برازش مدل تحلیلی عوامل محافظت کننده و مخاطره آمیز مدرسه ای بر نگرش به مصرف مواد و سبک های دلبستگی در دانش آموزان دوم متوسطه

محورهای موضوعی : روان کاوی، روان پویشی، روان شناسی شناختی و بهداشت روان

حسنعلی ویسکرمی ¹ , عزت الله قدم پور ² , هادی سارانی ^{3 *}

1 - دانشیار، گروه روانشناسی، دانشگاه لرستان، خرم¬آباد، ایران.
2 - استاد، گروه روانشناسی، دانشگاه لرستان، خرم¬آباد، ایران
3 - دانشجوی دکتری روانشناسی تربیتی، گروه روانشناسی، دانشگاه لرستان، خرم¬آباد، ایران.

تاریخ دریافت : 1403/01/28 تاریخ پذیرش : 1403/02/10 تاریخ انتشار : 1403/03/31

کلید واژه: سبک دلبستگی, عوامل محافظ وخطرساز مدرسه, نگرش به مواد.,

چکیده مقاله :

پژوهش حاضر برازش مدل عوامل مدرسه­ای (تعامل معلم – دانش­آموز، قلدری مدرسه، احساس تعلق به مدرسه و عوامل زمینه­ای) با نگرش به مصرف مواد در دانش­آموزان دوم متوسطه با  نقش واسطه­ای سبک­های دلبستگی انجام گرفت. روش: روش پژوهش همبستگی و از نوع تحلیل مسیر بود. جامعه پژوهش شامل همه­ی دانش­آموزان دوم  متوسطه دوم شهرستان خرم­آباد در سال تحصیلی 1402 – 1401 بود. حجم نمونه 380 دانش­آموز بود که با روش نمونه گیری طبقه­ای نسبی انتخاب گردید. ابزار اندازه­گیری شامل پرسشنامه­های استاندارد تعامل معلم دانش­آموز وبلز، کریتون، لوی و هوی مایرز (1993)، تعلق به مدرسه بری، بتی و وات (2004)، قلدری مدرسه اسپلاگه و هولت (2001)، نگرش به اعتیاد نظری (1380)، سبک دلبستگی کولینز و رید (1990) و پرسشنامه محقق ساخته عوامل زمینه­ای مدرسه بود. یافته­ها: نتایج نشان داد که بین ضرایب استاندارد مسیر مستقیم عوامل مرتبط با مدرسه از جمله، قلدری به مدرسه (001/0>P، 62/0=β)، تعلق به مدرسه (001/0>P، 45/0-=β)، عوامل زمینه­ای مدرسه (001/0>P، 71/0-=β) و مسیر تعامل معلم- دانش­آموز به نگرش به مصرف مواد مخدر (001/0>P، 53/0=β) معنادار می‌باشد. همچنین مسیر قلدری به سبک­های دلبستگی (001/0>P، 58/0=β)، تعلق به مدرسه به سبک­های دلبستگی (001/0>P، 37/0=β)، عوامل زمینه­ای مدرسه به سبک­های دلبستگی (001/0>P، 52/0=β) و مسیر تعامل معلم-دانش آموز به سبک­های دلبستگی (001/0>P، 40/0=β) معنادار می‌باشند. همچنین، روابط غیرمستقیم متغیرهای عوامل مدرسه­ای و نگرش به مصرف مواد با سبک­های دلبستگی با توجه به اینکه حد پایین و حد بالای آزمون بوت استراپ فاصله اطمینان برای آنها صفر را در بر نداشت  معنادار است (001/0>P). همچنین شاخص­های برازش نشان دهنده برازش مطلوب مدل بود. نتیجه­گیری: با شناسایی عوامل مخاطره­آمیز و تقویت عوامل محافظت کننده مرتبط با مدرسه و عوامل فردی می­توان، از نگرش مثبت دانش­آموزان به اعتیاد پیشگیری نمود.

چکیده انگلیسی:

Research Objective: The present research is to fit the model of school factors (interaction of teachers and students, bullying, sense of belonging to the school, and contextual factors of school) by considering the drug use in middle school students along with the intermediate role of attachment styles. Method: research method was correlation and path analysis type. The research population consists of all the middle school students of Khorramabad in the academic year 2021-2022. The sample size was made of 380 students, selected by the relative stratified sampling method. The standard questionnaires of teacher-student interaction by Wubbels, Creton, Levy, & Hooymayers (1993), the sense of belonging to the school, Brew, Beatty, & Watt (2004), bullying, Espelage & Holt (2001), attitude toward addiction by Nazari (2009), Collins & Read attachment styles (1990) and the researcher-maid questionnaire of school contextual factors were the measuring tools of the research. Findings: The results showed that between the standard coefficients of the path of bullying to attachment styles (P<0.001, β=0.58), belonging to school to attachment styles (P<0.001, β=0.37) , school background factors to attachment styles (P<0.001, β=0.52) and teacher-student interaction path to attachment styles (P<0.001, β=0.40) are significant Are. Also, the indirect relationships of the variables of school factors and attitudes towards substance use with attachment styles are significant considering that the lower limit and upper limit of the bootstrap test did not include zero for them (P<0.001). Also, the fit indices indicated the optimal fit of the model. Conclusion:

منابع و مأخذ:

