اقبال محققان ادبی ما به آثار منثور کمتر از متون منظوم است. حاصل آنکه برخی از آثار منظوم فارسی با چاپ ها و تصحیح های مختلف، با فرهنگ ها و فهرست های مناسب (فرهنگ های واژگانی) در دسترس اهل فن قرار دارد، در حالی که چه کم است تعداد آثار منثوری که این چنین به جامعه علمی و فره أکثر
اقبال محققان ادبی ما به آثار منثور کمتر از متون منظوم است. حاصل آنکه برخی از آثار منظوم فارسی با چاپ ها و تصحیح های مختلف، با فرهنگ ها و فهرست های مناسب (فرهنگ های واژگانی) در دسترس اهل فن قرار دارد، در حالی که چه کم است تعداد آثار منثوری که این چنین به جامعه علمی و فرهنگی ما عرضه شده باشد، گفتنی است برای بازشناساندن اهمیت و اعتبار راستین متون منثور فارسی، در آن آثار، زمینه و امکان کنکاش از دیدگاه های گوناگون وجود دارد. بدین منظور در این مقاله تلاش شده که درباره کتاب تاریخ سیستان (تألیف حدود 445 هـ. ق) که یکی از مآخذ عمده نخستین دوره تطور نثر فارسی است تحقیقی انجام شود. تایخ سیستان از آثار ناشناخته و فراموش شده زبان فارسی بود تا اینکه اعتمادالسلطنه وزیر انطباعات عصر ناصری، آن را به صورت پاورقی در روزنامه ایران از شماره 474 تا 564 به تاریخ (1302- 1299 هـ. ش) به چاپ رساند. سپس استاد فرزانه ملک الشعرا بهار این کتاب را با مقدمه عالمانه ، پاورقی ها و حواشی ارزشمند در سال 1314 هـ. ش تصحیح و چاپ کرد. و این پژوهش براساس همین نسخه اخیر فراهم گردیده است که به بررسی و تبیین ویژگی های صرفی و نحوی این کتاب می پردازد. ابتدا (مباحث صرفی) در خصوص مقولات صرفی مانند فعل، اسم، صفت و ضمیر ... و کاربرد آنها بررسی سپس (مباحث نحوی) به موضوعاتی مانند مطابقت نهاد و فعل، ساختمان جمله های ساده و مرکب، تقدیم و تأخیر ارکان در جمله ، حذف و عطف در جمله و ... پرداخته شده است.
تفاصيل المقالة
تاریخ سیستان یکی از ارزندهترین کتاب های تاریخی دوره تکوین است. این کتاب شامل دو قسمت متمایز از یکدیگر است که دو سبک مختلف از دو دوره متفاوت دارد و به وسیله دو تن نگارش یافته است. قسمت اول آن تا حوادث سال (445- 444 هـ) یعنی اوایل عهد تسلط سلاجقه و.... و قسمت دوم بعد از أکثر
تاریخ سیستان یکی از ارزندهترین کتاب های تاریخی دوره تکوین است. این کتاب شامل دو قسمت متمایز از یکدیگر است که دو سبک مختلف از دو دوره متفاوت دارد و به وسیله دو تن نگارش یافته است. قسمت اول آن تا حوادث سال (445- 444 هـ) یعنی اوایل عهد تسلط سلاجقه و.... و قسمت دوم بعد از آن را تا حوادث سال (725 هـ ق) شامل می شود که در اوایل قرن هشتم نگارش یافته است. بررسی زبانی تاریخ سیستان می تواند ویژگی های زبان نوشتار دورههای آن را از جهت واژگان، دستگاه فعل، نحو، ساخت جمله و ... نشان دهد. در این جستار سعی شده است با مقایسه دو بخش این اثر از جهت صرفی و نحوی و محتوایی، تفاوت ها و شباهت های آنها بیان شود.
