بررسی امکانات و اختیارات دستور زبانی در شعر ناصرخسرو
محورهای موضوعی : متون زبان و ادبیات فارسی
سید حسن ترابی
1
(عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد رشت)
جهاندوست سبزعلی پور
2
(عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد رشت)
کلید واژه:
چکیده مقاله :
هر زبانی مجموعه قواعدی دارد که همه گویندگان زبان ملزم به اطاعت از آن قواعد هستند. در این قواعد اختیاراتی هم هست که دست گویندگان آن زبان را باز گذاشته است. مثلاً همه می‌توانند به جمع پرنده، پرند‌گان و یا پرنده‌ها بگویند. علاوه بر این امکانات عمومی، شاعران امکانات دیگری نیز دارند. این امکانات زبانی مواقعی وزن کلام را تغیر نمی‌دهد؛ مانند چِشم/ چَشم و گاه وزن را تغییر می‌دهد. مانند: افسانه/ فسانه و اسکندر/ سکندر. هدف اصلی این تحقیق پاسخ دادن به این سوال است که شعرای زبان فارسی چگونه از زبان به نفع خود استفاده کرده، با آشنایی‌زدایی سعی در زیباسازی و نیز حل مشکل وزنی شعر خود می‌کنند؟ منظور از امکاناتدستوری در این پژوهش، امکاناتی است که دست شاعر را در انتخاب چند گزینه مساوی باز گذاشته تا ضمن حفظ معنا و بلاغت، بتوان با انتخاب یکی از گزینه‌ها وزن شعر را تنظیمنماید. مقدار امکانات خلق شده در هر اثری ادبی و نیز در هر دوره‌ای متفاوت است. جمع‌آوری تمام این امکانات در کل ادب فارسی، خود به سال‌ها پژوهش نیاز دارد. در این مقاله فقط مهم‌ترین امکانات دستوری در دو بخش مهم ساخت‌واژه و نحو دیوان ناصرخسروبررسی شده‌اند. مثلاًتغییر جایگاه وند نفی و وند استمرار، فاصله انداختن بین اجزای فعل مرکب، استفاده از ضمایر متصل غیرفاعلی برای فعل لازم، تغییر جایگاه صفت در جمله از انواع امکان‌‌های دستوری است. با شناخت امکانات دستوری می‌توان به روزآمد کردن زبان فارسی کمک فراوانی کرد. این امکانات در هر شعر و نثری وجود دارند، اما در این مقاله فقط امکاناتی دستوری شعر بررسی شده است. اگر بتوان همه متون ادب فارسی را از این نظر بررسی کرد، بسیاری از مشکلات زبان فارسی شناخته و برطرف خواهد شد.
Any language has a set of rules that all speakers are required to obey the rules. In these rules there are also some authorities that put speakers free. For examples everyone can say the plural of the word<<parandeh>>, <<parndegan>> or <<parandeha>>. In addition to these public facilities, poets have other facilities too. These ligusitic facilities don’t change rhythm of speech sometimes; like<<Cheshm/Chashm>> and sometimes the rhythm changes. Like :<<Afsaneh/fasaneh>> and <<eskandar/Sekandar>>. The main goal of the research is responding the question that how does Persian poets use language to their benefits, and try to make it beautiful by defamiliarization and solve their poems’ rhythm problem? The intention of grammatical facilities in the research is facilities that allow poets to be free to choose some equal items so that besides saving meaning, to be able by choosing one choice orders poem’s rhythm. Degree of created facilities in each literary work in each period is different. Collecting all these facilities in the whole Persian literature need research for many years. In this paper only the most important grammatical facility in both important sections of word construction and syntax of NseKhosro court. For example changing location of rejection vand and continuity vand making distance between components of compound verb, using non-nominative attached pronoun for intransitive verbs, changing location of adjective in a sentence is such grammatical facilities. By identification of grammatical facilities we can help updating Persian language a lot. These facilities exist in any poem and prose but in this paper just grammatical facilities of the poem have been considered. If we could consider al texts of Persian literature, many problems of Persian language would have been identified and solved.