دین‌داری، ‌در بسیاری از ملت‌ها،‌ با پرستش طبیعت آغاز شد. بعدها گرایش به پرستش طبیعت با آیین‌ها و مراسم نمادینی همراه گردید. آیین مرگ و رستاخیز گیاهی نیز از این گونه آیین‌هاست که در دوره مادرسالاری و فرهنگ کشاورزی شکل گرفت. انسان کشاورز اعتقاد داشت با برپایی هر ساله این آیین، ‌محصولات‌اش فراوان و پربرکت می‌شوند. ‌این پژوهش مبتنی بر ابزار کتابخانه‌ای،‌ آیین مرگ و رستاخیز گیاهی را در ایران و ارمنستان بررسی می‌کند و وجوه اشتراک و تفاوت‌های آن را در هر دو کشور با توجه ‌به خویشکاری‌های ایزدان و ایزدبانوان تجزیه و تحلیل می‌کند. با توجه‌ به اینکه ایران و ارمنستان از همسایگان دیرین یکدیگر در طول تاریخ بوده‌اند اشتراکات فرهنگی بسیاری دارند؛‌ علاوه ‌بر آن،‌ پس از سقوط دولت آشور،‌ بخش‌هایی از ارمنستان، از زمان حکومت مادها تا زمان حکومت قاجاریه،‌ تحت سلطه ایران بوده و این سلطه طولانی ‌مدت باعث شده است ارمنی‌ها به اساطیر ایرانی گرایش یابند. پرونده مقاله

امیرخسرو دهلوی(651- 725ش) از عارفان نامدار پارسی‌گوی هندوستان، در نیمه دوم قرن هفتم و اوایل قرن هشتم هجری است. او در مثنوی سرایی تابع نظامی گنجوی است. یکی از مثنوی‌های امیرخسرو که به تقلید از هفت پیکر نظامی سروده منظومه هشت بهشت است. او در تدوین حکایات هشت بهشت به کتاب جواهر الأسمار عماد بن محمد الثغری نظر داشته است. امیرخسرو چند حکایت هشت بهشت را از کتاب جواهر الأسمار عیناً نقل کرده و حتی در بخش‌های زیادی از متن هشت بهشت، عبارات و جملات این اثر را وام گرفته و اقتباس کرده است. کتاب جواهر الأسمار مشتمل بر یکصد حکایت است که طی پنجاه و دو شب از زبان طوطی بازگو می شود تا زن جوان بازرگانی را از خیانت به شوهر باز دارد. اکثر حکایات و افسانه های جواهر الأسمار و هشت بهشت بر مکر زنان استوار است. بخشی از درونمایه حکایات هر دو اثر پیمان‌شکنی زنان و تظاهر آنان به ستر و صلاح است. با توجه به اینکه کتاب جواهر الأسمار یکی از مهم ترین الگوهای کار امیرخسرو در هشت بهشت بوده و اینکه هر دو اثر در هند تدوین شده اند وجوه مشترک بسیاری با هم دارند. مقاله حاضر می کوشد به بررسی مضامین مشترک هر دو اثر غنایی بپردازد. پرونده مقاله

کلام الملوک(1043ق) باباجان قزوینی که برگرفته از تعالیم اسلام و قرآن کریم است، به ابعاد مختلفی از احترام به انسان و مخلوقات، و چگونگی تعامل با آنان پرداخته است.. این پژوهش، به شیوه توصیفی- تحلیلی و استواری بر چارچوب نظری می‌کوشد به این پرسش پاسخ دهد که شاخص ترین سبک قرآنی و همچنین کارکرد و نقش این شیوه در زندگی آدمی در کتاب کلام الملوک قزوینی چیست؟ مطابق دستاوردهای تحقیق، بیش‌ترین توجه باباجان قزوینی در باب زندگی نهی از هوای نفسانی است، زیرا منشأ همه ناپاکی ها به شمار می رود و انسان را به بدی ها رهنمون می سازد. همچنین رویکرد باباجان قزوینی در زمینه سبک زندگی قرآنی، دیدگاهی معنوی به انسان و جهان است؛ به این منظور، در مقاله حاضر، با تکیه بر روش تحلیل محتوا و رویکرد قرآنی، دیدگاه باباجان قزوینی پیرامون سبک زندگی با آیات قرآن کریم مقایسه شده است. پرونده مقاله

محمد مهدی الجواهری الشاعر العراقی المعاصر من أصل ایراني ، الذی دعا في قصائده إلى النضال ضد الاستبداد الداخلي أو العدوان الخارجي في جميع المجالات السياسية والاجتماعية والثقافية والاقتصادية ومقاومة التيارات المناهضة للحرية. في الشعر الثوري ، يبحث الجواهري عن لغة للتحدث مع جميع شعوب العالم وللتعبير عن المعاناة الإنسانية. و الثقافة الثورية تکون فی حکم قصيدة احتجاجية وناقدة ؛التی تعبر عن الآلام والمعاناة الاجتماعية. و هی أشبه بمحکمة عادلة تحاول إدانة الدمار والإيحاءات والقمع ...يحاول هذا المقال دراسة الآثار الثورية وانعکاسها في قصائد هذا الشاعر العراقي بالطرق الوصفية والتحليلية. تجيب الدراسة الحالية على السؤال الأساسي حول أي جانب من جوانب الثورة التی تم تناوله في قصائد الجواهري وأي جانب من النضال شدد عليه واهتم به. بحسب إنجاز البحث ، أولى الجواهري اهتمامًا خاصًا لمفهوم الثورة من أجل تحقيق مُثُل سامية وطالب بتطبيقها في المجتمع من أجل تحقيق العدالة والحرية والمساواة.و کان ینوی ویقصد من صراخه الاحتجاجی وانتقاده السلاطين في ذلک الوقت، کان ينوي إبلاغ الناس على محاربة الظلم والقهر والنفاق في المجتمع وقيادة المجتمع نحو العدالة الاجتماعية. پرونده مقاله

