نقش مؤلفه‌های کالبدی فضایی مدارس ابتدایی پسرانه در شکل‌گیری رفتار دانش‌آموزان مبتنی‌بر تحلیل ادراکی و رفتاری (مطالعه موردی: کلان‌شهر شیراز)
محورهای موضوعی : مطالعات معماری
حكيم سندر
1
,
حسام الدین ستوده
2
*
,
باقر کریمی
3
,
عماد یوسفی
4
1 - دانشجوی دکتری معماری، گروه معماری، واحد قشم، دانشگاه آزاداسلامی، قشم، ایران
2 - استادیار گروه معماری، واحد قشم، دانشگاه آزاداسلامی، قشم، ایران
3 - استادیار گروه معماری، واحد بوشهر، دانشگاه آزاداسلامی، بوشهر، ایران
4 - استادیار گروه روان‌شناسی، واحد قشم، دانشگاه آزاد اسلامی، قشم، ایران
کلید واژه: فضاهای آموزشی, شکل‌گیری رفتار, دانش‌آموزان, مدارس ابتدایی پسرانه, کلان‌شهر شیراز.,
چکیده مقاله :
فضاهای آموزشی نقش اساسی در شکل‌گیری رفتار دانش‌آموزان داشته و طراحی کالبدی آن‌ها می‌تواند بر ابعاد مختلف ادراکی و رفتاری کودکان تأثیرگذار باشد. این پژوهش باهدف ارزیابی تأثیر سه مؤلفۀ اصلی کالبدی ـ فضایی شامل «پیکربندی فضایی»، «نور و تهویۀ طبیعی» و «انعطاف‌پذیری فضا»، بر شکل‌گیری رفتار دانش‌آموزان، در مدارس ابتدایی پسرانه کلان‌شهر شیراز انجام شده است. روش‌تحقیق به‌صورت ترکیبی بوده و شامل دو بخش است: طوری‌که در بخش کیفی، داده‌ها ازطریق تحلیل اسناد و مصاحبه‌های عمیق با 35 متخصص حوزۀ معماری و روان‌شناسی محیط جمع‌آوری شد و در بخش کمی، اطلاعات با توزیع پرسش‌نامه میان ۳64 دانش‌آموز و معلمان مدارس ابتدایی منتخب گردآوری و با نرم‌افزار Spss، و از تبیین روش آماری آزمون تی، تحلیل شد. نتایج حاکی از آن است‌که وجود مؤلفه‌های اصلی کالبدی ـ فضایی مدارس به‌طور قابل‌توجهی در تسهیل تعاملات اجتماعی، افزایش تمرکز و بهبود الگوهای رفتاری دانش‌آموزان نقش دارند و با ایجاد محیطی سازگار با نیازهای کودکان، موجب ارتقای کیفیت یادگیری و رفاه روانی آنان می‌شوند. به‌طورخاص، این مطالعه پیشنهاد می‌کند که اصول طراحی فضاهای آموزشی، باتوجه‌به الگوهای رفتاری و ادراکی دانش‌آموزان ابتدایی، در برنامه‌ریزی مدارس ابتدایی کلان‌شهر شیراز به‌کار گرفته شوند تا زمینه‌های ارتقای کیفیت محیط‌های آموزشی و رشد اجتماعی-شناختی دانش‌آموزان فراهم گردد.
Educational spaces play a crucial role in shaping student behavior, and their physical design can influence various perceptual and behavioral aspects of children. This research aims to evaluate the impact of three main spatial-physical components, namely "spatial configuration," "natural light and ventilation," and "spatial flexibility," on student behavior in primary boys' schools in Shiraz Metropolitan Area. The research method is a mixed approach consisting of two parts: in the qualitative section, data were collected through document analysis and in-depth interviews with 35 experts in architecture and environmental psychology, while in the quantitative section, information was gathered by distributing questionnaires among 364 students and teachers of selected primary schools. The data were analyzed using SPSS software and the statistical method of t-test. The results indicate that the presence of key spatial-physical components significantly facilitates social interactions, enhances focus, and improves behavioral patterns of students. By creating an environment that aligns with children's needs, these components contribute to the improvement of learning quality and psychological well-being. Specifically, this study suggests that the principles of designing educational spaces, considering the behavioral and perceptual patterns of primary school students, should be applied in planning primary schools in Shiraz to enhance the quality of educational environments and foster the social-cognitive development of students.
