ساختارشناسی چند واژه در شاهنامه: ایرانی شرقی و شمال غربی رقیه کریم زاده نقشینه

Subject Areas : All areas of language and translation

Roghayeh Karimzadeh Naghshineh ¹

1 - Tehran South Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran

Received: 2022-11-07 Accepted : 2023-04-07 Published : 2023-11-01

Keywords: شاهنامه, واژه, ریشه, ایرانی شرقی, شمال غربی,

Abstract :

فارسی که زبان جنوب غربی است، نه تنها شامل گویش‌های مختلف پارتی و شمال غربی است بلکه از زبان‌های ایرانی شرقی، به‌ویژه از زبان سغدی، وام‌های بسیار گرفته است. وام‌واژه‌هایی که بر اثر تماس و برخورد عمیق اقوام و ملّت‌های مختلف ایجاد می‌شوند، در همه‌ی زبان‌ها، پدیده‌ای عادی به شمار می‌روند. وجود واژگان ایرانی شرقی و شمال غربی در زبان فارسی، فقط وابسته به روابط عمیق اقوام سغدی و پارتی نبوده است، بلکه خلق زبان و ادبیّات فراگویشی، از علل اصلی آن به شمار می‌رود.شاهنامه فهرست واژگان اساسی ایران شرقی و شمال شرقی را به یادگار گذاشته است که البتّه بخشی از آن، درطی دوره‌های گوناگون از نظام زبان خارج شده‌اند و فقط در سطح فرهنگ‌های لغات، آثار کتبی و منابع باقی مانده‌اند؛ یعنی، کاربردی بسیار محدود و غیر فعّال دارند. این مقاله، با استفاده از روش درزمانی، هم‌زمانی و تطبیقی به ساختارشناسی واژه‌های زیر پرداخته است:الف- واژه‌های ایرانی شرقی:-Āvāza,- FaƔfūr,‌- Tāl ō māl,‌-‌ SitēƔ,‌-‌ Faž,‌-‌ RāƔ,‌- uƔd,č‌-‌ Zēvar,‌- ĀƔāz, -āƔāz idan, - Butfōz,‌- Sangsār,‌- Rež,‌- žiƔār,‌- kās,‌- yāfa,‌- ĀruƔda,‌‌- PasēIJīdan/. Pasečīdan,- lanIJ‌ و -‌Alfanĵidan.ب- واژه‌های شمال غربی:-Āžīr, -Žāla,- Žerf,- žiyān,‌- Bahr,- Sipihr,‌- Hužīr,‌- Herbod,- Zafar,- Barzan, -Zam,- Burz,- Andarz,- Taham,- Sipenj,‌- Sipāh,‌- yala,‌- yāra,‌- yawa,‌- yazidan.

References:

Persian References

Dehkhoda, AliAkba r. (1996/ 1373). Loghatnameye Dehkhoda. 14 volumes. Tehran.

Ferdowsi, Abolghasem. (2012/1391). Shahnameh. By Jalal Khaleghi Motlagh. 8 volumes. Tehran. Markaz dayerato’l Ma’arefe Bozorge Eslami.

Hasandoost, Mohammad (2010/1389). Farhange Tatbighi- Mozo’I Zabanha va Goyeshhaye Irani No. 1st &2nd vol. 1st ed. Tehran. Farhangestan Zaban o Adab Farsi.

Hsandoost, Mohammad (2014/1393). Farhange Rishehshnakhtiye Zabane Farsi. Vol: 1, 2, 3, 4, 5. Tehran. Farhangstan Zaban va Adab farsi.

Kazzazi, Mir Jalalo’ ddin(2005/1384). Nameye Bastan. 1st to 9th vol. 5th ed. Tehran. Samt Publication.

Khalafe Tabrizi, Mohammad Hosein. (1978/1357), Borhane qate, five volumes. Tehran. Amirkabir Publication.

Khaleghi Motagh, Jalal (2014/1393), Yaddashthaye Shahnameh, 9,10,11th Volumes. 3rd ed. Tehran. Markaze Dayerato’l Maarefe Bozorg Eslami Publication (markaz Pajoheshhaye Irani va Eslami).

Nooshin, Abdo’l Hosein. (1992/1369). Vajeh Namak. 3rd ed. Tehran. Donya Publication.

 Safa, Zabihollah(2008/1387). Hemasesaraii Dar Iran. Tehran. Ferdows Publication.

Zanjani, Mahmood. (1995/ 1372). Farhange Jame’e Shahnameh. Tehran. Ata’I Publication.

Latin References

Asatrian G. S (2011) A comparative vocabulary of central Iranian dialects. Tehran, Safir Ardehal publications

Asatrian G. S (2010), Etymological Dictionary of Persian, Yerevan State University,

Bailey H. W (1934). Iranian Studies 3, Bulletin of the School of Oriental Studies, University of London, vol 7, No 2 (pp. 275-298)

Benzing J (1983), Chwaresmischer Wortindex; mit einer Einleitung von H. Humbach; herausgegeben von Z. Taraf, Wiesbaden

Henning W. B (1939), Sogdian Loan-words in New Persian, Bulletin of the School of Oriental Studies, University of London, vol 10, part 1 (pp. 94-106)

Henning W. B (1940), Sogdica, James G. Forlong Fund, vol 21, London.

Lenzt, W. 1926. Die nordiranischen Elemente in der neupersischen Literatursprache bei

Tafazzoli Ahmad (1993), Quelques mots savants d'origine pehlevie dans le Šāhnāme, Studia Iranica, vol 22/1 (pp. 7-13)

Zarshenas Zohreh (2004), Sogdian’’wzyy”, The Spirit of Wisdom, ed {Mēnōg ī Xrad} (Essays in Memory of Ahmad Tafazzoli). U.S.A: Mazda Publisher (pp 244-248). (English)

Andreas-Henning (1933), Mitteliranische Manichaica aus Chinesisch-Turkestan, 2, Berlin (SPAW)

Bartolomae Ch (1904), Altiranisches Wörterbuch. Berlin: Strassburg, K. J. Trübner

Horn, P (1907), Ross und Reiter im Šāhnāme, ZDMG 61 (pp. 837-949)

Horn, P., 1893, Grundriss der neupersischen Etymologie, Strassburg, K. ǰ., Trübner

Wolff F (1965), Glossar Zu Firdosis Schahname. Berlin: (repr. Hildesheim: George Olms) Verlage Buchhandluung