جستاری در شیوۀ استفادۀ فردوسی از منابع بر اساس مقایسۀ داستان همای و دارا در شاهنامه، غررالسّیر و نهایة الارب

محورهای موضوعی : حماسه

حامد صافی ¹

1 - دانشگاه فردوسی مشهد

تاریخ دریافت : 1397/01/20 تاریخ پذیرش : 1398/12/28 تاریخ انتشار : 1398/12/01

کلید واژه: شاهنامه, روایت, داستان, همای و دارا, نقد منابع,

چکیده مقاله :

جستاری در شیوۀ استفادۀ فردوسی از منابع بر اساس مقایسۀ داستان همای و دارا در شاهنامه، غررالسّیر و نهایه الارب حامد صافی* دانش آموختۀ دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانش گاه فردوسی مشهد، ایران. تاریخ دریافت: 20/1/1397 تاریخ پذیرش: 19/2/1397 چکیده ماجرای آبستن شدن همای از پدرش بهمن در شاهنامۀ فردوسی بخش پایانی داستان پادشاهی بهمن اسفندیار است. بر اساس روایت فردوسی بهمن بر اساس تعالیم دین پهلوی (زرتشتی) همای را آبستن می‌کند و او را ولی‌عهد خود می‌سازد و دستور می‌دهد که فرزندی که از او زاییده می‌شود، پادشاه آینده باشد. ساسان، فرزند بهمن، که این رُخ داد را می‌بیند از شهر خارج می‌شود و به نیشابور می‌رود. در همان شهر ازدواج می‌کند و فرزندش را نیز ساسان نام می‌نهد. در نهایه الارب نیز روایتی مشابه همین آمده ‌است. بر اساس روایت ثعالبی نیز بهمن، خمای را به زنی می‌ستاند و خمای از او آبستن می‌شود. پس از مرگ بهمن، خمای به پادشاهی می‌رسد. مقایسۀ روایت فردوسی از ایـن داستان با روایت ثعالبی و نویسندۀ نهایه الارب حاکی از آن است که روایت این سه متن خاست گاهی مشترک دارد. از سوی دیگر تفاوت موجود در روایت شاهنامه و دو متن دیگر به شیوۀ روایت گری فردوسی و نحوۀ استفادۀ او از منابعش بازمی‌گردد. بر این اساس، شیوۀ استفادۀ فردوسی از منابعش التقاطی است. فردوسی با تلفیق دو روایت، داستان را به شیوه‌ای روایت می‌کند که داستانی‌تر و نمایشی‌تر باشد. در واقع فردوسی هر پی رفت را از یک منبع برمی‌گیرد و برای استحکام پی رفت‌ها، روی دادهایی را به داستان می‌افزاید. * . [e-mail]

چکیده انگلیسی:

A research on the manner Ferdowsi utilized sources based on the comparison between the tale of Homay and Dara in Shahnameh, Ghurar al- siyar, and Nihayat al-arab   *Hamed Safi PhD Graduate, Persian Literature, Ferdowsi University, Mashhad, Iran   Date of reception: 97/1/20 Date of acceptance: 97/2/19   Abstract  The final section of Bahman’s sovereignty in Shahnameh deals with Homay’s conception by his father Bahman.  According to Ferdowsi’s narrative and in accordance with Pahlavi teachings Bahman unites with Homay makes her his successor and orders that the born child should be the future king.  Sassan, Bahman’s son witnessing the event, leaves town and goes to Neyshabour, marries there and names his son Sassan too. Nihayat al-arab shares this narrative as well.  According to Saalebi’s narrative also Bahman marries Homay who bears him a child.  After Bahman’s death Homay assumes the throne.  Comparing Ferdowsi’s narrative of this tale with the other two sources show that all three narratives have common source.  On the other hand the difference in Shahnameh’s narrative with the other two texts goes back to the style of narration Ferdowsi adopts and the way he utilizes his sources.  Based on this research Ferdowsi’s utilization of his source is a heterogeneous one.  By combining two narratives, Ferdowsi narrates the tale in a way which is more dramatic and capturing.  In fact Ferdowsi takes each event from a different source and in order to have a more coherent sequence of events he adds certain incidence to the tale. * . hamed [e-mail]

منابع و مأخذ:

فهرست منابع -         اصفهانی، حمزه بن حسن. (1360). تاریخ سنی ملوک الارض و الانبیاء، برلین، مطبعه کاویانی. -         امیدسالار، محمود. (1377). «هفت خان رستم، بیژن و منیژه و نکاتی دربارۀ منابع فردوسی و شعر فردوسی»، ایران­شناسی، سال دهم، شمارۀ 3، صص 540-547. -         آیدنلو، سجّاد. (1383). «تأمّلاتی دربارۀ منابع و شیوۀ کـار فـردوسی»، نشریۀ دانش­کدۀ ادبیات دانش­گاه تبریز، سال 47، شمارۀ 192. -         پریش‌روی، عبّاس (1390). برابرنهاد شاهنامۀ فردوسی و غررالسّیر ثعالبی ، تهران: بنیاد موقوفات ایرج افشار. -         ثعالبی، ابومنصور عبدالملک بن محمّد. (1368). غرر اخبار ملوک الفرس و سیرهم، ترجمۀ محمّد فضائلی، تهران: نشر نقره. -         خالقی مطلق، جلال. (1377). «در پیرامون منابع فردوسی». ایران­شناسی، سال دهم، شمارۀ 3، صص 512-539. -         خطیبی، ابوالفضل. (1380). «جدل‌های جدید دربارۀ شاهنامه از منظر ادبیات تطبیقی»، نامۀ ایران باستان، سال اول، شمارۀ اول، صص25-37. -         صافی، حامد. (1395). «جستاری در گزارش فردوسی از اشکانیان از دیدگاه نقد منابع»، مجموعه مقاله‌های همایش شاهنامه پس از شاهنامه دانش­گاه فردوسی مشهد، صص 528-519. -         صافی، حامد و دیگران. (1395). «منابع و شیوۀ کار فردوسی در داستان اردشیر بابکان». پژوهش­نامۀ ادب حماسی، سال دوازدهم، شمارۀ دوم، پیاپی 22، پاییز و زمستان، صص 93-75. -         فردوسی، ابوالقاسم. (1389). شاهنامه، ج6. جلال خالقی مطلق با هم­کاری محمود امیدسالار، تهـران، مـرکز دایره­ المعارف بزرگ اسلامی. -         نولدکه، نئودور. (1370). حماسۀ ملی ایران، ترجمۀ بزرگ علوی، تهران: نشر جامی. -         نهایه ­الارب فی اخبار الفرس و العرب. (1417). طهران: مجمع الآثار و المفاخر الثقافیه. -         Davidson,O.(1994). poet and hero in the Persian book of kings , Ithaca-london. -         Yamamoto,K. (2003). From Storylling to Poetry: the Oral Bakground of Persian Epics, Leiden-Boston.