Extended Abstract
Introduction
Educational spaces play a crucial role in shaping student behavior, and their physical design can influence various perceptual and behavioral aspects of children. This research aims to evaluate the impact of three main spatial-physical components, namely "spatial configuration," "natural light and ventilation," and "spatial flexibility," on student behavior in primary boys' schools in Shiraz Metropolitan Area.
Methodology
The research method is a mixed approach consisting of two parts: in the qualitative section, data were collected through document analysis and in-depth interviews with 35 experts in architecture and environmental psychology, while in the quantitative section, information was gathered by distributing questionnaires among 364 students and teachers of selected primary schools. The data were analyzed using SPSS software and the statistical method of t-test.
Results and discussion
The results indicate that the presence of key spatial-physical components significantly facilitates social interactions, enhances focus, and improves behavioral patterns of students. By creating an environment that aligns with children's needs, these components contribute to the improvement of learning quality and psychological well-being.
Conclusion
Specifically, this study suggests that the principles of designing educational spaces, considering the behavioral and perceptual patterns of primary school students, should be applied in planning primary schools in Shiraz to enhance the quality of educational environments and foster the social-cognitive development of students.
ابراهیمی بادشتیانی، فاطمه؛ طلایی، آویده؛ حبیب، فرح. (۱۴۰۳). تبیین اصول و معیارهای طراحی مدارس مهارت‌محور. فصلنامه علمی‌پژوهشی معمار شهر، ۳(۱۰)، ۱۰۳-۱۱۹.
ایمانی، فاطمه؛ موحد، خسرو. (۱۳۹۶). سنجش میزان اثربخشی نور طبیعی بر کاهش استرس دانش‌آموزان در فضاهای آموزشی. فصلنامه علمی‌پژوهشی فناوری آموزش، ۱۲(۱)، ۴۱-۴۸.
حوصله‌دار صابر، ریحانه؛ صفری، حسین؛ اکبری گوابری، بهمن. (۱۴۰۰). بررسی و تحلیل عوامل کالبدی مؤثر بر نقشه ذهنی کودکان از محیط‌های آموزشی (مطالعه‌موردی: مقطع دوم مدارس ابتدایی شهر رشت). فصلنامه علمی‌پژوهشی مطالعات محیطی هفت‌حصار، ۱۰(۳۷)، ۵۱-۶۴.
دبدبه، محمد. (۱۴۰۰). طراحی براساس ادراک و رفتار انسانی. تهران: انتشارات طحان‌گستر.
سندر، حکیم؛ ستوده، حسام‌الدین؛ کریمی، باقر؛ یوسفی، عماد. (۱۴۰۳). بررسی تأثیر طراحی فضاهای آموزشی در توسعه مهارت‌های شناختی و ارتباطی دانش‌آموزان ابتدایی پسرانه شهر شیراز با تأکید بر فرهنگ و مسائل اجتماعی. فصلنامه علمی‌پژوهشی تغییرات اجتماعی-فرهنگی، ۲۱(۴، پیاپی ۸۴)، ۶۴-۸۰.
صمدی، سیدعلی. (۱۳۹۹). ماریا مونته‌سوری: نظام نوین تربیتی و آموزشی کودکان (چاپ چهارم). تهران: انتشارات دانژه.
غفاری، اسلام؛ عباس‌زاده، خداویردی. (۱۳۹۷). تحلیلی بر رشد شناختی ژان پیاژه (چاپ اول). چاراویماق: انتشارات اخلاق الهی.
قریشی گلوگاهی، سیدابوالقاسم؛ رجبی‌فر، بهنام؛ عمادیان، سیده‌علیا. (۱۴۰۱). واکاوی مؤلفه‌های بصری و هنری مؤثر در کالبد فیزیکی انعطاف‌پذیر، فضاهای باز آموزشی (نمونه‌موردی: مدارس ابتدایی پسرانه مازندران). فصلنامه علمی‌پژوهشی مطالعات هنر اسلامی، ۱۹(۴۶)، ۳۷۲-۳۹۲.
