بررسی زن ستیزی و زن ستایی در دیدگاه جامی (با تکیه بر لیلی و مجنون و سلامان و ابسال)

محورهای موضوعی : اجتماعی (با ویژگی ادبی و هنری)

رقیه خدامی ¹ , مهناز رمضانی ² , زهره سرمد ³

1 - دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد یادگار امام خمینی(ره) شهر ری، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
2 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد یادگار امام خمینی(ره) شهر ری، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
3 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد یادگار امام خمینی(ره) شهر ری، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

تاریخ دریافت : 1400/03/04 تاریخ پذیرش : 1400/04/26 تاریخ انتشار : 1401/01/01

کلید واژه: زن ستیزی, زن ستایی, لیلی و مجنون, جامی, سلامان و ابسال,

چکیده مقاله :

از گذشته تاکنون جایگاه و سیمای زن در ادبیات فارسی یکسان نبوده‌است و در ادوار تاریخی مختلف، جلوه‌ای از زن ستایی و زن ستیزی در آثار ادبی دیده می‌شود. جامی به عنوان یکی از شعرای دورۀ تیموریان در اشعار خود جلوه‌های متفاوتی از زن را مطرح نموده است. در این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی به بررسی دیدگاه متناقض نمای جامی دربارۀ سیمای زن در دو مثنوی لیلی و مجنون و سلامان و ابسال پرداخته می شود. هدف از این جستار، واکاوی زن ستایی (لیلی و مجنون) و زن ستیزی (سلامان و ابسال) در اشعار جامی است. بررسی سیمای زن در این دو مثنوی بیانگر دو دیدگاه متضاد در آثار جامی است چنان که در لیلی و مجنون تصویری مثبت از ویژگی‌های زن چون تجلی روح الهی، خردمندی، وفاداری، پاکدامنی و ... ارائه نموده و در سلامان و ابسال، زن را موجودی فریبکار، ناقص عقل، وسیلۀ کامجویی مردان، بی و‌فا، کافر نعمت، بدخو و نادان معرفی کرده است. هر چند گاهی در لیلی و مجنون نیز به ندرت شاهد زن ستیزی از زبان بدگویان برضد لیلی هستیم؛ این امر می‌تواند هم به شرایط سیاسی، اجتماعی و فرهنگی دورۀ جامی و هم به دیدگاه شخصی او در ارتباط با زن ستیزی و زن ستایی از ارائه داستان و نمادسازی باشد.

چکیده انگلیسی:

 From the past until now, the position and image of women in Persian literature has not been the same and in different historical periods, manifestations of feminism and misogyny can be seen in literary works. Jami, as one of the poets of the Timurid period, has introduced different manifestations of women in his poems. In this research, with a descriptive-analytical method, the contradictory view of Jami's view about the appearance of women in the two Masnavi of Lily and Majnoon and Salaman and Absal is investigated. The purpose of this article is to analyze femininity (Lily and Majnoon) and misogyny (Salaman and Absal) in Jami's poems. Examining the image of women in these two Masnavi shows two opposing views in Jami's works, as in Lily and Majnoon it presents a positive image of the characteristics of women such as the manifestation of the divine spirit, wisdom, loyalty, chastity, etc., and in Salaman and Absal, the woman. He has introduced a deceitful being, imperfect of intellect, a means of seeking men, unfaithful, an infidel of blessings, ill-tempered and ignorant. Although sometimes in Lily and Majnoon we rarely see misogyny from the language of slanderers against Lily; This can be both the political, social and cultural context of the Jami period and his personal views on misogyny and the glorification of storytelling and symbolism.

منابع و مأخذ:

کتاب‌ها

قرآن.

ابن‌ابی‌طالب، علی (1370) نهج‌البلاغه، ترجمۀ سید جعفر شهیدی، چاپ دوم، تهران: انتشارات آموزش انقلاب اسلامی.

ابونصر سراج، عبدالله بن علی (1382) اللمع فی التصوف، تصحیح رینولد نیکلسون، ترجمۀ مهدی محبتی، تهران: اساطیر.

اسعد گرگانی، فخرالدین (1345) ویس و رامین، تصحیح ماگالی تو دوا الکساندر گواخاریا، انستیتوی خاورشناسی فرهنگستان اتحاد جماهیر شوروی، تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.

اشپولر، برتولد (1351) تاریخ مغول در ایران، ترجمۀ محمود میر آفتاب، تهران: انتشارات علمی فرهنگی.

بهنام‌فر، محمد؛ اصفهانی کندکلی، فاطمه زهرا (1395) مجموعه مقالات اولین کنگره بین‌المللی عبدالرحمان جامی، جایگاه زن در مثنوی سلامان و ابسال جامی، تهران: انتشارات وزارت امور خارجه.

جامی، نورالدین عبدالرحمن (1371) بهارستان، تصحیح اسماعیل حاکمی، چاپ دوم، تهران: انتشارات اطلاعات.