یحیی السماوی ومعروف الرصافی(1875-1945م) من شعراء العراقیین المعاصر الذین جعلوا الأولویة القصوی فی أشعارهم المواجهة مع الطغيان الداخلي والعداء الخارجي فی کافة المجالات السیاسیة والإجتماعیة والثقافیة والإقتصادیة. إنهما طالبا المواجهة ضد التيارات المناهضة للحرية. وقد لعبت ظروف المجتمع العراقي دوراً هاماً في شعرهما. السماوی والرصافی کلاهما يبحثان عن لغة للحوار مع جميع شعوب العالم والتعبير عن المعاناة الإنسانية فی قصائدهم الثوریّة. إن الثقافة الثورية هي بمثابة قصيدة احتجاجية وانتقادية تعبر عن الآلام والمعاناة الاجتماعية. إنها مثل المحکمة التی تحاول لإدانة وتدمير الفساد والإفصاحات ومکافحة الظلم. في هذه المقالة، نحاول وصف الآثار الثورية بأساليب وصفية وتحليلية دراسة الآثار الثورية وانعکاسها في قصائد هذين الشاعرين العراقيين. پرونده مقاله

اعجوبه و محجوبه از جمله قصّه های عامیانه ای است که در قرن هفتم به قلم حامدبن فضل‌الله سرخسی تألیف شده است. دو راوی در این متن ادبی، طی ده روز، بیست قصّه روایت می کنند که تمام قصّه های بیست گانه، دارای محتوای اخلاقی و اجتماعی هستند. این پژوهش به شیوۀ توصیفی ـ تحلیلی می کوشد به این پرسش پاسخ دهد که نوع روایت و شاخص ترین مضامین قصّه های اعجوبه و محجوبه چیست؟ مطابق دستاوردهای تحقیق، مسائل اخلاقی و تربیتی در قالب مثال ها و تمثیل های محسوس و عینی در این قصّه، آموزش داده می شود تا میزان یادگیری و ماندگاری آن در ذهن مخاطب، افزایش یابد. اعجوبه و محجوبه در گروه قصّه‌های بلند ایرانی جای می گیرد و قصد حامد بن فضل‌الله سرخسی از نوشتن آن، انتقال پیام های اخلاقی و ارزش های خانوادگی، اجتماعی و انسانی به مخاطب عام از طریق نقل قصّه است؛ به همین سبب عناصری که وی در بیان قصّه به کار می برد، همه ساده و بدون پیچیدگی است. پرونده مقاله

رابرت. ا. ایمونز (Robert A. Emmons) برای اولین بار در سال 1996 به بُعد معنوی هوش انسان اشاره کرد. او هوش‌ معنوی را مجموعه‌ای از توانایی‌ها برای بهره‌گیری از منابع دینی و معنوی و تجربیّات عرفانی عنوان کرد. امیر خسرو دهلوی از عارفان و شاعران مشهور پارسی‌گوی هندوستان، در نیمۀ دوم قرن هفتم و اوایل قرن هشتم هجری است. او مرید نظام اولیا (متوفی ۷۲۵ ه.ق) بود و تربیتی که از او یافت در حوزۀ تصوف به او مقام و مرتبه‌ ویژه‌ای بخشید. منظومه غنایی دولرانی و خضرخان امیرخسرو با رویکر عرفانی تدوین شده است و آموزه‌های حکمی و عرفانی در اشعار او کاملا آشکار است. مقاله حاضر می‌کوشد تا به این سؤال پاسخ دهد که مهم‌ترین شاخصۀ هوش معنوی در دیدگاه عرفانی امیرخسرو دهلوی در منظومه دولرانی و خضرخان براساس نظریه هوش معنوی ایمونز کدام است؟ براساس دستاورد تحقیق، امیرخسرو در منظومه دولرانی و خضرخان عرفان و هوش‌معنوی را ترکیب کرده است. توجه به مهربانی، سخاوت، عزت نفس، همدلی، نوع دوستی، عشق، ایثار، مدارا و تساهل و تسامح از ویژگی‌های مشترکی است که به عنوان مؤلفه‌های بارز هوش معنوی در ادبیات عرفانی و اندیشه‌ امیرخسرو مطرح شده است. پرونده مقاله