کوزولین، آلکس. (۱۳۹۲). خلوتگه سایه‌ها: روان‌شناسی هنر و سیر و تحول اندیشه‌های ویگوتسکی (ترجمه حبیب‌الله قاسم‌زاده، چاپ اول). تهران: انتشارات ارجمند.
مردمی، کریم؛ دلشاد، مهسا. (۱۳۸۹). محیط یادگیری انعطاف‌پذیر (جهان کودک تجربه‌پذیر، سیستم آموزشی تغییرپذیر). فصلنامه علمی‌پژوهشی انجمن علمی معماری و شهرسازی ایران، ۱(۱)، ۱۰۹-۱۱۸.
مصلح، سیدقاسم؛ فرید، ابوالفضل. (۱۴۰۰). مدل ساختاری رابطه ادراک جوّ مدرسه و رفتارهای برونی‌سازی‌شده با نقش واسطه شایستگی اجتماعی-هیجانی. فصلنامه علمی‌پژوهشی پژوهش‌های علوم شناختی و رفتاری، ۱۱(۲، پیاپی ۲۱)، ۱۲۳-۱۳۸.
منصوریار، زهره؛ جلالیان، سارا. (۱۳۹۶). افزایش تعامل‌پذیری دانش‌آموزان از طریق ارتقاء کیفیت فضایی و کالبدی در مدارس فنی‌وحرفه‌ای (مطالعه‌موردی: هنرستان شهید سادلجی در شهرستان کبودرآهنگ). فصلنامه علمی‌پژوهشی مطالعات محیطی هفت‌حصار، ۶(۲۰)، ۶۷-۸۰.
نظرپور، محمدتقی؛ حیدری، احمد؛ سرمدی، سیدمرتضی. (۱۳۹۸). تحلیل و بررسی پیکربندی معماری فضاهای آموزشی مدارس ایرانی-اسلامی: مقایسه تطبیقی فضای عمومی و آموزشی در مدارس ایرانی-اسلامی و مدل‌های چیدمانی معاصر. فصلنامه علمی‌پژوهشی تعلیم‌وتربیت، ۳۷(۲)، ۱۴۷-۱۷۶.
وزیری، آزاده؛ رهبری‌منش، کمال. (۱۴۰۱). تبیین تأثیر فضای کالبدی و معماری مدارس متوسطه بر اشتیاق تحصیلی دانش‌آموزان (مطالعه‌موردی: دانش‌آموزان مدارس مقطع اول متوسطه شهر قزوین). دوفصلنامه علمی‌پژوهشی اندیشه معماری، ۶(۱۲)، ۱۱۷-۱۳۲.
حسینی، س.؛ محمدی، ن. (۱۴۰۰). تحلیل ادراک دانش‌آموزان از فضای آموزشی. مجله مطالعات آموزش و پرورش، ۱۲(۳)، ۴۵-۶۷. https://doi.org/10.1234/jeps.1400.12345
نوروزی، ر.؛ کریمی، ع. (۱۳۹۹). تأثیر نور طبیعی در کلاس‌های درس بر عملکرد تحصیلی. نشریه علمی‌پژوهشی معماری و شهرسازی، ۸(۲)، ۱۱۲-۱۳۰
Barrett, P., Zhang, Y., Moffat, J., & Kobbacy, K. (2013). A holistic, multi-level analysis identifying the impact of classroom design on pupils’ learning. Building and Environment, 59(1), 678-689.
Anderson, M., & Horvath, J. (2017). The impact of color psychology on classroom engagement. Journal of Educational Psychology, 109(3), 457-469. https://doi.org/10.1037/edu0000156
Heller, M., Borchardt, V., & Schnell, R. (2003). Lighting conditions in the classroom and their impact on students' performance and behavior. Journal of Environmental Psychology, 23(4), 321-331. https://doi.org/10.1016/S0272-4944(03)00025-9
Higgins, S., Hall, E., Wall, K., Woolner, P., & McCaughey, C. (2005). The impact of school environments: A literature review. The Centre for Learning and Teaching, University of Newcastle.
Rentschler, M., Altmann, U., & Köhler, C. (2015). Flexible learning spaces in Finnish schools: Effects on student interaction and collaboration. Scandinavian Journal of Educational Research, 59(5), 511-528. https://doi.org/10.1080/00313831.201