فهرست مقالات

• دسترسی آزاد مقاله
  • صفحه چکیده
  • متن کامل
  
  1 - ویژگی عبادت در سلوک عرفانی رابعه عدویه
  مسعود حاجی ربیع زهرا شیردلی
  در این پژوهش؛ «تأثیر سلوک عبادی رابعۀ عدویه بر وجوه عرفانی» او مورد بررسی قرار می‌گیرد. در باب زهد و عشق الهی این بانو و نیز کرامات وی سخن بسیار به میان آمده است ولیکن در منابع عرفانی چندان به نقش راهبردی عبادات در سلوک عرفانی رابعه، اشاره نگردیده و نیز در بررسی غالب مق چکیده کامل

  در این پژوهش؛ «تأثیر سلوک عبادی رابعۀ عدویه بر وجوه عرفانی» او مورد بررسی قرار می‌گیرد. در باب زهد و عشق الهی این بانو و نیز کرامات وی سخن بسیار به میان آمده است ولیکن در منابع عرفانی چندان به نقش راهبردی عبادات در سلوک عرفانی رابعه، اشاره نگردیده و نیز در بررسی غالب مقالات و پایان‌نامه‌ها التفات و اهتمام پژوهندگان را در این خصوص نیافتیم، لذا در نظر داریم در این پژوهش مرحله‌به‌مرحله ابحاث تعبدی زندگی رابعه را مورد بررسی قرار دهیم تا به این نتیجه برسیم که: سلوک دینی رابعه مقدمه و قوام بخش سلوک عرفانی اوست. در این سیر معرفتی پس از مرحله فناء، اشتیاق و سعی رابعه برای زهد و تعبد مضاعف گشته و امتزاج عشق و بندگی به حد اعلای خود رسیده است. همچنین اهمیت رسالت رابعه در شناساندن حقیقت بندگی به مردم و ایجاد نهضتی عرفانی بر مبنای عشق الهی، ازجمله نتایج نوآورانه این پژوهش می‌باشد. پرونده مقاله
• دسترسی آزاد مقاله
  • صفحه چکیده
  • متن کامل
  
  2 - معناشناسی شهود و کارکردهای آن از دیدگاه شیخ اشراق
  شهناز شایان فر مهناز امیرخانی سیده زهرا حسینی
  شیخ شهاب‌الدین سهروردی با طرح شهود در عرصه‌ فلسفه توانست نظامی بدیع را به نام حکمت اشراق تأسیس نموده و در پی چنین اقدامی فلسفه‌ رو به انحطاط را در قالبی جدید احیا نماید. این جستار در صدد است تا با بررسی تعریف شهود، اقسام، جایگاه و کارکردهای آن در فلسفه سهروردی اقدام ابت چکیده کامل

  شیخ شهاب‌الدین سهروردی با طرح شهود در عرصه‌ فلسفه توانست نظامی بدیع را به نام حکمت اشراق تأسیس نموده و در پی چنین اقدامی فلسفه‌ رو به انحطاط را در قالبی جدید احیا نماید. این جستار در صدد است تا با بررسی تعریف شهود، اقسام، جایگاه و کارکردهای آن در فلسفه سهروردی اقدام ابتکاری سهروردی را بیش از پیش تبیین کند. پرسش اساسی این جستار نیز به کارکردهای شهود در فلسفه سهروردی و رابطه میان شهود و تعقل مرتبط است: آیا ورود شهود به عنوان ابزار شناخت عرفانی در عرصه­ای تعقلی امکان­پذیر خواهد بود؟ در صورت امکان، کارکرد شهود در فلسفه چیست؟ دستاورد این جستار عبارتند از: کاربرد شهود در یک نظام فلسفی بدون آسیب‌رسانی به ساحت تعقلی فلسفه امکان‌پذیر است و شهود به نحوی توانمند در حل معضلات فکری و فلسفی راهگشا است. از جمله کارکردهای شهود درنظام فلسفی حکمت اشراق عبارتند از: 1- انتخاب مسأله در پی اهمیت یافتن آن در پرتو شهود؛ 2- مقدمه‌ای برای دستیابی به حد وسط برهان؛ 3- تحلیل بهتر مسأله. پرونده مقاله
• دسترسی آزاد مقاله
  • صفحه چکیده
  • متن کامل
  
