تحلیل گفتمان سیاست‌های علم و فناوری در برنامه‌های توسعه (مطالعه موردی برنامه پنجم توسعه)
محورهای موضوعی : مطالعات میان فرهنگی
مهرداد نوابخش
1
(استاد گروه جامعه شناسی فرهنگی، وحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران)
سیده زهرا امیر ارجمندی
2
(دانشجوی دکترای جامعه شناسی فرهنگی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی ،تهران. ایران)
باقر ساروخانی
3
(استاد گروه جامعه شناسی فرهنگی، دانشگاه تهران)
کلید واژه: علم و فناوری, برنامه پنجم توسعه, توانمندسازی انسانی, ایده محوری, تجاری‌سازی علم و فناوری,
چکیده مقاله :
امروزه در برنامه‌های توسعه و اسنادبالادستی کشورها، سیاستگذاری علم و فناوری به یکی از مهمترین مولفه‌ها تبدیل شده است. از این منظر، بسته به اینکه علم و فناوری در چه حوزۀ گفتمانی قرار دارد، معانی و هویت‌های مختلفی به خود می‌گیرد. از این‌رو مطالعه حاضر، به بررسی تحلیل گفتمان سیاست علم و فناوری در برنامۀ پنجم توسعه با روش تحلیل گفتمان لاکلائو و موف پرداخته است. جامعه مورد مطالعه کلیه مواد، بندها و تبصره‌های مندرج در قانون برنامه پنجم توسعه بودند که به صورت تمام‌شماری مورد مطالعه قرار گرفتند. یافته‌ها نشان می‌دهد که گفتمان سیاست علم و فناوری در قانون برنامه پنجم با مدلول‌هایی همچون، تجاری-سازی دانش و فناوری، حمایت‌های هدفمند مادی و شایستگی حرفه‌ای احاطه شده است. دال شناور توانمندسازی انسانی، ایده‌محوری است. در اطراف دال مرکزی، دال‌های تهی در گفتمان برنامه پنجم توسعه نفی وابستگی درونی و عدالت آموزشی قرار دارند که با وجود هژمونی عام‌محور/جهان‌محور غربی، شرایط را برای ساخت‌شکنی هژمونیِ مسلط فرهنگ-محور/بوم‌محور فراهم ساخته‌اند. مهمترین وقفه‌ها و لحظه‌ها در اطراف دال مرکزی، گسترش کمیت و کیفیت دانش و فناوری، نزدیکی به استانداردهای جهانی، راه‌اندازی قطب‌ها و پارک‌های علم و فناوری و تحول بنیادین در علم و فناوری (جهش نرم-افزاری علم) هستند که این نشانه‌ها به دلیل برجستگی زیاد و نادیدگی قدرت عام محور/جهان‌محور با نوعی اسطوره‌سازی نیز همراه هستند؛ به این معنا، هژمونی فرهنگ‌محور/بوم‌محور با به حاشیه‌راندن دانشگاه و علم غربی و سکولار سعی کرده است که اسطوره دستیابی به جایگاه دوم علمی و فناوری در منطقه و تثبیت آن تا پایان برنامه پنجم را مسیر سازد.
Today, science and technology policymaking has become one of the most important components in the development programs and documents of countries. From this point of view, science and technology take on different meanings and identities depending on the field of discourse. Therefore, the present study investigates the discourse analysis of science and technology policy in the fifth development program with the discourse analysis method of Laclau and Mouffe. The studied population was all the articles, clauses and notes included in the law of the fifth development plan, which were studied as a whole. The findings show that the discourse of science and technology policy in the fifth plan law is surrounded by meanings such as "commercialization of knowledge and technology", "targeted material support" and "professional competence". The floating sign of human empowerment is "idea-centric". Around the central sign, there are null signs in the discourse of the fifth development program of "negation of internal dependence" and "educational justice" which, despite the hegemony of the "universal-centered/world-centered" of the West, create the conditions for breaking the construction of the dominant hegemony. culture-oriented/landscape-oriented" have provided. The most important breaks and moments around the Central Plateau are "expansion of the quantity and quality of knowledge and technology", "closer to global standards", "launching science and technology poles and parks" and "fundamental transformation in science and technology (the software leap of science)" that these signs are also associated with a kind of myth-making due to the high prominence and neglect of general-centered/world-centered power; In this sense, by marginalizing "university" and "western and secular science", the culture-oriented/landscape-oriented hegemony has tried to destroy the myth of "achieving the second scientific and technological position in the region and stabilizing it until the end of the fifth plan". make the path.
پیوسته، صادق (1398). سیاستگذاری علم، فناوری و نوآوری: ابعاد و پیامدهای اجتماعی. سیاست علم و فناوری، سال 11، شماره 2، صص 43-57.
ذاکرصالحی غلامرضا (1390). بررسی وضعیت موجود علم و فناوری در ایران و جایگاه آن در برنامه‌های توسعه. فصلنامه برنامهریزی و بودجه.۱۶ (۴) :۴۷-۳.
قاسمی، حسن؛ نیرومند، لیلا؛ میرزاخانیان، آنی (1400). تحلیل گفتمان اخبار «کاهش تعهدات برجامی ایران» در خبرگزاری صداوسیما و پایگاه اینترنتی العربیه فارسی. فصلنامه مطالعات میان رشته ای ارتباطات و رسانه، دوره 4، شماره 3، پیاپی 13، صص 93-121.