استاد رحیمی، احمد؛ فتحی، آیت اله (1400). نقش الگوهاي ارتباطي خانواده و فرهنگ مدرسه در گرايش به اعتياد در دانش¬آموزان"، فصلنامه اعتیاد پژوهی. 15 (59)، 292- 275.
پورطالب، نرگس و میرنسب، میرمحمود (1395). مقایسه سبك¬های هویت دانش¬آموزان با رفتارهای قلدری قربانی و عادی. نشریه علمی پژوهشی آموزش و ارزیابی، 9 (36)، 1415-131.
چمنی، نسرین؛ سجادیان، ایلناز (1398). رابطه علّي اضطراب، نشخوار فكري، غفلت، روابط با همسالان و قلدري با آمادگي به اعتياد"، فصلنامه اعتیاد پژوهی. 13 (51)، 239- 219.
حجازی، الهه؛ اژه ای، جواد و رنجبر، غفار (1392). پیش بینی ارتباط با مدرسه بر اساس دلبستگی به والدین و همسالان. خانواده پژوهی، 9 (33)، 97- 83.
ذهبیون، شهلا و حسینی سلطان نصیر، محبوبه سادات (1396). مدل تاثیر علی سبک فرزندپروری و الگوهای ارتباطی خانواده، تعهد به مدرسه و حرمت خود در آمادگی اعتیاد دانش آموزان دختر دوره متوسطه شهر آبادان"، فصلنامه دانش و پژوهش در روانشناسی کاربردی، 67. 109- 100.
رضایی شریف، علی؛ قاضی طباطبایی، سید محمود؛ حجازی، الهه و اژه¬ای، جواد (1391). بررسی دیدگاه دانش¬آموزان درباره پیوند با مدرسه: یک مطالعه کیفی"، مجله روانشناسی، 1، 135- 16.
سارانی، هادی (1402). طراحی مدل تحلیلی عوامل مخاطره آمیز و محافظت کننده (خانواده، مدرسه و عوامل فردی دانش¬آموزان) در نگرش به مصرف مواد مخدر. رساله دکتری روانشناسی تربیتی دانشگاه لرستان.
سید هاشمی، سید قاسم؛ فریدیان، کبری؛ محمودی، حجت؛ حسین زاده خانمیری، بهناز؛ احمد پور محله، المیرا؛ اعزازی، مهر، اعظمی، ابراهیم (1399). فضای سایبری و گرایش به اعتیاد نوجوانان: نقش محوری قلدری / قربانی شدن سایبری و بد تنظیمی روانشناختی، مطالعات روانشناختی، 16 (3)، 134- 119.
شاویسي، سعيد و خان محمدي، فرامررز (1398). رابطۀ الگوهای دلبستگی و خصوصیات شخصیتی با قلدری در دانش¬آموزان مقطع متوسطه، مجله پیشرفت¬های علمی در روانشناسی و علوم تربیتی، 13(2)، 135- 123.
شفیع-زاده، محمود؛ خان آرمونی، مهسا و رفیعی¬نیا، پروین (1399). بررسی رابطه بین افسردگی و قلدری با نقش واسطه¬ای سبک هویت. مجله علوم روانشناختی، 12 (96)، 1635- 1625.
محمدی باغملایی، حیدر؛ یوسفی، فریده (1397). رابطه ی ساختاری تعامل معلم-دانش آموز، درگیری تحصیلی و سازگاری دانش آموزان با مدرسه. مطالعات آموزش و یادگیری، 10 (2)، 99- 75.
محمودی، فاطمه (1398). ؛بررسی رابطه جو فیزیکی مدارس و ویژگی های عاطفی آموزشگاه با کیفیت تحصیلی،نشاط ذهنی و وضعیت روانی دانش‌آموزان"، پایان نامه کارشناسی ارشد دانشگاه آزاد اسلامی ‌واحد اردبیل، دانشکده علوم انسانی.
مرشد بهبهاني، مهدی؛ حیاتی، داود (1396). رابطه علّي هويت سردرگم، و خودکارآمدي با آمادگي به اعتياد: نقش ميانجي هيجان-خواهي، فصلنامه اعتیاد پژوهی، 11 (44)، 272-257.
نصیرپور، علیرضا (1397). بررسی نگرش های دانش آموزان به جو اجتماعی و فیزیکی مدرسه و رابطه آن با اشتیاق تحصیلی در آموزش متوسطه استان قم"، پایان نامه کارشاسی ارشد دانشگاه کاشان، دانشکده علوم انسانی.
نظری، کامران (1399). رابطه بین کیفیت فضای آموزشی مدرسه با شادکامی دانش¬آموزان مدرسه ابتدایی پایه ششم شهرستان اسلام آبادغرب"، پا یان نامه کارشناسی ارشد. تاریخ و فلسفه آموزش و پرورش. دانشگاه پیام نور همدان.
نیک منش، احسان؛ دهقانی، محسن؛ حبیبی عسگر آباد، مجتبی؛ فلاح تفتی، صادق؛ صلواتی، سارا (1397). كاركرد خانواده و گرايش به مصرف مواد در نوجوانان: نقش واسطه اي انسجام و آشفتگي هويت، خانواده پژوهی، 14 (56)، 577- 563.
یوسفی افراشته، مجید و حقی، احمد (1400). رابطۀ دلبستگی به والدین با قلدری نوجوانان در مدرسه؛ تحلیل نقش میانجی بهزیستی روان‌شناختی و دلبستگی به همسالان، پژوهشهاي علوم شناختي و رفتاري، 10(2)، 116- 103.
Adedeji, Adekunle ., Otto, Christiane ., Kaman,Anne., Reiss, Franziska ., Devine, Janine and Ravens-Sieberer, Ulrike (2022). Peer Relationships and Depressive Symptoms Among Adolescents: Results From the German BELLA Study. Frontiers in Psychology, 12, 767922.
Ahrens, K. R., Ciechanowski, P., & Katon, W. (2012). Association’s betweenadult attachment style and health risk behaviors in an adultfemale primary care population. Journal of Psychosomatic Research, 72, 364–370.
Arslan, G., & Allen, K. A. (2021). School victimization, school belongingness, psychological well-being, and emotional problems in adolescents. Child Indicators Research, 1-17.
Butler, Alexandra., Romano, Isabella., Leatherdale, Scott Thomas (2022). Ascoping review of school-level risk and protective factors of youth cannabis use: An application of the socio-ecological model, Preventive Medicine, 164, 107235.
Cook CR, Williams KR, Guerra NG, Kim TE, Sadek S.(2010). Predictors of bullying and victimization in childhood and adolescence: A meta-analytic investigation. Sch Psychol, 25(2):65–83.