جامی، نورالدین عبدالرحمن (1378) هفت اورنگ، به‌ کوشش اعلاخان افصح‌زاد و حسین احمد تربیت (با همکاری انستیتو شرق‌شناسی و میراث خطی)، 2 جلد، تهران: مرکز مطالعات ایرانی.

جامی، نورالدین عبدالرحمن (1385) هفت اورنگ، تصحیح مرتضی مدرس گیلانی، تهران: انتشارات اهورا.

حسینی، مریم (1388) ریشه‌های زن ستیزی در ادبیات کلاسیک فارسی، تهران: انتشارات چشمه.

دوسنت اگزوپری، آنتوان(1382) شازده کوچولو، ترجمۀ ابوالحسن نجفی، چاپ سوم، تهران: نیلوفر.

دهخدا، علی اکبر (1391) امثال و حکم. جلد2، تهران: انتشارات امیرکبیر.

ستاری، جلال (1375) سیمای زن در فرهنگ ایران، تهران: نشر مرکز.

سعدی، مصلح‌الدین (1377) کلیات سعدی، به تصحیح محمدعلی فروغی، چاپ اول، تهران: سوره.

شمیسا، سیروس (1370) انواع ادبی، تهران: باغ آینه.

صفا، ذبیح الله (1366) تاریخ ادبیات در ایران(از پایان قرن هشتم تا اوایا قرن دهم هجری)، جلد چهارم، تهران: انتشارات فردوس.

ظهیری سمرقندی، محمدبن علی (1389) سندبادنامه، تصحیح محمدباقر کمال‌الدینی، تهران: نشر میراث مکتوب.

قبادیانی، ناصرخسرو (1357) دیوان اشعار، به اهتمام مهدی محقق و مجتبی مینوی طهرانی، تهران: مؤسسه انتشارات مک گیل.

کربن، هانری (1384) تخیل خلاق ابن عربی، ترجمۀ انشاالله رحمتی، تهران: نشر جامی.

گرنت، تونی (1385) زن بودن، ترجمۀ افسانه درویشی، تهران: انتشارات کتیبه پارسی.

مهریزی، مهدی (1382) شخصیت و حقوق زن در اسلام، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.

میبدی، ابوالفضل (1371) کشف الاسرار و عده الابرار، به سعی و کوشش علی اصغر حکمت، چاپ پنجم، تهران: امیرکبیر.

نبی، احمد (1375) اوضاع سیاسی اجتماعی ایران در قرن هشتم هجری، مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد.

هجویری، ابوالحسن علی بن عثمان (1390) کشف المحجوب، تصحیح محمد عابدی، چاپ هفتم، تهران: انتشارات سروش.

یزدانی، زینب (1378) زن در شعر فارسی (دیروز - امروز)، تهران: انتشارات فردوس.

مقالات

حاج سردار، مهسا؛ افراسیاب‌پور، علی‌اکبر؛ طهماسبی، فریدون. (1392). زن از دیدگاه جامی در لیلی و مجنون. فصلنامۀ علمی پژوهشی زن و فرهنگ، 4(15)، 105-87.

صارمی، سهیلا. (1384). جامی و مکر زنان. نشریه فرهنگ، 18(55)، 164-149.

قنبرعلی باغنی، زهرا؛ اوجاق علیزاده، شهین. (1396). ماهیت عشق در اشعار سیمین بهبهانی با تکیه بر دیدگاه اریک فروم، فصل نامه علمی – پژوهشی اضاءات نقدیه، 7(26)، 111-131.

پایان‌نامه‌ها

توکلی، بهناز (1392) مطالعه سیر تحول تصویر زن در نگاره‌های مکاتب مشهد و اصفهان دوره صفوی (نمونه موردی منتخبی از آثار هفت اورنگ جامی، ابراهیم میرزا و آثار رضا عباسی)، پایان‌نامه کارشناسی ارشد رشته هنر، دانشکده هنر و رسانه، پیام‌نور استان تهران.

گلی، حسن (1392) بررسی سیمای زن در مثنوی لیلی و مجنون نظامی و مقلّدان او (امیرخسرو دهلوی، جامی، مکتبی شیرازی، هاتفی خرجردی)، پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد زبان و ادبیات فارسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه زابل.

نیک‌خواه، سمیرا (1388) تحلیل و بررسی وضعیت اجتماعی زن در دورة مغول و تیموری از دیدگاه شش تن از شعرای این دوره(مولوی، سعدی، امیرخسرو دهلوی، عبید زاکانی، حافظ و جامی)، پایان‌نامه کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه محقق اردبیلی.

Books

Quran.

Abu Nasr Siraj, Abdullah Ibn Ali (2003) Al-Lama Fi Al-Suf, edited by Reynold Nicholson, translated by Mehdi Mohabbaty, Tehran: Asatir.

Asad Gorgani, Fakhreddin (1967) Weiss and Ramin, Magali edited by Alexander Guakharia, Institute of Oriental Studies of the Academy of Sciences of the Soviet Union, Tehran: Publications of the Iranian Culture Foundation.