تفاصيل المقالة
تمثیل که شاخه ای از تشبیه است ذکر روایتی است به شعر یا نثر که مفهوم واقعی آن را از طریق برگرداندن اشخاص و حوادث به صورت هایی غیر از آنچه که در ظاهر دارند حاصل می شود یا بیان داستان و حدیثی است به طریق ذکر مثال و مثل در اصطلاح ادبی نوع خاصی است که آن را به فارسی داستان ( أکثر
تمثیل که شاخه ای از تشبیه است ذکر روایتی است به شعر یا نثر که مفهوم واقعی آن را از طریق برگرداندن اشخاص و حوادث به صورت هایی غیر از آنچه که در ظاهر دارند حاصل می شود یا بیان داستان و حدیثی است به طریق ذکر مثال و مثل در اصطلاح ادبی نوع خاصی است که آن را به فارسی داستان (دستان) می گویند و مثل و افسانه در معنی وجاهت اشتراک دارند. ادبیات تعلیمی، نوشته ها و آثاری است که برای خواننده و دریافت کننده پیام، دانش و معارفی را بیان کند و یا تعلیماتی از قبیل علوم فلسفی، مذهبی و دیگر علوم را نشان دهد. در طول سالیان گذشته و قرن هایی که بر ادبیات فارسی گذشته، آثار بسیاری در ادبیات تعلیمی همراه با تمثیل در شعر و نثر پدید امده است که هر کدام دریایی از معارف را به همراه دارد امّا در تصّور ادب فارسی نیز آثاری یافت می شود که هر از چندی در تاریخ ادبیات فارسی در زمرة ادب تعلیمی قرار می گیرد امّا داخل در ادبیات نیست که باید این آثار را نظم تعلیمی بنامیم.
تفاصيل المقالة
بدون شک خرافات و باورها بخشی از فرهنگ و ادبیات فارسی به شمار میآیند.معماران کاخ ادب فارسی از این باورها به عنوان یکی از درون مایه های شعر و نثر خویش بهرهها بردهاند. این آثار آیینۀ تمام نمای جامعۀ عصر آ نان است.باورها ، خرافات در هر دورهای رواج داشته ،شاعر یا نویسند أکثر
بدون شک خرافات و باورها بخشی از فرهنگ و ادبیات فارسی به شمار میآیند.معماران کاخ ادب فارسی از این باورها به عنوان یکی از درون مایه های شعر و نثر خویش بهرهها بردهاند. این آثار آیینۀ تمام نمای جامعۀ عصر آ نان است.باورها ، خرافات در هر دورهای رواج داشته ،شاعر یا نویسنده در آن باورها و خرافات فراگیر پیرامون خود پرورش یافته، آنهارا دیده، با آنها زیسته و سرانجام –به خواست یا ناخواست –در اثر ادبی خویش آورده است.این گونه مطالب در زمان خود شاعر قابل فهم عارف و عامی بوده و همگان آن مطلب را در مییافتهاند، ولی با گذشت زمان و علل گوناگون این مطالب از ذهن مردم پاک و برای نسلهای بعد مسأله ای غریب و دور از ذهن شده است . این پژوهش در نظر داردیک طرح کلّی از باورها و خرافات باز تاب یافته در آثار منظوم و منثور فار سی تا قرن هشتم که کمتر به آنها پرداخته شده–در حد حوصلۀ این پژوهش- مورد بررسی قراردهدتا علاقه مندان به زبان فارسی را به دقایق فکر و هنر آنان، عظمت هویت ملّی و فرهنگی آشنا سازد و در حل دشوارها وفهم دقیق ترآثار منظوم و منثور یاری رساند
تفاصيل المقالة
بینامتنیت به بررسی روابط موجود در بین متون میپردازد. چراکه در هر متنی اشاراتی به آثار پیش از آن وجود دارد؛ بهبیاندیگر، متون جدید زاییدة متنهای پیش از خود هستند. ازاینرو، میتوان گفت که هیچ متن جدید و بکری وجود ندارد و هر نویسندهای برای خلق اثر خود از آثار پیشینیان أکثر
بینامتنیت به بررسی روابط موجود در بین متون میپردازد. چراکه در هر متنی اشاراتی به آثار پیش از آن وجود دارد؛ بهبیاندیگر، متون جدید زاییدة متنهای پیش از خود هستند. ازاینرو، میتوان گفت که هیچ متن جدید و بکری وجود ندارد و هر نویسندهای برای خلق اثر خود از آثار پیشینیان الهام میگیرد. در بینامتنیت دو متن باهم مقایسه میشوند: یک متن زیر و یک متن زبر. ژارژ ژنت نظریۀ بینامتنیت را به کمال خود رسانده است. ژنت، بینامتنیت را به سه دسته تقسیم میکند که در قالب: حضور صریح و اعلامشده، پنهان و ضمنیِ یک متن در متن دیگر، قابلبررسی است. نگارنده در این نوشتار، ابتدا ریشۀ حکایات و اندیشههای عرفانی مولوی را در دفتر اول مثنوی در آثار عرفانی، داستانی، تفسیری، دواوین شعر و کتب تاریخی فارسی کاویده، سپس این حکایات را بر اساس نظریۀ بینامتنیت ژنت به سه دسته تقسیم کرده است. در این مرحله، متن زیرین مثنوی مشخص شده است. این متن زیرین باید هم تقدم زمانی و تاریخی بر متون دیگر داشته و هم بیشترین شباهت را با روایت مثنوی داشته باشد. در نهایت شباهتها و تفاوتهای دو متن بررسی شده است. این بررسی نشان میدهد که مولوی بسیاری از کتب تاریخی، تفسیری، داستانی و عرفانی پیش از خود را خوانده و آنها را در لابهلای مثنوی آورده است. هرچند در همۀ موارد بررسیشده، وی اندیشههای عرفانی و حکایات پیشین را برای نیل به اهداف عرفانی، کلامی و اخلاقی خود با تغییراتی همراه ساخته است.