  3 - شرح اهمیت رسالة‌الطیر غزالی در ادبیات عرفانی
  مجتبی زروانی رضا طاهری
  غزالی از دانشمندان قرن پنجم است که تأثیرات گسترده‌ای در عرصه‌های مختلف دین، فلسفه، عرفان و تصوف نهاد. قدرت اندیشه و گستردگی و نفوذ آراء او بر پیکره ادبیات عرفانی نیز نیروی زیادی بخشید. آثار عمده غزالی به مسائل دینی معطوف است، لکن در خلال آثار او اثری هست موسوم به رساله‌ چکیده کامل

  غزالی از دانشمندان قرن پنجم است که تأثیرات گسترده‌ای در عرصه‌های مختلف دین، فلسفه، عرفان و تصوف نهاد. قدرت اندیشه و گستردگی و نفوذ آراء او بر پیکره ادبیات عرفانی نیز نیروی زیادی بخشید. آثار عمده غزالی به مسائل دینی معطوف است، لکن در خلال آثار او اثری هست موسوم به رساله‌الطیر که به عرفان محض مربوط است. نوع روایت و نگرش عرفانی در این اثر مختص به غزالی است، لکن سبک و شکل این اثر را پیش از او در رساله‌الطیر ابن‌سینا می‌توان دریافت. در این مقاله، به ارزش رمز و نماد و ارتباط قلمروی عقل و قلب در ادب عرفانی و تأثیر و تأثر از یکدیگر پرداخته می‌شود و همچنین جنبه‌ای دیگر از تأثیرگذاری رساله‌الطیر نویسی بر منظومه موش و گربه عبید زاکانی و اشاره به تأثیرگذاری این داستان بر نهادها و سازمان‌های صوفیه و نحوه گردهمایی آنان به دور مشایخ خویش بررسی می‌گردد. پرونده مقاله
• دسترسی آزاد مقاله
  • صفحه چکیده
  • متن کامل
  
  4 - تحلیل نقش عشق در عرفان اسلامی از منظر سنایی
  فریبا شاکر سوسن آل رسول زرین تاج پرهیزکار
  در این مقاله با استخراج و تحلیل اشعار سنایی از مجموعه آثارش دیدگاه عرفانی وی نسبت به عشق، این عنصر مهم در عرفان اسلامی مشخص می‌گردد. عشقی که در همه عالم ساری و جاری است و اساس خلقت و ذات پنهان آفرینش است. عشقی که خود معشوق بذر آن را در دل عاشق نهاده و با دلبری‌ها و ترفن چکیده کامل

  در این مقاله با استخراج و تحلیل اشعار سنایی از مجموعه آثارش دیدگاه عرفانی وی نسبت به عشق، این عنصر مهم در عرفان اسلامی مشخص می‌گردد. عشقی که در همه عالم ساری و جاری است و اساس خلقت و ذات پنهان آفرینش است. عشقی که خود معشوق بذر آن را در دل عاشق نهاده و با دلبری‌ها و ترفند‌های بسیار، عاشق را به خود مجذوب می‌کند. عشقی که عاشق را بدانجا می‌رساند که دیگر خود را ندیده و فقط معشوق بر وی تجلی می‌کند. چرا که باطنِ عاشق عین ظهور معشوق است. پرونده مقاله
• دسترسی آزاد مقاله
  • صفحه چکیده
  • متن کامل
  
  5 - تحلیل چگونگی تأثیرگذاری ویژگی‌های شخصیتی زن در سیر و سلوک عرفانی او
  شهلا رحمانی میترا (زهرا) پورسینا
  مقاله‌ حاضر به تحلیل نقش ویژگی­های شخصیتی زن در سلوک عرفانی او می‌پردازد. در نگاه عرفانی، ویژگی‌های زنانه سبب تجلی آشکارتر اسماء جمال الهی و ویژگی‌های مردانه سبب ظهور بیش­تر اسماء جلال الهی می­گردد. بر این اساس می‌توان پرسید که آیا این تفاوت در تجلیات، می­تواند تأثیری د چکیده کامل