شکرستان از آثار منثور آمیخته به نظم محمد مؤمن عرشی اکبرآبادی )1091) از شاعران و صوفیان قرن یازدهم هجری است. این اثر اندرزی و تعلیمی به تقلید از گلستان سعدی و بهارستان جامی تألیف شده‌است. مؤمن عرشی در باب چهارم کتاب شکرستان تحت عنوان عاشقان شاهد مطلق به بررسی انواع عشق با ذکر حکایت می پردازد. رابرت جی استرنبرگ (تولد 1949 م.) روان شناس شناخت گرای آمریکایی در سال 1978 میلادی نظریه ای دربارۀ عشق ارائه داد به این مضمون که عشق با آفرینش انسان و تداوم بقای او گره خورده است که انسان برای بالا بردن کیفیت زندگی خود نیاز به عشق و تجلی بارقه های تعالی بخش آن در وجود خود دارد. عشق پدیده ای انگیزه آفرین است که به هنگام برآمدن دشواری ها به مثابه سپری از آدمی در برابر مشکلات روزگار پاسداری می کند. مقالۀ حاضر در صدد پاسخ به این پرسش است که کدام یک از اقسام عشق مورد تایید مومن عرشی است؟ نتایج تحقیق نشان می دهد که عشق مدّ نظر مؤمن عرشی، عشق عرفانی، آرمانی و کمال آفرین است. پرونده مقاله

هدف پژوهش حاضر بررسی پوشش زنانه در داستان‌ عامیانۀ سمک عیّار است. در تحقیق حاضر تلاش شده است یکی از عناصر فرهنگی هر جامعه‌، نوع پوشش مردم بررسی شود. این اثر، نوع پوشش منطقۀ خراسان در حدود اواخر قرن ششم و اوایل قرن هفتم هجری را در برمی‌گیرد. دورۀ سلجوقیان در ایران از اهمیت بیشتری برخوردار است، زیرا ایران در این عصر از اقتدار، قدرت و جغرافیای وسیع‌تری برخوردار بوده و پادشاهان سلجوقی دل‌بستگی بیشتری به توسعۀ فرهنگی و هنری داشتند. در این دوره، لباس زنان چندان تفاوتی با پوشش مردان ندارد. لباس‌ها در اوایل قرن ششم هنوز هم به سبک دوران قبل است. پوشاک اصلی زنان جز روبندها و سربندها بقیه قابل تعویض بودند، اما در اصل لباس آن ها با ساده‌پوشی همراه بود. روش تحقیق در این پژوهش، توصیفی – تحلیلی است. نتایج تحقیق بر اساس بررسی اسناد و مدارک موجود نشان داد که در سمک عیار، جزئیات، شکل و طرح جامه‌ها و جنس پارچه بیان‌نشده است و مؤلف اثر مذکور در اغلب بخش های کتاب به ذکر کلیاتی در باب پوشش زنانه اشاره دارد اما انواع البسۀ زنانه نظیرِ سرپوش، تن‌پوش و پاپوش را تحلیل و می کند و نگاهی خاص به آنها به عنوان نوع پوشش دارد. پرونده مقاله

هدف پژوهش حاضر بررسی وضعیت زنان در منظومۀ عاشقانۀ هشت بهشت امیرخسرو دهلوی است. مثنوی هشت‌بهشت به جنبه‌های متعدد آرمان‌شهر زنان اشارات فراوانی می کند. روش تحقیق در این مقاله موردی- زمینه‌ای با رویکرد همبستگی است و کوشش شده تا با استفاده از روش تحلیل محتوا معیارهای زن خوب را از دیدگاه این شخصیت مورد تحلیل و ارزیابی قرار دهد. طرح جایگاه زن در خانواده و اجتماع و ارائه راهکار کاربردی در این زمینه یکی از مضامین اساسی امیرخسرو در ارائۀ مدینۀ فاضله در شهر آرمانی هشت‌بهشت است. رسیدن به جامعۀ آرمانی که او در نظر داشته با معیارهای جامعۀ زمانۀ او بیشتر هماهنگ و مرتبط است. درون‌مایۀ داستان هشت‌بهشت پیمان‌شکنی زنان و تظاهر آنان به ستر و صلاح است. او در این منظومۀ عاشقانه هر جا‌ که شرایط را مناسب دیده است، در خلال داستان‌های پراز نشاط، دستاویزی برای تعلیم و موعظه به زن یافته، اذعان کرده است. مطابق نتایج تحقیق، تعهد و وفاداری زن برای زندگی بهتر و به دست آوردن آرامش واقعی دنیا و آخرت ضروری است. پرونده مقاله

مثنوی عاشقانه دولرانی و خضرخان از امیرخسرو دهلوی (651 ـ 725) از عارفان و شاعران نامدار پارسی‌گوی هندوستان است. رابرت استرنبرگ (تولد 1949 م.) استاد شناخت گرای آمریکایی در سال 1978 میلادی نظریه ای دربارۀ عشق ارائه داد که به مثلث سه گانه عشق شُهره است. هدف پژوهش حاضر بررسی انواع عشق از دید استرنبرگ و تطبیق آن با منظومه دولرانی و خضرخان است مقالۀ حاضر با روش توصیفی-تحلیلی در صدد پاسخ به این پرسش است که کدام یک از اقسام عشق مطرح شده در مثلث سه گانه نظریۀ عشق استرنبرگ در منظومۀ دولرانی و خضرخان امیرخسرو دهلوی بسامد و نمود بیشتری دارد؟ نتایج تحقیق نشان می دهد که عشق مدّ نظر امیرخسرو، عشق کمال افزاء است. نقش بایسته ای در اقناع حس کمال طلبی جسمانی و معنوی نوع بشر دارد و تصور بهره مندی از زندگی سالم، بدون وجود این پدیده امکان پذیر نخواهد بود. عشق با آفرینش انسان و تداوم بقای او گره خورده است که انسان برای بالا بردن کیفیت زندگی خود نیاز به عشق و تجلی بارقه های تعالی بخش آن در وجود خود دارد. عشق پدیده ای انگیزه آفرین است که به هنگام برآمدن دشواری ها به مثابه سپری از آدمی در برابر مشکلات روزگار پاسداری می کند پرونده مقاله

