شناسایی زمینه های بروز قانون گریزی دربافت شهری کاشان
محورهای موضوعی : در این فصلنامه موضوعات جامعه شناختی در اولویت چاپ هستند و موضوعات نزدیک به جامعه شناسی در اولویتهای بعد قرار می گیرند
محسن نیازی
1
*
,
مژگان سعیدی
2
*
1 - گروه علوم اجتماعی دانشگاه کاشان
2 - دانشگاه کاشان
کلید واژه: هنجارشکنی, عدالت رویه‌ای, آنومی اجتماعی, سرمایه درون‌گروهی, هنجارهای شهروندی,
چکیده مقاله :
افزایش رفتارهای قانون گریزانه طبق شواهد تجربی و آمارهای رسمی در جامعه ایران، به‌ویژه در سال‌های اخیر، به یکی از مسائل مهم اجتماعی تبدیل شدهاست که نیازمند بررسی دقیق و تحلیل ابعاد مختلف آن است. این پژوهش، باهدف شناسایی و تحلیل عوامل اجتماعی و فرهنگی مؤثر بر قانون‌گریزی در شهر کاشان انجام شدهاست تا درک بهتری از این پدیده حاصل شود و راهکارهایی برای کاهش آن ارائه گردد. مطالعه حاضر از نوع پیمایشی و کمی بوده و داده‌ها از طریق پرسش‌نامه جمع‌آوری شده‌اند. در تدوین چارچوب نظری این تحقیق از نظریات آنومی دورکیم، سرمایه اجتماعی پاتنام، کنترل هیرشی، پیوند افتراقی ساترلند، عدالت رویه‌ای تام تیلر و محرومیت نسبی پیتر بلاو استفاده شدهاست. برای سنجش پایایی پرسش‌نامه از ضریب آلفای کرونباخ استفاده شدهاست که مقدار آلفای کرونباخ کل پرسش‌نامه برابر با ۸۲۴/۰ به‌دست‌آمده است. در فرآیند سنجش روایی، اعتبار محتوایی پرسش‌نامه موردتوجه قرارگرفتهاست. نمونه‌گیری به‌صورت احتمالی و متناسب با حجم جامعه آماری (شهروندان کاشان) انجام شده و تحلیل داده‌ها با استفاده از نرم‌افزار SPSS صورت‌گرفتهاست. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که قانون‌گریزی تحت‌تأثیر عوامل مختلفی قرار دارد که مهم‌ترین آن‌ها شامل عدالت رویه‌ای (ادراک عادلانه‌بودن فرآیندهای قانونی)، آنومی اجتماعی (احساس بی‌هنجاری و عدم انسجام اجتماعی که منجر به افزایش رفتارهای قانون گریزانه می‌شود)، دین‌داری، سرمایه اجتماعی درون‌گروهی (روابط و پیوندهای قوی درون گروه‌های اجتماعی)، کنترل غیررسمی، قانون‌گریزی گروه دوستان و اعتقاد به هنجارهای شهروندی (پایبندی به ارزش‌های شهروندی و احساس مسئولیت اجتماعی) هستند. این متغیرها در مجموع ۱/۴۹ درصد از تغییرات متغیر وابسته قانون‌گریزی را تبیین کردند. در پایان، راهکارهایی برای کاهش قانون‌گریزی در جامعه ارائه شدهاست که شامل بهبود عدالت رویه‌ای در نهادهای قانونی، تقویت انسجام اجتماعی، ترویج ارزش‌های دینی و اخلاقی، افزایش سرمایه اجتماعی و ترویج فرهنگ شهروندی می‌باشد.
The increase in law-evasion behaviors, according to empirical evidence and official statistics in Iranian society, especially in recent years, has become one of the significant social issues that requires a thorough examination and analysis of its various dimensions. This research aims to identify and analyze the social and cultural factors influencing law evasion in Kashan to understand this phenomenon better and provide solutions to reduce it. The present study is survey-based and quantitative, with data collected through questionnaires. The theoretical framework of this research draws on the theories of Durkheim's anomie, Putnam's social capital, Hirschi's control theory, Sutherland's differential association, Tyler's procedural justice, and Blau's relative deprivation. Cronbach's alpha coefficient was used to assess the reliability of the questionnaire, which yielded a total alpha value of 0.824. In the validity assessment process, the questionnaire's content validity was considered. The sampling method was probabilistic and proportional to the population size (citizens of Kashan), and data analysis was carried out using SPSS software. The results of the research indicate that law-evasion is influenced by various factors, the most significant of which include procedural justice (perception of fairness in legal processes), social anomie (a sense of normlessness and social disintegration leading to increased law-evasion behaviors), religiosity, in-group social capital (strong ties and relationships within social groups), informal control, law-evasion among friends, and belief in civic norms (adherence to civic values and social responsibility). These variables explain 49.1% of the variance in the dependent variable, law-evasion. The implications of these findings are significant, as they provide a comprehensive understanding of the problem and suggest potential strategies for reducing law evasion in society. Finally, several methods for lowering law evasion in society are proposed, including improving procedural justice in legal institutions, strengthening social cohesion, promoting religious and moral values, increasing social capital, and fostering a culture of citizenship.