Ducharme, J., Doyle, A. B., & Markiewicz, D. (2002). Attachment security with mother and father: Associations with adolescents' reports of interpersonal behavior with parents and peers. Journal of Social and Personal Relationships, 19(2), 203–231.
Estevez A, Jauregui P, Lopez-Gonzalez H.(2019). Attachment and behavioral addictions in adolescents: the mediating and moderating role of coping strategies. Scand J Psychol. 60(4):348–60.
Fraley, R. C., & Roisman, G. I. (2019). The development of adult attachment styles: four lessons. Current Opinion in Psychology, 25(1), 26-30.
Forster, Myriam., Gower, Amy L., Borowsky, Iris W., McMorris, Barbara J. (2017). Associations between adverse childhood experiences, student-teacher relationships, and non-medical use of prescription medications among adolescents, Addictive Bhaviors, 68, 30-34.
Gaete, Jorge., Tornero, Bernardita., Valenzuela, Daniela., Rojas-Barahona, Cristian A., Salmivalli Christina., Valenzuela, Eduardo and Araya, Ricardo (2017). Substance Use among Adolescents Involved in Bullying: A Cross-Sectional Multilevel Study. Front Psychol, 8, 1056
Gaffney, H., Ttofi, M. M., & Farrington, D. P. (2021). Effectiveness of school‐ based programs to reduce bullying perpetration and victimization: An updated systematic review and meta‐analysis. Campbell Systematic Reviews, 17(2), e1143.
García de Jesús MC; Ferriani MGC (2008). School as a “protective factor” against drugs: perceptions of adolescents, and teachers. Rev. Latino-Am. Enfermagem, 16, 590-594.
Gray KM, Squeglia LM (2018). Research Review: What have we learned about adolescent substance use? J Child Psychol Psychiatry, 59 (6):618–27.
Halladay, Jillian ., Bennett, Kathryn ., Weist, Mark., Boyle, Michael., Manion, Ian., Campo, Matthew., Georgiades, Katholiki (2020). Teacher-student relationships and mental health help seeking behaviors among elementary and secondary students in Ontario Canada. Journal of School Psychology, 81, 1-10.
Han, H., Moon, H., and Lee, H. (2019). Physical classroom environment affects students’ satisfaction: attitude and quality as mediators. Soc. Behav. Pers. Int. J. 47, 1–10.
Handrianto, C., Jusoh, A. J., Swee Choo Goh, P., Abdul Rashid, N., Abdullah, A.and Rahman, M. Arinal (2021). Teaching Competency of Teachers for Curbing Drug and Substance Abuse (DSA) in Malaysian Secondary Schools. Journal of Drug and Alcohol Research, 10(11).
Hosseinpour, Shahrzad., Alizadeh, Marjan., Homae, Rezvan (2022). The Mediating Role of Diffuse-Avoidant Identity in the Re- lationship between Moral Intelligence and Family Func- tioning with Addiction Potentials of Male Adolescents, Men’s Health Journal, 6 (1), e16.
Hostovesky, M., Prokop, P. (2018). The relationship between internet addiction and personality traits in Slovak secondary schools students. JAMSI, 14(1), 83-101.
Kim, H.H.; Chun, J (2018). Analyzing Multilevel Factors Underlying Adolescent Smoking Behaviors: The Roles of Friendship Network, Family Relations, and School Environment. J. Sch. Health 2018, 88, 434–443.
Korpershoek, H, Canrinus, E, Fokkens-Bruinsma, M., & de Boer, H. (2019). The relationships between school belonging and students’ motivational, social-emotional, behavioural, and academic out- comes in secondary education: a meta-analytic review, Research Papers in Education, 35 (6), 641-680. .
Krane, V., Karlsson, B., Ness, O., & Kim, H. S (2016). Teacher–student relationship, student mental health, and dropout from upper secondary school: A literature review. Scandinavian Psychologist, 3, e11
Laible, Deborah., Carlo, Gustavo., Roesch,C. Scott (2004). Pathways to self-esteem in late adolescence: the role of parent and peer attachment, empathy, and social behaviours ,Journal of Adolescence, 27 (6), 703-716.
Liddle HA, Rowe CL, Dakof GA, Ungaro RA, Henderson CE. (2004). Early intervention for adolescenct substance abuse: pretreatment to post treatment outcomes of a randomized clinical trial comparing multidimentional family therapy and peer group treatment (dagger). Journal of Psychoactive Drugs, 36(1): 49-63.
Martin, A. J., & Collie, R. J. (2019). Teacher–student relationships and students’ engagement in high school: Does the number of negative and positive relationships with teachers matter? Journal of Educational Psychology, 111(5), 861-876.
Maunder, R. G., & Hunter, J. J. (2001). Attachment and psychosomatic medicine: Developmental contributions to stress and disease. Psychosomatic Medicine, 63(4), 556–567.
Mihic, Josipa., Skinner, Martie., Novak, Miranda., Feri´c, Martina., Kranželi´c, Valentina. (2022). The Importance of Family and School Protective Factors in Preventing the Risk Behaviors of Youth. Int. J. Environ. Res. Public Health. 19, 1630.
Mst Maleka, P., Nafiza, F., Israt J. M. (2021).Teacher-student interactions and academic performance of students.Dhaka University. Journal of Biological Sciences, 30(1):87-93.
Navarro-Pérez, J., Tomás, Jose M., Georgieva, S & García- Mollá, A. (2023). Profiles of Protective Factors among Children and Adolescents in the Child Welfare System. J Child Fam Stud. https://doi.org/10.1007/s10826-023-02740-8
Nawi, A. M., Ismail, R., Ibrahim, F., Hassan, M.R., Abdul Manaf, M. R., Amit, N., Ibrahim, N & Shafurdin, N. S (2021). Risk and protective factors of drug abuse among adolescents: a systematic review. BMC public health. 21:2088.
Ng, E. D., Chua, J. Y. X., & Shorey, S. (2020). The effectiveness of educational interventions on traditional bullying and cyberbullying among adolescents: A systematic review and meta-analysis. Trauma, Violence, & Abuse, 23(1):132-151.
Oesterle, S., Hawkins, J.D., Steketee, M., Jonkman, H., Brown, E. C., Moll, M., et al. (2012). A cross-national comparison of risk and protective factors for adolescent drug use and delinquency in the United States and Netherlands. Journal of Drug Issues, 42 (4), 337–357.
Ojiaku, M. C., Nwokoro, C. O. (2021). ). Are Personality Type and Peer pressure Determinants of Drug Abuse among University Students?. Journal of Social Behavior and Community Health, 5 (2), 706- 712.
Pichel, Rafael ., Feijoo, Sandra .,Isorna, Manuel., Varela, Jesús., Rial, Antonio (2022). Analysis of the relationship between school bullying, cyberbullying, and substance use. Children and Youth Services Review, 134, 106369. https://doi.org/10.1016/j.childyouth.2022.106369.
Phillips, T.M., & Pittman, J.F. (2007). Adolescent psychological well-being by identity style. Journal of Adolescence, 30, 1021-1034
Poulou, M. (2014). The effects on students’ emotional and behavioural difficulties of teacher–student interactions, students’ social skills and classroom context. Br. Educ. Res. J. 40 (6), 986–1004.
Radliff, K. M., Wheaton, J. E., Robinson, K., & Morris, J. (2012). Illuminating the relationship between bullying and substance use among middle and high school youth. Addictive behaviors, 37(4), 569–572.
Rahmasari Diana (2023). Role of School as a Protective Factorin Built Youth Resilience. Proceedings of the International Joint Conference on Arts and Humanities, https://doi.org/10.2991/978-2-38476-008-4_54.
Richard, J., Grande-Gosende, A., Fletcher, E., ´ Temcheff, C. E., Ivoska, W., & Derevensky, J. L. (2020). Externalizing Problems and Mental Health Symptoms Mediate the Relationship Between Bullying Victimization and Addictive Behaviors. International Journal of Mental Health and Addiction, 18, 1081–1096 .
Rudasill, Reio, T. G. Jr.,Stipanovic, N., Taylor. J. E (2010). A longitudinal study of student–teacher relationship quality, difficult temperament, and risky behavior from childhood to early adolescence. Journal of School Psychology, 48 (5), 389-412.
Shaezeen Syed, Hugues Sampasa-Kanyinga, Hayley A. Hamilton, Mila Kingsbury, Ian Colman (2012). Low school belongingness and non-prescription opioid use among students in Ontario, Canada, Canadian Journal of Public Health, 112:449–455.
Sprague-Jones J, Counts J, Rousseau M, Firman C. (2019). The development of the protective factors survey, 2nd edition: A self-report measure of protective factors against child maltreatment. Child Abuse Negl , 89:122-134.
Stephenson, M. T., Hoyle, R. H., Palmgreen, P., & Slater, M.D. (2003). Brief measures of sensation seeking for screening and large scale surveys. Drug and Alcohol Dependence, 72, 279–286. DOI:
Villavicencio, F.T., Bernardo, A.B.I., 2016. Beyond math anxiety: positive Emotions predict mathematics achievement, self-regulation, and self-efficacy. Asia-Pac. Educ. Res. 25 (3), 415–422.
Vaziri, S.H., Lotfi Kashani, F., Jamshidfar, Z., & Vaziri, Y. (2014). Brief report: the Identity style inventory-validation in Iranian college students. Social and Behavioral Sciences, (128), 316-320.
Wang C, Zhou T, Fu L, Xie D, Qi H, Huang Z. (2023). Risk and Protective Factors of Depression in Family and School Domains for Chinese Early Adolescents: An Association Rule Mining Approach. Behav Sci (Basel). 29,13(11):893. doi: 10.3390/bs13110893.
Wentzel, K. R., Battle, A., Russell, S. L., & Looney, L. B. (2010). Social supports from teachers and peers as predictors of academic and social motivation. Contemporary Educational Psychology, 35 (3), 193–202.
Woodward, C.T., Smith, L. M., Mann, J.M., Kristjansson, A., Morehouse, H. (2023). Risk & protective factors for youth substance use across family, peers, school, & leisure domains, Children and Youth Services Review. 151, 107027.

متن کامل:



فصلنامه روانشناسی تحلیلی - شناختی سال پانزدهم شماره پنجاه وشش، بهار 1403 صص:63-52

Journal of Analitical-Cognitive Psycholoy Vol. 15/Issue 56/spring 2024 PP:52-63

 

 

 

 

 

 

اثر بخشی درمان شناختی رفتاری بر نشخوار فکری در افراد دارای اختلال افسردگی

Effectiveness of cognitive behavioral therapy on rumination in people with depressive disorder

 

Masoumeh Sadeghi Master's student in clinical psychology, Semnan Branch, Islamic Azad University, Semnan, Iran Shahab Moradi (corresponding Aouthor) Assistant Professor of Psychology Department, Semnan Branch, Islamic Azad University, Semnan, Iran Email: [e-mail] Ali Mohammad Bagher Lecturer, Department of Psychology, Semnan Branch, Islamic Azad University, Semnan, Iran Abstract Aim: The main objective of this study was the effectiveness of cognitive-behavioral therapy on rumination in people with depression in Karaj city. Method: The current study was an intervention type with a pre-test-post-test design. The participants were selected by available sampling method of 30 people in two groups of 15 people, test and control. The statistical population of this research included all the people who referred to the counseling centers of Mena and Aram in Karaj in 1402 with a diagnosis of depression. Tool: The research tool included Nolen Hoeksma and Maro (1991) rumination questionnaire. The intervention of cognitive-behavioral therapy was implemented during 8 sessions of 1 to 1.5 hours. The research data were analyzed using descriptive statistics (central tendency and dispersion indices) and inferential (covariance analysis) methods in spss-22 program. Results: The results showed that cognitive-behavioral therapy has a positive and significant effect on reducing rumination (ES=0.786) (P<0.001). Conclusion: Using cognitive-behavioral therapy as an effective treatment can affect depression and its symptoms and help the affected people Keyword: cognitive-behavioral therapy, mental disorder, depression, rumination

معصومه صادقی دانشجوی کارشناسی ارشد روانشناسی بالینی، واحد سمنان، دانشگاه آزاد اسلامی، سمنان، ایران شهاب مرادی (نویسنده مسئول) استادیار گروه روانشناسی، واحد سمنان، دانشگاه آزاد اسلامی، سمنان، ایران Email: [e-mail] علی محمدباقر مدرس گروه روانشناسی، واحد سمنان، دانشگاه آزاد اسلامی، سمنان، ایران  چکیده هدف: هدف اصلی پژوهش حاضر اثربخشی درمان شناختی- رفتاری بر نشخوار فکری در افراد دارای اختلال افسردگی در شهر کرج بود. روش: پژوهش حاضر از نوع مداخله­ای با طرح پیش آزمون- پس آزمون بود. شرکت کنندگان با روش نمونه گیری در دسترس 30 نفر در دو گروه 15 نفره آزمایش و کنترل انتخاب شدند. جامعه آماری این تحقیق شامل کلیه افراد مراجعه‌کننده با تشخیص افسردگی به مراکز مشاوره معنا و آرام در شهر کرج در سال 1402 بودند. ابزار: ابزار پژوهش شامل پرسشنامه نشخوار فکری نولن هوکسما و مارو (1991) بود. مداخله درمان شناختی- رفتاری طی 8 جلسۀ 1 تا 5/1 ساعت اجرا گردید. داده‌های پژوهش با استفاده از روش‌های آمار توصیفی (شاخص‌های گرايش مرکزی و پراکندگی) و استنباطی (تحلیل کوواریانس) در برنامه 22-spss تجزیه ‌وتحلیل شدند. یافته­ها: نتایج نشان داد كه درمان - شناختی رفتاری بر کاهش نشخوار فکری (786/0=ES) تأثير مثبت و معناداري دارد (001/0<P). نتیجه­گیری: به‌کارگیری درمان شناختی - رفتاری به‌عنوان یک درمان مؤثر می‌تواند بر تعدیل افسردگی و علائم آن تأثیر گذاشته و بر بهبودی افراد مبتلا کمک کندکلمات کلیدی: اضطراب مرگ، سبک­های دلبستگی، دشواری در تنظیم هیجان کلمات کلیدی: درمان شناختی - رفتاری، اختلال روانی، افسردگی، نشخوار فکری.         تاریخ ارسال : 17/02/1402 تاریخ پذیرش : 20 /02/1403   مقدمه

