ایدئولوژی در کلام حافظ، به طور کامل نمود می‌یابد، موضع طنزهای اوست. سپس به باز نمود طنز در شعر حافظ پرداخته‌ایم و برآن بوده‌ایم که طنزهای حافظ، با دو شیوة ناسازگاری واژگانی و ناسازگاری گفتمانی خلق شده‌اند. در پایان، این مقاله به این نتیجه می‌رسد که طنزهای ایدئولوژیک حافظ، اقتداربخش و تقویت کنندة گفتمان آزاد منشی‌اند. این مقاله، به روش تحلیلی-توصیفی با استفاده از مطالعات کتابخانه‌ای به انجام رسیده است. پرونده مقاله

هدف مقاله حاضر، آن است که با استفاده از نظریة تحلیل گفتمان انتقادی نورمن فرکلاف، قدرت، ایدئولوژی و هژمونی را در شعر حافظ، در سه سطح توصیف، تفسیر و تبیین مورد بررسی قرار دهد. این مقاله بر آن است که شعر حافظ، به مثابة گفتمانی عرفانی است که سعی دارد، گفتمان‌های مسلط را خنثی کند. عرفان حافظ با به کارگیری ترفندهای زبانی و بلاغی و معنایی به جدال با نهادهای هژمونیک می‌پردازد و گفتمان دیگری را در بطن فرهنگ نهادینه می‌کند. به واقع، شعر حافظ با ترسیم این جدال، به خلق توانش فرهنگی جدیدی دست زده است. در پایان این مقاله به این نتیجه می‌رسد که حافظ به مدد چارچوب خاص عرفانی خویش، نهادهای هژمونیک تصوف وشریعت را به چالش می‌کشد و درست برخلاف هژمونی حرکت می‌کند. از این روی، می‌توان گفت نظام عرفانی حافظ، بر اساس نوعی واکنش سیاسی و اجتماعی و اخلاقی شکل گرفته است. این مقاله به روش تحلیلی و توصیفی به انجام رسیده است. پرونده مقاله

موضوع مقالة حاضر، بررسی وجهیت فعل در شعرفروغ فرخزاد با تامل بر وجه التزامی است. از آن‌جایی که براساس نظریه‌های مختلف، وجه افعال، ازجایگاه‌های بنیادین بازتاب دیدگاه نویسنده است؛ از این رو، از این ابزار، می‌توان برای بررسی درونیات و افکار مولف سودجست. هدف این مقاله، بررسی وجهیت فعل در راستای تبیین نگرش فروغ و کالبدشکافی ژرفای ذهن و روح اوست، تا به این سوال اساسی پاسخ دهد که بازتاب افکار و اندیشه‌های فروغ فرخزاد در وجه فعل چگونه است و آیا می‌توان سمت وسوی حس و شناخت فروغ را در میان وجوه افعال شعرش بازکاوید؟ اهمیت تحقیق در این است که با بررسی و تحلیل وجهیت فعل، به سبک و شناخت و حس فروغ می‌توان دست‌یافت. این مقاله ضمن تحلیل نظریه‌های گوناگون در مورد وجه فعل، به بررسی وجه افعال در مجموعةتولدی دیگر پرداخته و با ذکر شاهد مثال‌هایی به این نتیجه می‌رسد که فروغ در اکثر مواقع از وجه التزامی برای بیان افکار، احساسات نوستالژیک، گریز به روزگار کودکی، بیان حسرت‌ها، آرزوها وشکست‌ها، بهره جسته است. روش تحقیق در این مقاله توصیفی- تحلیلی بوده که پس از جمع‌آوری شواهد شعری به بررسی و تحلیل آن‌ها پرداخته است. پرونده مقاله