منابع:
اختریان، سید محمود (1378). فرهنگ فارسی به فارسی پیام، چاپ چهارم، تهران: نشر محمد.
احمدی، سیروس، نیکدل، فریبرز، حیدری، علی و کرمی، عصمت (1393). بررسی رابطه میزان کنترل اجتماعی و بی‌نظمی در بین شهروندان شهر دهدشت. پژوهش‌های راهبردی امنیت و نظم اجتماعی،3(8) 44-35
ارزش¬ها و نگرش¬های ایرانیان موج اول (1381). ویرایش اول، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی دفتر طرح¬های ملی.
ارزش¬ها و نگرش¬های ایرانیان موج دوم (1382). ویرایش اول، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی دفتر طرح¬های ملی.
ارزش¬ها و نگرش¬های ایرانیان موج سوم (1395). پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات، دفتر طرح‌های ملی با همکاری مرکز ملی رصد اجتماعی.
-پور رجبی، میلاد، و مجدی، علی اکبر. (1398). عوامل مؤثر بر قانون گریزی در مناطق حاشیه‌نشین شهر مشهد. فصلنامه علمی مطالعات فرهنگی-اجتماعی خراسان،13(4)35-60.
بلیکی، نورمن (1390). طراحی پژوهش‌های اجتماعی، ترجمه حسن چاوشیان، چاپ پنجم، تهران: نشر نی.
بخارایی، احمد (1386). جامعه‌شناسی انحرافات اجتماعی در ایران. چاپ اول، تهران: انتشارات پژواک جامعه.
پژمان، امین (1399). ترجمه سند سامانه شاخص حاکمیت قانون در پروژه عدالت جهانی، اندیشکده شفافیت برای ایران.
- حیدرنژاد، علیرضا، افخمی مصطفوی، مریم سادات، و مقیمی، مهدی. (1400). بررسی عوامل مؤثر بر قانون گریزی و ارائه راهکارهای پیشگیرانه (مورد مطالعه: شهر گرگان). فصلنامه پژوهش‌های دانش انتظامی،23(2)152-130.
-حیدری، آرش، رضادوست، کریم، و فروتن کیا، شهروز. (1391). نظریه از هم گسیختگی نهادی و قانون گریزی: مطالعه دانشجویان دانشگاه شهید چمران اهواز. مسائل اجتماعی ایران،3(2)59-39.
-خدایاری، سیاوش، جهانبخش، اسماعیل، و حقیقیان، منصور. (1396). رابطه سرمایه اجتماعی با قانون گریزی؛ تبیین جامعه شناختی. مدیریت سرمایه اجتماعی،4(2)، 282-265.
-دانایی فر، حسن، آذر، عادل، و صالحی، علی. (1388). قانون گریزی در ایران: تبیین نقش عوامل سیاسی، اقتصادی، قانونی، مدیریتی و اجتماعی–فرهنگی. نشریه علمی پژوهش های دانش انتظامی،11(3)65-7.
رفيع پور، فرامرز ( 1377 ). آناتومي جامعه، مقدمه اي بر جامعه شناسي كاربردي، تهران: شركت سهامي انتشار
-روزانه همدلی. (1400). https://hamdelidaily.ir/
رضایی، محمد (1384). میزان، نوع و عوامل مؤثر بر قانون‌گریزی، مجله جامعه‌شناسی ایران، دوره ششم، شماره سوم، ص 69-47.
-سوهانیان حقیقی، محسن، فولادیان، مجید، و اکبری،حسین. (1399). تحلیل تطبیقی عوامل موثر بر قانون گریزی و قانون شکنی در استان‌های ایران مبتنی بر منطق فازی. مجله جامعه شناسی ایران،20(4)32-3.
-صفاری نیا، مجید، زالی زاده، مسعود، زالی زاده، محسن، و امین، محسن. (1400). عوامل زمینه ساز قانون گریزی در ادارات شهر اهواز. نشریه علمی انتظام اجتماعی،13(4)112-87
صدیق سروستانی، رحمت‌الله (1385). آسیب‌شناسی اجتماعی (جامعه‌شناسی انحرافات). چاپ دوم تهران: انتشارات آن.
-عزیزی، سلام، و پرتوی، لطیف. (1394). تحلیل جامعه شناختی عوامل مرتبط با میزان قانون گریزی شهروندان شهر مریوان در سال 94-1393. مطالعات جامعه شناسی،8(29)133-113.