در میان ادبیات داستانی ملل مختلف گاه آثاری یافت می شودکه هم از نظر موضوع و درون‌مایه و هم از نظر ساختار و نحوة روایت بسیار به یکدیگر شبیه‌اند. بی گمان آن چه در تعامل و گفت وگوی میان آثار ادبی کشورها می‌تواند اهمیتی بیش تر داشته باشد، آثاری هستند که در مسیر اقبال و توجه عام و خاص نقشی بنیادین در جریان سازی ادبی و همراهی با تحولات فکری و اجتماعی ملّت خویش دارند. رمان ِمشهور زوربای یونانی(1946م) نوشتة نیکوس کازانتزاکیس(1883- 1957م) و بوف کور صادق هدایت در ادبیات ایران، در این جایگاه ادبی قرار دارند. بنابر اهمیت این دو رمان در ادبیات داستانی یونان و ایران و شباهت های کم نظیر ساختاری و محتوایی میان آن دو و اقبال گستردة نویسندگان و خوانندگان حرفه‌ای و دانشگاهی در دو کشور تلاش شده تا با رویکرد تحلیلی- تطبیقی به واکاوی این دو اثر بپردازیم. از نتایج تحقیق برمی آید که دو رمان یادشده هم از نظر روایت خیام وار و انتقادی یا بدبینانه به زندگی و گرایش شدید به انزوا و مرگ اندیشی و هم از نظر ساختاری و روایتگری بسیار به یکدیگر شبیه هستند. پرونده مقاله

نیکوس کازانتزاکیس (1883- 1957) رمان ِمشهور آزادی یا مرگ را به سال 1956 منتشر کرد. موضوع رمان ِ مذکور، تسلط و اشغال سال 1645 عثمانی‌ها بر جزیره کِرِت است. مبارزات آزادی‌بخشی که کرتیان در سراسر قرن نوزدهم با ترکان عثمانی داشتند، طرح اصلی کتاب آزادی یا مرگ را می‌سازد. قهرمان اصلی این کتاب لوطی‌ای به نام میکلس استکه شباهت فراوانی با داش آکل صادق هدایت دارد. علاوه بر مضامین و محتوای زندگی لوطی میکلس که همسانی بسیاری با داش آکل هدایت و راوی آن دارد؛ این دو اثر ازنظر ساختار صوری نیز به هم ماننده هستند. به همین منظورمقالۀ حاضر میکوشد تا با رویکرد تطبیقی امریکایی درصدد پاسخ به این پرسش است که مهم ترین جنبه‌های مشترک ساختارصوری و محتوایی شخصیت داش آکل و پهلوان میکلس کدام است؟ براساس دستاورد تحقیق، شخصیت دو داستان یادشده هم از نظر روایت خیام وار و انتقادی یا بدبینانه به زندگی و گرایش شدید به انزوا و مرگ اندیشی و هم از نظر ساختاری و روایتگری بسیار به یکدیگر شبیه هستند. پرونده مقاله

تنسر پارسایی افلاطونی مذهب بود که سلطنت را رها کرده و گوشه نشینی اختیار کرده بود. او بنابر روایت های متون پهلوی از جمله کسانی است که نقش بسزایی در بر تخت نشستن اردشیرساسانی داشت و با یاری نامه اندرزی خود، تدبیر خویش را به او عرضه کرد. این زاهد بی محابا آراء وعقاید ِ مذهبی، جامعه شناسی، سیاسی، اجتماعی، خانوادگی و... خود را مطرح می ساخت. با مطالعۀ این نامۀ اندرزی می توان به میزان دانش وتسلط ِ این شخصیت به مسایل گوناگون ِ دینی، اخلاقی و...پی برد. زبان تنسر در نامۀ اندرزی جسورانه است، و مخاطب هیچ شک، تردید و ناخالصی در گفته های وی نمی یابد. هرآن چه که روح بلند ِ او را آزارمی دهد برکاغذ روان می سازد و بدون ترس ونگرانی و باشور وحال مسایل ِ متعدد را مطرح می کند. در فحوای این نامۀ اندرزی، به وضوح، می توان نویسنده ای روشنفکر واندیشمند رایافت که با پشتوانۀ غنی دینی و فرهنگی می نویسد. مطالعۀ این نامۀ تاریخی، حظی وصف ناپذیربه مخاطب می بخشد که می تواند راهنمای مسیر زندگی او باشد. ابن اسفندیارِکاتب، ازنویسندگان اواخر قرن ششم و اوایل قرن هفتم، نامۀ اندرزی تنسر را به پارسی ترجمه کرد. در ترجمه و روایت ابن اسفندیار ، نامۀ اندرزی تنسر از سه بخش : عنوان آغازین، متن اصلی و ختمِ مکتوب تشکیل می شود، که هر کدام از این سه بخش، ارکان فرعی را نیز در بر می گیرند. هدف مقالۀحاضر بررسی مضمون و درونمایۀ نامۀ اندرزی تنسر است پرونده مقاله

