تعیین کننده های اجتماعی رفتار مسئولانۀ زیست محیطی با تأکید بر مدل KAP (مورد مطالعه: شهروندان شهر شوش)
محورهای موضوعی : مطالعات جامعه شناختی شهریکریم رضا دوست 1 , عبدالرضا نواح 2 , علی بوداقی 3 , ندا علیدادی 4
1 - دانشیار گروه جامعه شناسی دانشگاه شهید چمران اهواز (نویسنده مسؤول)
2 - دانشیار گروه علوم اجتماعی دانشگاه شهید چمران اهواز
3 - استادیار گروه جامعه شناسی دانشگاه شهید چمران اهواز
4 - کارشناسی ارشد جامعه شناسی دانشگاه شهید چمران اهواز
کلید واژه: احساس تعلق مکانی, نگرش زیست محیطی, آگاهی زیست محیطی, رفتارهای زیست محیطی مسئولانه,
چکیده مقاله :
هدف اصلی پژوهش حاضر بررسی تعیین گرهای اجتماعی رفتار مسئولانۀ زیست‌محیطی شهروندان شهر شوش با تأکید بر متغیرهای مستقل آگاهی زیست محیطی، نگرش زیست‌محیطی و احساس تعلق مکانی است. روش پژوهش از نوع پیمایشی بوده و نمونۀ آماری شامل 382 نفر از شهروندان 15 تا 65 سال شهر شوش است که به روش نمونه گیری خوشه ای چندمرحله ای انتخاب شده اند. ابزار گردآوری اطلاعات پژوهش پرسشنامه بوده است. یافته های توصیفی پژوهش نشان داد که میانگین رفتارهای مسئولانۀ زیست‌محیطی شهروندان شهر شوش در حد متوسط (88/59) است. نتایج تحلیل مسیر نشان داد بین متغیرهای احساس تعلق مکانی شهروندان، نگرش زیست‌محیطی و رفتارهای مسئؤلانه زیست‌محیطی آنان رابطۀ مثبت و معناداری وجود دارد. نتایج تحلیل مسیر نشان داد که متغیرهای احساس تعلق مکانی (194/0)، آگاهی زیست‌محیطی (456/0)، نگرش زیست‌محیطی (225/0) به صورت مستقیم بر رفتار مسئولانۀ زیست‌محیطی تأثیر دارند. طبق یافتههای تحقیق، متغیر احساس تعلق مکانی از طریق نگرش زیست‌محیطی 176/0 درصد اثر غیر مستقیم بر مسأله تحقیق داشته است. در مجموع، متغیرهای وارد شده در مدل توانستند 35/0 درصد تغییرات رفتار مسئؤلانۀ زیست‌محیطی را تبیین نمایند. مقایسۀ ضرایب بتاها نشان می دهد که اثر کل آگاهی زیست‌محیطی (476/0) در مقایسه با سایر متغیرهای وارد شده در مدل، بیشتر بوده است.
The main purpose of this study was to investigate the social determinants of responsible environmental behavior of citizens with emphasis on independent variables of environmental knowledge, environmental attitudes and spatial attachment. The research method was survey and the statistical sample included 382 citizens aged 15 to 65 years in the city of Shush who were selected by multi-stage cluster sampling. The research data collection tool was a questionnaire. The descriptive findings of the study showed that the average level of responsible environmental behaviors of the citizens of Shush was moderate (59.88). The results of path analysis showed that the variables of sense of spatial belonging (0.194), environmental awareness (0.456), environmental attitude (0.225) have a direct impact on responsible environmental behavior. According to the research findings, the variable of sense of place belonging through environmental attitude had 0.176% indirect effect on the research problem. Overall, the variables included in the model could explain 0.35% of the changes in responsible environmental behavior. Comparison of beta coefficients showed that the effect of total environmental awareness (0.476) was greater than the other variables included in the model on the research problem.
اسدی، م؛ محرابی، م. (1397). بررسی عوامل زمینه‌ای و اجتماعی مؤثر بر رفتارهای محیط زیستی شهروندان بندرعباس، پژوهشنامۀ فرهنگی هرمزگان،10 (15)، صص132ـ 118.
بارو، ک. (1380). اصول و روش‌های مدیریت زیست‌محیطی، ترجمۀ مهرداد اندرودی. تهران: انتشارات کنگره.
پاکزاد، ج. (1388). سیر اندیشه‌ها در شهرسازی، تهران: انتشارات شهیدی.
پیربابایی، م.ت؛ سجادزاده، ح. (1390). تعلق جمعی به مکان، تحقق سکونت اجتماعی در محلۀ سنتی، فصلنامۀ باغ نظر، 8 (16)،صص 28ـ17.