اختلالات افسردگي در طي تاريخ روان‌شناسی به علت پيامدهاي ناگوار و شيوع بالا همواره مورد توجه قرار گرفته است و امروزه به‌قدری شايع شده كه سرماخوردگي رواني لقب گرفته است (سليگمن، روزنهان و والكر¹؛ ترجمه رستمی و همکاران، 1393: 98). شيوع افسردگي در طول عمر براي زنان 10 تا 25 درصد و براي مردان 5 تا 12 درصد پیش‌بینی شده است (مرلي و مران²، 2011). همۀ انسان‌ها در مقطعي از زندگي خود احساس افسردگي می‌کنند و معمولاً می‌توانند علّت اين افسردگي را به رويدادهاي مشخصّي، ازجمله فقدان و شكست، نسبت دهند. اكثر مردم می‌توانند اين احساس‌های منفي را در عرض چند روز يا چند هفته از بين ببرند و به زندگي عادي بازگردند، امّا براي بعضي افراد، نشانه‌های افسردگي به مدّت طولاني باقي می‌ماند و در زندگي شخصي و تمام جنبه‌های هيجاني، انگيزشي، رفتاري، شناختي و جسماني افراد تأثير می‌گذارد. درنهایت اين تأثير ممكن است به افسردگي باليني و پاتولوژيك منجر شود (گنجي، 1400: 123)؛ درواقع افسردگی نوعی اختلال خُلقی است که باعث احساس پایدار غمگینی و فقدان علایق می‌شود (سالیک و مارواها³، 2019) و نوعی اختلال عاطفی است که با دگرگونی­هاي خلق و هیجان مشخص می­شود. این اختلال معمولاً مزمن، عودکننده و به‌طور بالقوه تهدیدکننده زندگی است و با علائم نارضایتی، از دست دادن توان و علایق گذشته، اعتمادبه‌نفس پایین، احساس غم و گناه، عدم تمرکز، داشتن افکار خودکشی، کندي یا بی‌قراری روان - حرکتی، افزایش یا کاهش وزن، فقدان لذت، خستگی روانی جسمانی، تغییر در اشتها و الگوي خواب همراه است (سادوک و سادوک⁴؛ ترجمه رضاعی، 1393: 107). 

افسردگی شايع­ترين اختلال روان‌پزشکی است كه با توجه به شيوع بالا و هزينه­هاي بهداشتی توجه بسياري از متخصصان بهداشت روانی را به خود جلب كرده است (آفتاب، 1395). اختلال افسردگی يک اختلال روانی شديد و يكی از دلايل اصلی ناتوانی در سراسر جهان است (زرنر و همكاران⁵، 2020). پژوهش­ها نشان می‌دهد كه افسردگي، همچنان يك تهديد جدي براي بهداشت و سلامت عمومي و كيفيت زندگي افراد محسوب مي­شود و منجر به اختلال­هاي روان‌شناختی همايند می‌شود و خطر خودكشي را افزايش می­دهد (اينگرام⁶، 2016). افسردگی موجب افت کاری و آموزشی، کاهش انگیزه برای انجام طرح­های تازه و پیدایش مشکلات شغلی و خانوادگی است (کاپلان و سادوک⁷، 2015؛ به نقل از صدری دمیرچی و همکاران، 1397). این اختلال یکی از پرهزینه­ترین بیماری­های نیروی کار است که طبق نظر سازمان جهانی بهداشت تا سال 2030 افسردگی به‌تنهایی مهم­ترین علت هزینه­های بیماری خواهد بود(گاسک و چو گراهام⁸، 2014؛ به نقل از مویدفر، 1398). یکی از مکانیسم‌های آسیب‌شناختی روانی زیربنایی افسردگی، نشخوار فکری است.

نشخوار فکری را عموماً افکار تکرارشوندۀ منفی دربارۀ نگرانی‌های شخصی و علل خلق منفی تعریف می‌کنند (نولن هوکسما، ویسکو و لیومبریسکی⁹، 2008). نشخوار فکری باعث آسیب‌هایی از قبیل عواطف شدید منفی، علائم.

 افسرده­ساز، تفکر سودار منفی، حل مسئلۀ ضعیف، تمرکز و شناخت آشفته و فشار روانی بیشتر می‌شود. همچنین از طریق حفظ توجه روی محتوای منفی و از راه به تعویق انداختن مقابله فعال و مؤثر سبب افسردگی عمیق‌تر می‌گردد (پاپاگوئرو و ولز¹⁰، 2004). در پژوهش‌های مختلف نقش نشخوار فکری در شروع و تداوم افسردگی تأیید شده است. به اعتقاد واتکینز¹¹، پژوهش‌ها و تجارب بالینی نشان می‌دهد نشخوار فکری عاملی کلیدی در مفهوم‌سازی افسردگی است که اغلب از آن غفلت می‌شود. به عبارت دیگر نشخوار فکري به‌عنوان افکار مکرر، انعطاف‌ناپذیر عودکننده و کنترل ناپذير دربارۀ رويدادهاي گذشته، ازجمله مشکلات مهم بيماران مبتلا به افسردگی است. نشخوار با تداخل در تمركز و توجه فرد، مانع برطرف شدن خلق غمگين می‌شود. به‌عنوان‌مثال وقتی‌که فرد افسرده يا غمگين است، به گوشه­اي پناه می‌برد و غرق در تفكر راجع به مشكلات گذشته و فعلي خود مي­شود، بدون آنكه بتواند چنين افكاري را نظم بدهد و از آن‌ها در قالب يك فرآيند حل مسئله براي گره‌گشایی از مشكلات خود استفاده كند (انصاری و همکاران، 1400).

یکی از درمان­هایی که می­تواند موجب کاهش عواطف منفی و نشخوار فکری در بیماران افسرده شود، درمان شناختی - رفتاری است. این نوع درمان را آرون بک در دهۀ 60 میلادی توسعه داده است. (هالبر، 2016؛ به نقل از هاشمی و خدمتگزار، 1402)؛ درواقع درمان شناختی - رفتاري تلفیقی از رویكردهاي شناختی و رفتاری و یک مداخلۀ درمانی رایج برای درمان افسردگی است. (هدایت و همکاران، 1402). در این نوع درمان به بیمار کمک می‌شود تا الگوهاي تفكر تحریف شده و رفتارهاي ناکارآمد خود را تشخیص دهد. براي اینكه فرد افسرده بتواند این افكار تحریف شده و ناکارآمد خود را تغییر دهد، از بحث‌های منظم و تكالیف رفتاري سازمان‌یافته استفاده می‌شود. این رویكرد می‌تواند ترکیبی از روش‌های گوناگون از قبیل آرمیدگی، بازسازي شناختی، حل مسأله و تلقیح استرس باشد. این رویكرد افكار و نگرش‌های نادرست را به چالش کشیده با آموزش روش‌های مقابله، گفت­وگوي درونی و راهبردهاي حل مسأله در جهت ارتقاي رفتارهاي اجتماعی، افزایش صمیمیت و ارتباط مثبت می‌کوشد (کرایگ¹²، 2001؛ به نقل از شیرزاد، 1399). روش شناختی - رفتاری که در سطوح مختلف به حل مشکلات روانی افراد می‌پردازد، اهمیت زیادی بر شناخت و افکار انسان قائل است و نوع این افکار و شناخت­ها را در سلامت یا عدم سلامت روان بسیار سهیم می­داند (توکلی، کاظمی و زهرانی، 2018). مداخلۀ درمان شناختی - رفتاری یک مدل درمانی مناسب است که به دلیل ماهیت آموزشی بودن در موقعیت­های مختلفی استفاده می­شود. در مطالعات پیشین اثربخشی این مدل درمانی در سایر مشکلات روانی نیز مورد بررسی قرار گرفته است (پارت و همکاران¹³، 2016)؛ به‌طوری‌که ماک و چان¹⁴ (2018) در مطالعه‌ای نشان دادند که درمان شناختی - رفتاری نقش مؤثری در کاهش تنش‌های روان‌شناختی و افزایش بهزیستی روان‌شناختی افراد داشته است. فرض بنیادین این نوع درمان آن است که اختلال یا سوگیری در تفکر موجب اختلالات روان‌شناختی می‌شود و بر نقش محوری باورهای ناکارآمد و تحریف‌های شناختی تأکید می‌کند (ولی زاده و همکاران، 1399). این پژوهش درصدد پاسخ به این سؤال می­باشد که آیا درمان شناختی- رفتاری بر کاهش نشخوار فکری در افراد افسرده اثربخش است؟