آدام اولئاریوس Adam Olearius(1599م.) یکی از جهانگردان مشهور آلمانی است که به مدت یکسال و نیم به عنوان منشی ومشاور سفیر در ایران اقامت داشت. وی در سفرنامه‌اش از اطلاعات و داده‌های گوناگونی سخن گفته که مقالۀ حاضرمی‌کوشد تا مضامین اقتصاد و بازارهای ایرانی را از منظر سفرنامه اولئاریوس ارائه دهد. دوران صفوی عصررواج ورونق بازارهای ایرانی است. در این دوره کارکردهای اجتماعی و فرهنگی بازار بسیار با اهمیت بود، زیرا فضای بازار تنها به داد و ستد و بازرگانی اختصاص نداشت، بلکه به عنوان مهم‌ترین شاهراه حیاتی شهر برخی از عناصر فرهنگی و اجتماعی مهم شهری مانند مسجد جامع، مدارس مذهبی، خانقاه، گرمابه و...را در خود جای می‌داد و در عین حال با مراکز اداری و حکومتی نیز ارتباط می‌یافت. به همین جهت مهم‌ترین محورارتباطی درحیات اقتصادی و اجتماعی شهر به حساب می‌آمد. درسفرنامۀ اولئاریوس مهم‌ترین و اصلی‌ترین عملکرد بازارها، عملکرد اقتصادی آن‌هاست، که به عنوان یکی از منابع مهم شناخت ویژگی‌های اقتصادی جامعۀ ایران مورد توجه است. مقالۀ حاضر سعی دارد به بررسی سیمای اقتصادی، بازار، عواید مردم ایران در عصر صفوی از دیدگاه سیاح اولئاریوس بپردازد. پرونده مقاله

تنسر پارسایی افلاطونی مذهب بود که سلطنت را رها کرده و گوشه نشینی اختیار کرده بود. او بنابر روایت های متون پهلوی از جمله کسانی است که نقش بسزایی در بر تخت نشستن اردشیر ساسانی داشت و با یاری نامه اندرزی خود، تدبیر خویش را به او عرضه کرد. این زاهد بی محابا آراء وعقایدِ مذهبی، جامعه شناسی، سیاسی، اجتماعی، خانوادگی و غیره خود را مطرح می ساخت. با مطالعۀ این نامۀ اندرزی می توان به میزان دانش وتسلط ِ این شخصیت به مسایل گوناگون دینی، اخلاقی و غیره پی برد. زبان تنسر در نامۀ اندرزی جسورانه است، و مخاطب هیچ شک، تردید و ناخالصی در گفته های وی نمی یابد. هرآن چه که روح بلند ِاو را آزارمی دهد برکاغذ روان می سازد و بدون ترس و نگرانی و باشور وحال مسایل ِ متعدد را مطــرح می کند. در فحوای این نامۀ انــدرزی، به وضوح مـی توان نویسنده ای روشنفکـر و اندیشمند را یافت که با پشتوانۀ غنی دینی و فرهنگی می نویسد. مطالعۀ این نامۀ تاریخی، حظی وصف ناپذیربه مخاطب می بخشد که می تواند راهنمای مسیر زندگی او باشد. ابن اسفندیارِکاتب، از نویسندگان اواخر قرن ششم و اوایل قرن هفتم، نامۀ اندرزی تنسر را به پارسی ترجمه کرد. در ترجمه و روایت ابن اسفندیار، نامۀ اندرزی تنسر از سه بخش: عنوان آغازین، متن اصلی و ختمِ مکتوب تشکیل می شود، که هر کدام از این سه بخش، ارکان فرعی را نیز در بر می گیرند. هدف مقالۀ حاضر بررسی مضمون و درونمایۀ نامۀ اندرزی تنسر است. پرونده مقاله

داستان ِمنظوم ِغنایی زن پارسا که دراولین مقالۀ الهی نامۀ عطار آمده دارای ساختار نوول است، این داستان حول محورزنی زیباست که عاشقان بسیاری دارد و همه درپی تصاحب وی هستند، اما وی به عشق آن ها وقعی نمی نهد. زن پارسا شباهت های فراوانی با شخصیت ِ شیرین در منظومۀ خسرو و شیرین نظامی دارد. مقالۀ حاضر به مقایسۀ این دو اثرو بیان شباهت های آن ها پرداخته است. در واقع مضمون اصلی هر دو اثر، پیروزی بردباری، عفت و پاکدامنی بر خودکامگی و هوسبازی است. جانمایۀ این شاهکارعطار و نظامی، در پرورش شخصیت زن پارساست که نسبت به همتایانش در سایر معاشیق ازپختگی وکمال بیشتری برخوردارند، عطار و نظامی، این دو زن را به گونه ای پرورده اند که تجسم بانویی آزاده هستند که هم عاشقند و هم معشوق. درپی عشق خطر می کنند، برهمۀ آرزوهای دنیوی برمی آشوبند، در راه عشق حقیقی پای در رکاب می نهند، دشواری عشق را با شکیبایی به جان خریدار می گردند، زیرا که عاشقان دنیوی را پخته نمی یابند. مقاله تلاش دارد تا در ساختار روایی این داستان، تصاویر و نشانه های عشق عرفانی را ازخلال بررسی شخصیت ورفتار زن پارسا و همسانی آن با شخصیت شیرین ِ نظامی، بر اساس معیارهای مندرج در متون غنایی و عرفانی باز جوید. پرونده مقاله