  مقاله‌ حاضر به تحلیل نقش ویژگی­های شخصیتی زن در سلوک عرفانی او می‌پردازد. در نگاه عرفانی، ویژگی‌های زنانه سبب تجلی آشکارتر اسماء جمال الهی و ویژگی‌های مردانه سبب ظهور بیش­تر اسماء جلال الهی می­گردد. بر این اساس می‌توان پرسید که آیا این تفاوت در تجلیات، می­تواند تأثیری در سلوک عرفانی زن و مرد داشته باشد و آیا می­توان نگاه فراجنسیتی عرفا را درباره‌ تفاوت استعداد سالکان، به مسائل جنسیتی نیز تعمیم داد. پژوهش حاضر، با تلفیق مباحث عرفانی و دستاوردهای روانشناختی به ترسیم ارتباط ویژگی­های شخصیتی زنانه با هفت منزل عرفانی می‌پردازد. چنین رویکردی در تحلیل مباحث سلوکی، دستاوردی جدید و دارای اهمیتی ویژه، هم در مباحث حوزه‌ زنان و هم در مباحث عرفانی، است. در این بررسی روشن می‌شود که نقش ویژگی‌های زنانه در سلوک عرفانی وی گاه نقشی یاریگر و گاه بازدارنده است؛ به نحوی که سالک می‌تواند با آگاهی از نحوه‌‌ تأثیرگذاری این ویژگی‌ها تدبیری عمیق­تر برای چگونگی سلوک خود رقم زند. پرونده مقاله
• دسترسی آزاد مقاله
  • صفحه چکیده
  • متن کامل
  
  6 - وحدت وجود عرفانی در دیوان صائب
  سیده زهرا عسکری نژاد سید احمد حسینی کازرونی
  بی‌گمان، آموزه‌های عرفانی از مهم‌ترین اصول دینی و مذهبی هر آیینی است. مساله وحدت وجود از جنجالی‌ترین موضوعات عرفان اسلامی است که از زوایای مختلف مورد بحث و مجادله قرار گرفته و می‌توان آن را جمع‌الجموع نگرش‌های دینی به شمار آورد. از آن جا که نگرش و جهان‌بینی عرفانی با نظ چکیده کامل

  بی‌گمان، آموزه‌های عرفانی از مهم‌ترین اصول دینی و مذهبی هر آیینی است. مساله وحدت وجود از جنجالی‌ترین موضوعات عرفان اسلامی است که از زوایای مختلف مورد بحث و مجادله قرار گرفته و می‌توان آن را جمع‌الجموع نگرش‌های دینی به شمار آورد. از آن جا که نگرش و جهان‌بینی عرفانی با نظریه وحدت وجود متکامل می‌شود، نگارنده، این بحث را مبنای کار خود قرار داده و سعی خود را بر آن نهاده تا به شرح و تفسیر شکل‌گیری این نظریه پرداخته شود و بدین منظور نظریات واضع این علم، محی‌الدین بن ابن عربی، و به دنبال آن شاعر مورد نظر، صائب تبریزی، مورد بررسی قرار گرفته است. صائب از شاعران سبک هندی است که بسیار به این موضوع در دیوان خود پرداخته و وحدت را از پایه‌های اصولی جهان علی و معلولی می‌داند. پرونده مقاله
• دسترسی آزاد مقاله
  • صفحه چکیده
  • متن کامل
  
  7 - انسان‌شناسی عرفانی در صحیفه سجادیه و تأثیر آن بر عارفان
  محمود رضا اسفندیار وحید محمودی
  انسان شناسی یکی از مهم‌ترین ابعاد شناخت یک مکتب به شمار میرود. در اسلام، انسان شناسی از جایگاه ویژه­ای برخوردار است. آیات متعددی در قرآن به شناخت انسان اختصاص یافته است. ادعیه و احادیث مأثوره به تبعیت از قرآن حاوی مطالب مهم انسانشناسی است. از آن جمله در صحیفه سجادیه مطا چکیده کامل

  انسان شناسی یکی از مهم‌ترین ابعاد شناخت یک مکتب به شمار میرود. در اسلام، انسان شناسی از جایگاه ویژه­ای برخوردار است. آیات متعددی در قرآن به شناخت انسان اختصاص یافته است. ادعیه و احادیث مأثوره به تبعیت از قرآن حاوی مطالب مهم انسانشناسی است. از آن جمله در صحیفه سجادیه مطالب و مباحثی درباره آفرینش انسان، مراتب وجودی، اوصاف، قابلیت­ ها و نقاط ضعف طبیعت او بیان شده است. عارفان نیز در آثار خود به مباحث مربوط به انسان­شناسی پرداخت ه­اند. با بررسی اندیشه­ های عارفان در این باب تأثیرپذیری اهل عرفان و تصوف از صحیفة سجادیه محتمل به نظر می‌رسد. پرونده مقاله
• دسترسی آزاد مقاله
  • صفحه چکیده
  • متن کامل
  
