بررسی رابطه سرمایه اجتماعی و رفتار محیط‌ زیستی ساکنان شهر شیراز

محورهای موضوعی : مطالعات جامعه شناختی شهری

اصغر میرفردی ¹ (دانشیار گروه جامعه‌شناسی و برنامه ریزی اجتماعی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران (نویسنده مسئول))
درنا سلامتیان ² (دانش آموخته دکتری گروه جامعه‌شناسی و برنامه ریزی اجتماعی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران)

تاریخ دریافت : 1402/08/28 تاریخ پذیرش : 1402/11/21 تاریخ انتشار : 1403/02/04

کلید واژه: رفتار محیط‌زیستی, سرمایه اجتماعی, محیط‌زیست, شیراز.,

چکیده مقاله :

مجموعه‌ای از مسائل محیط‌زیستی به‌ویژه در کلان‌شهرها ضرورت پرداختن به موضوع‌های محیط‌زیستی را ضروری می‌سازد. هدف از انجام این پژوهش، بررسی رفتار محیط‌زیستی ساکنان 18 سال به بالای کلانشهر شیراز و ارتباط آن با متغیرهای سرمایه اجتماعی و ابعاد آن، جنسیت و سن بود. از روش پژوهش پیمایشی و ابزار پرسشنامه ساختمند جهت گردآوری داده‌ها استفاده شده است. نمونه مورد مطالعه، 1045 نفر از ساکنان شهر شیراز بودند که با استفاده از روش نمونه‌گیری تصادفی از نوع خوشه‌ای چندمرحله‌ای انتخاب شدند. برای ارزیابی اعتبار پرسشنامه از تحلیل عاملی و برای تعیین پایایی آن، از هماهنگی درونی ابزار به روش آلفای کرونباخ استفاده شد. نتایج پژوهش نشان داد با توجه به مقدار ضریب همبستگی (246/0) در سطح معناداری 99 درصد بین رفتار محیط‌زیستی و سرمایه اجتماعی ساکنان کلانشهر شیراز و رفتار محیط‌زیستی آن‌ها رابطه مثبت و معناداری در سطح 99 درصد وجود دارد. ابعاد سرمایه اجتماعی (انسجام اجتماعی، هنجارمندی، اعتماد اجتماعی، مشارکت اجتماعی و تعامل اجتماعی) نیز ارتباط مثبت و معناداری با رفتار محیط‌زیستی داشتند؛ اما بین اعتماد بین شخصی و رفتار محیط‌زیستی ارتباط معناداری مشاهده نشد. سن ارتباط مثبت و معناداری در سطح 99 درصد با رفتار محیط‌زیستی نشان داد. بین رفتار محیط‌زیستی پاسخگویان با توجه به جنسیت آن‌ها تفاوت معناداری در سطح 95 درصد وجود داشت. پژوهش نشان داد که زنان رفتار محیط‌زیستی مسئولانه‌تری دارند. تدوین و اجرای سیاست‌های تقویت کننده سرمایه اجتماعی برای پیگیری منافع جمعی همچون محیط زیست، ضرورت انکارناپذیر است.

چکیده انگلیسی:

A series of environmental issues, especially in metropolis, make it necessary to Consider environmental issues. This study aimed to investigate the environmental behavior of residents aged 18 and older in Shiraz and its relationship with social capital and gender. Using the survey method, a structured questionnaire used for data collection. The study sample was 1045 residents of Shiraz that selected using a multi-stage cluster random sampling method. The factor analysis and Cronbach's alpha used to evaluate the validity and reliability of the questionnaire, respectively. The results of the research showed that according to the coefficient of correlation (0.246) at the 99% significance level, there is a positive and significant relationship between the environmental behavior and social capital of the residents of Shiraz metropolis and their environmental behavior at the 99% level. Dimensions of social capital (social cohesion, normality, social trust, social participation and social interaction) also had a positive and significant relationship with environmental behavior. There was no significant relationship between interpersonal trust and social capital. Age also showed a positive and significant relationship with environmental behavior (p. value = 0.000). There was a significant difference at the level of 95% in the environmental citizenship of men and women. women had a stronger responsible environmental behavior. Developing and implementing policies that strengthen social capital to pursue collective interests such as the environment is an undeniable necessity.

