زردشت و آموزه‌های او در نوشته‌های مکتب آذرکیوان

محورهای موضوعی : مسیحیت

فرزانه گشتاسب ¹

1 - عضو هیات علمی/ پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

تاریخ دریافت : 1398/11/15 تاریخ پذیرش : 1398/11/15 تاریخ انتشار : 1398/06/01

کلید واژه: آذرکیوان, دساتیر, زرتشتیان, حکمت الاشراق,

چکیده مقاله :

آذرکیوان و پیروانش در قرن دهم هجری، بنیان‌گذار فرقه‌ای بودند که آن‌ها را ایزدیان و یزدانیان و آبادیان و سپاسیان و هوشیان و انوشگان و آذرهوشنگیان و آذریان نیز نامیده‌اند. به دلیل توجه آذرکیوانیان به حکمت اشراق و سنت ایران باستان، آذرکیوان را عارفی زرتشتی و احیاء‌کنندۀ سنت کهن ایرانی و زبان‌های ایران باستان دانسته‌اند. هم‌چنین اکثر محققان بر این باورند که آذرکیوان یکی از موبدان زرتشتی فارس بود که به هند سفر کرده و در آن‌جا آثاری را پدید آورده است. در این مقاله به بررسی مطالبی که دربارۀ زردشت و عقاید زردشتیان در متون بازمانده از آذرکیوانیان آمده است، پرداخته می‌شود. آن‌چه که آذرکیوانیان دربارۀ زردشت و زردشتیان در کتب خود نقل کرده‌اند، از منابع اسلامی و برخی کتب فارسی زردشتی است و هیچ مطلبی را مستقیماً از متون اوستایی یا فارسی میانه نیاورده‌اند. از نوشته‌های ایشان هم چنین پیداست، با این‌که آذرکیوانیان تردیدی در نبوت زردشت نداشتند، اما خود را پیرو زردشت و آموزه‌های او نمی‌دانستند و خود را از زردشتیان رسمی جدا می‌کردند.

چکیده انگلیسی:

Āzar-kayvān and his disciplines were founder of a sect in the 10th century which was famed as “Izadiyān, Yazdāniyān, Ābādiyān, sepāsiyān, Hušiyān, Anušagān, Āzarhušangiyān and Āzariyān”. Due to the attention of Āzar-kayvān to the Philosophy of Illumination (Hekmat al-Eshraq) and the tradition of Ancient Iran, he is identified as a Zoroastrian mystic who tried to renew the old tradition and languages of ancient Iran. Moreover most of the researchers believe him as a Zoroastrian Mobads of Fars, who travelled to India and wrote some books there. In this article, it is studied the issue of Zoroaster and Zoroastrian beliefs in the Āzar-kayvāni’s writings. What the Āzar-kayvānis have written about Zoroastrian beliefs, are quoted from the Islamic and Zoroastrian Persian books and there is not any quotation from Avestan or Middle Persian writings. Besides, the Āzar-kayvānis didn’t incorporate themselves into the formal Zoroastrians, though they recognize Zoroaster as a Prophet of God.

منابع و مأخذ:

• آموزگار، ژاله و احمد تفضلی، اسطوره زندگی زردشت، تهران، چشمه، بابل، آویشن، 1372ش.


• ابوالقاسمی، محسن، دین‌ها و کیش‌های ایرانی به روایت شهرستانی، تهران، هیرمند، 1386ش.


• بهار، مهرداد، بندهش، فرنبغ دادگی، تهران، توس، 1369ش.


• بهرام بن فرهاد، شارستان چهار چمن، به کوشش سیاوخش بن اورمزدیار یزدانی ایرانی، بمبئی، 1270ق.


• پورداود، ابراهیم، «دساتیر»، فرهنگ ایران باستان، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، 1355ش.


• تقی‌زاده، سیدحسن، «صابئین»، یغما، س 12، ش 3، 1338ش.


• ثعالبی، عبدالملک بن محمد، تاریخ ثعالبی مشهور به غرر اخبار ملوک الفرس و سیرهم، پارة نخست ایران باستان، ترجمة محمد فضائلی، تهران، نقش نقره، 1368ش.


• دالوند، حمیدرضا، «میراث فرقة آذرکیوان»، رنج و گنج، ارج‌نامة دکتر زهره زرشناس، به کوشش ویدا نداف، فرزانه گشتاسب و محمد شکری فومشی، تهران، پژوهشگاه علوم‌انسانی و مطالعات فرهنگی، 1392ش.


• دبستان مذاهب، به اهتمام رحیم رضازاده ملک، تهران، کتابخانه طهوری، 1362ش.


• دساتیر آسمانی، به کوشش شهریار بن اردشیر و پرویز بن شاه جهان و بهران بن شاویر، بمبئی،  1888م.


• راشدمحصل، محمدتقی، وزیدگی‌‌های زادسپرم، تهران، پژوهشگاه علوم ‌انسانی و مطالعات فرهنگی، 1385ش.


• همو، دینکرد هفتم، تهران، پژوهشگاه علوم‌انسانی و مطالعات فرهنگی، 1389ش.


• سهروردی، شهاب‌الدین یحیی، حکمت الاشراق، ترجمه و شرح از سید جعفر سجادی، تهران، دانشگاه تهران، 1377ش.


• فردوسی، ابوالقاسم، شاهنامه، به کوشش جلال خالقی مطلق، 8 ج، تهران، مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، 1386ش.


• کربن، هانری، اسلام در سرزمین ایران، چشم‌‌اندازهای معنوی و فلسفی/2، سهروردی و افلاطونیان ایران، ترجمۀ رضا کوهکن، تهران، مؤسسۀ پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، 1390ش.


• نصر، سیدحسین، «هرمس و نوشته‌های هرمسی در جهان اسلامی»، مجلة دانشکدة ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، س 10، ش 2، 1341ش.


• مجتبایی، فتح‌الله، «آذرکیوان»، دایرۀالمعارف بزرگ اسلامی، ج1، تهران، دایرۀ‌المعارف یززرگ اسلامی، 1369ش.


• فرهنگ دساتیر، دساتیر آسمانی ، 1888م.


• Aoki, T., “The Role of Azar Kayvan in Zoroastrian and Islamic Mysticism”, R. Cama Oriental Institute: Third International Congress Proceedings, Mumbai, 2001.


• Aoki, T., “The Genealogy of Philosophical Zoroastrianism”, Journal of the K. R. Cama Oriental Institute 64, 2001.


• Dhabhar, B.N., Saddar Nasr and Saddar Bundehesh, Bombay, Trustees of the Parsee Punchayet Funds and Properties, 1909.


• Dhalla, M. N., History of Zoroastrianism, New York, Oxford University Press, 1938.


• Modi, J.J., “A Parsee High Priest (Dastur Azar Kaiwan, 1529-1614 A.D) with his Zoroastrian Disciples in Patna, in the 16th and 17th Century A.C.” , Journal of K.R. Cama Oriental Institute 20, Bombay,1932.


• Mojtaba’i, F., “Dasātir”, Encyclopedia Iranica, Vol. 7, 1994.


• Paymaster, R. B., Early History of the Parsees in India, Bombay, Zarthoshti Dharam Sambandhi. Kelavani Apnari Ane Dnyan Felavanar Mandli, 1954.


• Unvala, M.R. (ed.), Darab Hormozyar`s Rivayat, II vols. Bombay, British India Press,