  8 - نامه ابن عربی به امام فخر رازی
  سیدحسین سید موسوی
  در میان آثار عرفانی نام ه­ای از ابن عربی به فخر رازی وجود دارد. برخی معتقدند این نامه همان است که ابن عربی در فتوحات مکیه خویش در دو باب به آن اشاره کرده است. وی در فتوحات در خصوص مکارم اخلاق و جوانمردی سخن می­گوید، در حالی که نامه موجود، دعوت فخرالدین رازی به کسب علوم چکیده کامل

  در میان آثار عرفانی نام ه­ای از ابن عربی به فخر رازی وجود دارد. برخی معتقدند این نامه همان است که ابن عربی در فتوحات مکیه خویش در دو باب به آن اشاره کرده است. وی در فتوحات در خصوص مکارم اخلاق و جوانمردی سخن می­گوید، در حالی که نامه موجود، دعوت فخرالدین رازی به کسب علوم شهودی و کشفی است. سوال این است آیا نام ه­ای که در برخی از رسائل ابن عربی وجود دارد همان است که مورد ادعاست، یا اینکه نامه موجود غیر از نام ه­ای است که ابن­ عربی نوشته است؟ در این مقاله ضمن ارائه ترجمه نامه ابن­ عربی به فخرالدین رازی و با روش اسنادی تحلیلی این نتیجه حاصل می­شود که این نامه غیر از نام ه­ای است که ابن­ عربی در فتوحات به آن اشاره کرده است. بدین ترتیب باید گفت که وی حداقل دو نامه برای فخر­الدین رازی نوشته است. پرونده مقاله
• دسترسی آزاد مقاله
  • صفحه چکیده
  • متن کامل
  
  9 - دعا از دیدگاه ابن­ عربی و مولانا
  مریم محمودی مهدیه ولی محمد آبادی
  دعا از بدیهی‌ترین مسائل در حوزه‌ دین‌پژوهی است که در عرفان اسلامی ‌بر ضرورت آن به کرات تأکید شده است. ظهور عرفان در عرصه‌ بندگی،‌ نقطه‌ عطفی در رابطه‌ انسان با خدا گشود و معبودی خواستنی را به تصویر کشید که لحظه‌ای غفلت از یاد اوخسران ابدی برای رهروان به دنبال دارد. انعک چکیده کامل

  دعا از بدیهی‌ترین مسائل در حوزه‌ دین‌پژوهی است که در عرفان اسلامی ‌بر ضرورت آن به کرات تأکید شده است. ظهور عرفان در عرصه‌ بندگی،‌ نقطه‌ عطفی در رابطه‌ انسان با خدا گشود و معبودی خواستنی را به تصویر کشید که لحظه‌ای غفلت از یاد اوخسران ابدی برای رهروان به دنبال دارد. انعکاس احوال و اطوار عاشقانه در آیینه‌ دعا و زمزمه­های ناب عرفانی بس شنیدی وحکایتی نغز و نامکرر است. در آثار عرفای اسلام دعا و نیایش به عنوان پل ارتباطی ناسوت وملکوت از اعتباری ویژه برخوردار است. بخش قابل توجهی از آثار عرفانی بر جای مانده، درخصوص دعاست. لذا در این پژوهش نگارندگان بر آن شدند به بررسی افکار و عقاید ابن عربی بپردازند. او بنیانگذار عرفان نظری است و با درایت و ذکاوت و عرفانی برگرفته از معارف ناب اسلامی ‌استدلال‌های دل­انگیزی در باب دعا و اجابت آن آورده است. همچنین با بررسی آرا و افکار مولانا می ­توان اذعان داشت که وی نیز مسأله‌ دعا واجابت را با کلام نافذ و تأثیرگذار خود در ضمن حکایاتی جالب بیان نموده است. نکته‌ی در خور توجه این است که رد پای اغلب افکار و عقاید ابن عربی در اندیشه­ های مولانا به وضوح قابل مشاهده است. پرونده مقاله
• دسترسی آزاد مقاله
  • صفحه چکیده
  • متن کامل
  