-علی بابایی، یحیی، فیروز جائیان، علی‌اصغر (1388). تحلیل جامعه‌شناختی عوامل مؤثر بر قانون‌گریزی، فصلنامه‌ی دانش انتظامی،11(4)58-7.
-فیروزجائیان، علی اصغر. (1388). قانون گریزی (تحلیلی از منظر نظریه عدالت رویه‌ای). فصلنامه علمی-پژوهشی رفاه اجتماعی،11(42)،410-381.
فخرایی، سیروس (1386). بررسی میزان قانون پذیری و عوامل مؤثر بر آن در شهر تبریز، پیک نور، سال پنجم، شماره اول.
-کلانتری، عبدالحسین، ربانی، رسول، و صداقت، کامران. (1384). ارتباط فقر با قانون گریزی و شکل گیری آسیب اجتماعی. فصلنامه علمی-پژوهشی رفاه اجتماعی،5(18)90-65.
-میرزایی، ابراهیم، احمدی، یعقوب، بخارایی، احمد، و نایبی، هوشنگ. (1396). قانون گریزی و پیوندهای اجتماعی (مطالعه موردی: شهر اهواز). جامعه پژوهی فرهنگی،8(3)123-97
گیدنز، آنتونی (1392). جامعه‌شناسی، ترجمه منوچهر صبوری، تهران: نشر نی.
میر فردی، اصغر، مختاری، مریم، فرجی، فروغ، دانش‌پذیر، هومان (1394). بررسي تأثير فرهنگ شهروندي بر ميزان گرايش به قانون‌گریزی موردمطالعه: شهر ياسوج، پژوهش‌های راهبردی امنیت و نظم اجتماعی سال چهارم، شماره پیاپی 10، شماره دوم.
ممتاز، فریده. (1380). مفهوم کج رفتاری از دیدگاه دورکیم. پژوهشنامه علوم انسانی دانشگاه شهید بهشتی, شماره 30.
نجفی ابرندآبادی، علی حسین (1378). تقریرات درس جرم‌شناسی. تنظیم و بازنویسی: امیر حمزه زینالی.
عبدالهی، محمد. و موسوی، میرطاهر. (1386). سرمایه اجتماعی در ایران؛ وضعیت موجود، دورنمای آینده و امکان شناسی گذار. رفاه اجتماعی،6(25).234-195
Cann, D. M., & Yates, J. (2020). This Side of the Law: Evaluating Citizens' Attitudes Toward Legal Compliance. Justice System Journal, 41(3), 244-258.
Finch, J., Finch, J. V., & Mason, J. (1993). Negotiating family responsibilities. Routledge.
Lo Iacono, S. (2019). Law-breaking, fairness, and generalized trust: The mediating role of trust in institutions. Plos one, 14(8), e0220160.
Kimmel, M. Aronson, A. (2012) Sociology Now. Boston, Allyn & Bacon.
Papachristos, A. V., Meares, T. L., & Fagan, J. (2012). Why do criminals obey the law? The influence of legitimacy and social networks on active gun offenders. Journal of Criminal Law and Criminology, 102(2), Article
Putnam, R. D. (1998). Democracy and Civic Traditions. Princeton University Press.
Putnam, R. D. (2003). Bowling Alone: The Collapse and Revival of American Community. Simon & Schuster
Putnam, R. D. (2007). E Pluribus Unum: Diversity and Community in the Twenty-first Century. Scandinavian Political Studies, 30(2), 137-174
Stone, W. (2001), Emperical Measuring Social Capital, Research Paper, No.24, Feb 2001, Australian inst. of Family studies.
-Tyler, Tom R (2001a)” Public trust and confidence in legal authorities: What do majority and minority group members want from the law and legal institutions?” Behavioral Sciences & the Law, 22(4) 422-442.
- Tyler, T. R. (2001b). "Trust and law abidingness: A proactive model of social regulation." BUL Rev. 82: 422.
Tyler, T. and J. Fagan (2006). "Legitimacy and cooperation: why do people help the police fight crime in their communities?".
-Tyler, Tom. R & E. Allan Lind (2002) procedural justice, in Handbook of justice, Research in law, edited by Joseph sanders and v. lee Hamilton. Kluwer academic publisher, new york. 65-92
Tyler, Tom. R (2003) Procedural justice, Legitimacy and the effectiveness of law. Crime and justice. 30: 431-505
- Tyler, Tom. R & Jeffrey faggan (2008) legitimacy and cooperation: why do people help the police fight crime in their communities? Ohio state journal of criminal law,vol. 6
- Tyler, Tom (2008) procedural justice and the courts, Court Review, volume 44. 26-31