نقد اخلاقی کتاب تحفه (قرن هشتم هجری) براساس مکتب سودگرایی اخلاقی
محورهای موضوعی : شاهنامه
آسیه ذبیح نیا عمران
1
(دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه پیام‌نور، ایران(نویسنده مسؤول))
احمدرضا یلمه ها
2
(استاد گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد دهاقان، دانشگاه آزاد اسلامی، دهاقان، ایران)
کلید واژه: اخلاق, تحفه, مکتب سودگرایی, سود فردی, سود جمعی,
چکیده مقاله :
پژوهش حاضر به نقد اخلاقی کتاب تحفه (قرن هشتم هجری) براساس مکتب سودگرایی اخلاقی می‌پردازد. تحفه دارای ده باب و چندین حکایت تمثیلی و تاریخی آمیخته با نظم و نثر است. مؤلفِ کتاب نامعلوم است؛ ولى احتمال می‌رود که مؤلف آن، میرزا شرف‌الدین فضل‌الله ابن عبدالله قزوینى (نزدیک 740‑640 ق.) باشد. تحفه اثری تعلیمی در سیاست مُدُن است که می‌توان آن را براساس نظریات اخلاقی بررسی کرد. یکی از این مکاتب، سودگرایی اخلاقی است. دیدگاه سودگرایی، نظام اخلاقی هنجاری است که که ملاک اخلاقی‌بودن فعل را اصالت لذت می‌داند. از دیدگاه این مکتب، ارزش‌ها تا جایى سزاوار حفظ و ارتقا هستند که درخور تفسیر و تأویل به منافع رفاهى فردی و لذت جمعی باشند؛ اما هموراه سود فرد بر جمع ترجیح دارد. مقالة حاضر با روش توصیفیـتحلیلی می‌کوشد تا به این پرسش پاسخ دهد که کدام یک از اقسام سودگرایی اخلاقی در تحفه کاربرد بسیار زیادی دارد؟ براساس دستاورد پژوهش، بیشترین سود اخلاقی مدّنظر در این متن ادبی، سود جمعی و منافع عامۀ مردم است. مؤلف کتاب تحفه تحت تأثیر آموزه‌های اخلاق اسلامی، به‌طور مستقیم و غیرمستقیم در قالب بیش از 55 حکایت و تمثیل، توصیه‌هایی را به خواننده منتقل می‌کند که علاوه‌بر ایجاد التذاذ ادبی برای مخاطب، از ارزش دینی و تربیتی نیز برخوردارند.
The present study deals with the moral criticism of the Book of Tohfa (8th century Hijri) based on the school of moral utilitarianism. Tohfa has ten chapters and several allegorical and historical stories mixed with prose and poetry. The author of the book is unknown, but it is likely that its author is Mirza Sharafuddin Fadlullah Ibn Abdullah Qazwini (around 640-740). Tohfa is an educational work in cities politics that can be analyzed based on moral theories. One of these schools is moral utilitarianism. Utilitarianism believes in a normative moral system that considers the originality of pleasure as the criterion of the moral character of an action. From the point of view of this school, values deserve to be preserved and promoted as long as they can be interpreted and translated into the interests of individual well-being and collective pleasure, but the benefit of the individual is always preferred over that of the public. The present study, by using a descriptive-analytical method, tries to answer the question of which type of moral utilitarianism has a high frequency in Tohfa? Findings indicate that the most moral benefit considered in this literary text is the collective benefit and the interests of the public. The author of Tohfa, under the influence of Islamic moral teachings, conveys direct and indirect recommendations to the readers in more than 55 anecdotes and allegories which have religious and educational values in addition to creating literary pleasure for the audience.
_||_