  10 - تأملی در آداب و رسوم و مسائل اجتماعی اهل فتوّت در متون نثر عرفانی تا پایان قرن ششم هجری
  سیده مریم ابوالقاسمی نسرین فخیمی
  آیین فتوت و جوانمردی به عنوان طریقه‌ای شناخته شده در میان مردم، در طول تاریخ جایگاهی چشمگیر داشته است. جوانمردان همواره به صفاتی چون فداکاری، از خودگذشتگی، ایثار، شجاعت، سخاوت و... مشهور بوده‌اند. این آیین از پیشینه‌ای بسیار طولانی برخوردار است و حتی قدمت آن را به دوران چکیده کامل

  آیین فتوت و جوانمردی به عنوان طریقه‌ای شناخته شده در میان مردم، در طول تاریخ جایگاهی چشمگیر داشته است. جوانمردان همواره به صفاتی چون فداکاری، از خودگذشتگی، ایثار، شجاعت، سخاوت و... مشهور بوده‌اند. این آیین از پیشینه‌ای بسیار طولانی برخوردار است و حتی قدمت آن را به دوران پیش از اسلام می‌رسانند. طریقه فتوت و جوانمردی دارای رویکردهای مهم و گوناگونی است که از جمله مهمترین و شاخص‌ترین آن ها می‌توان به رویکرد اجتماعی آن اشاره کرد. به گواهی تاریخ، جوانمردان در مسائل اجتماعی نقش بسیار مهم وتأثیرگذار بر عهده داشته و همواره موجد تحرکات و جنبش‌های اجتماعی بوده‌اند. اهل فتوت در کنار نقش اجتماعی خوددارای آداب و رسوم ویژه‌ای نیز بوده‌اند که پیوسته خودرا ملزم به رعایت آن می‌دانسته‌اند. این آداب و رسوم کمابیش در متون نثر عرفانی جلوه یافته است. در این پژوهش قصد داریم تا به بررسی مسائل اجتماعی و چگونگی انعکاس آداب و رسوم اهل فتوت در متون نثر عرفانی تا پایان قرن ششم هجری بپردازیم. روش تحقیق در این مقاله توصیفی- تحلیلی و بر پایه منابع کتابخانه‌ای و اسنادی است. پرونده مقاله
• دسترسی آزاد مقاله
  • صفحه چکیده
  • متن کامل
  
  11 - واکاوی سیر و سفر آسمانی در مثنوی
  شهریار حسن زاده
  احوال باطنی و درونی مولانا همانند بلاغت سخن و شعرش پر از اعجاز و فسون است تا جائی که در مرتبة کلام او را تا والای ایجاز بیان و سحر سخن بالا می‌کشد و با جوش و خروش روحی‌اش به امواج پر شکوه مثنوی می‌کشاند و خود در جذبه احوالات و گفتار خویش مفتون می‌ماند. بدون تردید در ژرف چکیده کامل

  احوال باطنی و درونی مولانا همانند بلاغت سخن و شعرش پر از اعجاز و فسون است تا جائی که در مرتبة کلام او را تا والای ایجاز بیان و سحر سخن بالا می‌کشد و با جوش و خروش روحی‌اش به امواج پر شکوه مثنوی می‌کشاند و خود در جذبه احوالات و گفتار خویش مفتون می‌ماند. بدون تردید در ژرفای این اندیشه یکی از مباحث اثر گذار در فرهنگ معرفتی مولانا سفر است که یکی از مباحث شورانگیز در تحقیقات جامعه شناختی اعم از آداب و رسوم و یا علم و فرهنگ بوده و همواره در مبانی فکری مورد استقبال حکیمان و متفکّران قرار گفته است. مولانا که در این مقوله مستثنا نیست در مثنوی از سفر و آداب سفر چه سفر آفاقی، چه انفسی یاد کرده و به تفسیر مراتب عرفانی آن در سفر درونی و معراج پرداخته است، همچنین در منزلت راهروان راه طریقت که سیر و سفر روحانی و معنوی را شامل می‌شود هنرنمایی کرده است. بخشی از این سیر و سفر عرفانی مولانا در آسمان معنایی شکل می‌گیرد و در سفر آسمانی، معراج را مطرح می‌کند که خود بحث عروج را شامل دو نوع سفر می‌شمارد. اوّل عروج خاصّ که شامل معراج نبی اکرم(ص) و انبیاء الهی می‌باشد و سپس عروج عامّ را مطرح می‌کند که سفر درونی و عروج اولیاء الله را در این مجموعه می‌گنجاند. پرونده مقاله
• دسترسی آزاد مقاله
  • صفحه چکیده
  • متن کامل
  
