تحلیل بوم‌فمینیستی مویه‌های زنانه در شاهنامه (مطالعة موردی: تهمینه، فریگیس و کتایون)
محورهای موضوعی : حماسه
هستی قادری سُهی قادری سُهی
1
,
مهیار علوی مقدم
2
,
ابراهیم استاجی
3
,
علی تسنیمی
4
1 - دانش‌جوی دکتری ادبیات حماسی، دانش‌کدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه حکیم سبزواری، سبزوار، ایران
2 - دانش‌یار زبان و ادبیات فارسی، دانش‌کدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه حکیم سبزواری، سبزوار، ایران
3 - استادیارگروه زبان و ادبیات فارسی، دانش کده ادبیات و علوم انسانی دانش گاه حکیم سبزواری، سبزوار، ایران.
4 - استاد‌یار زبان و ادبیات فارسی، دانش‌کدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه حکیم سبزواری، سبزوار، ایران
کلید واژه: شاهنامه, زیست بوم, بوم‌فمینیسم, مویه,
چکیده مقاله :
چکیده بحران‌های زیست‌محیطی دوران معاصر، بشر را به جست‌وجوی راه حل‌های بنیادین برای گذار از این بحران‌ها و پیامدهای آن واداشته است. بوم‌فمینیسم به عنوان روی کردی برآمده از فمینیسم با اندیشه‌های زیست‌بوم‌گرایانه، سعی در تغییر اندیشه‌هایی دارد که صرفاً در پی مدیریت پی آمدهای بحران محیط زیست است. بومفمینیستها اندیشه‌های توسعه‌طلبانۀ بی‌حد و حصر مردان را از دلایل اصلی تخریب محیط زیست می‌دانند و در پیِ آن هستند که جای گاه زنان را در جامعه با مردان برابر سازند و مردان را از اندیشه‌های سلطه‌جویانه برحذر دارند. روابط زنان با طبیعت، ارتباط بین سلطه بر زن و طبیعت و نقش زنان در حل مشکلات اکولوژیکی، مبانی اساسی بوم فمینیسم هستند. شاهنامۀ فردوسی به عنوان یک اثر حماسی، تأثیراتی بسزا در اندیشه و فرهنگ ایرانیان داشته است و بررسی آن با تکیه بر اندیشه‌های بوم‌فمینستی می‌تواند راه بر باشد. در این مقاله، با تکیه بر منابع کتاب‌خانه‌ای و روش تحلیلی‌ـ توصیفی، به بررسی بوم‌فمینیستی سوگواریها و مویه‌های زنان (تهمینه، فریگیس و کتایون) در شاهنامه پرداخته‌ایم. حاصل این پژوهش آن است که این سوگواریها در قریب به اتفاق موارد راه‌کاری است زنانه، برای ایستادن در برابر توسعه‌طلبی مردان؛ توسعه‌طلبی‌هایی که با جنگ و تخریب محیط زیست پیوندی تنگاتنگ دارد و از این نظر با گمانه‌های بومفمینیستها هم‌خوان و هم‌سو است.
Abstract Environmental crisis in the present era have led man to seek fundamental solutions to overcome these crisis and their consequences. Ecofeminism as an approach branching from feminism with Eco environmental beliefs attempts to change the beliefs that are merely after managing the consequences of the environmental crisis. Eco feminists regard endless developing oriented beliefs of men as the main reason for the destruction of the environment and they are after finding ways to equalize the standpoint of women with men and prevent men to carry out their dominant intentions. The relationship of women with nature, the connection between dominance over woman and nature, and the role of women in solving the ecological problems are among the main tenets of Eco feminism. As an epic masterpiece, Shahnameh has exerted significant influence over the Persians thought and culture and its study with the Ecofeministic eye could prove beneficial. Relying on the library sources and employing descriptive analytic method this article aims to examine the mourning and weeping of women (Tahmineh, Farangis, and Katayun) in Shahnameh from the perspective of Ecofeminism. The outcome of the research is that this mourning in most cases is feminine device to stand against the dominance of men, and their hunger for development and expansion; expansion which is closely connected with the war and destruction of the environment and in this regard it goes hand in hand with eco feministic purposes.
فهرست منابع
_ الیاده، میرچا. (1397). اسطوره، رویا، راز، ترجمۀ مهدیه چراغیان، تهران: پارسه.
_ الیاده، میرچا. (1394). رساله در تاریخ ادیان، ترجمۀ جلال ستّاری، تهران: سروش.
_ بهار، مهری. (1380). «نقش و جایگاه زنان در مراسم عزاداری»، مجلّۀ زن در توسعه و سیاست، دورۀ اوّل، شمارۀ 1، صص 157-177.
