مدیریت هوشمند شهری در بازآفرینی بافت‌های تاریخی با رویکرد مشارکت اجتماعی (مطالعه موردی: منطقه 12 تهران)

محورهای موضوعی : معماری و شهرسازی و سکونتگاههای انسانی

سمیه احمدپور ^{1 *} , سیدعلی نوری ² , محمدرضا فرزاد بهتاش ³ , علیرصا استعلاجی ⁴

1 - دانشجوی دکتری، گروه معماری و شهرسازی، واحد تهران شمال، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
2 - استادیار گروه معماری و شهرسازی، واحد تهران شمال، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
3 - استادیار گروه گروه معماری و شهرسازی، واحد تهران شمال، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
4 - استاد گروه جغرافیا، واحد یادگار امام خمینی (ره) شهر ری، دانشگاه آزاد اسلامی، شهر ری، ایران

تاریخ دریافت : 1401/09/26 تاریخ پذیرش : 1401/11/18 تاریخ انتشار : 1403/09/01

کلید واژه: شهر هوشمند, مدیریت هوشمند شهری, بافت تاریخی, بازآفرینی شهری, مشارکت اجتماعی, منطقه 12 تهران ,

چکیده مقاله :

مقدمه: مشارکت همیشه از دغدغه‌های مهم برنامه‌ریزان و مدیران شهری بوده است. با پیشرفت تکنولوژی ارتباطات و اطلاعات و ظهور مدیریت هوشمند شهری، مشارکت معنی و مفهوم تازه‌ای پیدا کرده است.

هدف: هدف این پژوهش، تحلیل نقش مدیریت هوشمند در ارتقای مشارکت اجتماعی شهروندان به منظور بازآفرینی بافت تاریخی منطقه 12 تهران است.

روش‌شناسی تحقیق: این پژوهش از نوع کاربردی و روش آن به صورت توصیفی- تحلیلی است. جامعه آماری، کارشناسان فعال در حوزه بازآفرینی شهری محدوده مورد مطالعه و واحدهای تابعه آن بوده‌اند. حجم نمونه با استفاده از روش اشباع نظری تعیین گردیده است. در این روش 31 نفر کارشناس به عنوان نمونه مورد مطالعه تعیین گردیده است. روش نمونه‌گیری به صورت تکنیک گلوله برفی بوده است. روش جمع­آوری داده و اطلاعات به صورت مرور اسنادی، پرسشنامه، مصاحبه نیمه ساختاریافته با برخی از افراد نمونه بوده است. تجزیه و تحلیل داده­ها با استفاده از جداول فراوانی، تحلیل عاملی اکتشافی و تأییدی بوده است.

قلمرو جغرافیایی پژوهش:  محدوده جغرافیایی پژوهش، منطقه 12 کلان‌شهر تهران بوده است.

یافته­ ها: یافته‌های پژوهش گویای آن است که مدیریت هوشمند با مؤلفه‌های اشتراک‌گذاری اطلاعات، فراهم ساختن بسترهای مشارکت و همکاری، هماهنگی داخلی، حکمرانی مبتنی بر فناوری اطلاعات و ارتباطات و راهبردهای پشتیبان تصمیم‌گیری می‌تواند راه‌حل‌های نوآورانه در ارتقاء مشارکت و بازآفرینی شهری در اختیار مدیران شهری قرار دهد. ضرایب عامل‌های پنجگانه که بیشتر از 05/0 به دست آمد، گویای آن است که سازه‌ی حکمرانی هوشمند منجر به مدل‌سازی خط مشی حاکمیت شهری به منظور بازآفرینی شهری شده و فرآیندهای سازمانی و روابط بین شهروندان با مدیران شهری را تسهیل می‌کند. بیش از 85 درصد افراد مطالعه شده با سازه مورد نظر موافق هستند.

 نتایج:  نتایج حاصل حاکی از آن است که حکمرانی هوشمند باعث مدل‌سازی خط‌مشی حاکمیت شهری شده و در نتیجه به همکاری و مشارکت اعضای گروه‌های درگیر در بازآفرینی شهری کمک می‌کند و در نتیجه تعامل بین مدیریت شهری با مردم به صورت آنلاین افزایش پیدا می‌کند. 

چکیده انگلیسی:

Introduction: Participation has always been one of the important concerns of urban planners and managers. With the advancement of communication and information technology and the emergence of smart urban management, participation has gained a new meaning and concept.

Research Aim: The purpose of the research is to analyze the role of smart management in promoting the social participation of citizens in order to recreate the historical context in the 12th district of Tehran.