  12 - تحلیلی بر خواب‌ها و رؤیاهای عرفانی از منظر مولانا در مثنوی معنوی
  حسین آریان مهدی رضا کمالی بانیانی
  معانی والایی که از حضرت حق فرود می‌آیند صورتی جسمانی مانند صورت خیال ما می‌پذیرند و سپس به عالم ملک فرود می‌آیند. انواع خواب‌ها مربوط به این عالم است و دنیای خواب و رؤیا، جهانی است پهناور و سرشار از شگفتی‌ها و عجایب و غرایب که با چشم بر هم زدنی حادث و نمایان می‌شوند. چر چکیده کامل

  معانی والایی که از حضرت حق فرود می‌آیند صورتی جسمانی مانند صورت خیال ما می‌پذیرند و سپس به عالم ملک فرود می‌آیند. انواع خواب‌ها مربوط به این عالم است و دنیای خواب و رؤیا، جهانی است پهناور و سرشار از شگفتی‌ها و عجایب و غرایب که با چشم بر هم زدنی حادث و نمایان می‌شوند. چرا که محدودیتی در آن عالم خیال نیست و روح والاست که در آن عالم سیر می‌کند. پدیده خواب و رؤیا از فرهنگ عامه فراتر رفته و در کلام و اندیشه عرفا و متصوفه و حتی شعرا و نویسندگان مورد توجه و کاربرد ویژه قرار گرفته است و مولانا جلال‌الدین بلخی در کنار بزرگانی چون ابن عربی و... بینشی اندیشمندانه و خداگونه به مقوله خواب و رؤیا دارند و آن را یکی از راه‌های رهایی روح از قفس تن و اتصال به عالم ملکوت می‌دانند. با عنایت به کارکردهای گوناگون خواب و رویا در مثنوی معنوی، در این مقاله پس از مختصری در باب رویا، ویژگی‌ها و خصایص آن، چگونگی آن در قرآن و احادیث، به بررسی شاخصه‌های خواب و رویا در اشعار مثنوی پرداخته شده است. پرونده مقاله
• دسترسی آزاد مقاله
  • صفحه چکیده
  • متن کامل
  
  13 - از أنای محمود تا أنای مردود
  ابراهیم ابراهیم تبار
  در طول تاریخ تصوّف اسلامی با سه أنا مواجه‌ایم که از سوی جمعی از صوفیان و علما مورد نقد و بررسی قرار گرفته، و در باب آن تفاسیر و اقاویل مختلفی در قالب عبارات رمزآمیز و شطح‌وار بیان شده است؛ قرآن کریم به دو «أنا» اشاره کرده، أنایی که از زبان ابلیس و به تبع آن از جانب فرعو چکیده کامل

  در طول تاریخ تصوّف اسلامی با سه أنا مواجه‌ایم که از سوی جمعی از صوفیان و علما مورد نقد و بررسی قرار گرفته، و در باب آن تفاسیر و اقاویل مختلفی در قالب عبارات رمزآمیز و شطح‌وار بیان شده است؛ قرآن کریم به دو «أنا» اشاره کرده، أنایی که از زبان ابلیس و به تبع آن از جانب فرعون بیان گردید، که البته این هر دو أنا به تلقی اهل شریعت مذموم است؛ سومین أنا­ به گواهی تاریخ از حسین‌بن منصور حلاج در برابر فرعون زمانه، خلیفه عباسی، فریاد شد و ازسوی عدّه‌ای از برجستگان قلّه‌های تصوف مورد تایید و تفسیرهای گوناگون قرارگرفت. به «أنایی» که ­از نور و عشق الهی نشأت گرفته، أنای محمود؛ و به أنایی که نشان از عقل دارد، أنای مردود می‌گویند؛ این مقاله، ضمن پاسخ به این پرسش که حلاج در پی یافتن انسان خدایی بود و یا خدای انسانی؟ به تحلیل و توصیف دو أنای مردود و محمود؛ و در باب راز ومنشا أنا الحق­حلاج که براساس تکلیف دینی­ و رسالت انسانی با توجه به اوضاع سیاسی- اجتماعی زمانه فریاد گردید، به نقد و بررسی­می­پردازد. پرونده مقاله