-
حرية الوصول المقاله
1 - ملازمت «انسان» و «خرد» در شعر ناصرخسرو و ابوالعلاء
مهدی ماحوزی کیمیا تاج نیامیان ناصرخسرو قبادیانی و ابوالعلاء معری مشابهتهای فکری و گرایشهای مشترک مذهبی بسیار است. توجه و شوق به تجربه زندگی عقلی و وجدانی که از آثار هر دو پیداست امکان واکاوی یک موضوع مشترک در اندیشه و شعر ایشان را ممکن میسازد؛ به ویژه آن که انسان و ارتقای حیات روحی و باطنی آ أکثرمیان ناصرخسرو قبادیانی و ابوالعلاء معری مشابهتهای فکری و گرایشهای مشترک مذهبی بسیار است. توجه و شوق به تجربه زندگی عقلی و وجدانی که از آثار هر دو پیداست امکان واکاوی یک موضوع مشترک در اندیشه و شعر ایشان را ممکن میسازد؛ به ویژه آن که انسان و ارتقای حیات روحی و باطنی آن از محورهای اساسی فکر و شعر آن دو به شمار میآید. در این نوشتار کوشیدهایم تا ضمن تبیین جایگاه خرد در کارنامه انسان شناختی شعر ناصرخسرو و ابوالعلاء به طرح مواضع مشترک آنها در مواجهه با موضوع خرد و استخراج زمینههای همسان فکری آن دو در این باب بپردازیم و به نظرگاه مشترک هر دو حکیم در باب ملزومات خرد یعنی سخن و علم هم اشاره کنیم. تفاصيل المقالة -
حرية الوصول المقاله
2 - تحلیل حوار طه حسین فی کتاب «مع أبی العلاء فی سجنه»
نرجس توحیدی فر سعید اسدییشکل الحوار أداة للتواصل الإنسانی بوصفه مفهوماً قاراً فی المعرفة الإنسانیة، فهو یعزز وجود الإنسان بالآخر، ویعزز بنیانه المعرفی، فالحوار یعدّ أهم وجوه التعبیر الإنسانی وتواصله بین عالمه وبین الموجودات التی تمتلک لغة خاصة بها. فطه حسین الناقد المصری الکبیر یستعین فی مکتوب أکثریشکل الحوار أداة للتواصل الإنسانی بوصفه مفهوماً قاراً فی المعرفة الإنسانیة، فهو یعزز وجود الإنسان بالآخر، ویعزز بنیانه المعرفی، فالحوار یعدّ أهم وجوه التعبیر الإنسانی وتواصله بین عالمه وبین الموجودات التی تمتلک لغة خاصة بها. فطه حسین الناقد المصری الکبیر یستعین فی مکتوباته بأسالیب الحوار بشکل ممتع. وهذا الأمر یتجلی بنوع خاص فی کتابه مع أبی العلاء فی سجنه؛ موضوع الکتاب هو النقد ولکن لا یعمل الکاتب علی منهج النقد العلمی البحت بل یحاول أن یدخل فی سجن المعری ویقرّب منه ویشاهد ظروف حیاته بشکل مباشر وهو فی الحقیقة بصدد إدخال القارئ فی هذا السجن. فطه من جانب یتمتع بالأسلوب الخطابی الرائع ومن جانب آخر یستعین بنوع من النقد النفسی الذی یثیر عاطفة المخاطب ویحثّه علی متابعة القراءة، کما یحثّه علی المشارکة الفعالة فی بیان آراءه کمخاطب للنص بأسلوب الإستفهام. هذه الدراسة التی تقوم بأسلوب تحلیلی- توصیفی تعمل بصدد معالجة کیفیة استخدام أسلوب الحوار بعناصره المتنوعة فی نص الکتاب المذکور. تفاصيل المقالة -
حرية الوصول المقاله
3 - أبوالعلاء المعری بین أبیقور وشوبنهور