پرونده مقاله

پرونده مقاله

یکی از ابزارهای نشر آگاهی و معنویت در حوزة عرفان و سیر انسان به سمت تعالی، داستان‌های عرفانی است. نویسندگان بسیاری در آثار خود سیر انسان به سمت تعالی را با عنوان عرفان و سیروسلوک مورد توجّه قرار داده‌اند. شهرنوش پارسی‌پور یکی از نویسندگانی است که با دیدگاهی عرفانی به زندگی شخصیت‌های داستانی می‌نگرد و جاودانگی در حقیقت را به تصویر می‌کشد. رمان زنان بدون مردان، از آثار مهم شهرنوش پارسی‌پور است که با بهره‌‌گیری از بن‌مایه‌های عرفانی به خلق شخصیت زنان داستان پرداخته است. هدف پژوهش حاضر با روش تحلیلی ـ توصیفی، بررسی نگرش اجتماعی و عرفانی شهرنوش پارسی پور در رابطه با زن و جایگاه اجتماعی او بر اساس رمان زنان بدون مردان، می‌باشد. نتایج پژوهش حاکی از آن است که هر یک از شخصیت‌های داستان زنان بدون مردان را می‌توان نمایندۀ قشری از جامعه زنان دانست؛ زنانی که با رسیدن به مرحلۀ خودشناسی و سیر در انفاس خود سعی در شناخت حقیقت وجودی خود دارند و با پاکی درون، در پی جاودانگی و حقیقت هستند. پرونده مقاله

موضوع پژوهش حاضر، بررسی مرگ و زندگی در اشعار فروغ فرّخزاد بر اساس نظریّة اروس و تاناتوس فروید است. جدال میان مرگ و زندگی از بن مایه های مکرر شعر فروغ است. طبق نظریّة سائق‌ (سوق‌دهنده، محرّک) فروید، تمام غریزه‌ها در دو دسته اصلی قرار می گیرند: غریزة زندگی(اروس) و غریزة مرگ(تاناتوس). اروس، در خدمت زندگی، بقا و نمو است و تاناتوس در خدمت مرگ و تخریب و هر آنچه آدمی را به مرگ نزدیک می کند. هدف این مقاله بررسی جدال دو غریزة اروس و تاناتوس در شعر فروغ فرّخزاد است. این مقاله در پی پاسخ به این پرسش بنیادین است که اروس و تاناتوس در شعر فروغ چگونه بازتاب پیدا کرده است و نیروی برتر از آن کدام یک از این دو سائق است؟ اهمّیّت این پژوهش از آن روست که با استناد بر نظریّات فروید در ارتباط با عمل کرد غرایز و تأثیر تضادّ و تنش آن ها بر روان انسان و نیز رابطة انسان و محیط پیرامونش، به نمودهایی از این رابطه دوسویه دست می یابد که در تحلیل شعر فروغ مؤثّر است. این مقاله با استفاده از روش تحقیق توصیفی– تحلیلی و با تأمل بر واژگان، صورخیال و فکر حاکم بر شعر فروغ به این نتیجه می رسد غریزة تاناتوس، غریزة غالب در روان شاعر است و از این رو، مرگ اندیشی تمامت روان او را احاطه کرده است. پرونده مقاله

جامعه شناسی از شاخه های علوم اجتماعی است که به تعاملات مردم با یکدیگر می پردازد. رابطه ادبیات و جامعه شناسی در رئالیسم اجتماعی قابل بررسی است. ادبیات به ویژه داستان از زندگی مردم سرچشمه می گیرد و در سبک رئالیسم و ناتورالیسم بیشتر می توان به واقعیت های اجتماعی پرداخت. علی اشرف درویشیان از نویسندگانی است که در داستان های خود به طرح مسائل و مشکلات جامعۀ پیرامونش پرداخته است. در این پژوهش به روش توصیفی - تحلیلی به بررسی چند داستان از دو مجموعه «از این ولایت» و «آبشوران» پرداخته شده است که نتیجۀ داده ها مشخص می کند این نویسنده با بهره گیری از واقعیت های جامعه دست به گزینش زده و مسائلی چون: فقر مادی، فقر فرهنگی، فاصلۀ طبقاتی، باورهای مذهبی و خرافی پرداخته است و تعامل خانواده¬ها را با این مولفه ها نشان داده است. درویشیان در این داستان¬ها با به تصویر کشیدن نوع زندگی و حوادث و باورهای مردم که معلول فقر و بی سوادی و جهل است، به طور غیرمستقیم حکومت وقت را زیر سئوال برده و لزوم مبارزه اجتماعی را برای رسیدن به عدالت اجتماعی و از بین بردن فاصلۀ طبقاتی گوشزد کرده است. پرونده مقاله