صفری‌‌شالی، رضا (1392). بررسی گفتمان عدالت اجتماعی در دولت‌‌های بعد از انقلاب اسلامی ایران. رساله دکترای دانشگاه علامه طباطبائی، دانشکده علوم اجتماعی، گروه تعاون و برنامهریزی اجتماعی، گرایش رفاه اجتماعی.
قربان شیرودی، آرمیتا؛ کمالی، حامد؛ خراسانی، اباصلت (1397). تحلیل سیاستها و برنامه های کلان علم و فناوری برنامه پنجم توسعه طرح چند پرسش کلیدی. دومین کنفرانس حکمرانی و سیاستگذاری عمومی، تهران، ایران.
کلانتری، اسماعیل؛ غلامعلی، منتظر؛ سپهر، قاضی نوری (1400). خوشه بندی میانگین فازی به مثابۀ روش تحلیل گفتمان (مطالعۀ موردی: تعاملات نهادی سیاستگذاری علم و فنّاوری در ایران). روش شناسی علوم انسانی، شماره 107، صص 62-79.
مرادی مقدم، حسین (1397). بررسی وضعیت تولید علم ایران در نمایه استنادی علوم پس از انقلاب اسلامی و عملکرد آن در عرصه علم جهانی. پژوهشنامه علمسنجی، دوره 4، شماره 1، پیاپی 7، صص 17-39.
موسی پور، حجت الله؛ حاجیانی، ابراهیم؛ خلیفه سلطانی، حشمت (1396). رهیافتی به پیامدهای سیاستگذاری علم و فناوری در ایران بر اساس تحلیل اسناد بالادستی. پژوهش در نظام های آموزشی ، وره 8، شماره 37 .
نوروززاده، رضا؛ شفیع زاده، حمید؛ شادی، روحانی (1392). ارزیابی و تحلیل بخش علم و فناوری قانون برنامه پنجم توسعه از منظر اسناد فرادستی. راهبرد، دوره 22، شماره 66، صص 285-314.
Aman, I; Mat Awal, N; Fadzeli Jaafar, M (2014). Discourse Strategies of Science and Technology Academic Texts: A Malay Language Account. Social and Behavioral Sciences 136 (6): 344 – 349.
Bassanini, A. and Scarpetta, S.,(2001). "Thedriving forces of economic growth: panel dataevidence for the OECD countries", OECD EconomicStudies, 33.
Brown, Ch (2019).Critical Discourse Analysis and Information and Communication Technology in Education. Education, vol 7 (7): 123-147.
Chen, D. and Dahlman, C.J.,(2005). "TheKnowledge economy, the KAM Methodology andWorld Bank Operation", Washington, DC: World BankInstitute, working paper 20433, Available from: http://papers.ssrn.com..
Chilvers, J, and Kearnes, M (2016). Science, Democracy and Emergent Publics. In Remaking Participation. Science, Environment and Emergent Publics, eds. Jason Chilvers and Matthewn Kearnes, 1–27. Oxon, UK; New York, USA: Routledge.
Guellec, D. and Pottelsberghe, B.V., (2001). "R&D and productivity growth: panel data analysis of 16 OECD countries", OECD Economic Studies, 33(2), pp. 126-103,
Guellec, D. and Pottelsberghe, B.V.,(2004). "From R&D to Productivity Growth: The Sources of knowledge spillovers and their interaction", Oxford Bulletin of Economics and Statistics.
Howarth, D. J., & Stavrakakis, Y. (2000). Introducing discourse theory and political analysis. In D. J. Howarth, A. J. Norval & Y. Stavrakakis (Eds.), Discourse theory and political analysis: Identities, hegemonies and social change (pp. 1-23). Manchester: Manchester University Press.
Laclau, E. (1990). New Reflections on the Revolution of our Time. London: Verso.
Laclau, E., & Mouffe, C. (1987). Post-Marxism without apologies. New left review, 166 (11-12), 79-106.
Laclau, E., & Mouffe, C. (1987). Post-Marxism without apologies. New left review, 166 (11-12), 79-106.
Lederman, D. and Maloney, W.F.,(2003). "R&D and Development", Policy Research, Working Paper 3024, World Bank, Washingto, 2003.
Lederman, D. and Saenz, L., (2005). "Innovation and Development around the World, 1960-2000, World Bank Policy Research Working", Paper 3774, November,
Lezaun, J., Noortje M, and Tironi.M. (2016). Experiments in participation. In Handbook of Science and Technology Studies, eds. C. Miller, E. Smitt-Doer, U. Felt, and R. Fouche. Vol. 4. Cambridge: MIT Press.
Norval, A. J. (2004). Hegemony after deconstruction: the consequences of undecidability. Journal of Political Ideologies, 9 (2), 139-157.
Pieczka, M & Escobar, O (2013). Dialogue and science: Innovation in policy-making and the discourse of public engagement in the UK. Science and Public Policy, Volume 40, Issue 1, Pp 113–126.
Putera, P.B & jannah, L.M (2012). Science & Technology and Innovation Policies in Science & Technological Research, Development, and Implementation, international Journal of Administrative Science & Organization, Jurnal Ilmu Administrasi dan Organisasi, Vol 19, N 3, pp 206-215.
_||_