نرجس توحیدی فر مهدی ممتحنأبوالعلاء المعری شخصیة عبقریة فی تاریخ الأدب العربی الذی سلطت الضوء إلیه أفکار وأنظار کثیر من النقاد طول القرون. المعری یتعبد العقل وفی جدال دائم مع غریزته فتوجد صفات فی تفکیره وشخصیته التی تجعلنا أن نوازن بینه وبین بعض من الفلاسفة للثقافات الأخری. فأبیقور فیلسوف فی یو أکثرأبوالعلاء المعری شخصیة عبقریة فی تاریخ الأدب العربی الذی سلطت الضوء إلیه أفکار وأنظار کثیر من النقاد طول القرون. المعری یتعبد العقل وفی جدال دائم مع غریزته فتوجد صفات فی تفکیره وشخصیته التی تجعلنا أن نوازن بینه وبین بعض من الفلاسفة للثقافات الأخری. فأبیقور فیلسوف فی یونان القدیم الذی له مشابهات للمعری فی التفکیر والعیش. وشوبنهور فیلسوف ألمانی الذی کان یعیش فی القرنین 18 و19 من المیلاد وکان من رواد الفلسفات المعاصرة. أیضاً له مشابهات کثیرة بشاعرنا الفیلسوف المعری. فمن خصائصهم المشترکة الإعتماد علی العقل، وعدم الرغبة فی الزواج والنسل، وحبهم بالنسبة إلی الوحدة والإنفراد والعزلة عن المجتمع. فهذه الدراسة تهدف إلی تبیین مشابهات هذه الفلاسفة الثلاثة. تفاصيل المقالة -
حرية الوصول المقاله
4 - قصیده ای از ابوالعلای معری در مرثیه یکی از فقهای حنفی
مهدی محققدر فایل اصل مقاله موجود استدر فایل اصل مقاله موجود است تفاصيل المقالة -
حرية الوصول المقاله
5 - التوظیف الفنی للشعر فی الأدب القصصی؛ رسالة الغفران نموذجاً
مهین حاجی زاده محمد طاهر مطهر کاوه خضریکان الشکل القصصی موجوداً عند العرب من بعید العهد وتَحَقُّقُ هذا التواجد بشکلٍ طبیعیٍ مستمدٌ من الأحداث الیومیة وبما أنَّ الشعر کان عند العربِ جزءاً من هذا الواقع، کان من الطبیعیِ أن نجدَ الأشکالَ الخبریةَ القدیمةَ یتخلَّلها هذا الشعرُ حیثُ کان ورود الشعر فی قصص العرب تز أکثرکان الشکل القصصی موجوداً عند العرب من بعید العهد وتَحَقُّقُ هذا التواجد بشکلٍ طبیعیٍ مستمدٌ من الأحداث الیومیة وبما أنَّ الشعر کان عند العربِ جزءاً من هذا الواقع، کان من الطبیعیِ أن نجدَ الأشکالَ الخبریةَ القدیمةَ یتخلَّلها هذا الشعرُ حیثُ کان ورود الشعر فی قصص العرب تزید جمالا للقصة. وهذا التداخل بین الشعر والقصة یهدفُ إلی إحداثِ نتیجةٍ مزدوجةٍ تتمثَّلُ فی: استکمال المتعة السماعیة وحفظ روح الحدث. ومن بین الناثرین العرب القدامی کان أبو العلاء المعرِّی مهتمَّاً بهذا التداخل بین القصة والشعر فی کتابه رسالة الغفران. یَتِمُّ الحدثُ فی رسالة الغفران عبر مشروعیة التفاعل بین القصة والشعر فی معظم الأحیان. من هنا هذه المقالة تحاول من خلال المنهج الوصفی - التحلیلی عبر دراسة أسالیب التداخل بین القصة والشعر أن تلقی ضوءاً کاشفاً علی أهم الأغراض عند أبی العلاء المعری فی توظیفه الشعر فی رسالة الغفران. تدلُّ النتائج علی أنَّ المعرِّی قد استخدم الشعر فی بنیة القصص بدافع فنیٍّ ومن هنا یظهر شعره صریحاً فی هیکل القصة لیؤدی دوره فی إکمال الحدث وهذا النوع من الصراحة إما یکون تصاعدیاً أو تنازلیاً أو غیرهما. وفی بعض الأحیان یکون شعره خارجاً عن نسیج القصة حیث حذفه لا یخلُّ المعنی، لکن هذا النوع من العلاقة قلیل بالنسبة إلی الشعر الداخل فی نسیج القصة. تفاصيل المقالة -