روش

این تحقیق از نوع تحقیقات نیمه آزمایشی است که تأثیر متغیر مستقل درمان شناختی- رفتاری را بر متغیر وابستۀ نشخوار فکری در افراد دارای اختلال افسردگی مورد بررسی قرار می‌دهد که با استفاده از طرح پیش‌آزمون و پس‌آزمون با گروه کنترل اجرا شد. جامعۀ آماري اين تحقيق، شامل کلیه افراد مراجعه‌کننده با تشخیص افسردگی به مراکز مشاوره معنا و آرام شهر کرج در سال 1402 بود. نمونه آماری به روش نمونه‌گیری در دسترس انتخاب شد که از بین جامعۀ آماری 30 نفر به‌صورت هدفمند انتخاب و به‌صورت تصادفی در هر گروه 15 نفره آزمایش و کنترل جایگزین شدند. ملاک های ورود آزمودنی­ها عبارت بودند از: رضایت به شرکت در پژوهش، ابتلا به افسردگی با تأیید مرکز مشاوره، بازه سنی 20 تا 50 سال و معیارهای خروج غیبت بیش از دو جلسه، عدم مشارکت فعال در جلسات و انجام ندادن تکالیف و عدم تمایل به ادامه شرکت در جلسات بود

 ابزار

. پرسشنامه نشخوار فکری: نولن هوکسما و مارو¹⁵ (1991) پرسشنامه‌ای خودآزما تدوین کردند که چهار نوع متفاوت از واکنش به خلق منفی را مورد ارزیابی قرار می‌داد. نحوه نمره‌گذاری: پاسخ‌های نشخواری 22 عبارت دارد که از پاسخ‌دهندگان خواسته می‌شود هرکدام را در مقیاسی از 1 (هرگز) تا 4 (همیشه) درجه‌بندی کنند. دامنه نمرات این پرسشنامه بین 22 تا 88 متغیر می‌باشد. نمره کل نشخوار فکری از طریق جمع ماده‌ها محاسبه می‌شود. این پرسشنامه در ایران توسط منصوری و دیگران (1389) مورد بررسی قرار گرفته و روایی آن تأیید شده است و آلفای کرونباخ 90/0 به دست آوردند. پژوهش منصوری و دیگران (1389) نشان داد: اعتبار پیش بین مقیاس پاسخ‌های نشخواری می‌تواند شدت افسردگی را در دوره‌های پیگیری در نمونه‌های بالینی و غیربالینی با کنترل متغیرهایی مانند سطح اولیه افسردگی و یا عوامل استرس‌زا پیش‌بینی کند. همبستگی درون طبقه‌ای پنج بار اندازه‌گیری شد و 75/0 گزارش گردید. لطفی نیا (1386) ضرایب پایایی آن را با اجرا بر روی 54 دانشجو با فاصله زمانی سه هفته 82/0 محاسبه کردند. بر پایه شواهد تجربی، مقیاس پاسخ‌های نشخواری، پایایی درونی بالایی دارد. ضریب آلفای کرونباخ در دامنه 88/0 تا 92/0 قرار دارد. پژوهش‌های مختلف نشان می‌دهند همبستگی بازآزمایی برای مقیاس پاسخ‌های نشخواری 67/0 است. پرسشنامه پاسخ‌های نشخواری برای اولین بار توسط باقری نژاد، صالحی فدردی و طباطبایی (1389)، بر پایه شواهد تجربی از پایایی درونی بالایی برخوردار بود و آلفای کرونباخ 67/0 قرار داشت (تقوی قراملکی و محب، 1399).

روند اجرا

در این تحقیق پژوهشگران بعد از کسب اجازه از مراکز مشاوره معنا و آرام شهر کرج به این کلینیک­ها مراجعه کرده و پس از معرفی خود به مسئولین اهداف پژوهش و مراحل انجام کار را برای آنها بیان کردند. پس از کسب موافقت مسئولین بخش، کار نمونه­گیری آغاز گردید. در ادامه ۳۰ نفر از افرادی که معیارهای ورودی را داشتند، با اخذ رضایت آگاهانه وارد مطالعه شدند. نمونه­های پژوهش به روش هدفمند و بر اساس معیارهای ورود وخروج انتخاب و از طریق

جایگزینی تصادفی به دو گروه آزمایش و گروه کنترل تقسیم شدند. سپس تمامی شرکت‌کنندگان پرسشنامه‌های مربوطه را تکمیل کردند و این نمرات به‌عنوان نمرات مرحله پیش‌آزمون ثبت شد. سپس گروه آزمایش 8 جلسه 1 تا 5/1 ساعت درمان شناختی - رفتاری دریافت کرد، ولی گروه کنترل هیچ نوع آموزشی دریافت نکرد. درنهایت و پس از آموزش، هر دو گروه بار دیگر پرسشنامه‌های مربوطه را تکمیل کردند و نمرات آن به‌عنوان پس‌آزمون ثبت و تحلیل شد. گروه آزمایش تحت مداخله ذکر شده قرار گرفت، اما در گروه کنترل طی مدت پژوهش مداخله‌ای صورت نگرفت. همچنین در پایان مطالعه تمامی موارد آموزش داده شده به گروه آزمایش در قالب یک بسته آموزشی به گروه کنترل ارائه شد. ساختار جلسات بر اساس درمان شناختی رفتاری لیهی و همکاران، 1401 با ساختار ۸ جلسه‌ای طبق جدول ۱ بود. هر هفته یک جلسه و هر جلسه در یک تا یک و نیم ساعت با حضور درمانگر و کمک درمانگر آشنا به درمان شناختی رفتاری انجام شد.

 

 

جدول 1. ساختار درمان شناختی رفتاری نشخوار فکری (رابرت لیهی، 1401)

