نقش جغرافیای انسانی قزوین در مناسبات ایران و شبه قاره هند( متون ادبی – تاریخی فارسی)
محورهای موضوعی : متون زبان و ادبیات فارسی
نصراله پورمحمدی املشی
1
(دانشیار گروه تاریخ، دانشگاه بین المللی امام خمینی (ره)، قزوین. ایران.)
مریم غفوریان
2
(پژوهشگر پسادکتری، دانشگاه بین المللی امام خمینی (ره)، قزوین، ایران.)
کلید واژه: ایران, متون ادبی – تاریخی فارسی, روابط فرهنگی – تاریخی, شبه‌قاره, جغرافیای قزوین,
چکیده مقاله :
قزوین شهری رجال‌پرور در طول تاریخ بعد از اسلام بوده است. تا زمان تیموریان و ایلخانان، این شهر و مناطق تابعۀ آن گریزگاه فراریان سیاسی و متهمان مذهبی بود. موقعیت جغرافیایی شهر سبب گردید از همان ابتدای حاکمیت صفویان، مورد توجه شاه اسماعیل و شاه تهماسب قرار گیرد. شاه تهماسب بنا به دلایل مختلف آن را به پایتختی برگزید. باتوجه به اینکه ابعاد فرهنگی – اقتصادی هر شهری تابع مرکزیت سیاسی آن است، بنابراین تمرکز حکومت و قدرت سیاسی در قزوین بر شرایط این شهر بسیار تأثیرگذار بود. بعد از انتقال پایتخت به اصفهان، قابلیت اقتصادی شهر رو به تنزل نهاد اما همچنان نقش سیاسی و فرهنگی خود را حفظ نمود. این در حالی است که به خاطر وجود علمای مذهبی، شاعران و نویسندگان و رجال صاحب‌منصب قزوین، نقش کلیدی در روابط فرهنگی – سیاسی و اقتصاد با خارج بخصوص شبه‌قاره ایفا می‌کرد و هم رجالی را از شهرهای دیگر جذب می‌نمود. در عین حال عواملی چون رسمی شدن مذهب تشیع، فشار مذهبی (تعصب) و قدرت سیاسی این خطّه، مهم‌ترین دلایل و بسترساز روابط فرهنگی – سیاسی ایران و دولت‎های خارجی بخصوص شبه‌قاره در این عصر بوده است. همچنین به دلیل روح تسامح مذهبی حاکم بر دربار هند نسبت به مهاجرین، هریک از آن‌ها نیز حلقه‌های فکری و فرهنگی بین ایران و سرزمین هند شدند. از سوی دیگر روابط و تعاملات تنگاتنگ سرزمین های ایران و هند در طول تاریخ، خود شاهد دیگری بر این مدعا است؛ به خصوص اینکه زبان و ادبیات فارسی در زمان تیموریان و مغولان ایران و هند از چنان حرکت و اقتداری برخوردار گردید که کلیۀ گزارش ها و مکاتبات حکومتی هند می بایست در کنار زبان بومی هند به فارسی نوشته می شد و شاعران هندی عهد تیموری در هندوستان غالباً دو زبانه بودند. همین امر سبب تشویق بومیان شبه قاره به فراگیری زبان فارسی گردید و به گواهی شواهد تاریخی، لغات فارسی در اغلب این نقاط، هماهنگ و هم رنگ واژه های بومی هندی شدند. روش پژوهش در این مقاله توصیفی – تحلیلی (کتابخانه ای) می باشد.
Qazvin has been a city of dignitaries throughout post-Islamic history. Until the time of the Timurid and Ilkhans, this city and its subordinate areas were a refuge for political fugitives and religious defendants. The geographical location of the city caused it to be noticed by Shah Ismail (Ismail I) and Shah Tahmasb (Tahmasb I) from the beginning of the Safavid rule. Shah Tahmasb chose it as his capital for various reasons. Given that the cultural-economic dimension of any city is subject to its political centrality, so the concentration of government and political power in Qazvin was very influential on the conditions of this city. After the transfer of the capital to Isfahan, the economic capability of the city declined. But it still retained its political and cultural role. However, due to the presence of religious scholars, poets, writers and officials of Qazvin, it played a key role in cultural-political and economic relations with foreign countries, especially the subcontinent, and also attracted dignitaries from other cities. At the same time, factors such as the formalization of Shiism religion, religious pressure (prejudice) and political power of this region, have been the most important reasons and the basis of cultural-political relations between Iran and foreign governments, especially the subcontinent in this era. Also, due to the spirit of religious tolerance of the Indian court towards the immigrants, each of them became an intellectual and cultural circle between Iran and the Land of India. On the other hand, the close relations and interactions between the lands of Iran and India throughout history are another proof of this claim; especially since the Persian language and literature during the time of the Timurid and Mongol of Iran and India had such a movement and authority that all reports and correspondence of the Indian government had to be written in Persian alongside the native language of India and Indian poets of the Timurid era in India were often bilingual. This encouraged the natives of the subcontinent to learn Persian, and according to historical evidence, Persian words in most of these places became synonymous with the native Indian words.
کتاب‌ها
براون، ادوارد (1375) تاریخ ادبیات ایران (از صفویه تا عصر حاضر)، ترجمۀ دکتر بهرام مقدادی، تهران: انتشارات مروارید.
جعفریان، رسول (1378) صفویه از ظهور تا زوال، تهران: مؤسسه فرهنگی دانش و اندیشه معاصر.