حرية الوصول المقاله
6 - تحلیل خطاب أبی العلاء المعری فی رسالة الصاهل والشاحج
هومن ناظمیانرسالة الصاهل والشاحج من الأعمال الأدبیة البارزة فی العصر العباسی من الناحیتین الموضوعیة والشکلیة التی قلما حظیت باهتمام النقاد والدارسین. ألفها أبوالعلاء المعری مُوَجِّها إلی أبی شجاع فاتک الملقب بعزیز الدولة والی الحلب للفاطمیین حوالی سنة 411 أو 412ق وتحدث فیها عن قضای أکثررسالة الصاهل والشاحج من الأعمال الأدبیة البارزة فی العصر العباسی من الناحیتین الموضوعیة والشکلیة التی قلما حظیت باهتمام النقاد والدارسین. ألفها أبوالعلاء المعری مُوَجِّها إلی أبی شجاع فاتک الملقب بعزیز الدولة والی الحلب للفاطمیین حوالی سنة 411 أو 412ق وتحدث فیها عن قضایا أدبیة، نقدیة، تاریخیة، اجتماعیة، وسیاسیة عبر الحوار بین فَرَس یدعی الصاهل وبغل یدعی الشاحج، وأودعها کثیرا من المعلومات، والألغاز اللغویة، والنحویة، والعروضیة، والقضایا المتصلة بالعلاقات السیاسیة بین والی حلب والفاطمیین من جهة، وبینه وملک الروم من جهة أخری وصوّر أحوال الناس خلال أزمة حدثت إثر الصفقات السیاسیة بین عزیز الدولة والی حلب وبسیل، ملک الروم. قمنا بدراسة هذه الرسالة لتبیین دور السلطة والأیدیولوجیا فی تکوین خطاب أبی العلاء ولغته فی هذه الرسالة وفی ضوء التحلیل النقدی للخطاب. تخلص هذه الدراسة إلی أنه بإمکاننا أن نقسم خطاب أبی العلاء المعری فی هذه الرسالة إلی أربعة أنواع: الخطاب الأدبی الذی یضم معلوماته الواسعة فی مجال الشعر واللغة والنحو والعروض، والخطاب السیاسی الذی یتمثل فی تصویره لقضایا سیاسیة بین والی حلب وملک الروم، والخطاب الاجتماعی الذی یتبلور فی تصویره لأحوال الناس خلال أزمة غزو الروم لحلب وخطاب الدعایة بین الروم والمسلمین. لعبت السلطة السیاسیة والثقافیة دورا رئیسا فی تکوین خطاب أبی العلاء ولغته. تفاصيل المقالة -
حرية الوصول المقاله
7 - دراسة الطابع القصصی فی رسالة الغفران
هومن ناظمیانتعتبر رسالة الغفران من أقدم نماذج التراث القصصی العربی التی طالما ظلمها النقاد القدامی وکانت شبه منسیة حتی أوائل القرن العشرین، لأن کثیرا من الأدباء والنقاد اتهموا أبا العلاء المعریفی دینه وبالاستخفاف بالمعتقدات الإسلامیة فی هذه الرسالة وتنقصوا من قیمتها حیث أدی إلی عدم أکثرتعتبر رسالة الغفران من أقدم نماذج التراث القصصی العربی التی طالما ظلمها النقاد القدامی وکانت شبه منسیة حتی أوائل القرن العشرین، لأن کثیرا من الأدباء والنقاد اتهموا أبا العلاء المعریفی دینه وبالاستخفاف بالمعتقدات الإسلامیة فی هذه الرسالة وتنقصوا من قیمتها حیث أدی إلی عدم اکتراث الدارسین بها لمدة زهاء تسعمائة سنة. انتبه النقاد العرب إلی أهمیتها منذ اهتمام المستشرقین بها والمقارنة بینها وبین الکومیدیا الإلهیة لدانتی. تهدف هذه المقالة إلی دراسة الجانب القصصی لهذه الرسالة علی علم بأن رسالة الغفران لیست القصة بالمعنی الذی نفهمه الیوم ولکنها