بهارستان جامى (817- 898 هـ.ق) کتابى محتوی حکایات و اندرزهاى اخلاقى به نثر ساده و مسجع آمیخته با نظم است که در سال (892هـ.ق) نوشته شده است. جامی این اثر تعلیمی و اندرزی را به تقلید از گلستان سعدی نگاشته است. روضۀ پنجم بهارستان جامی در تقریرعشق و حال عاشقان است. محیی الدین بن عربی (560- 638هـ.ق) از عرفای بزرگ اهل اندلس است که اساس مشرب عرفان او حُب و عشق است. در پژوهش حاضر، با تکیه بر روش توصیفی- تحلیلی و رویکرد تطبیقی (آمریکایی)، دیدگاه جامی دربارۀ مؤلّفه های عشق با نظرات ابن عربی در این باب مقایسه شده است. عشق مدّ نظر جامی و ابن عربی همسانی های بسیاری باهم دارد. مقالۀ حاضر درصدد پاسخ به این پرسش است که عشق مورد توجه ابن عربی و جامی کدام است؟ براساس دستاورد تحقیق به نظرمی رسد، جامی در تبیین عشق، تحت تأثیر ابن عربی بوده و هر دو عشق را فطری و اساس آفرینش می دانند. از دیدگاه ابن عربی و جامی، اصل اصول عرفان، عشق و وحدت وجود است؛ یعنی که مدار هستی‌بخش و حقیقت هستی حق تعالی است و جز او حقیقتی و وجودی نیست. پرونده مقاله

مقاله حاضر به بررسی مثنوی هنرستان عالی مرغان از ریاضی یزدی (1290-1360 ه.ق) براساس نظریۀ عشق اریک فروم (1900- 1980م.) می‌پردازد. هنرستان عالی مرغان شعری است غنایی که از زبان مرغان بصورت سمبولیک و تمثیلی، در چهارصد بیت و در هفت قسمت سروده شد. فروم نخستین کسی بود که بحث هنر عشق ورزیدن را مطرح کرد و زمینه‌ای گسترده برای تحقیق و بررسی، ارائه راهکارهای عملی دربارۀ عشق را فراهم ساخت. این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی و مبتنی بر ابزار کتابخانه‌ای و با بهره‌مندی از نظریه‌ی روانشناختی عشق اریک فروم، بر آنست که به این پرسش اصلی پاسخ دهد: بلبل از دیدگاه روانشناسی اریک فروم، به چه میزان از شرایط عاشقی برخورداراست؟ براساس ما‌حصل تحقیق، بلبل در هنرستان عالی مرغان عاشقی راستین است که در راه عشق، سختی‌های بسیاری تحمل می‌کند و مطابق نظریه‌ی فروم از خصایصی چون استغنا، مهربانی، احساس مسئولیت، احترام و معرفت، به طور کامل برخوردار است و با نمودهای واقعی عاشق حقیقی اریک فروم کاملا مطابقت دارد. پرونده مقاله

امیر خسرو دهلوی از عارفان و شاعران مشهور پارسی‌گوی هندوستان، در نیمۀ دوم قرن هفتم و اوایل قرن هشتم هجری است. او مرید نظام اولیا (متوفی ۷۲۵ ه.ق) بود و تربیتی که از او یافت، در حوزۀ تصوف به او مقام و مرتبه‌ ویژه‌ای بخشید. منظومۀ عاشقانۀ ‌دُوَل‌رانی و ‌خَضِر‌خان در قالب مثنوی و به بحرهزج مثمن مقصور یا محذوف در 4519 بیت سروده شد. موضوع این مثنوی عاشقانه، در حکایت واقعی عشق خضر‌خان، پسر علاء‌الدیّن‌ محمّد‌شاه‌خلجی با دیول‌دی دختر راجه‌گجرات است. مقالۀ حاضر با روش توصیفی-تحلیلی به این پرسش اصلی پاسخ می‌دهد که با وجود تقلیدی بودن منظومۀ غنایی دولرانی و خضرخان از خسرو و شیرین و لیلی و مجنون نظامی گنجوی، برجسته‌ترین ابداعات و نوآوری‌های امیرخسرو در این اثر غنایی کدام است؟ براساس دستاورد تحقیق مهم‌ترین ابداعات امیرخسرو در این منظومۀ عاشقانه، کاربرد استعارات نو و تشبیهات تازه، هنجارشکنی در به‌کارگیری التزام بی‌بدیل، ده‌نامه نویسی عاشقانه و اجرای طرحواره قالب قصیده و غزل در قالب مثنوی دولرانی و خضرخان است. پرونده مقاله