جلسات	اهداف هر جلسه
یکم	- آشنایی مراجعان با قوانین، بیان برنامه تدوین شده براي درمان، بیان مختصر مشكل و هدف هر یک از آن¬ها براي شرکت در جلسات درمان  - ارائه توضیح کلی در خصوص درمان شناختی- رفتاری براي بیمار - تهیه فهرستی از مشکلات فعلی بیمار - تعیین نقص در عملکرد اجتماعی، تحصیلی و شغلی - بررسی انتظارهاي مراجع از نتایج درمان و آگاه‌سازی بیمار از تشخیص و تعیین اهداف درمانی - بررسی علائم و ارزیابی شناختی- رفتاری بین فردی  - ارائه تکلیف‌هایی براي شناسايي افكار و احساسات و وقايع
دوم	- مرور و بررسی تکالیف خانگی - شناسایی آماج رفتاری (کمبودها و بیش‌بودهای رفتاری) - آموزش برنامه‌ریزی پاداش و زمان‌بندی فعالیت به بیمار - تشویق بیمار برای افزایش رفتارهای خود پاداش دهی - ارزیابی و درمان بی‌خوابی - ارائۀ تكاليف خانگی
سوم	- آموزش ارتباط بین افکار خودآیند و احساسات به بیمار - آموزش دسته‌بندی افکار خودآیند تحریف شده به بیمار - شناسایی و به چالش کشیدن افکار خودآیند - ارزیابی دلایل ناامیدی و به چالش کشیدن آن‌ها - امضای قرارداد عدم خودکشی  - به چالش کشیدن افکار کسالت‌بار و غیرلذت بخش - ارائۀ تكاليف خانگی
چهارم	- مرور و بررسی تکالیف خانگی - تحلیل عملکردی نشخوار و تعیین نقش آن و تغییر احتمالات محیطی به وجود آورنده نشخوار - ارائه مدل شناختی - رفتاري براي تحریف شناختی و نشخوار ذهنی. - تشویق بیمار برای کاهش میزان نشخوار فکری و رفتارهای انزوا طلبانه/ منفعلانه - یافتن عملکردهای جایگزین برای نشخوار؛ کار کردن روی ارزش‌ها - ارائۀ تكاليف خانگی
پنجم	- مرور تكاليف گذشته - تعیین آماج درمانی ناامیدی، درماندگی، ناتوانی در تصمیم‌گیری، خودانتقادگری، نشخوار فکری، فقدان انرژی و فقدان احساس لذت - تکمیل کاربرگ ثبت روزانه افکار خودآیند ناکارآمد بیمار - به‌کارگیری تکنیک‌های شناختی اختصاصی برای چالش با افکار خودآیندمنفی - شناسایی و به چالش کشیدن مفروضه‌های ناکارآمد بنیادین - ارائه تكاليف منزل
ششم	- مرور و بررسی تکالیف خانگی - آموزش مهارت حل مساله به بیمار و تشویق او برای تمرین آن - ادامه شناسایی و چالش کشیدن افکار خودآیند مشکل‌ساز و تکراری - ادامه آموزش مهارت‌های اجتماعی و جرأت مندی - ارائه تكاليف منزل
هفتم	- مرور تكاليف جلسۀ گذشته - شناسایی طرح‌واره‌های ناکارآمد - بررسی منشأ طرح‌واره‌ها و ارزیابی نحوه تأثیرگذاری طرح‌واره‌ها بر رویدادهای مهم زندگی - ادامه شناسایی و چالش با مفروضه‌ها و افکار خودآیند مشکل‌ساز و تکراری - کمک به بیمار برای توسعه طرح‌واره‌ها و مفروضه‌های واقع‌بینانه - ارائه تكاليف منزل
هشتم	- مرور تكاليف گذشته - مرور و بررسی افکار خودآیند قدیمی و ادامه چالش با آن‌ها - برنامه‌ریزی برای اتمام تدریجی درمان - تأکید بر درمان ضد نشخوار فکری - کمک به بیمار برای شناسایی مداخلات مؤثر و مداخلات بی‌تأثیر از دیدگاه او - کمک به بیمار برای بررسی دوره‌های افسردگی گذشته خود و ارائه راهبردهایی برای پیشگیری از افسردگی در آینده

 

یافته­ها

جهت بررسی اثر بخشی درمان شناختی- رفتاری بر کاهش نشخوار فکری  از تحلیل کوواریانس استفاده شد و تحلیل داده‌ها در تمامی مراحل در نرم‌افزار SPSS22 صورت گرفت.

جدول 2. توزیع فراوانی شرکت­کنندگان برحسب جنسیت

مدت‌زمان ازدواج	فراوانی	درصد فراوانی
مرد	6	20
زن	24	80
تعداد کل	30	100

 

 

همان‌طور که در جدول 2 مشاهده می‌شود، فراوانی افراد شرکت‌کننده در پژوهش به تفکیک جنسیت آورده شده است که از تعداد 30 نفر شرکت‌کننده در این تحقیق، 20 درصد (6 نفر) مرد و 80 درصد (24 نفر) نیز زن بودند و تعداد زنان بیشتر از مردان است

جدول 3. توزیع فراوانی شرکت­کنندگان برحسب سن

سن	فراوانی	درصد فراوانی
20-30 سال	13	43.3
31-40 سال	11	36.7
41-50 سال	6	20
تعداد کل	30	100

 

همان‌طور که در جدول 3 مشاهده می‌شود، فراوانی افراد شرکت‌کننده در پژوهش به تفکیک سن آورده شده است که از تعداد 30 نفر شرکت‌کننده در این تحقیق، 43.3 درصد (13 نفر) بین 20 تا 30 سال؛ 36.7 درصد (11 نفر) 31 تا 40 ساله و 20 درصد (6 نفر) نیز 41 تا 50 ساله بودند و تعداد بیماران با سنین 20 تا 30 سال بیشتر از بقیه است.

جدول 4. توزیع فراوانی شرکت­کنندگان برحسب میزان تحصیلات

تحصیلات	فراوانی	درصد فراوانی
سیکل و پایین‌تر	8	26.7
دیپلم	16	53.3
لیسانس و بالاتر	6	20
تعداد کل	30	100

همان‌گونه که در جدول 4 مشاهده می‌شود، فراوانی افراد شرکت‌کننده در پژوهش به تفکیک میزان تحصیلات آورده شده است که از تعداد 30 نفر شرکت‌کننده در این تحقیق، 26.7 درصد (8 نفر) دارای تحصیلات سیکل یا پایین‌تر، 53.3 درصد (16 نفر) دارای تحصیلات دیپلم و 20 درصد (6 نفر) نیز دارای تحصیلات لیسانس یا بالاتر بودند و تعداد افراد دارای تحصیلات دیپلم بیشتر از بقیه است.

در این قسمت، میانگین و انحراف معیار گروه‌های کنترل و آزمایش، قبل از مداخله و بعد از مداخله در نشخوار فکری در جداول مربوطه ارائه شده است.

 

جدول (3): شاخص­های نیکویی برازش الگوی تصحیح و تأیید شده

χ2

DF

χ2/df

RMSEA

GFI

AGFI

CFI

46/1

2

73/0

001/0

00/1

98/0

00/1

 

 

 

 

 

 

 

 

جدول 5. شاخص‌های مرکزی نمره‌های گروه‌های کنترل و آزمایش در نشخوار فکری

 

متغیر	گروه	تعداد	پیش‌آزمون		پس‌آزمون
			میانگین	انحراف معیار	میانگین	انحراف معیار
نشخوار فکری	کنترل	15	62.53	15.43	62.13	15.09
	آزمایش	15	62.47	15.63	56.33	15.88

 

همان‌گونه که در جدول 5 مشاهده می‌شود میانگین نشخوار ذهنی در گروه آزمایش و گروه کنترل به ترتیب برابر با 47/62 و 53/62 است و همان‌طور که مشاهده می‌شود میانگین گروه‌های آزمایش و کنترل در پیش‌آزمون (قبل از مداخله)، تفاوت فراوانی را در متغیر نشخوار فکری نشان نمی‌دهند؛ بنابراین می‌توان گفت که افراد به‌طور تصادفی در گروه‌های آزمایش و کنترل قرار گرفته‌اند و در ابتدا گروه‌ها، هیچ برتری خاصی از نظر متغیرهای مورد مطالعه در پژوهش، نسبت به هم نداشته‌اند و چنانچه در پس‌آزمون نمرات یک گروه خاص در هر یک از متغیرها به‌طور معناداری افزایش یا کاهش داشته باشد، حاصل از تأثیر مداخلات بوده است.

همچنین با توجه به نتایج جدول 5، میانگین نشخوار ذهنی در گروه آزمایش و گروه کنترل به ترتیب برابر با 33/56 و 13/62 به دست آمده است. همان‌طور که مشاهده می‌شود در مقایسه میانگین‌ها در بخش پس‌آزمون (بعد از مداخله)، تفاوت نسبتاً بالایی بین گروه‌های کنترل و آزمایش در متغیرهای وابسته وجود دارد.

همان طور که گفته شد جهت بررسی فرضیه پژوهش از تحلیل کوواریانس استفاده شد. ابتدا پیش فرض­های داده­های آماری در مورد توزیع نرمال بودن داده­ها، همگنی واریانس­ها و همگنی شیب­های رگرسیون در گروه­های مختلف مورد بررسی قرار گرفت، سپس آزمون کوواریانس بررسی شد که نتایج در جدول 6 آورده شده است.

 

جدول 6. نتایج آزمون کولموگروف اسمیرنف 

متغیر	تعداد	مقدار K-s	سطح معناداری
نشخوار فکری (پیش‌آزمون)	30	081/0	200/0
نشخوار فکری (پس‌آزمون)	30	119/0	200/0

 

 

 

 

همان‌گونه که در جدول 6 ملاحظه می‌شود، سطح معناداری آزمون کولموگروف اسمیرنف در نمرات پیش‌آزمون، پس‌آزمون همۀ متغیرها به ترتیب برابر با 20/0 به دست آمد که همۀ آن‌ها بزرگ‌تر از 05/0 است و تفاوت معنی‌داری میان تابع توزیع تراکمی مشاهده شده با تابع توزیع تراکمی نرمال مشاهده نمی‌شود؛ بنابراین توزیع نمرات در تمام متغیرها نرمال است و برای آزمون آن می‌توان از آزمون‌های پارامتریک استفاده کرد.