تتمتع بمیزات قصصیة جدیرة بالاهتمام ونهدف إلی استکناهها فی هذا المجال ولهذا ندرس الطابع القصصی فیها عبر بنیتین: البنیة القصصیة والبنیة الفکریة والعقائدیة. البنیة القصصیة فی رسالة الغفران تتکون من سبعة أجزاء: السرد، والحبکة، والحدث، والبطل، والحوار، والزمان والمکان. تتمحور البنیة العقائدیة حول شفاعة أهل البیت (ع) والتوسل بهم للتخلص من أهوال الحشر والسخریة من صناعة الشعر والأدب التی لاتنفع فی الآخرة إلا إذا کانت فی سبیل الله. تفاصيل المقالة -
حرية الوصول المقاله
8 - التشاؤم فی شعر أبیالعلاء المعری وعبدالرحمن شکری
هادی نظریمنظم خاطرة أحمدیالتشاؤم حالة نفسیة ذات أسباب مختلفة کالیأس، وعجز الإنسان عن تحقق مطامحه وآماله، ومعاناة مشاکل نفسیة وجسدیة، وتردّیة الأوضاع الاجتماعیة والسیاسیة فی المجتمعات الإنسانیة و... . والتشاؤم ظلّ وما یزال شائعاً بین الشعراء والأدباء فی مختلف العصور؛ فهناک علی سبیل المثال أبوال أکثرالتشاؤم حالة نفسیة ذات أسباب مختلفة کالیأس، وعجز الإنسان عن تحقق مطامحه وآماله، ومعاناة مشاکل نفسیة وجسدیة، وتردّیة الأوضاع الاجتماعیة والسیاسیة فی المجتمعات الإنسانیة و... . والتشاؤم ظلّ وما یزال شائعاً بین الشعراء والأدباء فی مختلف العصور؛ فهناک علی سبیل المثال أبوالعلاء المعرّی الذی اصطبغ شعره بالتشاؤم بسبب الظروف المحیطة بحیاته؛ وهناک أیضا عبدالرحمن شکری فی العصر الحدیث، الذی اتّجه فی شعره نحو التشاؤم متأثراً بالأوضاع الاجتماعیة فی عصره، وبنزعته الرومانسیة، ومزاجه الحزین، ونتیجةً لقراءاته فی شعر الشعراء المتشائمین کالمعری وابن الرومی والخیام. یحاول هذا المقال من خلال المنهج الوصفی- التحلیلی أن یرصد مظاهر التشاؤم فی شعر أبی العلاء المعری وعبدالرحمن شکری، وأن یعالج المؤثّرات العامّة والخاصّة فی اتجاه الشاعرین نحو التشاؤم. تفاصيل المقالة -
حرية الوصول المقاله
9 - جایگاه زن و خانواده در سرودههای سنایی و ابوالعلاء معری
حسین سلیمی احمدنور وحیدیهدف پژوهش حاضر بررسی جایگاه زن و خانواده در سرودههای سنایی و ابوالعلاء معری میباشد. جامعه پژوهش شامل دیوان اشعار سنایی و ابوالعلامعری است. نمونه پژوهش، ابیات گزینششده از سرودههای سنایی و ابوالعلا معری بود که بر مبنای نوع نگاه مثبت و منفی آنان نسبت به جایگاه زن و خان أکثرهدف پژوهش حاضر بررسی جایگاه زن و خانواده در سرودههای سنایی و ابوالعلاء معری میباشد. جامعه پژوهش شامل دیوان اشعار سنایی و ابوالعلامعری است. نمونه پژوهش، ابیات گزینششده از سرودههای سنایی و ابوالعلا معری بود که بر مبنای نوع نگاه مثبت و منفی آنان نسبت به جایگاه زن و خانواده انتخاب شدند. روش این پژوهش توصیفی – تحلیلی است. برای تحلیل و مقایسه نگاه دو شاعر به موضوع، نمونههایی از سرودههای دو شاعر مطرح و مورد تحلیل و بررسی قرار گرفت. نتایج نشانداد که سنایی و ابوالعلاء معری دو شاعر نامی در ادب فارسی و عربی بودند که بیشتر از بقیه به تبیین و تحلیل جایگاه زن