تأثیر دیدگاه‌های تربیتی ایرانیان باستان در ادب فارسی با تکیه بر باب هفتم بوستان سعدی
محورهای موضوعی : شاهنامه
وحید سبزیان پور
1
( دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه رازی کرمانشاه)
کلید واژه: بوستان سعدی, اندیشه‌های اخلاقی و تربیتی, فرهنگ و ادب ایران باستان, فرهنگ و ادب عربی,
چکیده مقاله :
سعدی باب هفتم بوستان را با عنوان در عالم تربیت به منظور تعلیم شیوه‌های تربیتی و اخلاقی سروده است. عموم محققان بر این باورند که آثار سعدی، از جمله این باب از بوستان، متأثّر از فرهنگ عربی و اندیشه های اسلامی است. در این مقاله نشان داده ایم که سرچشمه های فکری سعدی در مسائل تربیتی، به همان اندازه که با فرهنگ عربی تطبیق دارد، با اندیشه های ایرانی نیز هماهنگ و همسو است. از نتایج این پژوهش، لزوم توجه به منابع عربی برای کشف دیدگاه های ایرانیان باستان و تأثیر آن در ادب فارسی است. تقدّم زمانی دیدگاه های ایرانی بر اندیشه‌های عربی و اسلامی، نشان می دهد که مردم ایران زمین با بسیاری از امور اخلاقی و تربیتی، که امروزه اسلامی و یا عربی محسوب می شوند، آشنا بودند؛ همچنین این دیدگاه‌ها توانسته اند پا را از حوزة فرهنگ ایرانی و متون پهلوی فراتر بگذارند و وارد فرهنگ و ادب عربی بشوند. متأسفانه اشاره به دیدگاه های ایرانی در شرح و تحلیل متون ادب فارسی سخت مورد بی مهری محققان قرار گرفته و لازم است که در کنار تحلیل های مبتنی بر تأثیرپذیری ادب فارسی از ادب عربی، به فرهنگ ایرانی نیز توجه لازم صورت گیرد.
Sadie has composed the seventh chapter of Boostan under the title of in the world of education. His purpose in composing this chapter is to teach the methods of education and ethics. Most of researchers believe that Sadie's works, especially this part, is under influence of Arabic culture and Islamic thoughts. This article shows that the source of Sadie's thoughts in the issues of education is coordinated well both with Arabic and Iranian culture. The results of this research represent the necessity of attention to the Arabic sources for discovering of the ancient Iranians' views and its effect on Persian literature. The chronological sequence of Iranians' point of view to Arabic and Islamic thoughts shows that the people of the Persians were familiar with so many of educational and ethical affairs which today considered as Islamic or Arabic. Therefore, they have gone beyond the field of Iranian culture and Pahlavi texts and have entered to the realm of Arabic culture. Unfortunately, the references to the Iranian view in the explanation and interpretation of Persian texts have been neglected by researchers, so it is necessary to pay attention not only to the effectiveness of the Persian literature from the Arab literature but also to the effectiveness of the Iranian culture.
1- الأبشیهى، شهابالدین محمّد بن أحمد أبوالفتح. (1421). المستطرف فى کل فن مستظرف، مراجعة و تعلیق محمّد سعید، دارالفکر للطباعة و النشر و التوزیع.
2- ابن الجوزى، ابوالفرج عبدالرحمان بن على بن محمّد. (1412). المنتظم فى تاریخ الملوک و الامم، دراسة و تحقیق محمّد عب القادر عطا و مصطفى عبدالقادر عطا، راجعه و صححه نعیم زرزور، بیروت: دار الکتب العلمیة.
3- ابن حمدون، محمّد بن الحسن بن محمّد بن علی. (1996). التذکرة الحمدونیة، تحقیق احسان عباس و بکر عباس، بیروت: دارالصادر.
4- ابن طقطقی، محمّد بن علی بن طباطبا. (1894). الفخری فی آداب السلطانیة و الدول الاسلامیة، و قد ثنی بتصحیحه بعد العالم العلامة الغریفزولدی أهاوردت هرتویغ درنبرغ، شالون علی نهرسون، مطبع مرسو.