جدول 7. آزمون تحلیل واریانس برای بررسی یکسانی ضرایب رگرسیون در متغیرهای پژوهش

شاخص آماری	مجموع مجذورات		درجه آزادی	مقدار F	سطح معناداری
نشخوار فکری (پس‌آزمون)	367/2	1		953/0	338/0

با توجه به نتایج جدول 7 و سطوح معناداری به دست آمده هریک از متغیرهای پژوهش که بزرگ‌تر از 05/0 می‌باشد، فرضیه صفر تأیید شده و داده‌های متغیر نرمال است و برای اجرای آزمون آن می‌توان از آزمون‌های پارامتریک استفاده کرد که در اینجا ملاحظه می‌شود که سطوح معناداری در مرحلۀ پس‌آزمون برای متغیر نشخوار فکری  به ترتیب برابر با 338/0 به دست آمده است و شرایط برای اجرای آزمون‌های پارامتریک برقرار است.

جهت بررسی یکسانی واریانس‌ها از آزمون لوین استفاده شد که نتایج آن به شرح جدول 8 است.

جدول 8. آزمون لوین جهت بررسی همسانی واریانس گروه‌ها

 

نسبت F	درجه آزادی	سطح معناداری
070/0	1 و 28	793/0

در جدول 8 نتایج آزمون لوین نشان داد که تفاوت معناداری بین واریانس‌ها وجود ندارد؛ زیرا مقدار 070/0= F، و سطح معناداری برابر 793/0 است و چون از 05/0 بزرگ‌تر است، پس تفاوت بین واریانس‌ها معنادار نیست و می‌توان تحلیل کوواریانس را ادامه داد.

جدول 9. تحلیل کوواریانس جهت مقایسه میانگین گروه‌ها در قسمت پس‌آزمون در متغیر نشخوار فکری

 

منبع تغییرات	مجموع مجذورات	درجه آزادی	میانگین مجذورات	نسبت F	سطح معناداری	مجذور اتا
پیش‌آزمون	132/6650	1	132/6650	506/2682	001/0	990/0
گروه	576/246	1	576/246	463/99	001/0	786/0
خطا	935/66	27	479/2
کل	000/112227	30

جدول 9 نتایج تحلیل کوواریانس تک متغیری روی نمره‌های پس‌آزمون نشخوار فکری با کنترل اثر پیش‌آزمون در گروه‌های آزمایش و کنترل را نشان می‌دهد. همان‌طور که مشاهده می‌شود با در نظر گرفتن نمرات پیش‌آزمون به‌عنوان

متغیر همپراش (کمکی)، مقدار F بین آزمودنی‌ها برابر 463/99 و سطح معناداری برآورد شده 001/0 و کوچک‌تر از 05/0 است که نشان می‌دهد، تفاوت میانگین نمرات نشخوار فکری بین گروه آزمایش و گروه کنترل در سطح 001/0 معنی‌دار است (001/0 < P و 463/99 F=) و با در نظر گرفتن نتایج به دست آمده از جدول 5 در بخش نشخوار فکری در قسمت پس‌آزمون، میانگین نمرات گروه کنترل برابر 13/66 و میانگین نمرات گروه آزمایش برابر 33/56 است و گروه کنترل از میانگین بالاتری برخوردارند؛ بنابراین، می‌توان گفت: برنامۀ مداخله‌ای (یک دوره درمان شناختی- رفتاری) بر کاهش نشخوار فکری گروه آزمایش مؤثر بوده است و با در نظر گرفتن ضریب اتا، که برابر 786/0 است می‌توان گفت که 6/78 درصد از تغییرات حاصل‌شده در میزان نشخوار فکری در گروه آزمایش ناشی از تأثیر یک دوره به­کارگیری درمان شناختی - رفتاری بوده است. در نتیجه فرضیه مبنی بر اینکه درمان شناختی - رفتاری بر نشخوار فکری افراد مبتلا به افسردگی مؤثر بوده است، تأیید می‌شود؛ به‌عبارت‌دیگر درمان شناختی - رفتاری موجب کاهش نشخوار فکری افراد مبتلا به افسردگی گروه آزمایش در مقایسه با گروه کنترل شده است.

 

 

 

 

 

 

بحث و نتیجه­گیری

افسردگی شایع‌ترین اختلال روان‌پزشکی است كه با توجه به شيوع بالا و هزینه‌های بهداشتی توجه بسياري از متخصصان بهداشت روانی را به خود جلب كرده است. افسردگی اختلالی است که از تعامل پيچيدۀ عوامل و نشانه‌های شناختی، رفتاري و بيولوژيكی نشأت می‌گیرد (تيبوديو و همكاران ، 2015). مبتلايان به افسردگی معمولاً به‌وسیلۀ روان‌درمانی، دارودرمانی و داروهاي ضدافسردگی تحت درمان قرار می‌گیرند. در این پژوهش نیز تأثیر یکی از درمان‌های رایج در افسردگی؛ یعنی درمان شناختی - رفتاری برنشخوار فکری بررسی شد تا شاید بتوان از نتایج پژوهش حاضر در این مسیر استفاده کرد.

نتایج به دست آمده با استفاده از تحلیل کوواریانس (ANCOVA) گویای این بود که با در نظر گرفتن نمرات پیش‌آزمون به‌عنوان متغیر همپراش (کمکی)، تفاوت میانگین نمرات نشخوار فکری بین گروه آزمایش و گروه کنترل در سطح 001/0 معنی‌دار است (001/0 <P و 463/99 =F)؛ بنابراین، می‌توان گفت: برنامه مداخله‌ای (یک دوره درمان شناختی رفتاری) بر کاهش نشخوار فکری گروه آزمایش مؤثر بوده است و با در نظر گرفتن ضریب اتا، که برابر 786/0 است می‌توان گفت که 6/78 درصد از تغییرات حاصل‌شده در میزان نشخوار فکری در گروه آزمایش ناشی از تأثیر یک دوره به­کارگیری درمان شناختی - رفتاری بوده است. در نتیجه فرضیه مبنی بر اینکه درمان شناختی - رفتاری بر نشخوار فکری افراد مبتلا به افسردگی مؤثر است، تأیید می‌شود؛ به‌عبارت‌دیگر درمان - شناختی رفتاری موجب کاهش نشخوار فکری افراد مبتلا به افسردگی گروه آزمایش در مقایسه با گروه کنترل شده است.

نتایج این پژوهش با نتایج پژوهش قهاری؛ بزازیان و قدرتی (1401)، جرجانی (1401)، مولر و همکاران¹⁶ (2020)، تقوی قراملکی و محب (1400)، هونگارد و همکاران¹⁷ (2019)، اسپینهاون و همکاران¹⁸ (2018) 

همسواست. همچنین نتایج این پژوهش به‌نوعی با نتایج پژوهش گئورگی¹⁹ (2021)، دیكرسون و همكاران²⁰ (2018)، وارکویزیتی و همكاران²¹ (2018) نیز همسو است.

طبق نظریه سبک‌های پاسخ نالن هوکسما و همکاران (2015) نشخوار فکری نوعی پاسخ‌دهی به پریشانی است که در آن، فرد افسرده به‌طور منفعلانه و مکرر بر علائم افسردگی، علل و عواقب آن تمرکز می‌کند. در این نظریه تأکید می‌شود که پاسخ‌های نشخواری نقطه مقابل حل مساله مؤثر و ساختار یافته است؛ به‌عبارت‌دیگر مانع بروز رفتارهای مؤثری در کاهش افسردگی می‌شود. درمان شناختی- رفتاری برای کاهش نشخوار فکری شامل توقف فکر و روش‌های منحرف کننده حواس مثبت و آموزش مهارت‌های حل مسئله و یادگیری مهارت‌های تن­آرامی است. تمرکز بر طرز کار در سطح فرآیند فکری و تأکید بر بناکردن درمان مبتنی بر تجربیات عینی می‌تواند در مقابله با این پدیدۀ متداول و ناتوان کننده مؤثر واقع شود (اسکارج، 2010). با توجه به تأثیر درمان شناختی- رفتاری بر نشخوار فکری در این پژوهش و در تبیین این یافته می‌توان گفت که درمان شناختی رفتاری با انجام تمرینات جلسات آموزشی و تکالیف بیرون از جلسات با تأکید بر مؤلفه‌های شناختی ازجمله نگرش‌ها و افکار منفی، تمرکز ویژه‌ای بر جایگزین کردن ارزیابی‌های شناختی غیرواقع­نگرانه با ارزیابی‌های واقع نگرانه­تر داشته و این جایگزینی به‌واسطۀ افزایش بینش و آگاهی فرد در درك ارتباط بین راه اندازنده­های وابسته به موقعیت و شناسایی و اصلاح باورها و توانمندسازی برای کنش­وری می­تواند مناسب باشد. همچنین این رویکرد توانست به افراد در رهاسازی افکار ناخواسته، عادت‌ها و الگوهای رفتاری ناسالم کمک کند؛ بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که آموزش شناختی - رفتاری بر کاهش نشخوار فکری مبتلایان به افسردگی تأثیرگذار می‌باشد.