منابع و مأخذ:

- آبادی، محمد؛ بیگ‌وردی، پرستو؛ زمانی، عباسعلی و پری‌زنگنه، عبدالحسین. (1399). بررسی دانش و عوامل مؤثر بر رفتار محیط زیستی گردشگران شمال کشور (مطالعه موردی: استان‌های زنجان و گلستان). علوم و فناوری محیط زیست، 22(6)، 219-203.
- احمدی، سیروس؛ میرفردی، اصغر و ابتکاری، محمد. (1393). بررسی رابطه هویت دینی و سرمایه اجتماعی (مورد مطالعه شهر یاسوج). جامعه‌شناسی کاربردی، 25(56)، 16-1.
- احمدی، علی‌یار؛ سلامتیان، درنا و روستا، فاطمه. (1399). بررسی نگرش و رفتار زیست محیطی ساکنان کلانشهر شیراز. مطالعات جامعه‌شناختی شهری، 10(36)، 55-80.
- احمدیان، داریوش و حقیقتیان، منصور. (1395). لیل جامعه شناختی نقش عوامل فرهنگی بر رفتارهای زیست محیطی شهری مورد مطالعه (شهروندان شهر کرمانشاه). مطالعات جامعه‌شناختی شهری، 6(18)، 51-76.
- آقاجانی، حسین و سرکاری، فرناز. (1401). سنجش تعادل توسعه شهرنشینی و محیط زیست در استان خراسان رضوی. آمایش سرزمین، 14(2)، 490-463.
- اکبری، مجید؛ بوستان احمدی، وحید؛ موسوی، چمران و حاجی‌پور، نازنین. (1397). ارزیابی وضعیت زیست‌پذیری مناطق کلان‌کلانشهر شیراز از منظر شهروندان. برنامه¬ریزی رفاه و توسعه اجتماعی، 37، 155-125.
- ایرنا (1401). سرانه مصرف آب در فارس بسیار بالا است. https://www.irna.ir/news/84718446
- بابازاده، وحید و سبکتکین، قربان‌علی. (1398). سرمایه اجتماعی و آگاهی از توسعه پایدار (مطالعه موردی شهروندان مشکین‌شهر). محیط زیست و توسعه پایدار، 8(1)، 137-123.
- بابائی، محبوبه و حیدری، بهروز. (1392). بررسی میزان جهت‌گیری‌های عقلائی در زندگی روزمره و عوامل مؤثر بر آن در بین معلمان در مقایسه با دانشجویان شهر زنجان. تغییرات اجتماعی-فرهنگی، 37(10)، 1-41.‎
- بوردیو، پیر. (1400). تمایز، نقد اجتماعی قضاوت‌های ذوقی. (ترجمه حسن چاوشیان). تهران: ایران: ثالث.
- پاتنام، روبرت. (1392). دموكراسي و سنت¬هاي مدني. (ترجمه محمدتقي دل‌فروز). تهران، ایران: دفتر مطالعات سياسي وزارت كشور.
- پوربهی، طیبه؛ جعفری‌نیا، غلامرضا و شمس‌الدینی، علی. (1401). بررسی تأثیر سرمایه اجتماعی بر توسعه پایدار شهری بوشهر، فصلنامه جغرافیا (برنامه‌ریزی منطقه‌ای)، 12(1)، 217-201.
- حاجی‌زاده میمندی، مسعود؛ علی‌نژاد، منوچهر و رشیدی‌نژاد، کمال. (1400). بررسی نگرش شهروندان میبدی نسبت به آلودگی هوا و عوامل اجتماعی موثر بر آن. مطالعات جامعه‌شناختی شهری، 11(40)، 1-32.
- خبرگزاری تسنیم (1401). گزارشی از افز‌ایش مهاجرت از روستاها به شهرهای استان فارس/ اتباع در روستاها سکنی گزیده‌اند، https://www.aa.com.tr/fa
- خبرگزاری مهر (1402). شناسایی ۴۵۸۴ انشعاب غیرقانونی آب در شیراز. https://www.mehrnews.com/news/5844223
- خسروی پور، بهمن؛ مسعودی زاده، فاطمه و سواری ممبنی، آمنه. (1401). نقش سرمایه اجتماعی در توانمندسازی کارکنان سازمان محیط زیست (مورد مطالعه: شهرستان اهواز). مجله توانمندسازی سرمایه انسانی، 5(4)، 319-328.
- درویشی، پروین. (1400). شناسایی و اولویت‌بندی عوامل مؤثر بر ارزیابی عملکرد کارکنان و سرمایه اجتماعی با نقش میانجی پویش محیطی در شرکت توزیع نیروی برق استان خوزستان. نشریه علمی رویکردهای پژوهشی نوین مدیریت و حسابداری، 5(17), 183-206.‎
- دستوری، اعظم؛ شایگان، فریبا و محسنی تبریزی، علی‌رضا. (1402). توسعه سیاسی و کنش هویتی در مشارکت سیاسی و انتخاباتی زنان ایران. فصلنامه علمی پژوهشی علوم سیاسی، 26 (1)، 186-217.