تفاصيل المقالة
اگرچه آغاز حکومت قاجاریه تداعی کننده ادبیات بازگشت است و پایان آن یادآور شعر و نثر صریح و سیاسی و ساده مشروطه، اما بهطور کلی نثر دوره قاجار را میتوان نثر اعتدالی نامگذاری کرد؛ یعنی نثری که قسمتهایی از خصوصیات نثرهای گذشته را با پارههایی از ویژگیهای زبان ساده و گفت أکثر
اگرچه آغاز حکومت قاجاریه تداعی کننده ادبیات بازگشت است و پایان آن یادآور شعر و نثر صریح و سیاسی و ساده مشروطه، اما بهطور کلی نثر دوره قاجار را میتوان نثر اعتدالی نامگذاری کرد؛ یعنی نثری که قسمتهایی از خصوصیات نثرهای گذشته را با پارههایی از ویژگیهای زبان ساده و گفتاری دوره قاجار درهم میآمیزد. آنچه از این اختلاط و ترکیب پدید میآید شیوه متفاوتی از نوشتن است که ترکیبسازی و تقارن گزارهها و عبارتهای ادبی و کنایی را از نثر مصنوع و موزون اقتباس کرده و سادگی عبارتها و فعلها و صراحتگویی و تعبیرات گفتاری را از نثر مرسل و زبان روزمره گرفته است. در کنار یک جریان بازگشتگرا در نثرنویسی که شامل تاریخنگاران گذشتهگرایی چون محمدصادق نامی، محمدتقی سپهر و رضاقلی خان هدایت است، دو جریان به نسبت نیرومند نیز وجود دارد که تقلید را با نوآوری همراه کردهاند. نخست بخش مهمی از جریان تاریخنگاری در دوره قاجار، یعنی نویسندگانی چون بدایعنگار، حقایقنگار، میرزا رضی تبریزی، محمود میرزا قاجار و زین العابدین شیروانی است که رویکرد به نثر بینابین مصنوع و مرسل و ترکیب آن با عبارتهایی از زبان زمانه را هدف نوشتههای خود قرار داده است؛ و دوم تبدیل منشآتنویسیهای مصنوع پیشین به وسیله قائم مقام و فاضلخان گروسی به نوشتههایی معتدل و منعطف و هنرمندانه و درآمیختن آن با اشعار و امثال و تعبیرات گفتاری است که فرجام نهایی همه این فعالیتها به نثر ساده و صریح و تحلیلی دوره ناصری منتهی میشود.
تفاصيل المقالة
طبیعیترین نثر موجود در هر زبان متعلّق به قدیمیترین دورهای است که زبان گفتار، خود به خود و در یک روال طبیعی، از بافت شفاهی به بافت مکتوب تبدیل شده است. در فرهنگ ایرانی، نثر مرسل بهعنوان قدیمیترین گونة نوشتاری از زبان فارسی دری، طبیعیترین نوع نثری است که بر جای ماند أکثر
طبیعیترین نثر موجود در هر زبان متعلّق به قدیمیترین دورهای است که زبان گفتار، خود به خود و در یک روال طبیعی، از بافت شفاهی به بافت مکتوب تبدیل شده است. در فرهنگ ایرانی، نثر مرسل بهعنوان قدیمیترین گونة نوشتاری از زبان فارسی دری، طبیعیترین نوع نثری است که بر جای مانده است. پس از آن نثر موزون پا به عرصة وجود گذاشته که ساختار آن از همة امکانات موجود در نثر مرسل تشکیل شده و تنها، عنصر موسیقی با آن همراه شده است. برای افزودن بر جنبههای موسیقایی زبان، شیوة گزینش و طرز چینش واژگان دچار تغییرات جدّی شده است تا در موقعیتهای مناسب، هم جلوههای لازم موسیقایی در کلامِ منثور، تأمین شود و هم به فراخور کلام موزون، جنبههایی از بافت عاطفی زبان نیز بر آن افزوده شود. به این طریق، نثر تزئینی در برابر دربار غزنه که اغلب شاعران را در اختیار خود گرفته است، امکان دیگری از زبان را ـ که نثر موزون یا شعر منثور باشد ـ به تودههای مردم عرضه میکند تا آنها را بیشتر مجذوب آموزههای الهی و عرفانی نماید.
