بررسی هرمنوتیکی - فرمالیستی شعر “شار» سواره ایلخانی‌زاده
محورهای موضوعی : کردی
1 - دانش آموختۀ کارشناسی ارشد رشتۀ زبان و ادبیات فارسی، پژوهشگر آزاد
کلید واژه: فرمالیسم, هرمنوتیک, عاطفه شخصی, عاطفه اجتماعی, عاطفه جهانی, قاعدهافزایی, قاعدهکاهی,
چکیده مقاله :
سواره ایلخانی‌زاده (۱۳۱۶ – ۱۳۵۴ ش. ۱۹۳۷ - ۱۹۷۵ م) بنیانگذار شعر مدرن کردی ایران، جامع الاطرافی است که در انواع ادبی (شعر، نثر، داستان و ...) دارای آثاری با کمترین ردّپا در تاریخ ادبیات ایران است. این پژوهش نقد فرمالیستی شعر “شار» از دیوان «خەوەبەردینە» اوست. با توجه به نگاه صرفاً محتوانگر سایر پژوهشها، نگارنده براساس اصول فرم و با بهرهگیری از مبانی نقد هرمنوتیک به نقد فرمالیستی[2] - هرمنوتیکی اثر پرداخته‌است.
با اذعان به اهمّیت چگونه گفتن در نگاه فرمالیستی، می‌توان گفت که بر اساس فرم و بُرونه زبان، زاده‌ای از قاعدهافزایی و توازن، و طبق درونه و بافت هنری زبان و اصل تعادل زایشی از قاعدهکاهی[5]، آشنایی‌زداییِ[6] ابهام‌محور، فراهنجاری و برجسته‌سازیِلفظی، معنایی و سبکی قابل تشخیص است.
از نگاه نگارنده، آفرینش‌های تاریخی، فلسفی، سیاسی و جامعه‌شناختیِ شگرفی در مکاتب ادبی و فکری همچون رمانتیسم محض، رمانتیسم اجتماعی، راسیونالی، سمبولیسم، ایده‌آلیسم، مدرنیسمو پست مدرنیسم در نهایت ایجاز و ابهام، در دریای زایای شعرِ “شار» - که منتقدین آن را اوج رمانتیسم کردی برشمردهاند- صورت گرفتهاست.
افق عاطفی شعر با رویکرد به سه ساحت عاطفه شخصی، اجتماعی و جهانی قابل تبیین است؛ عاطفه شخصی در پیوند با بعد رمانتیستی اثر، عاطفه اجتماعی در ابراز انزجار شاعر از دنیای آکنده از تزویر و نگاه جامعه‌شناختی او - که تمهیدی است برای ورود به ساحت سوم- و عاطفه جهانی که در بودن و زیستن او در بستری نامتناسب با اکنون جامعه‌اش، هویداست. در این ساحت چکیده معنی و بافت فلسفی سخن از دریچه ایده‌آلیسم، اومانیسم[20] و سیاست قابل بررسی است.
Siwareh Ilkhani-Zadeh (1937–1975), widely recognized as the founder of modern Kurdish poetry in Iran, was a versatile literary figure. Despite his extensive output, his footprint in the historiography of Iranian literature remains scarcely discernible. This study presents a formalist analysis of his poem Shaar from the collection Xewaberdine. Unlike previous research, which focused predominantly on content, this analysis integrates formalist principles with hermeneutic interpretation, offering a combined hermeneutic–formalist reading.
From a formalist perspective—where the manner of expression is emphasized—the poem, in its external linguistic structure, emerges through norm-enhancing (rule-building) and Paralleling; in its internal artistic fabric, it manifests through norm-reducing (rule-breaking), ambiguity-centered defamiliarization, transnormative/ Paranormal strategies, and linguistic, semantic, and stylistic foregrounding.