- رحمانی، مجید؛ حسین زاده دلیر، کریم و پاکدل فرد، محمدرضا. (1402). تحلیلی بر نقش سرمایه اجتماعی در ظرفیت‌سازی برند شیراز. مطالعات برنامه‌ریزی سکونتگاه‌های انسانی، 18(3)، 287-299.
- رضائی ناندلی، محبوبه و نیک‌خواه، وحید. (1398). مبانی حق بر محیط زیست سالم. تهران: مهر کلام.
- زنگنه، علیرضا؛ نادری مهدیی، کریم؛ پویا، مهرداد و اصفهانی، سید محمدجعفر. (1402). تحلیلی بر سرمایه اجتماعی و پایداری محیط زیستی: تعاونی باغداران شهرستان ملایر. پژوهش‌های روستایی، 14(1)، 71-89.
- صالحی، صادق؛ یروزجائیان، علی‌اصغر و عباسی‌کلان، هادی. (1399). بررسی تاثیر سرمایه اجتماعی بر رفتارهای محیط زیستی مطالعه موردی: گردشگران دریاچه شورابیل اردبیل. برنامه‌ریزی توسعه گردشگری، 9(34): 160-134.
- عباس‌زاده، محمد؛ میرزائی، حسین و علیاری، لورا. (1394). تأثیر سرمایه ی فرهنگی و اجتماعی بر مشارکت شهروندان در تفکیک و جمع-آوری زباله های خانگی(نمونه مورد مطالعه شهروندان شهر ارومیه). مطالعات جامعه‌‌شناختی شهری، 5(14)، 72-102.
- عطایی اسد، محبوبه و موحدی، رضا. (1401). بررسی رفتار محیط زیستی دانش‌آموزان دختر (مطالعه موردی دانش‌آموزان دوره دوم متوسطه شهر همدان). انسان و محیط زیست، 20(4), 102-87.
- عیسی، جهانگیر. (1390). محیط زیست و بحران آن؛ رویکردی قرآنی. معرفت فرهنگی اجتماعی، 7، 84-63.
- فرهمند، مهناز؛ شکوهی‌فر، کاوه و سیارخلج، حامد. (1392). بررسی عوامل اجتماعی مؤثر بر رفتارهای زیست‌محیطی (مورد مطالعه: شهروندان شهر یزد). مطالعات جامعه‌شناختی شهری، 10، 148-123.
- كلمن، جیمز. (1390). بنيادهـاي نظريـه اجتمـاعي. (ترجمه: منـوچهر صبوري). تهران: نشر ني.
- قلی زاده شاوون، سیده فاطمه؛ نوروزی، فیض الله و دهقان، حسین. (1400). تمایل به مشارکت در حفاظت از محیط زیست و عوامل موثر بر آن (مورد مطالعه: شهروندان تهرانی متولد دهه 80 و دهه 50). مطالعات جامعه‌شناختی شهری، 11(40)، 176-206.
- کریمی، کامبیز؛ ادریسی، افسانه و رضاییان، سحر. (1402). تبیین جامعه‌شناختی رابطه سرمایه اجتماعی با رفتارهای زیست‌محیطی مسئولانه. فصلنامه علمی اقتصاد و مدیریت شهری، 11(42)، 62-72.‎
- مثنوی، محمدرضا و غلام پور، نفیسه. (1391). بررسی رابطه تخریب محیط زیست با پیشرفت‌های صنعتی و کاهش اعتقاد انسان عصر صنعت به طبیعت به‌عنوان منشأ زندگی. دومین کنفرانس برنامه‌ریزی و مدیریت محیط زیست، تهران، https://civilica.com/doc/147529.
- محمد زاده، شهرام. (1401). ارزیابی سرمایه اجتماعی در بین کشاورزان شهرستان ارومیه و تأثیر آن بر تمایلات رفتاری طرفدار محیط زیست آن‌ها. مجله محیط زیست و توسعه فرابخشی، 7(77)، 32-48.
- مرادی، سمیرا. (1395). ارزیابی دانش، نگرش و رفتار مسئولانه دانشجویان نسبت به محیط زیست (مطالعه موردی: دانشجویان دانشگاه پیام‌نور). انسان و محیط زیست، 15(4)، 87-98.
- مهنی‌رفتار، رضوان و نعیمی، امیر. (1401). تحلیل رابطه بین ویژگی‌های جمعیت‌شناختی و رفتار زیست‌محیطی زنان روستایی حوضه آبخیز هلیل‌رود. فصلنامه علمی آموزش محیط زیست و توسعه پایدار، 10(3)، 172-157.
- میرزاخانی، کریم؛ نوابخش، مهرداد و ادهمی، عبدالرضا. (1401). تبیین تأثیر بانکداری اجتماعی بر توسعه پایدار روستایی/عشایری با میانجی‌گری سرمایه اجتماعی. برنامه‌ریزی رفاه و توسعه اجتماعی، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 16 اسفند 1401
- میرفردی، اصغر؛ حیدری، آرمان و دمساز، طیبه. (1396). بررسی تأثیر مسئولیت‌پذیری بر رفتارهاي محيط زيستي با ميانجي‌گري رسانه‌ها (نمونه موردي: شهر اهواز). آموزش محیط زیست و توسعه پايدار، 6(1)، 55-68.