تفاصيل المقالة
تاریخنویسی یکی از شاخههای مهم فرهنگ و زبان فارسی است که از دیرباز عوام و خواص به آن توجه داشتهاند؛ تا آنجا که بسیاری از ادیبان فارسیزبان در اعصار مختلف به نگارش تاریخ روی آوردهاند و گاه ﺗﺄلیف تاریخ بهمنزلة محک و معیاری برای سنجش ذوق و سواد ادبی آنان به شمار میرفت أکثر
تاریخنویسی یکی از شاخههای مهم فرهنگ و زبان فارسی است که از دیرباز عوام و خواص به آن توجه داشتهاند؛ تا آنجا که بسیاری از ادیبان فارسیزبان در اعصار مختلف به نگارش تاریخ روی آوردهاند و گاه ﺗﺄلیف تاریخ بهمنزلة محک و معیاری برای سنجش ذوق و سواد ادبی آنان به شمار میرفته است.انتخاب منتخب التواریخ عبدالشکور بن عبدالواسع هندوستانی، یکی از متون تاریخی قرن یازدهم است که یکی از منشیان دربار گورکانیان هند آن را بهمنظور شرح خلاصهای از تاریخ عمومی بشر از ابتدای خلقت تا زمان ﻣﺆلف با زبانی ادبی به رشته تحریر درآورده است. این اثر افزونبر اطلاعات تاریخی و جغرافیایی میتواند نمودار مظاهر نفوذ و اشاﻋﺔ زبان فارسی در شبهقارﺓ هند باشد. سبک نثر این کتابْ ویژگیهای زبانی، ادبی و فکری خاصی دارد که در این مقاله به بخشی از این ویژگیها پرداخته میشود؛ این خصوصیات شامل چگونگی کاربرد ترکیبات، واژگان و ویژگیهای ادبی مانند آرایههای بدیعی و بیانی است. درحقیقت مطالب موجود در این اثر در جایگاه تاریخ عمومی، بهظاهر مشابه و گاه تکراری است؛ اما گاهی بهدلیل اشتمال بر اصطلاحات، لغات و اطلاعاتی که در محدودﺓ زندگی ﻣﺆلف کاربرد داشته است، میتواند موقعیت نثر فارسی و ویژگیهای سبکی آن را در شبهقارﺓ هند نشان دهد و این امر خود در بررسی سیر و تطور نثر فارسی در مناطق فارسی زبان سودمند است.
تفاصيل المقالة
کتابهای منسوب به سلیم بن قیس، متونی روایی با موضوعات تاریخی ـ کلامی هستند که از حدود قرن چهارم قمری، مناقشاتی دربارۀ صحت و اعتبار احادیث آن وجود داشته است. حتی درباره هویت تاریخی سلیم بن قیس، اقوال مختلفی وجود دارد؛ برخی این نام را موهوم یا مستعار میدانند و برخی آن را أکثر
کتابهای منسوب به سلیم بن قیس، متونی روایی با موضوعات تاریخی ـ کلامی هستند که از حدود قرن چهارم قمری، مناقشاتی دربارۀ صحت و اعتبار احادیث آن وجود داشته است. حتی درباره هویت تاریخی سلیم بن قیس، اقوال مختلفی وجود دارد؛ برخی این نام را موهوم یا مستعار میدانند و برخی آن را با شخصیتهای دیگری تطبیق میکنند. درهرصورت، چه کتابهای کنونی سلیم، جعلی باشند؛ و چه اینکه شخصیت وی، هویت تاریخی نداشته باشد؛ اکنون لازم است که پژوهشهایی پیرامون نسخههای خطی این کتاب انجام شود. با بررسی جدیدی که انجام شد، 49 نسخه فیزیکی از کتابهای منسوب به سلیم شناسایی شده و اطلاعات کتابشناختی از آنها در دسترس است. این نسخهها وضعیت پیچیدهای دارند؛ یعنی حدود هفت مدل هستند و هر مدل، تحریرهای مختلفی دارند، بهگونهای که یک حدیث مشترک میان آنها یافت نمیشود. قدیمیترین نسخه موجود از این کتابها، نسخه خطی کتابخانه آیتالله مرعشی با تاریخ 918ق است که ترجمه فارسی نیز دارد. در پژوهش حاضر ضمن معرفی و بررسی این نسخه، به پاسخ این سؤالات پرداخته شده است: 1ـ مشخصات شکلی نسخه کهن سلیم چگونه است؟ 2ـ اطلاعات ویژۀ این نسخه به نسبت مدلهای دیگر کتابهای سلیم چگونه است؟ آیا میتوان این نسخه خطی را از جهاتی تبارشناسی نمود؟