Methodology: This research is of applied type and its method is descriptive-analytical. The statistical population were active experts in the field of urban regeneration of the studied area and its subordinate units. The sample volume is determined using the theoretical saturation method. In this method, 31 experts have been selected as the study sample. The sampling method was snowball technique. The method of collecting data and information was in the form of document review, questionnaire, semi-structured interview with some sample people. Data analysis using frequency tables was exploratory and confirmatory factor analysis.

Studied Area: The geographical scope of the research was district 12 of Tehran metropolis

Results: Findings: The findings of the research show that smart management with the components of information sharing, providing platforms for participation and cooperation, internal coordination, governance based on information and communication technology and decision-making support strategies can provide urban managers with innovative solutions to promote participation and urban regeneration. to give The coefficients of the five factors, which were more than 0.05, indicate that the structure of smart governance has led to the modeling of the urban governance policy for the purpose of urban regeneration and facilitates organizational processes and relations between citizens and urban managers. More than 85% of the studied people agree with the desired structure

Conclusion: The results indicate that smart governance has caused the modeling of the urban governance policy and thus helps the cooperation and participation of the members of the groups involved in urban regeneration and as a result the interaction between the urban management and the people online increases.

منابع و مأخذ:

ابراهیم‌نژاد، محمدرضا؛ علیرضا شیخ‌الاسلامی و عباس ملک حسینی. (۱۴۰۰). الگوی ارزیابی پروژه‌های محرک توسعه در بازآفرینی بافت فرسوده شهری. تحقیقات جغرافیایی، 36 (3)، 261-253. http://georesearch.ir/article-1-1053-fa.html
ابوذری، پانته‌آ و یوسفعلی زیاری. (1398). تبیین اثرات سیاست‌های بهسازی و نوسازی بافت‌های فرسوده شهری (مورد پژوهی: منطقه 12 شهرداری تهران). نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی، 11 (14)، 510-491. 20.1001.1.66972251.1398.11.4.26.7dor:
ازوجی،سعید؛ بزرگمهر،کیا،؛ حقزاد،آمنه و ابراهیمی، لیلا. (1403)، تحلیل ساختاری شاخص¬های رشد هوشمند جهت شناسایی محرک¬های کلیدی با رویکرد آینده نگاری (مطالعه موردی: شهر ساری). مطالعات برنامه‌ریزی سکونتگاه‌های انسانی، 19(1)،106-93
dor: 20.1001.1.25385968.1403.19.1.8.2
اکبری، نیوشا؛ عندلیب، علیرضا؛ طغیانی، شیرین و محمدی، محمود. (1398). شناسایی موانع تحقق اهداف بازآفرینی در برنامه ریزی قوانین بافت فرسوده. نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، 21(61)، ۴۶۴-۴۴۷. 10.52547/jgs.21.61.447doi:
امین‌نژاد، کاوه؛ غفاری‌گیلانده، عطا؛ یزدانی، محمدحسن و علیرضا محمدی. (1399). تحلیل بسترها و موانع تحقق حکمروایی هوشمند (مطالعه موردی: شهر سنندج). مطالعات برنامه‌ریزی سکونتگاه‌های انسانی، 15 (3)، 856-841.
dor: 20.1001.1.25385968.1399.15.3.11.1
آهنگری، نوید. (1398). تبیین پیامدهای تراکم کارکردهای فراشهری بر کیفیت محیط محله‌های شهری (موردمطالعه، منطقه 12 شهر تهران). تهران: رساله دکتری، دانشکده جغرافیا، گروه جغرافیای انسانی، دانشگاه خوارزمی.
برنا، میلاد. (1392). حکمرانی هوشمند و نقش آن در تحقق شهرهای هوشمند. همایش ملی شهر هوشمند، مؤسسه آموزش عالی سپهر.
حسینی، سیداحمد؛ لعلی نیت، ایلیا و حیدری نیا، سعید . (1398). تبیین الگوی مدیریت هوشمند شهری، راهکاری نوین برای بهبود حکمرانی شهری. پژوهش¬های جغرافیای برنامه‌ ریزی شهری، 7(4)، 762-734.