جعفریان، رسول (1379) صفویه در عرصه دین، فرهنگ، سیاست، جلد1، قم: پژوهشکده حوزه و دانشگاه.
خواندمیر (1337) حبیب السیر، زیر نظر محمد دبیرسیاقی، تهران: خیام.
روبرت رویمر، هانس (1380) ایران عصر جدید، ترجمۀ آذر آهنچی، تهران: دانشگاه تهران.
سبحانی، توفیق (1377) نگاهی به تاریخ ادب فارسی در هند، تهران: انتشارات دبیرخانه شورای گسترش زبان و ادبیات فارسی.
سیوریف، راجر (1378) ایران عصر صفوی، ترجمۀ کامبیز عزیزی، تهران: انتشارات مرکز.
شوشتری، قاضی نورالله (1367) مجالس‌المؤمنین، تهران: ابراهیم باسمجی تبریزی.
ظهورالدین، احمد (1385) تاریخ ادب فارسی در پاکستان، ترجمه و تحشیه دکتر شاهد چوهدری، جلد1، تهران: انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی.
عبدالرحمن، سید صباح الدین (1973) بزم تیموریه، جلد 1و2و3، هند: مطبع معارف اعظم کده.
فخرالزمانی، ملا عبدالنبی (1340) تذکره میخانه، با تصحیح و تنقیح و به اهتمام احمد گلچین معانی، تهران: نشر اقبال.
فرشته، محمد قاسم هندوشاه (1868م) گلشن ابراهیمی (تاریخ فرشته)، هند: بمبئی.
کامی‌قزوینی، علاء‌الدوله‌بن‌یحیی (1395) تذکره نفایس‌المآثر، تصحیح سعید شفیعیون، تهران: انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی.
گلچین معانی، احمد (1369) کاروان هند، مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی.
مبارک، شیخ ابوالفضل (1372) اکبرنامه، به کوشش غلامرضا طباطبایی مجد، جلد 1، تهران: انتشارات مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
ملاکمال (1334) تاریخ صفویان، تصحیح و تحشیه ابراهیم دهگان، اراک: چاپخانه فروردین اراک.
نهاوندی، عبدالباقی (1381) مآثر رحیمی، به اهتمام دکتر عبدالحسین نوایی، تهران: انجمن مفاخر فرهنگی.
ورجاوند، پرویز (1377) سیمای تاریخ و فرهنگ قزوین، جلد 2، تهران: انتشارات نشر نی.
هوشنگ مهدوی، عبدالرضا (1369) تاریخ روابط خارجی ایران، تهران: انتشارات امیرکبیر.
_||_Books
Abd al-Rahman, Sayyid Sabah al-Din (1973) Bazm Teymouri, Volumes 1, 2 and 3, India: Ma'aref Azam Kadeh Press.
Brown, Edward (1996) History of Iranian Literature (from Safavid to the Present Age), translated by Dr. Bahram Meghdadi, Tehran: Morvarid Publications.
Fakhr al-Zamani, Mullah Abd al-Nabi (1961) Pub Tazkereh, corrected and revised by Ahmad Golchin Maani, Tehran: Iqbal Publishing.
Fereshteh, Mohammad Qasem Hindushah (1868) Golshan Ebrahimi (Fereshteh History), India: Mumbai.
Golchin Maani, Ahmad (1990) Caravan of India, Mashhad: Astan Quds Razavi Publications.
Houshang Mahdavi, Abdolreza (1990) History of Foreign Relations of Iran, Tehran: Amirkabir Publications.
Jafarian, Rasoul (1999) Safavid From Rise to Decline, Tehran: Cultural Institute of Contemporary Knowledge and Thought.
Jafarian, Rasoul (2000) Safavid in the field of religion, culture, politics, Volume 1, Qom: Research Institute and University.
Kamiyeh Qazvini, Alaa al-Dawla Ibn Bani Yahya (2016) Tazkereh Nafais al-Maathr, edited by Saeed Shafi'iun, Tehran: Islamic Azad University Press.
Khwandmir (1958) Habib Al-Seer, under the supervision of Mohammad Dabirsiyaghi, Tehran: Khayyam.
Malakmal (1955) Safavid history, corrected and annotated by Ebrahim Dehgan, Arak: Farvardin Arak printing house.
Mubarak, Sheikh Abolfazl (1993) Akbarnameh, by Gholamreza Tabatabai Majd, Volume 1, Tehran: Institute of Cultural Studies and Research Publications.
Nahavandi, Abdolbaqi (2002) Maher Rahimi, by Dr. Abdolhossein Navai, Tehran: Association of Cultural Honors.
Robert Roemer, Hans (2001) Iran of the New Age, translated by Azar Ahanchi, Tehran: University of Tehran.
Seurif, Roger (1999) Safavid Iran, translated by Kambiz Azizi, Tehran: Markaz Publications.
Shoushtari, Qazi Noorullah (1988) Majalis al-Mo'menin, Tehran: Ebrahim Basemji Tabrizi.
Sobhani, Tawfiq (1998) A Look at the History of Persian Literature in India, Tehran: Publications of the Secretariat of the Council for the Development of Persian Language and Literature.
Varjavand, Parviz (1998) The face of Qazvin History and Culture, Volume 2, Tehran: Nashr-e Ney Publications.
Zohoruddin, Ahmad (2006) History of Persian Literature in Pakistan, translated and annotated by Dr. Shahed Chouhdari, Volume 1, Tehran: Humanities Research Institute Publications.