_ پارسی‌نژاد شیرازی، کامران. (1382). «فمینیسم ادبی در غرب»، مجلّۀ ادبیات داستانی، سال 12، شمارۀ پیاپی 68، صص 28ـ33.
_ پورخالقی چتررودی، مه‌دخت و لیلا حق‌پرست. (1389). «بررسی تطبیقی آیین‌های سوگ در شاهنامه و بازمانده‌های تاریخی مذهبی سوگواری در ایران باستان»، نشریۀ ادب و زبان، شمارۀ 27، پیاپی 24، صص 63 ـ 86.
_ پورنام‌داریان، تقی. (1377). خانه‌ام ابری است، تهران: سروش.
_ جمشیدی، زهرا و دیگران. (1395). «تجلی خویش‌کاری‌های زن در نوحه‌ها و مویه‌های زنان شاهنامه»، نشریۀ ادب و زبان، سال19، شمارۀ 40، صص 49ـ 86.
_ خواجه‌گیری، طاهره و حسین حیدری. (1396). «بررسی آیین عزاداری در شاهنامه به مثابه رمزگان نشانه شناختی»، مجلۀ متن‌پژوهی ادبی، سال 21، شمارۀ 72، صص117ـ 141.
_ دابسون، اندرو. (1377). فلسفه و اندیشۀ سبزها، ترجمۀ محمد حسن ثلاثی، تهران:نشر آگه.
_ دیویدسن، اُلگا ام. (1380). ادبیات تطبیقی و شعر کلاسیک فارسی، ترجمۀ فرهاد عطایی، تهران: نشر فرزان روز.
_ رحمانی، بیژن و بتول مجیدی. (1388). «عوامل مؤثر بر مشارکت زنان در حفظ محیط زیست شهری با تأکید بر نگرش اکوفمینیستی»، مجلّۀ آمایش محیط، دورۀ 2، شمارۀ پیاپی 7، صص 11ـ29.
_ ریاحی، محمّدامین. (1389). فردوسی، تهران، طرح نو.
_ زرّین‌کوب، عبدالحسین. (1389). نامورنامه، تهران: سخن.
_ ساتن، فلیپ دبلیو. (1393). درآمدی بر جامعه‌شناسی محیط زیست، ترجمۀ صادق صالحی، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت).
_ عنایت، حلیمه و حیدر فتح‌زاده. (1388). «رویکردی نظری به مفهوم اکوفمینیسم». مطالعات جامعه‌شناسی، سال2، شمارۀ پیاپی5، صص 45ـ63.
_ فردوسی، ابوالقاسم. (1393). شاهنامه، دورۀ هشت جلدی، تصحیح جلال خالقی مطلق، تهران: مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی، مرکز پژوهش‌های ایرانی و اسلامی.
_ فریزر، جیمز جُرج. (1388). شاخۀ زرین، ترجمۀ کاظم فیروزمند، تهران: نگاه.
_ کائدی، شهره. (1382). «فمینیسم؛ خاستگاه‌ها و نگرش‌ها»، مجلّۀ پژوهش‌نامۀ ادبیات کودک و نوجوان، سال 9، شمارۀ پیاپی32، صص 36ـ42.
_ گرجی، مصطفا و فاطمه کوپا. (1389). «مفهوم درد و رنج در نگاه شاعران زن معاصر»، فصلنامۀ علمی-پژوهشی نقد ادبی، سال 3، شمارۀ 9، صص 141-162.
_ ملکی، امیر و علی‌پور، پروین. (1394). «سنجش عوامل مؤثر بر محیط زیست‌گرایی زنان ایرانی»، مجلّۀ زن در توسعه و سیاست، دورۀ 12، شمارۀ پیاپی 47، صص 577ـ592.
_ مهدی‌زاده، جواد. (1386). «رستاخیز زیست‌بوم گرایی». جستارهای شهرسازی، سال6، شمارۀ پیاپی 21. صص6ـ7.
_ ورن، کرن .(1383). «فلسفۀ اکوفمینیسم»، ترجمۀ مجید لباف خانیکی، مجلّۀ بازتاب اندیشه، شمارۀ پیاپی 54، صص 68 ـ70.
_ Agarwal, B. (2010). Gender and Green Governance:The Political Economy of Women’s Presence Within and Beyond Community Forestry, First published, Oxford: Oxford UniversityPress.
_ Glazebrook, Trish. (2002). "Karen Warren’s Ecofeminism". Ethics and the Environment, Vol.7, no.2, 12 – 26
._||_