حشمتی جدید، مهدی و مسعود حقیقت. (1399). ارزیابی امنیت فضاهای شهری با تأکید بر اصل دسترسی پذیری و معابر شهری (مطالعه موردی: منطقه 12 تهران). نشریه علمی مدیریت و پژوهش‌های دفاعی 19 (89): 129-154.
جمشیدزهی، محمد اکرم؛ کریمیان بستانی، مریم و حافظ رضازاده، معصومه. (1401). تحلیل شاخص¬های شهر هوشمند در شهر زاهدان. مطالعات برنامه‌ریزی سکونتگاه‌های انسانی، 17(2)،546-535. dor: 20.1001.1.25385968.1401.17.2.8
روستایی، شهریور؛ پورمحمدی، محمدرضا و قنبری، حکیمه. (1397). تئوری شهر هوشمند و ارزیابی مؤلفه‌های زیرساختی آن در مدیریت شهری (مورد شناسی: شهرداری تبریز). جغرافیا و آمایش شهری-منطقه‌ای، (26)، 216-197.
dor: 10.22111/GAIJ.2018.3634
زیاری، کرامت‌الله؛ بیک‌محمدی، حسن و رضایی‌کوچی، محمود . (1398). بررسی نقش مشارکت شهروندان در افزایش موفقیت مدیریت شهری (مورد: کلانشهر شیراز). پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، 10(38)، 62-51.
dor: 20.1001.1.22285229.1398.10.38.5.
سجادزاده، حسن؛ دالوند، رضوان و حمیدی نیا، مریم. (1395). نقش بازآفرینی با رویکرد محرک توسعه در محلات سنتی (نمونه موردی: محله حاجی شهر همدان). هفت شهر، 8(31)، 76-54.
سجادی، ژیلا؛ پورموسوی، سید موسی و اسکندپور، مجید. (1390). بهسازی و نوسازی بافت‌های فرسوده شهری با تأکید بر مشارکت مردمی (مطالعه موردی: محله دولاب تهران). آمایش محیط، 14، 143-143.
سرائی، محمدحسین؛ سجادی، ژیلا؛ علیان، مهدی و لشگری، احسان. (1394). بازخوانی نقش و عملکرد مدیریت شهری در تحقق محله تاریخی پایدار (مورد پژوهی: بافت تاریخی شهر یزد). جغرافیا و توسعه، ۴۱، 105-130. doi: 10.22111/GDIJ.2015.2231
شفیعی ثابت، ناصرو ابراهیمی پور، فائزه. (1402). سرمایه های اجتماعی و مشارکت روستاییان در تحولات فضایی سکونتگاه های روستایی با نقش میانجی اثرات ادراک شده از طرح¬ها و برنامه¬ها (مطالعه موردی: بخش اسفندقه،شهرستان جیرفت). مطالعات برنامه‌ریزی سکونتگاه‌های انسانی، 18(2)، 162-149. 20.1001.1.25385968.1402.18.2.18.7 dor:
شیعه، اسماعیل؛ حبیبی، کیومرث و مهران احسانی. (1398). نقش مدیریت هوشمند در برنامه‌ریزى کالبدى شهر براى کاهش آثار زمین لرزه. هویت شهر، 13(38) 50-37. https://sanad.iau.ir/Journal/hoviatshahr/Article/794053
صابری‌فر، رستم. (1399). تعیین و تشخیص عوامل مؤثر در طراحی سازمان هوشمند برای مدیریت شهری (مطالعه موردی: شهرداری مشهد). پژوهش‌های جغرافیای برنامه‌ریزی شهری، 8 (2)، 445-467. 10.22059/JURBANGEO.2020.299143.1245doi:
ضرابی، المیرا و فرید طهرانی، سایه . (1388). رويکرد مشارکت جويانه در نوسازي و بهسازي بافت¬هاي فرسوده شهري. آرمان شهر، 2(2)، 46-39.
ضمانتی، اعظم و مهدوی، افسون. (1395). باززنده سازي هويت شهري دربافت فرسوده محله ارگ کرمان بارويکرد مشارکتي. همايش ملي فرهنگ گردشگري و هويت شهري، نوع همایش سازمان ها و مراکز غیردولتی، حامی: مهراندیشان ارفع، دانشگاه کرمان.
عزیزی، محمد؛ بهرا، مهدی و بهرا، بهاره. (1397). نقش پروژه¬های محرک توسعه در بازآفرینی بافت مرکزی شهرها (نمونه مطالعاتی، بافت تاریخی شهر یزد). نشریه هنرهای زیبا- معماری و شهرسازی، 22(4)، 16-5. 10.22059/JFAUP.2018.227156.671653doi:
فدایی، علیرضا؛ گرجی، محمدباقر و سمیعی، روح‌الله. (1400). شناسایی مؤلفه‌های توسعه پایدار هوشمند در حوزه مدیریت شهری با رویکرد کارآفرینی. مطالعات کارآفرینی و توسعه پایدار کشاورزی، 8 (3)، 34-19. 10.22069/JEAD.2021.19229.1498doi:
مرکز آمار ایران. (1395). سرشماری عمومی نفوس و مسکن. گزیده‌ای از آمار جمعیت منطقه 12 تهران.
نجاری، رضا؛ آذر، عادل و جلیلیان، حمیدرضا . (1393). ارائه مدل سازمان هوشمند؛ مورد مطالعه: شرکت¬های تولیدی. مطالعات رفتار سازمانی، 4(1)، 24-1.
واحدی، شهرام. (1394). بررسی پایایی، روایی و تحلیل عاملی تأییدی پرسشنامه جدایی روان‌شناختی در بین دانشجویان. اندازه‌گیری تربیتی، 5(20)، 187-157. doi.org/10.22054/jem.2015.1987