پرداختهاند. درعینحال، موارد همسان در جهانبینی آنها نسبت به زن و بنیان خانواده و همچنین، وجوه افتراق و تفاوت نیز در اندیشه آنان کم نیست. طبق اندیشههای سنایی، گاهی اشعار اجتماعی در باب زن و خانواده تابع احساسات بود. در مقابل اندیشه معری در باب زن و خانواده نهتنها ناشی از احساسات زودگذر نیست بلکه متأثر از یک نوع یأس و بدبینی عمیق فلسفی است که طی سالیان متمادی در درون او پرورده شدهاست. نکته دیگر این است که بسیاری از اظهارنظرها و بینشهای معری و سنایی نسبت به زن متأثر از اجتماع و شرایط اجتماعی روزگار آنها است و این در مورد سنایی بیشتر صدق میکند. به عبارتی بسیاری از باورها و عقاید عامه مردم جامعه در باب زن و خانواده در ذهن و زبان این دو شاعر نیز مؤثر افتاده است. تفاصيل المقالة -
حرية الوصول المقاله
10 - ویژگیهای زبانی و سبکی قصیدۀ لامیۀ ابوالعلاء معری
مهری قادری بیباک سید مهدی مسبوقابوالعلاء معری در میان شاعران دورههای مختلف ادبیات عربی جایگاه ویژهای دارد. او در دورۀ شکوفایی علمی و ادبی میزیست و عصر او شاهد بروز و ظهور بزرگانی هم‎چون متنبی و شریف رضی بود. بیشک شاعری که توانسته در میان چنین شاعرانی رخ بنماید در خور این است که شعر او مورد ن أکثرابوالعلاء معری در میان شاعران دورههای مختلف ادبیات عربی جایگاه ویژهای دارد. او در دورۀ شکوفایی علمی و ادبی میزیست و عصر او شاهد بروز و ظهور بزرگانی هم‎چون متنبی و شریف رضی بود. بیشک شاعری که توانسته در میان چنین شاعرانی رخ بنماید در خور این است که شعر او مورد نقد و بررسی قرار گیرد تا جلوههای زیبایی آن بازشناخته شود.پژوهش حاضر کوشیده با استفاده از ابزارهای زبانی و تکیه بر دانش زبانشناسی و نیز بهرهگیری از نظریات سبکشناسان معاصر، قصیدة لامیۀ معری در دیوان سقط‎الزند را با روش توصیفی- تحلیلی مورد واکاوی قرار دهد. برآیند پژوهش نشان میدهد که معری توانسته با به‎کارگیری ظرفیتهای وسیع زبان عربی شعر خود را به لحاظ آوایی از حیث موسیقی خارجی، داخلی، کناری و معنوی غنی سازد. هم‎چنین به لحاظ توجه به لایة نحوی، از ویژگیهای تعبیریِ جملات ماضی، مضارع، اسمیه و نیز جملات انشایی بهره گرفته و معانی مورد نظر خود را به نظم کشیده که در این میان جملة فعلیه جایگاه خاصی در مدایح وی داشته است. از نظر ادبی نیز معری توانسته با بهره‎گیری از تشبیه و استعاره تصویرهای زیبایی ترسیم نماید که در این میان تشخیص در مدایح او از جایگاه ویژهای برخوردار است. تفاصيل المقالة -
حرية الوصول المقاله
11 - سفر روحانی سنایی و ابوالعلاء