جعفری‌نیا، غ.ر؛ افروز، ص. (1397). بررسی تأثیر نگرش محیط زیستی بر رفتارهای محیط زیستی شهروندان (مورد مطالعه: ساکنان کلانشهر تهران)، فصلنامۀ برنامه‌ریزی منطقه‌ای، 8 (30)،صص 126ـ 115.
حاجی‌زاده میمندی، م؛ سیار خلج، ح؛ شکوهی فر، ک. (1393). بررسی عوامل فرهنگی مرتبط با رفتارهای محیط زیستی (مورد مطالعه: شهر یزد) دو فصلنامۀ جامعه‌شناسی اقتصادی و توسعه، 2 (1)، صص107ـ83.
حبیبی، د؛ حبیبی، د؛ کسالایی، ا؛ گرجیپور؛ ف؛ توکلی، م.(1397). تبیین حسّ تعلق به مکان و هویت در فضای شهری با تأکید بر بازارهای سنتی، نشریۀ معماریشناسی، 1 (3)،صص 8ـ1.
خالصی، م؛ پارسی، ح.ر. (1394). ارزیابی اثرات توسعه، مجلۀ محیطشناسی، 17(17)،صص 110ـ85.
صالحی، ص؛ امام‌قلی، ل. (1391). مطالعه تجربی رابطۀ آگاهی و رفتارهای محیط زیستی (مورد مطالعه: مناطق شهری و روستایی شهرستان سنندج)، فصلنامۀ مسائل اجتماعی ایران، 3 (1)،صص 147ـ121.
صفا، ل؛ منگلی، ن؛ گنج خانلو، م.م.(1396)، عوامل تأثیرگذار بر رفتار حفاظت محیط زیستی روستاییان در شهرستان خدابنده بر مبنای تئوری رفتار برنامه‌ریزی شده، آموزش محیط زیست و توسعه پایدار، سال ششم، شماره 2، صص 1-13
صالحی، ص؛ قدمی، م؛ همتی گویمی، ز. (1391). بررسی رفتارهای محیط زیستی در بین گردشگران ساحلی (مطالعۀ موردی: گردشگران ساحلی شهر بوشهر در ایام نوروز)، مجلۀ برنامه‌ریزی و توسعۀ گردشگری، 1(1)،صص 58ـ 35.
عباس‌زاده، م؛ بنیفاطمه، ح؛ علیزادهاقدم، م.ب؛ علوی، ل. (1395). تأثیر مداخله‌ای نگرش مسئولانۀ محیط زیستی بر رابطۀ احساس تعلق مکانی و رفتار مسئولانۀ زیست‌محیطی، جامعه‌شناسی کاربردی، 27 (62)،صص 80ـ61.
عباس‌زاده، م؛ علوی، ل. (1395). نقش پدیده سرریز در گذار رفتار مسئولانۀ محیطزیستی از حوزۀ خصوصی به حوزۀ عمومی، مجلۀ محیطشناسی، 42 (4)،صص 769 ـ753.
عباس‌زاده، م؛ علوی، ل؛ بنیفاطمه، ح؛ علیزادهاقدم، م.ب. (1395). مدل‌یابی ساختاری تأثیر تجربة زیست‌محیطی و نگرش زیست‌محیطی بر رفتار زیست‌محیطی، مجلۀ علوم اجتماعی دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی فردوسی مشهد، 13 (27)،صص 196ـ171.
عقیلی، م؛ خوشفر، غ.ر؛ صالحی، ص. (1388). سرمایۀ اجتماعی و رفتارهای محیط زیستی مسئولانه در شمال ایران (مطالعۀ موردی: استان‌های گیلان، مازندران و گلستان)، مجلۀ علوم کشاورزی و منابع طبیعی، 1(16)،صص 250ـ 236.
فتحی، ض؛ کنعانی، م.ا؛ چاووشیان، ح. (1394). تحلیل رفتارهای زیست‌محیطی ساکنان شهر رشت با تأکید بر سبک زندگی، مجله جامعه‌پژوهی فرهنگی، 6 (3)،صص 123ـ 103.
فلاحت، م.ص. (1385). مفهوم حس مکان و عوامل شکل‌دهندۀ آن، نشریۀ هنرهای زیبا، (26)،صص 66ـ57.
قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران. (1391). تهران: چاپخانه مجلس شورای اسلامی.
کامونر، ب. (1382). انسان و محیط زیست، ترجمۀ بهروز دهزاد. تهران: انتشارات موج سبز.
محمدیان، م؛ بخشنده، ق. (1393). بررسی عوامل مؤثر بر نگرش و قصد خرید سبز مصرف‌کنندگان، فصلنامۀ علمی ـ پژوهشی مطالعات مدیریت، 23 (75)،صص 68ـ 39.