تفاصيل المقالة
چکیده
گلستان سعدی، یکی از زیباترین کتابهای نثر فارسی و در سراسر ادبیّات جهانی کمنظیر است. این کتاب ویژگیهایی دارد که در هیچ کتاب دیگر نیست. نثر ساده، روان، مسجّع و آهنگین آن، به همراه ایجاز شگفتانگیزش در بیان عالیترین مضامین تربیتی، باعث ماندگاری آن شده است. گلست أکثر
چکیده
گلستان سعدی، یکی از زیباترین کتابهای نثر فارسی و در سراسر ادبیّات جهانی کمنظیر است. این کتاب ویژگیهایی دارد که در هیچ کتاب دیگر نیست. نثر ساده، روان، مسجّع و آهنگین آن، به همراه ایجاز شگفتانگیزش در بیان عالیترین مضامین تربیتی، باعث ماندگاری آن شده است. گلستان، تحوّلی عظیم در نثر فارسی ایجاد کرد؛ به گونهای که کتابهای بسیاری، پس از آن و به تقلید از آن نوشته شد. یکی از این کتابها بهارستان جامی است. جامی، بهارستان را حدود دویست سال پس از گلستان نگاشته و با وجود همۀ تلاشی که برای دوری از تقلید صرف و ایجاد سبکی جدید در نثر فارسی دارد، ناگزیر از تقلید از گلستان شده است. این پژوهش، با استفاده از روش تحلیل متن و با بهرهگیری از مطالعات کتابخانهای، دو کتاب گلستان و بهارستان را در سه حوزۀ ساختاری، زبانی و بلاغی بررسی و شباهتها و تفاوتهای این دو اثر را فرادید آورده است.
تفاصيل المقالة
توصیه حکومتیها در همه دورهها معمولاً به سادهنویسی است؛ اما در نیمه دوم از دوره قاجاریه از آنجایی که هم خود شاهان نویسنده بودند و هم دخالت مستقیم در مکاتبات داشتند، در عمل به الگوی سادهنویسی تبدیل شدند. رواج فنّ روزنامهنگاری و تلگراف و خاطره و خطابه و سفرنامه و رسا أکثر
توصیه حکومتیها در همه دورهها معمولاً به سادهنویسی است؛ اما در نیمه دوم از دوره قاجاریه از آنجایی که هم خود شاهان نویسنده بودند و هم دخالت مستقیم در مکاتبات داشتند، در عمل به الگوی سادهنویسی تبدیل شدند. رواج فنّ روزنامهنگاری و تلگراف و خاطره و خطابه و سفرنامه و رسالات انتقادی و گسترش ترجمه و داستاننویسی، از پدیدههای مهمی بودند که سادهنویسی را در نیمه دوم قاجاریه به یک الگوی همگانی تبدیل کردند. هممشربی و همراهی شمار زیادی از روشنفکران و تحصیلکردگان و عالمان دینی و گروههایی از بازاریان و تودههای شهری در میدان مبارزه سیاسی و فرهنگی و قلمی، موجب نزدیک شدن افکار و زبان و بیان این گروهها به یکدیگر و شکلگیری زبان و بیانی ساده و شفاف و تحلیلی و مستدل و عاری از جنبههای ادبی و پیچیده نثر گذشته گردید. بیگمان ارتباط با اروپا و گسترش جهاننگری و دگرگون شدن حساسیتهای فکری و تأثیرپذیری از کتابها و روزنامههای آنها و تن دادن به ایجاد تغییر در همه پدیدهها و سرایت آن تغییر در ادبیات و نگارش از عاملهای تأثیرگذار بر سادگی نثر و شعر در این دوره میتواند باشد. در سویه دیگر نیز مجموعهای از عوامل داخلی در این سادگی دخالت داشت که برخی از آنها عبارتاند از: مواجه بودن با مخاطبان بیسواد و کمسواد و توسعه علوم مختلف و شتابگیری تحولات سیاسی.
تفاصيل المقالة
سند
Sanad is a platform for managing Azad University publications