تحلیل جایگاه نشانه‌ در شکل‌گیری ماهیت و هویت معماری دوره پهلوی دوم

محورهای موضوعی : مطالعات میان فرهنگی

رعنا ملکی شبیلو ¹ , مهروش کاظمی شیشوان ² , اکرم حسینی ³ , مهدی سیدالماسی ⁴

1 - دانشجوی دکترای معماری، واحد شبستر، دانشگاه آزاد اسلامی، شبستر، ایران.
2 - استادیار گروه معماری، واحد شبستر، دانشگاه آزاد اسلامی، شبستر، ایران
3 - استادیار گروه معماری، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران.
4 - استادیار گروه معماری، مؤسسه آموزش عالی اسوه معاصر، تبریز، ایران.

تاریخ دریافت : 1402/01/22 تاریخ پذیرش : 1402/02/10 تاریخ انتشار : 1402/12/20

کلید واژه: هویت, نشانه, ماهیت, معماری, پهلوی,

چکیده مقاله :

در دوره پهلوی دوم به دلیل برقراری ثبات و امنیت و وجود دولت مرکزی قدرتمند، امکان ساخت و پرداخت زبان جدید برای معماری کشور فراهم آمد که با ورود حجم عظیمی از واژگان، ساختارها و محتوای جدید از منابع غربی و انتخاب هدفمند برخی از واژگان تاریخی معماری بومی همراه بوده است. برای فهم وضعیت فعلی و حل مسائل پیشرو، درک تحولات معاصر معماری و به عبارت دیگر فهم و تسلط بر این زبان جدید ضرورت دارد. در ایران، پژوهش های متعددی در زمینه معناشناسی و نشانه شناسی معماری دوره های مختلف، با دیدگاه های متفاوت انجام شده که در این میان، معماری دوره پهلوی دوم به دلیل تحولات فکری و ساختاری بنیادین، واجد ارزش برای تحقیقات بیشتر و عمیق‌تر است. در این تحقیق تلاش بر شناسایی ماهیت نشانه‌ شناختی معماری معاصر ایران در برخی بناهای دوره پهلوی دوم و تبیین عوامل موثر در شکل‌گیری آن بوده است. این پژوهش از نظر محتوا، کمی-کیفی است که با دیدگاه توصیفی-تحلیلی و با در پیش گرفتن نگرشی تحلیلی، با رویکردی نشانه‌ شناسانه و کاربرد آرا و نظرات علمی متخصصان و صاحب ‌نظران این حوزه انجام شده است. نتایج پژوهش نشان داد آنچه در معماری این دوره به عنوان عامل معناساز نشانه قابل شناسایی است، در هر سه حالت شمایل، نمایه و نماد و در موارد معدودی در قالب نمایه شمایل می تواند نمود یابد. اما بدیهی می نماید که هیچ نشانه-ای یکسره نمی تواند شمایلی، نمایه ای یا نمادین باشد و اگر واقع بینانه تر مورد مداقه قرار گیرند، هر نشانه ترکیبی از هر سه نوع است که در هر مورد، یکی بر دو تای دیگر چیرگی دارد.

منابع و مأخذ:

- احمدی، بابک (1396). از نشانه‌های تصویری تا متن به سوی نشانه‌شناسی ارتباط دیداری، چاپ شانزدهم، تهران: مرکز.
- امرایی، بابک (1390). تحلیل نشانه‌شناختی طراحی پسامدرن، باغ نظر، دوره 8، شماره 16: 66-78.
- امیری خوشکار وندانی (1395). بررسي مفهوم شناختي نشانه و رمزگان در معماري و شهرسازي با تأکید بر معماري و شهر اسلامي، هویت شهر، شماره 43: 423-444.
- باقری، سحر؛ عینی فر، علیرضا (1395). تدقیق و تحدید حوزه شمول و نمود نشانه¬ها در معماری، معماری و شهرسازی آرمان‌شهر، دوره 9، شماره 17: 1-10.
- بانی مسعود، امیر (1388). معماری معاصر ایران: در تکاپوی بین سنت و مدرنیته، چاپ دوم، تهران: هنر و معماری قرن.
- بختیاری، نیکو؛ شالی امینی، وحید؛ پورزرگر، محمدرضا (1401). واکاوی فرآیند تأویل در معماری خرده‌فرهنگ از منظر نشانه‌شناسی اومبرتو اکو، فرهنگ معماری و شهرسازی اسلامی، دوره 7، شماره 1: 21-35.
- برنزی، شینا؛ انصاری، مجتبی؛ بمانیان، محمدرضا؛ حسنی، مسعود (1400). نشانه‌شناسی به عنوان چارچوبی برای خوانش و نگارش منظر، باغ نظر، دوره 18، شماره 103: 65-74.
- پناهی، سیامک؛ محمدی، عرفان؛ ایمانی، نادیه (1401). روش نشانه¬شناسی لایه¬ای در خوانش فضاهای معماری (نمونه موردی: تئاتر شهر، پهلوی دوم)، ماهنامه جامعه¬شناسی سیاسی ایران، دوره 5، شماره 11: 2295-2318.
- دیبا، کامران (1381). عبدالعزیز فرمانفرماییان: مروری بر ربع قرن معماری مدرن، معمار، شماره 55: 66-77.
- رضوی نیا، سید محمدحسین (1397). بررسي نشانه¬شناختي مکتب اصفهان در شهرسازي و معماري، مدیریت شهری، دوره 17، شماره 50: 47-63.
- سجودی، فرزان (1387). نشانه‌شناسی کاربردی، تهران: نشر علم.
- سخاوت دوست، نوشین؛ البرزی فریبا (1397). تأملی بر نشانه‌شناسی فضاهای ورودی خانه‌های دوره قاجار شهر قزوین از - دیدگاه فردینان دو سوسور، چارلز سندرس پیرس و امبرتو اکو، هویت شهر، دوره ‌‌12، شماره 34: 79-111.
- صفوی، کوروش (1384). درآمدی بر معناشناسی، تهران: سوره مهر.
- قنبری، تابان؛ سلطان‌زاده، حسین؛ نصرسلامی، محمدرضا (1395). نشانه‌شناسی محتوا و زمینه‌های مؤثر بر دیوارنگاری و تزییناتِ دوره زندیه با تأکید بر درون‌مایه‌های هنر قومی، باغ نظر، دوره 13، شماره 45: 91-104.
- ماجدی، حمید؛ زرآبادی، زهرا سادات سعیده (1389). جستاری در نشانه¬شناسی شهری، معماری و شهرسازی آرمان‌شهر، دوره 3، شماره 4: 49-56.
- نژاد ابراهیمی، احد؛ قره بگلو، مینو؛ وفائی، سید مسعود (1397). عوامل مؤثر بر ارتباط و نشانه‌شناسی در معماری (مطالعه موردی: مسجد کبود تبریز)، جاویدان خرد، 15، شماره 34: 179-202.
- نصر، طاهره (سها) (1383). معماری و شهرسازی شیراز در دوره پهلوی (1300-1357 خورشیدی)، تهران: روزنه کار.
- نقره‌کار، عبدالحمید (1388). درآمدی بر هویت اسلامی در معماری، تهران: شرکت طرح و نشر پیام سیما.
- Dabagh, A.M. (2015). The reflection of Semiotic Theories in the Architectural Reading of the Contemporary Mosques of Tehran. Indian Journal of Fundamental and Applied Life Sciences, 5(2), 2460-2471.
- Deely, J. (2003). The impact on philosophy of semiotics. South Bend, St: Augustine Press.
- Deely, J. (2015). Semiotics Today: The Twentieth-Century Founding and Twenty-First-Century Prospects in P.P. Trifonas (Ed). International Handbook of Semiotics. (pp. 29-113). Dordrecht: Springer.
- Eco, U. (1978). A Theory of Semiotics. Indiana, United States: Indiana University Press.
- Gawlikowska, A. P. (2013). From semantics to semiotics. Communication of Architecture. Architecturae et Artibus, 5(1), 51-61.
- Hamasaleh, S, H., Hamasalah, H, S. (2020). The role of organizational semiotics and its implications for the development of organizational architecture, Qalaai Zanist Scientific Journal, 5(4), 449-479.
- Kumar, S, (2017), Interpreting the scales of justice: architecture, symbolism and semiotics of the Supreme Court of India. The International Journal for the Semiotics of Law, 30 (4), 637-675.
- Leach, N. (Ed.). (2005). Rethinking architecture: a reader in cultural theory. London and New York: Taylor & Francis.
- Ramzy, N. S. (2013). Visual language in Mamluk architecture: A semiotic analysis of the Funerary Complex of Sultan Qaitbay in Cairo. Frontiers of Architectural Research, 2(3), 338-353.
- Stojiljković, D; Ristić Trajković, J, (2018). Semiotics and urban culture: architectural projections of structuralism in a socialist context. Social Semiotics, 28(3), 330-348. doi:10.1080/10350330.2017.1300084.