مرزبان، آ؛ برزگران، م؛ حمایتخواه، م؛ ایاسی، م؛ دلاوری، س؛ سبزهای، م. ت؛ رحمانیان، و. (1398). ارزیابی سطح آگاهی و رفتارهای محیط زیستی شهروندان (مورد مطالعه: جمعیت شهری یزد)، مجله سلامت و محیط زیست، فصلنامۀ علمی پژوهشی انجمن علمی بهداشت محیط ایران، 12 (1)، صص 30ـ17.
نجفیان، م؛ نامداری، ر. (1391). بررسی عوامل اجتماعی ـ اقتصادی مؤثر بر عملکرد زنان در حفظ محیط زیست، فصلنامۀ علمی پژوهشی زن و فرهنگ، 3 (11)، صص 98ـ89.
ولایی، ع. (1384). الگوهای رفتار با طبیعت محیط زیست از دیدگاه قرآن و سنت، رشتۀ علوم قرآن و احادیث، پایان‌نامۀ دکتری، دانشگاه آزاد واحد علوم و تحقیقات.
Chen, Y. S., Lin, Y. H., & Wu, Y. J. (2020). How personality affects environmentally responsible behaviour through attitudes towards activities and environmental concern: Evidence from a national park in Taiwan. Leisure Studies, 39(6), 825-843.
Cheung, L. T., Ma, A. T., Lam, T. W., Chow, A. S., Fok, L., & Cheang, C. C. (2020). Predictors of the environmentally responsible behaviour of participants: An empirical investigation of interpretative dolphin-watching tours. Global Ecology and Conservation, 23, e01153.
Dhir, A., Sadiq, M., Talwar, S., Sakashita, M., & Kaur, P. (2021). Why do retail consumers buy green apparel? A knowledge-attitude-behaviour-context perspective. Journal of Retailing and Consumer Services, 59, pp 1-11.
Dlamini, S., Tesfamichael, S. G., & Mokhele, T. (2021). Socio-demographic determinants of environmental attitudes, perceptions, place attachment, and environmentally responsible behaviour in Gauteng province, South Africa. Scientific African, 12, e00772.
Hannigan, J. (2006). Environmental Sociology, Second Edition, This Edition Published in the Taylor & Francis E-Library, p.116.
Kollmuss, A., & Agyeman, J. (2002). Mindin the gap: Why people act environmentally and what are the barriers to pro-environmental behavior?. Journal of Environmental Education Research, 8(3), 239-260.
Kuo, H. M., Su, J. Y., Wang, C. H., Kiatsakared, P., & Chen, K. Y. (2021). Place Attachment and Environmentally Responsible Behavior: The Mediating Role of Destination Psychological Ownership. Sustainability, 13(12), 6809.
Liobikienė, G., & Poškus, M. S. (2019). The importance of environmental knowledge for private and public sphere pro-environmental behavior: modifying the value-belief-norm theory. Sustainability, 11(12), 1-19.
Mehmetuglu, M .(2010). Factors Influencing the Willingness to Behave Environmentally Friendly at Home and Holiday Settining, Scandinavian Journal of Hospitality and Tourism, 10(4), 430-447.
Olander, F., & Thogerson, J .(2009). Understanding consumer behavior as a prerequisite for environmental protection″, Journal of Consumer Policy, (18), 345 - 385.
Stern, P. (2000). Towards a Coherent Theory of Environmentally Significant Behaviour, Journal of Social Issues, 56(3), 407-424.
Sutton, P. (2007). The Environment: a Sociological Introduction, Cambridge, Polity Press, P. 79.
Tarrant, M., & Cordell, k .(1997). The effect ofrespondent characteristics on general environmental attitudebehavior correspondence, Environment and behavior, 29(5), 618- 637.
Taskin, o.(2009). The Environmental Attitudes of Turkish Senior High School Students in the Context of Postmaterialism and the New Environmental Paradigm, International Journal of Science Education, (4), 481-502.
Vaske, J. J., & Kobrin, K. C. (2001). Place attachment and environmentally responsible behavior. The Journal of Environmental Education, 32(4), 16-21.
Vicente-Molina, M. A., Fernández-Sáinz, A., & Izagirre-Olaizola, J. (2013). Environmental knowledge and other variables affecting pro-environmental behaviour: comparison of university students from emerging and advanced countries. Journal of Cleaner Production, 61, 130-138.
Wierzbinski, B., Surmacz, T., Kuźniar, W., & Witek, L. (2021). The Role of the Ecological Awareness and the Influence on Food Preferences in Shaping Pro-Ecological Behavior of Young Consumers. Agriculture, 11(4), 345.
_||_