5- ابن عبد ربه، شهابالدین أحمد. (1999). العقد الفرید، بیروت: دار و مکتبة الهلال للطباعة و النشر.
6- ابن قتیبه الدینوری، ابومحمّد عبدالله بن مسلم. (بیتا). عیون الاخبار، بیروت: دار الکتب العلمیة.
7- ابن مسکویه، ابوعلى احمد بن محمّد. (بىتا). الحکمة الخالدة، تحقیق عبدالرحمان بدوى، بیروت: دارالأندلس.
8- ابن منقذ، أسامة. (1354). لباب الآداب، تحقیق أحمد محمد شاکر القاهرة: مکتبة لویس سرکیس.
9- الآبى، أبوسعد، منصور بن الحسین. (1990). نثر الدر، تحقیق منیر محمّد المدنى، مراجعة دکتور حسین نصار، ج 7، الهیئة المصریة العامة للکتاب.
10- بیهقی، ابراهیم بن محمّد. (1390). المحاسن و المساوی، بیروت: دار الصادر.
11- ثعالبی ابومنصور. (بىتا)، الاعجاز و الایجاز، بغداد: مکتبة دار البیان.
12- جاحظ، ابوعثمان عمروبن بحر. (بىتا). المحاسن و الأضداد، دار مکتبة العرفان.
13- دهخدا، علی اکبر. (1352). امثال وحکم، تهران: امیرکبیر.
14- الراغب الاصبهانى. (1420). ابوالقاسم حسین بن محمّد، محاضرات الأدباء و محاورات الشعراء و البلغاء، حققه و ضبط نصوصه و علق حواشیه عمر الطباع، بیروت، شرکة دار الارقم.
15- الزمخشرى، ابوالقاسم محمود بن عمر. (1412). ربیع الأبرار و نصوص الأخبار، بیروت: مؤسسة الاعلمی للمطبوعات.
16- سبزیان‌پور، وحید. (1384الف). «مقایسه حکمت در شاهنامه و متون عربى قرن سوم تا پنجم»، مجله انجمن ایرانى زبان و ادبیات عربى، شماره 1، بهار 84، 127 تا 128.
17- ------------. (1384ب). «جستاری در کشف ریشههای ایرانی مفاهیم مشترک حکمی متنبی و فردوسی»، مجله فرهنگ، ویژه ادبیات، 95 تا 123.
18- -----------. (1385). «تأثیر ترجمه عربى کلیله و دمنه بر ادب عربی» معارف، دوره بیست و دوم، شماره پیاپى 64 و 65، ص 85 تا 114.
19- -----------. (1387الف). «مضامین شعر و ادب عربی در دیوان ایرج میرزا»، فصلنامه علمی و پژوهشی کاوشنامه، سال نهم، شماره 17، 154- 208.
20- -----------. (1387ب). «تأثیر کلام على (ع) در ادب الصغیر»، مجله مقالات و بررسىها، دانشکده الهیات دانشگاه تهران، دفتر 88، 53-71.
21- ----------. (1388الف). «تأثیر پندهای انوشروان و بزرگمهر بر گلستان سعدی»، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تربیت معلم، سال 17، شماره 64، صص 91-124.
22- ----------. (1388ب). «تأثیر نهج البلاغه در گلستان سعدی»، فصلنامه علوم اسلامی، دانشگاه پیام نور، سال اول، شماره صفر، صص 105-126.
23- ----------. (1389الف). «نقبی به روشنایی در جستجوی امثال ایرانی در نظم عربی»، مجله علمی و پژوهشی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهید باهنر کرمان، دوره جدید، سال اول، شماره 2، بهار 1389، ص 69-96.
24- ----------. (1389ب). «بازتاب عدالت ایرانیان در منابع عربی»، فصلنامه علمی پژوهشی لسان مبین، (پژوهش ادب عربی)، دانشگاه بینالمللی امام خمینی قزوین، سال دوم، دوره جدید، شماره 1، ص 127-155.