Behnamafar, Mohammad; Isfahani Kandakoli, Fatemeh Zahra (2016) Proceedings of the First International Congress of Abdolrahman Jami, The Status of Women in Masnavi Salaman and Absal Jami, Tehran: Ministry of Foreign Affairs Publications.

Carbon, Henry (2005) Ibn Arabi's creative imagination, translated by Inshallah Rahmati, Tehran: Jami Publishing.

Dehkhoda, Ali Akbar (2012) Proverbs and rulings, Volume 2, Tehran: Amirkabir Publications.

Docent Exupery, Antoine (2003) The Little Prince, translated by Abolhassan Najafi, third edition, Tehran: Niloufar.

Eshpoler, Bertold (1973) History of the Mongols in Iran, translated by Mahmoud Mir Aftab, Tehran: Scientific-Cultural Publications.

Ghobadiani, Naser Khosrow (1978) Poetry Divan, by Mehdi Mohaghegh and Mojtaba Minovi Tehrani, Tehran: McGill Publishing Institute.

Grant, Tony (2006) Being a Woman, translated by Afsaneh Darvish, Tehran: Persian Inscription Publications.

Hojviri, Abolhassan Ali Ibn Osman (2012) Kashf al-Mahjoub, edited by Mohammad Abedi, seventh edition, Tehran: Soroush Publications.

Hosseini, Maryam ‌ (2009) The roots of misogyny in classical Persian literature, Tehran: Cheshmeh Publications.

Ibn Abi Talib, Ali (1992) Nahj al-Balaghah, translated by Seyyed Jafar Shahidi, second edition, Tehran: Islamic Revolution Education Publications.

Jami, Nooruddin Abdolrahman (2000) Haft Orang, by the efforts of Alakhan Afsahzad and Hossein Ahmad Tarbiat (in collaboration with the Institute of Oriental Studies and Manuscript Heritage), Volume 2, Tehran: Center for Iranian Studies.

Jami, Noureddin Abdolrahman (2006) Haft Orang, edited by Morteza Modarres Gilani, Tehran: Ahura Publications.

Jami, Noureddin Abdolrahman (1993) Baharestan. Corrected by Ismail Hakemi, Second Edition, Tehran: Information Publications.

Mehrizi, Mehdi (2003) Personality and Women's Rights in Islam, Tehran: Scientific and Cultural Publications.

Meybodi, Abolfazl (1993) Kashf al-Asrar wa'd al-Abrar, by Ali Asghar Hekmat, fifth edition, Tehran: Amirkabir.

Nabi, Ahmad (1997) The socio-political situation of Iran in the eighth century AH, Mashhad: Ferdowsi University of Mashhad Press.

Saadi, Moslehuddin (1999) Generalities of Saadi, Edited by Mohammad Ali Foroughi. First Edition. Tehran: Sura.

Safa, Zabihollah (1987) History of Literature in Iran (from the end of the eighth century to the tenth century AH), Volume 4, Tehran: Ferdows Publications.

Sattari, Jalal (1997) The image of women in Iranian culture, Tehran: Markaz Publishing.

Shamisa, Sirus (1991) Literary types, Tehran: Bagh-e Aineh.

Yazdani, Zeinab (1999) Woman in Persian Poetry (Yesterday - Today), Tehran: Ferdows Publications.

Zahiri Samarkandi, Mohammad Ibn Ali (2010) Sindbadnameh, edited by Mohammad Baqer Kamaluddin, Tehran: Written Heritage Publishing.

Articles

Haj Sardar, Mahsa; Afrasiabpour, Ali Akbar; Tahmasebi, Fereydoun. (2013). Woman from Jami's perspective in Lily and Majnoon. Journal of Women and Culture, 4(15), 87-105.

Saremi, Soheila. (2005). Jami va Makr Zanan. Farhang Magazine, 18(55), 149-164.

Ghanbar Ali Baghani, Zahra and Shahin Ojagh Alizadeh (2017b) The nature of love in the poems of Simin Behbahani based on the views of Eric Fromm. Quarterly Journal of Cash Addition, 7(26), 111-113.

Theses

Tavakoli, Behnaz (2013) Study of the evolution of the image of women in the paintings of schools in Mashhad and Isfahan during the Safavid period (a selected case study of the works of Haft Orang Jami, Ebrahim Mirza and Reza Abbasi), Master Thesis, Faculty of Arts and Media, Payam-e-Noor, Tehran Province.

Goli, Hassan (2013) Study of the image of women in Masnavi Lily and Majnoon Nezami and his imitators (Amir Khosrow Dehlavi, Jami, Maktabi Shirazi, Hatefi Kharjardi), Master Thesis in Persian Language and Literature, Faculty of Humanities, Zabol University.

Nikkhah, Samira (2009) Analysis of the social status of women in the Mongol and Timurid periods from the perspective of six poets of this period (Rumi, Saadi, Amir Khosrow Dehlavi, Obaid Zakani, Hafez and Jami), Master Thesis in Persian Language and Literature, Faculty of Literature and Humanities, Mohaghegh Ardabili University.