هاشمی، سیدعلی؛ راه‌‌نجات، میترا؛ شریف‌زاده، فتاح و سعدی، محمدرضا. (1399). نسبت سنجی حکمروایی خوب و شهر هوشمند (مطالعه موردی: شهر تهران). راهبرد اجتماعی-فرهنگی، 9(34)، 90-67. 20.1001.1.22517081.1399.9.1.3.6dor:
هایل مقدم، کیان و نوری¬کرمانی، علی. (1397). بررسی نقش مدیریت شهری در هوشمندسازی شهر (مورد مطالعه: منطقه 5 شهرداری تهران). علوم جغرافیایی، (28)، 287-267. https://sanad.iau.ir/fa/Article/919258
یزدانی، سعید؛ فتاحی¬زاده، فهیمه؛ شیخ الاسلامی، علیرضا و گیتی، اعتماد. (۱۴۰۰). بازآفرینی شهری پایدار در بافت‌های تاریخی با رویکرد یکپارچه (مطالعه موردی: محله دروازه ری و محدوده بازار قم). تحقیقات جغرافیایی، 36 (4)، ۴۴۶-۴۳۷.
http://georesearch.ir/article-۱-۱۱۸۱-fa.html
Adamczewski, P. (2016). ICT solutions in intelligent organizations as challenges in a knowledge economy. Management, 20.2 198-209. doi:10.1515/manment-2015-0060.
Alpopi, C., & Manole, C. (2013). Integrated Urban Regeneration-Solution for cities Revitalize. Procedia economics and finance, 6 178-185. doi:10.1016/S2212-5671(13)00130-5
Angelidou, M., Karachaliou, E., Angelidou, T., & Stylianidis, E. (2017). Cultural Heritage in Smart City Environments. 26th International CIPA Symposium 28 August–01.
Aoun, C. (2013). the smart city cornerstone: urban efficiency. schnider electric.
Cantuarias-Villessuzanne, C., Weigel, R., & Blain, J. (2021). Clustering of European smart cities to understand the cities’ sustainability strategies. 13.2‏. Sustainability, 13(2), 513- 535.
Colin, H., & Ian Abbott, D (2011). A THEORY OF SMART CITIES, . oceedings of the 55th Annual Meeting of the ISSS -Hull, UK, Proceedings of the 55th Annual Meeting of the ISSS.
doi.org/10.3390/su13020513
Gibson, M., & Arzu, K. (2001). Sustainable Regeneration- Challenge andResponse. Istanbul, Turkey: Paper presented to the Rendez-vous Istanbul: 1.International Urban Design Meeting, Mimar Sinan University.
Hajduk, S. (2016). The Concept of a Smart City in Urban Management. Business. Management and Education, 14(1), 34-49. doi:10.3846/bme.2016.319
Husár, M., Ondrejicka, V., & Varis, S.C (2017). Smart Cities and the Idea of Smartness in urban development: A critical review. IOP Conference Series: Materials Science and Engineering (245).
Korkmaz, C., & Balaban, O. (2020). Sustainability of urban regeneration in Turkey: Assessing the performance of the North Ankara Urban Regeneration Project. Habitat International, 95, 102081. doi:10.1016/j.habitatint.2019.102081
Koukopoulos, Z., Koukopoulos, D., & Jung, J. (2018). Real-time Crowd Management for Cultural Heritage Events: A Case Study on Carnival Parades. 1 Jan. 2018, 275 – 287. doi:10.3233/AIS-180485
Kourtit, K. (2019). Cultural heritage, smart cities and digital data analytics. Eastern Journal of European Studies, 10(1), 151-159. https://ideas.repec.org/a/jes/journl/y2019v10p151-159.html
Maedche, A., & Weiß, P. (2002). Towards ontology-based smart organizations‏. Working Conference on Virtual Enterprises. Springer, Boston, MA.
Taraglio, S., Chiesa, S., La Porta, L., Pollino, M., Verdecchia, M., Tomassetti, B., Colaiuda, V., & Lombardi, A. (2019). Decision Support System for smart urban management: resilience against natural phenomena and aerial environmental assessment. International Journal of Sustainable Energy Planning and Management, Vol. 24 135-146. doi:10.5278/ijsepm.3338
Weisi, FU, and Peng Ping. (2014). A discussion on smart city management based on meta synthesis method. Managment science and engineering, 8 (1), 68-72.
doi.org/10.3968/j.mse.1913035X20140801.4404