 

منابع

آفتاب، رؤیا. (1395). نقش میانجیگری دشواری‌های بين فردي در رابطه بين اجتناب تجربی با افسردگی اضطراب. فصلنامه روانشناسی كاربردي، 10(1): 523-542.

انصاري، بهجت؛ تسبيح­سازان، سيدرضا؛ خادمي، علي و رضايي، محمدخالد. (1400). بررسي اثربخشي درمان شناختي رفتاري بر نگراني، نشخوار فکري، و کنترل آسم در بيماران مبتلا به آسم. مجله پرستاري و مامایی، 19(4): 287-298.

تقوی قراملکی، مهدیه و محب، نعیمه. (1399). اثربخشی درمان شناختی رفتاری بر نشخوار فکری، نگرانی و حساسیت اضطرابی در افراد با نشانه‌های اختلالات اضطرابی. نشریه علمی آموزش و ارزشیابی، سال 14(53): 13-29

سادوک، بنجامین جیمز و سادوک، ویرجینیا آلکوت. (1393). خلاصۀ روان‌پزشکی. ترجمۀ فرزین رضاعی، تهران: ارجمند.

سليگمن، مارتين؛ روزنهان، ديويد و والكر، الاين. (1393). آسیب‌شناسی رواني. ترجمه رضا رستمي و همکاران، تهران: ارجمند.

شیرزاد، محمد. (1399). مقایسه اثربخشی درمان شناختی - رفتاری با درمان مبتنی بر ذهن آگاهی بر کاهش پرخاشگری و تحریف‌های شناختی دانش­آموزان، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، موسسه آموزش عالی حکمت رضوی.

صدری دمیرچی، اسماعیل؛ نصرتی بیگ­زاده، مریم و عبادی راد، سید محمد. (1397). بررسی رابطه بین سبک‌های دلبستگی با افسردگی، اضطراب و استرس در دانشجویان. رویش روان‌شناسی، 7(9): 291-308.

صدرمحمدی، رضوان. (1398). بررسی و مقایسه اثربخشی آموزش اختصاصی سازی خاطرات، فعالسازی رفتاری و درمان شناختی - رفتاری بر نشخواری فکری، نگرش های ناکارآمد، حالات خلقی و سازگاری روانی - اجتماعی بیماران مبتلا به افسردگی مقاوم به درمان. رساله دکتری تخصصی، دانشگاه لرستان.

گنجي، مهدي. (1400). آسیب‌شناسی روانی براساسDSM – 5. تهران: ساوالان.

لیهی، رابرت. (1401). مداخلات و طرح­های درمانی برای افسردگی و اختلال­های اضطرابی. چاپ هفتم. ترجمه مهدی اکبری و مسعود چینی فروشان. تهران: ارجمند.

مويدفر، همام. (1398). بررسی تعیین رابطه تنظیم هیجان و کمال‌گرایی با علائم افسردگی از طریق میانجیگری نشخوار فکری و بررسی تأثیر رفتار درمانی شناختی متمرکز بر نشخوار فکری در کاهش علائم افسردگی و نشخوار فکری بیماران مبتلا به اختلال افسردگی عمده. دانشگاه علم و فرهنگ، رساله دکتری تخصصی رشته روانشناسی بالینی.

ولی­زاده، شاهرخ؛ مکوندی، بهنام؛ بختیار پور، سعید و حافظی، فریبا. (1399). اثربخشی رفتار درمانی - شناختی بر انعطاف‌پذیری شناختی زندانیان. نشریه روان پرستاری، 8(4): 1-9.

هاشمی، نیلوفر؛ خدمتگزار، حسین. (1402). اثربخشی مداخله شناختی رفتاری بر پریشانی روانشناختی در زنان مبتلا به سرطان پستان. فصلنامه روانشناسی تحلیلی – شناختی، 14(53): 87-98.

هدایت، پریسا؛ فروزنده، الهام؛ خوش اخلاق، حسن. (1402). مقایسه اثربخشی رویکرد رفتار درمانی شناختی با رویکرد غنی­سازی زناشویی گاتمن بر افکار خودآیند در زنان متاهل افسرده. فصلنامه روانشناسی تحلیلی – شناختی، 14(52): 1-14.

 

Ehring, T. (2020). Die Ruminationsfokussierte Kognitive Verhaltenstherapie. Zeitschrift für Psychiatrie, Psychologie und Psychotherapie.

Hvenegaard, M., Moeller, S. B., Poulsen, S., Gondan, M., Grafton, B., Austin, S. F ... & Watkins, E. R. (2019). Group rumination-focused cognitive-behavioural therapy (CBT) v. group CBT for depression: phase II trial. Psychological medicine, 50(1), 1-9.

Ingram, R. (2016). Depression. Encyclopedia of Mental Health, (Second Edition), 26-33.

Morley, T. E. & Moran, G. (2011). The origins of cognitive vulnerability in early childhood: Mechanisms linking early attachment to later depression. Clinical Psychology Review, 31, 1071-1082.

Nolen-Hoeksema, S., Wisco, B. E., & Lyubomirsky, S. (2008). Rethinking rumination. Perspectives on psychological science, 3(5), 400-424.

Papageorgiou, C., & Wells, A. (2004). Positive beliefs about depressive rumination: Development and preliminary validation of a self-report scale. Behavior therapy, 32(1), 13-26.

Pratt D, Gooding P, Awenat Y, Eccles S, Tarrier N. Cognitive behavioral suicide prevention for male prisoners: Case examples. Cognitive and behavioral practice. (2016) ;23(4):485-501. https://doi.org/10.1016/j.cbpra.2015.09.006.

Salik, I., & Marwaha, R. (2019). Electroconvulsive Therapy. In StatPearls [Internet]. StatPearls Publishing.

Spinhoven, P., van Hemert, A. M., & Penninx, B. W. (2018). Repetitive negative thinking as a predictor of depression and anxiety: A longitudinal cohort study. Journal of affective disorders, 241, 216-225.

Tavakoli Z, Kazemi zahrani H. (2018). Effect of Mindfulness-Based Stress Reduction Intervention on Distress Problems and Self-Regulation in Patients with Type 2 Diabetes. Iranian Journal of Nursing Research (IJNR)., 13(2), DOI: 10.21859/ijnr-13026.

Zrenner, B., Zrenner, C., Gordon, P. C., Belardinelli, P., McDermott, E. J., Soekadar, S. R., Fallgatter, A. J., Ziemann, U., & Müller-Dahlhaus, F. (2020). Brain oscillation-synchronized stimulation of the left dorsolateral prefrontal cortex in depression using real-time EEG-triggered TMS. Brain Stimulation, 1.

 

 

---

[1] . Seligman, Rosenhan & Walker.

[2] . Morley & Moran

[3] . Salik, I., & Marwaha, R.

[4] . Saduk BJ, Sadook VA.

[5] . Zrenner, B & et al

[6] . Ingram, R

[7] . Kaplan, H. & Sadock

[8] . Gask& Chew-Graham

[9] . Nolen-Hoeksema S, Wisco BE, Lyubomirsky S.

[10] . Papageorgiou C, Wells A

[11] . Watkins ER

[12] . Craig

[13] . Pratt D, & et al

[14] . Mak VW, Chan CK

[15] . Nolen-Hoeksema, S., & Morrow, J.

[16] . Moeller et al

[17] . Hvenegaard, M. & et al 

[18] . Spinhoven & et al

[19] . Georgei

[20] . Dickerson & et  al

[21] . Varkovitzky & et al