مهدی سلمانیبرخورداری انسان از قوة تخیل و تلاش او برای فرار از محدودیتهای بشری، او را به تفکری ماورایی واداشته است که یکی از مجاری به روز این تفکر خلق سفرنامههای روحانی و آن جهانی است که ادبیات جهان به هر رنگ و زبانی، نمونهای از آن را بروز داده است. در ادبیات اسلامی نیز از این أکثربرخورداری انسان از قوة تخیل و تلاش او برای فرار از محدودیتهای بشری، او را به تفکری ماورایی واداشته است که یکی از مجاری به روز این تفکر خلق سفرنامههای روحانی و آن جهانی است که ادبیات جهان به هر رنگ و زبانی، نمونهای از آن را بروز داده است. در ادبیات اسلامی نیز از این مقوله شاهکارهایی وجود دارد که خود در شکلگیری و حتی روند این سیر و سیاحت در ادب اروپا بسیار تأثیرگذار بوده است؛ همچنانکه پیشینة کمدی الهی دانته را در آثاری چون ارداویرافنامه و فتوحات مکیه و... جستجو کردهاند. البته، بیهیچ گمانی باید تمامی این آثار را برگرفته از معراج حضرت رسول (صلیاللهعلیهوسلم) دانست. در میان سفرنامههای روحانی ـ اسلامی دو شاهکار ادبی؛ یعنی سیرالعباد الیالمعاد سنایی و رسالة الغفران ابوالعلاء معری با نگاهی متفاوت از دیگران گزارش شده است که هر دو به لحاظ دشواریهایی که در ارائه اندیشة مؤلفان داشتهاند، آنچنان که میبایست تحلیل و بررسی نشدهاند. لذا در این نوشتار، تلاش شده است ضمن معرفی و نمودن بسترهای مشترک هر دو سفر، به هدف غایی و باز هم مشترک این دو ادیب پرداخته شود. به همین جهت، ضمن معرفی اجمالی مؤلفان و احوال ایشان در زمان تألیف اثر، با نگاهی انتقادی تشابهات و تمایزات هر دو اثر ارائه و جایگاه هر یک در گسترة سفرنامههای روحانی بررسی شده است. تفاصيل المقالة -
حرية الوصول المقاله
12 - تأثیر مبانی فکری ابوالعلاء معری و خیّام بر سبک زندگی متعارض آنها (با رویکرد فلسفه و اسطورهشناسی)
ریحانه السادات موسوی طاهره چال دره کتایون فلاحیابوالعلاء معری و عمر خیام از شاعران برجستة زبان و ادبیات عربی و فارسی هستند که زمینههای تشابه فکری این دو شاعر نامی، بستر پژوهشهای بسیاری بوده است. در این مقاله از تأثیر فلسفه، شعر و اسطوره بر سبک زندگی و زیست متعارض ابوالعلاء معری و عمر خیام سخن رفته است. پژوهش حاضر أکثرابوالعلاء معری و عمر خیام از شاعران برجستة زبان و ادبیات عربی و فارسی هستند که زمینههای تشابه فکری این دو شاعر نامی، بستر پژوهشهای بسیاری بوده است. در این مقاله از تأثیر فلسفه، شعر و اسطوره بر سبک زندگی و زیست متعارض ابوالعلاء معری و عمر خیام سخن رفته است. پژوهش حاضر با روش تحلیلی ـ تطبیقی ، در پی پاسخ به این پرسش است که با توجه به اشتراکات فراوان میان معری و خیام، چرا این دو شاعر سبک زیست کاملاً متفاوتی را برگزیدهاند؟ علت و یا علل این تفاوت سبک زندگی در چیست؟ آیا میتوان گفت این تفاوت برایند تغذیۀ تفکر این دو شاعر از خاستگاه و آبشخورهای متمایز فکری ایشان است؟ همچنین تلاش شده است تا با استناد به نظر افلاطون و کاسیرر، خاستگاه بدبینیهای معری و خوشبینیهای خیام بررسی شود. حاصل نتایج به دست آمده حاکی از آن است که به رغم اشتراکات فراوان میان معری و خیام، بدبینی و ناشاد زیستن معری، برخاسته از هویت شاعرانه و تفکر اسطورهای این شاعر است؛ در حالیکه منشأ خوشبینی، زندگی شاد و امیدوارانۀ عمر خیام نشأت گرفته از جهانبینی فلسفی و حکیمانة وی میباشد. تفاصيل المقالة