کارنامۀ اردشیربابکان با قدمت چهارصد ساله یکی از متون پهلوی است که محتوی اندرزهای اردشیربابکان، مؤسس سلسلۀ ساسانی است. فضائل اخلاقی بسیاری در متن کارنامۀ اردشیر به وی نسبت داده شده و اورا تا درجۀ قهرمان ملی و حماسی که دارای تمامی صفات متعالی اخلاقی از جمله داد، دهش، مهربانی، بی باکی، تهور و قداست است، برمی‌کشد. به نظر می‌رسد اردشیرنماد هویت ملی ایران در مقابل انیران باشد. در این اندرزها با بیانی حکمت-آمیز و خردمندانه، حال و کار آدمی در عرصۀ گیتی به سنجش درمی‌آید و کوته نگری‌ها، هوسرانی‌ها، فزون‌خواهی‌ها و دیگر صفات اهریمنی سرزنش می‌شود. اندرز در همه زبان‌ها و در همه حال و همه جا و همیشه وجود داشته است و نزد هر ملتی یک نوع حالت عمومی دارد؛ از آن جایی که فضایل و رذایل اخلاقی ریشه در ذات انسان دارد، درتمام فرهنگ‌ها و زبان‌ها، مورد پذیرش همگان است. مقالۀ حاضر، با تکیه بر روش توصیفی- تحلیلی می‌کوشد تا به نقد دیدگاه اردشیر بابکان پیرامون مؤلّفه‌های اخلاقی مورد بررسی قرار دهد. با استناد به یافته‌های این بررسی، اندرزهای اردشیر بابکان عموماً وظایف انسان را نسبت به خود، خداوند و دیگران بازگو می‌کنند. پرونده مقاله

سیّد حسین امتیاز علی خان خالص اصفهانی از شاعران اواخر قرن یازدهم و اوایل قرن دوازدهم است که در سال 1122 هـ.ق. در هندوستان وفات یافت. خالص مانند بسیاری از شاعران ایرانی برای دریافت صله راهی هندوستان شد. سبک شعر او هندی است اما زبان او از قرن دوازدهم کهنه تر است. او نزدیک به دو هزار بیت شعر در قالب‌های غزل، غزل ناتمام، غزل مثنوی، قطعه، رباعی، مفرد و جز آن دارد. هنر و مهارت خالص بیشتر در سرودن غزل است و قطعاتِ او عمدتاً متضمن تکرار ساده تر همان مضامینی است که در مثنوی و قصایدش وجود دارد. مقدمۀ قصاید او غالباً دربارۀ طلوع خورشید، آمدن بهار، وصف خزان، وصف معشوق، توصیف قلم و جز آن است. متن اصلی این قصاید به مدح ممدوح اختصاص دارد. او از تواناترین مقلدان شاعران سبک عراقی است و شیوۀ بیان او در غزل‌سرایی، بیش از هر کس به طرز مولوی و حافظ شباهت دارد. تنها نسخۀ مسوّدۀ دیوانِ خالص را شخصی به نام شمس الدّین علی، پانزده سال پس از مرگ او در سال 1137 قمری به رشته تحریر درآورده‌است. در مقالۀ حاضر علاوه بر بررسی و تحلیل سروده‌های خالص از حیث مضمون، فنون بلاغی و بدیعی، ردیف و قافیه، اوزان عروضی، واژه‌های پرکاربرد، مثَل‌ها، باورهای عامیانه و کنایه‌ها نیز بررسی و تحلیل شده‌است. از بین صور خیال و صنایع بدیع معنوی، آن‌چه بیشتر در دیوان خالص به چشم می‌خورد کنایه و تشبیه و سپس استعاره است. ایهام، اسلوب معادله و تمثیل هم در دیوان او کاربرد فراوان دارد. پرونده مقاله

گونۀ ادبی شعر تعلیمی حدود و ثغور خاصی ندارد و در بطن و جوف اغلب مضامین شعر فارسی از جمله ادب غنایی جاری و ساری است و این امر بدان سبب است که برای شاعران عارف، داستان بهانه‌ای برای طرح مباحث تعلیمی بوده است. پژوهش حاضر می‌کوشد تا علل و انگیزه‌های کاربرد مضامین تعلیمی و اندرزی را در منظومه‌های غنایی شیرین و خسرو و مجنون و لیلی امیر خسرو دهلوی بررسی و تحلیل کند. امیر خسرو دهلوی (651ـ725ق) از عارفان و شاعران نام‌آور پارسی‌گوی هندوستان است. او در سرودن مثنوی عاشقانه، پیرو نظامی گنجوی است. یکی از موضوعات مهم در منظومه‌های عاشقانۀ امیر خسرو، توجه و ترویج معنویت و اخلاق است که تحت‌تأثیر اندیشه‌های عرفانی وی نزج یافته ‌است. او سازندگی درونی انسان و اصلاح و تهذیب نفس او را در دست‌یابی به سعادت فردی، اجتماعی، دنیوی و اخروی، ضروری و لازم می‌داند. جستار حاضر با واکاوی کیفیت انعکاس مباحث اندرزی و طرح آن در مجنون و لیلی و شیرین و خسرو به این نتیجه دست یافته که توجه به اصول اخلاقی در ترسیم جامعه‌ای ایدئال و آرمانی، بیش از هر معنایی، و تلاش انسان برای تسکین روحی، آرامش و امنیت، در نتیجۀ حصول به جامعه‌ای اخلاقی‌انسانی در فضای همواره پرآشوب و هراسناک دنیوی، از گذشته تا امروز مؤثر و مفید است. دنیایی اخلاق‌گرا، مقدس و آرمانی که همگی انسان‌ها در اوج خودشکوفایی قرار گرفته و به تکامل شخصیتی خویش رسیده‌اند. پرونده مقاله