- میرفردی، اصغر و ولی‌نژاد، عبدالله. (1397). تحلیل جامعه‌شناختی- راهبردی ارتباط بین هویت ملی و سرمایۀ اجتماعی دانشجویان دانشگاه یاسوج، مدیریت سرمایه اجتماعی، 5(1)، 90-67.
- میرفردی، اصغر و سلامتیان، درنا (۱۴۰۱). رفتار محیط زیستی دانشجویان دانشگاه شیراز و ارتباط آن با نگرانی محیط زیستی و منابع اطلاعاتی آگاهی محیط زیستی، مجله آموزش محیط زیست و توسعه پایدار، ۱۰(۲)، ۱۳۵-۱۵۱.
- میرفردی، اصغر (1395) « بررسی رابطه پایگاه اقتصادی- اجتماعی و احساس مسئولیت اجتماعی با رفتار زیست¬محیطی (مورد مطالعه ساکنان نورآباد ممسنی)»، فصلنامه آموزش محیط زیست و توسعه پایدار، 5 (1)، 101-114.
- هزارجریبی، جعفر. (1401). سرمایه اجتماعی: فرازوفرود آن در پژوهش‌های دانشگاهی. جامعه‌شناسی سیاسی ایران، 21(5)، 121-141.
- Ajzen I. (1991). The theory of planned behavior. Organizational Behavior and Human Decision Processes, 50(2),179- 211.
- Barr, S. (2003), "Strategies for Sustainability: Citizens and Responsible Environmental Behaviour". Area, 35(3), 227-240.
- Dou, K., Yang, J., Wang, L. X., & Li, J. B. (2022). Theory of planned behavior explains males’ and females’ intention to receive COVID-19 vaccines differently. Human Vaccines & Immunotherapeutics, 18(5), 208-214.
- Dunlap, R. E. (2008). The New Environmental Paradigm Scale: From Environmental Sociology. Westport, CT: Greenwood Press.
- Dunlup, R. E. & Catton, W.R. Jr. (1993). Towards an ecological sociology: the development, current status and probable future of environmental sociology. The Annual of the International Institue of Sociology, 3, 268-284.
- Fishbein, M. and Ajzen, I. (1975). Belief, attitude, intention and behavior, An introduction to theory and research. Addison-wesley. publishing company: USA.
- Fishbein, M. and Middlestadt, S. (1997). A Striking Lack of Evidence for Non BeliefBased Attitude Formation and Change: A Response to Five Commentaries. Journal of Consumer Psychology, 6(2), 107-115.
- Hauslbauer, A. L., Schade, J., Drexler, C. E., & Petzoldt, T. (2022). Extending the theory of planned behavior to predict and nudge toward the subscription to a public transport ticket. European Transport Research Review, 14(1), 1-1
- Hua, Y., Dong, F., & Goodman, J. (2021). How to leverage the role of social capital in pro-environmental behavior, A case study of residents’ express waste recycling behavior in China. Journal of Cleaner Production, 280, 124-138.
- Ifegbesan, A. P., & Rampedi, I. T. (2018). Understanding the role of socio-demographic and geographical location on pro-environmental behavior in Nigeria. Applied Environmental Education & Communication, 17(4), 335-351.
- Wang, Y., & Zhang, C. (2022). Waste sorting in context, Untangling the impacts of social capital and environmental norms. Journal of Cleaner Production, 330, 1297-1313.
- Zhang, W., & Gao, X. (2008). Spatial differentiations of traffic satisfaction and its policy implications in Beijing. Habitat International, 32(4), 451-437.