25- ----------. (1389ج). «کاوشی در جستجوی رشتههای طلایی از ایران باستان تا نیما»، مجموعه مقالات همایش کشوری افسانه، نقد و تحلیل شعر معاصر ایران از نیما تا امروز، اراک 29-28 مهر 1389، به کوشش علی اکبر کمالی نهاد، ص 384-359.
26- --------. (1390). «مقایسه حکمت‌های بزرگمهر در شاهنامه و منابع عربی»؛ کاخ بیگزند، مجموعه مقالات همایش بینالمللی بزرگداشت حکیم ابوالقاسم فردوسی در هزاره دوم، (3 لغایت 5 دیماه)، تدوین و تنظیم، مریم خلیلی جهانتیغ، 1695-1717.
27- ---------، و زهره باقری. (1389). «همت و کار مضاعف در شعر پروین اعتصامی»، کتاب ماه، ادبیات، سال چهارم، شماره 47، پیاپی 161، اسفند 1389، ص 13-21.
28- الطرطوشى، محمّد بن الولید. (1990). سراجالملوک، تحقیق جعفر البیاتى، ریاض: الریس للکتب و النشر.
29- عنصرالمعالى، کیکاووس بن اسکندر. (1366). قابوسنامه، به اهتمام غلامحسین یوسفى، تهران: علمى فرهنگى.
30- عوفی، سدیدالدین محمّد. (1384). جوامع الحکایات و لوامع الروایات، به کوشش جعفر شعار، تهران: علمی و فرهنگی.
31- الغزالى، ابوحامد. (1968). التبر المسبوک فى نصیحه الملوک، مکتبة الکلیات الازهریة.
32- غزالی، امام محمد. (1389). نصیحه الملوک، مصحح عزیزالله علیزاده، تهران: فردوس.
33- القیروانی، أبواسحاق بن علی الحصری. (1372). زهر الآداب و ثمر الآداب، مفصل و مضبوط و مشروح بقلم الدکتور زکی مبارک، الطبعة الثانیة، المصر: مطبعة السعادة.
34- الماوردى، أبوالحسن بن محمّد بن حبیب البصرى. (1407 هـ). أدب الدنیا و الدین، بیروت: دارالکتب العلمیة.
35- المرزبانی، ابوعبیدالله محمّد بن عمران. (1964). نور القبس المختصر من المقتبس، عنی بتحقیقه رودلف زولهایم، دار النشر فرانتس شتاینر.
36- مستوفى، حمدالله. (1339). تاریخ گزیده، به اهتمام عبدالحسین نوایى، تهران: امیرکبیر.
37- المیدانی، أبوالفضل. (2003). مجمعالأمثال، تحقیق و شرح و فهرسة الدکتور قصی الحسین، بیروت: منشورات دار و مکتبة الهلال.
38- نفیسی، سعید. (1310). «ده پند انوشروان»، مجله ارمغان، سال دوازدهم، شماره نهم، ص 623 – 626.
39- وراوینى، سعدالدین. (1363). مرزباننامه، به کوشش خلیل خطیب رهبر، تهران: خرّمی.
40- الوطواط، الامام العلامة أبواسحاق برهانالدین الکتبى المعروف بالوطواط. (بیتا). غرر الخصائص الواضحة و النقائص الفاضحة، بیروت: دارالصعب.
41- وفایی، عباسعلی و رقیه کاردل ایلواری. (1390). «اشتراکات آموزه‌های اخلاقی بوستان سعدی و دیوان امام علی (علیهالسّلام)»، فصلنامه پژوهشنامه ادبیات تعلیمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد دهاقان، سال سوم، شمارة دهم، 28- 1.
42- الیوسى، الحسن. (1402). المحاضرات فى اللغة و الأدب، تحقیق و شرح محمّد حجى و أحمد شرقاوى، بیروت، دارالغرب الاسلامی.
_||_