پژوهش حاضر به نقد اخلاقی کتاب تحفه (قرن هشتم هجری) براساس مکتب سودگرایی اخلاقی می‌پردازد. تحفه دارای ده باب و چندین حکایت تمثیلی و تاریخی آمیخته با نظم و نثر است. مؤلفِ کتاب نامعلوم است؛ ولى احتمال می‌رود که مؤلف آن، میرزا شرف‌الدین فضل‌الله ابن عبدالله قزوینى (نزدیک 740‑640 ق.) باشد. تحفه اثری تعلیمی در سیاست مُدُن است که می‌توان آن را براساس نظریات اخلاقی بررسی کرد. یکی از این مکاتب، سودگرایی اخلاقی است. دیدگاه سودگرایی، نظام اخلاقی هنجاری است که که ملاک اخلاقی‌بودن فعل را اصالت لذت می‌داند. از دیدگاه این مکتب، ارزش‌ها تا جایى سزاوار حفظ و ارتقا هستند که درخور تفسیر و تأویل به منافع رفاهى فردی و لذت جمعی باشند؛ اما هموراه سود فرد بر جمع ترجیح دارد. مقالة حاضر با روش توصیفیـتحلیلی می‌کوشد تا به این پرسش پاسخ دهد که کدام یک از اقسام سودگرایی اخلاقی در تحفه کاربرد بسیار زیادی دارد؟ براساس دستاورد پژوهش، بیشترین سود اخلاقی مدّنظر در این متن ادبی، سود جمعی و منافع عامۀ مردم است. مؤلف کتاب تحفه تحت تأثیر آموزه‌های اخلاق اسلامی، به‌طور مستقیم و غیرمستقیم در قالب بیش از 55 حکایت و تمثیل، توصیه‌هایی را به خواننده منتقل می‌کند که علاوه‌بر ایجاد التذاذ ادبی برای مخاطب، از ارزش دینی و تربیتی نیز برخوردارند. پرونده مقاله

قانعی طوسی در قرن هفتم هجری کلیله ودمنة بهرامشاهی با انشای نصرالله منشی را در 10548 بیت در بحر متقارب به نظم کشید. کلیله ودمنه اثری اخلاقی است که می توان آن را براساس نظریات اخلاقی بررسی کرد. یکی از این مکتب‌ها، سودگرایی اخلاقی است. دیدگاه سودگراییْ نظام اخلاقی هنجاری است که ملاک اخلاقی بودن فعل را اصالت لذت می داند. از دیدگاه این مکتب، ارزش ها تا جایى سزاوار حفظ و ارتقاء هستند که تفسیرشدنی و تأویل پذیر به منافع رفاهى فردی و لذت جمعی باشند؛ اما هموراه سود فرد بر جمع ترجیح دارد. این مقاله با روش توصیفی ـ تحلیلی می کوشد تا به این پرسش پاسخ دهد: کدام یک از اقسام سودگرایی اخلاقی در کلیله ودمنة منظوم قانعی طوسی بسامد بسیاری دارد؟ براساس دستاورد این پژوهش، با اینکه کلیله ودمنه اثری اخلاقی است، بیشترین سود اخلاقی مدّنظر در این متنِ ادبی، سود فردی است. باید سود فردی را بر منافع جمعی ترجیح داد؛ تا جایی که کلیله و دمنه به پادشاه امر می کنند، اگر زیردستی هم رتبة او شده است، باید آن را از میان بردارد. پرونده مقاله

تذکرۀ کلام الملوک از باباجان قزوینی در سال 1043 به فارسی تالیف شده است. موضوع کلام الملوک باباجان قزوینی درمقامات عرفانی، احوالات و سخنان عرفا و اولیاء است.توجه به کمال آدمی و شکوفایی فرد در آرای عرفانی باباجان بسیار مورد توجه بوده است. به علاوه انسان کامل محور اصلی عرفان نظری است. آبراهام مزلو (1908- 1970م.) بنیان گذار روان‌شناسی انسان گرا است. استفاده از دستاوردهای دانش روان شناسی در ادبیّات، ابزاری سودمند در تحلیل شخصیّت ها در متون عرفانی است. موضوع انسان و الزامات حیاتی او سیر کمال درآرای مزلو و باباجان نقشی محوری دارد. این مقاله به شیوۀ توصیفی ـ تحلیلی با تلفیق الگو و تفکرکمال طلبی و خودشکوفایی شخصیت آبراهام مزلو و باباجان قزوینی تلاش دارد به این مهم دست یابد. از نتایج تحقیق برمی آید که تحلیل نگرش باباجان قزوینی بر پایۀ دیدگاه مزلو و در ارتباط با حسّ همدردی نشان می دهد که رفتار او همچون مزلو، در مناسبات بینافردی توأم با خشم و مهربانی بوده است. نگرش باباجان قزوینی نسبت به مخاطبان خود، کل نگر و فراگیر بوده و دغدغه های او شامل همۀ افراد جامعۀ انسانی می شده است. پرونده مقاله