Shaar, which critics consider the epitome of Romanticism in Kurdish poetry, conveys profound historical, philosophical, political, and sociological insights, engaging with literary and intellectual currents such as Pure Romanticism, Social Romanticism, Rationalism, Symbolism, Idealism, Modernism, and Post-modernism. These influences converge within the poem’s fertile expanse, expressed through concision and ambiguity.
The poem’s emotive dimension can be examined across three interrelated spheres: personal, reflecting its Romantic essence; social, expressing the poet’s disgust at a world steeped in hypocrisy and his sociological vision; and universal, evident in his existential estrangement within a society incompatible with his temporal context. Within this universal sphere, the philosophical and conceptual fabric of the poem may be analyzed through Idealism, Humanism, and Politics
1. احمدی، بابک: ساختار و تأویل متن، نشر مرکز، تهران،1382.
2. پورنامداریان، تقی: رمز و داستان‌های رمزی در ادب فارسی، انتشارات علمی و فرهنگی، تهران، 1375.
3. خلف تبریزی، محمد حسین بن، برهان قاطع، انتشارات امیرکبیر، 1362.
4. داد، سیما: فرهنگ اصطلاحات ادبی، چ دوم، مروارید، 1383.
5. رامپوری، غیاث‌الدین: غیاث اللّغات، امیرکبیر، تهران، 1363.
6. سارتر، ژان پل: ادبیات چیست، ترجمه ابوالحسن نجفی و مصطفی رحیمی، چ پنجم، کتاب زمان، 1355.
7. سپهری، سهراب: هشت کتاب، صدای پای آب، انتشارات طهوری، تهران، 1374.
8. شفیعی کدکنی، محمدرضا: موسیقی شعر، نشر آگاه، تهران، 1371.
9. --- زندگی و شعر، مجتبی بشردوست، نشر ثالث، 1379.
10. شمیسا، سیروس: نقد ادبی، انتشارات میترا، تهران، 1386.
11. صفوی، کورش: از زبان‌شناسی به ادبیات (شعر)، انتشارات سوره مهر، تهران، 1383.
12. --- از زبان‌شناسی به ادبیات (نظم)، انتشارات سوره مهر، تهران، 1383.
13. --- درآمدی بر معنی‌شناسی، سوره مهر (حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی) ،1383.
14. علوی‌مقدم، مهیار: نظریه‌های نقد ادبی معاصر، انتشارات سمت، تهران، 1381.
15. میرصادقی، میمنت: واژه‌نامه‌ی هنر شاعری، کتاب مهناز، چاپ دوم، تهران، 1376.
16. یاحقی، محمدجعفر: فرهنگ اساطیر، انتشارات سروش، 1375.
17. فصل‌نامه فرهنگی ادبی، اجتماعی «زریبار» سال نهم، شماره 58 و 59 پاییز و زمستان.
منابع کردی
1. ئیلخانی‌زاده، سواره: تاپۆ و بوومه¬لێڵ، نشر پانیز، تهران، 1379.
2. --- خه¬وەبه¬ردینه، سه¬لاحه‌دینی ئه¬ییووبی، 1372.
3. --- زه¬مزه¬مه¬ی زوڵاڵ، دەزگای ئاراس، 2007.
4. به¬هره¬وه¬ر، محه¬مه¬د: سواره و په¬خشانی کوردی، دەزگای سه‌رده‌م، سلیمانی، 2005.
5. خاڵ، شیخ محه‌مه‌د: فه¬رهه¬نگی خاڵ، محمدی سقز، 1366.
6. شه‌رەفکه‌ندی، عه‌بدوڕەحمان (هه‌ژار): هه¬نبانه‌بۆرینه، سروش، تهران، 1368.
7. محه¬مه¬د مه¬حموود، شنۆ: ڕۆڵی سواره¬ی ئیلخانی‌زاده له نوێگه‌ریی شیعری کوردیدا، زانکۆی کۆیه، 2006.
8. موکریانی، گیو: فه¬رهه¬نگی کوردستان، ئاراس، 1999.