مقایسۀ مراحل سلوک در کیمیای سعادت و مکاتیب عبدالله قطب
محورهای موضوعی : متون زبان و ادبیات فارسی
مهدی محمدی
1
(دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران.)
نجف جوکار
2
(استاد گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران.)
کلید واژه: مکاتیب, عبدالله قطب, سیروسلوک, ارکان سلوک, غزالی, کیمیای سعادت,
چکیده مقاله :
کیمیای سعادت اثر امام محمد غزالی ( 505 م) و مکاتیب از عبدالله قطب (909م) در شمار آثار ارزشمند تصوف قرار دارند. در این مقاله برای دستیابی به نظرات این دو عارف محقق دربارۀ مراحل سلوک، مجموعه‌ای از دیدگاه‌های آنها در باب این موضوع از دو اثر مورد نظر استخراج و سپس نظرات آنها با هم مقابله شده است. نتایج به دست آمده نشان می دهد که غزالی و عبدالله قطب، هنگام توضیح منازل و مراحل سلوک، بین حال و مقام تفکیک انجام نداده و به شیوۀ برخی آثار اهل تصوف احوال و مقامات را تقسیم بندی نکرده اند. همچنین عبدالله قطب در مباحثی نظیر ارکان سلوک، خلوت و عزلت، توکل، زهد و فقر تحت تأثیر غزالی بوده است. در مجموع می توان گفت که غزالی در کیمیای سعادت دیدگاه های خود را در این زمینه نظام مند و منسجم تر بیان کرده است و نظم و ترتیبی که در آن دیده می شود در مکاتیب وجود ندارد. روش این تحقیق این نوشتار، توصیفی-تحلیلی و بر مبنای مطالعات کتابخانه ای است.
Kimiya-yi Sa'ādat (Alchemy of Happiness) by Abu Hamid Mohammad Al-Ghazali (c. 505 A.D.) and Makātib (Correspondence) by Abdullah Qutb (c. 909 A.D. ) are deemed to be among treasured works of Sufism. The present survey conducts a comparative-contrastive study of the perspectives held by these two mystics pertaining to the mystical stages presented in the aforementioned masterpieces. The results demonstrate that unlike some mystics, both Al-Ghazali and Abdullah Qutb did not partition and categorize mystical stages and statuses in their works. Moreover, Abdullah Qutb was influenced by Al-Ghazali in subjects such the pillars of conduct, solitude, trust, asceticism and mystical destitute. Taken together, Al-Ghazali presents his perspectives in a more systematic and coherent approach. It is noteworthy that Abdullah Qutb's Makātib (Correspondence) lacks the order and arrangement existing in Al-Ghazali’s Kimiya-yi Sa'ādat.The methodology of this research is descriptive – analytical and baced on library studies.
کتاب‌ها
نهج‌البلاغه (1376) ترجمۀ دکتر سیدجعفر شهیدی، چاپ دهم، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
ابن عربی، محیی‌الدین (1367 ق) مجموعۀ رسائل ابن عربى، بیروت: دار احیاء التراث العربى.
باخرزی، یحیی (1383) اوراد الاحباب و فصوص الاداب، تصحیح ایرج افشار، تهران: دانشگاه تهران.
بدلیسی، عماربن یاسر (1394) صوم القلب، مقدمه و ترجمه و تحقیق محمد یوسف نیری، تهران: مولی.
جرجانی،علی بن محمد (1969) کتاب التعریفات، الطبع الاولی، بیروت، مکتبه لبنان، ساحه ریاض الصلح.
سجادی سید جعفر (1389) فرهنگ اصطلاحات و تعبیرات عرفانی، چاپ نهم، تهران: طهوری.
سراج طوسی، ابونصر (1914م) اللمع فی التصوف، تصحیح رنولد نیکلسون، لیدن: بریل.
سروش، عبدالکریم (1396) اوصاف پارسایان، تهران: مؤسسه فرهنگی صراط.
سهروردی، ضیاءالدین ابونجیب (1392) آداب المریدین، ترجمان عمربن محمدبن احمد شیرکان، با تصحیحات و استدراکات نجیب مایل هروی، تهران: مولی.
السهروردی، القاهربن عبدالله (1966م) عوارف المعارف، الطبعه الاولی، بیروت: دارالکتب العربی.
سید بحرالعلوم (1418) رسالۀ سیروسلوک، مقدمه و شرح حسین حسینی تهرانی، قم: علامه طباطبایى.
عبدالله قطب بن محیی (1336) مکاتیب، تعلیقات و توضیحات جعفر باقری، تهران: خانقاه احمدی.
عبدالله قطب بن محیی (1396) مکاتیب، تصحیح و تحقیق هادی کاظمی، اصفهان: کانون پژوهش.
غزالى، ابوحامد محمد (1393) کیمیاى سعادت، 2جلد، به کوشش حسین خدیوجم، تهران: علمى و فرهنگى.
فروزانفر، بدیع الزمان (1375) شرح مثنوی شریف، چاپ هشتم، تهران: زوار.
قشیری، عبدالکریم (1388) ترجمه رساله قشریه، تصحیح بدیع الزمان فروزانفر، تهران: علمی فرهنگی.
کاشانی، عبدالرزاق (1371) شرح منازل السائرین، تحقیق محسن بیدارفر، قم: بیدار.
کاشانی، عزالدین محمود (1388) مصباح الهدایه و مفتاح الکفایه، تصحیح و توضیحات عفت کرباسی، دکتر محمدرضا بزرگر خالقی، چاپ دوم، تهران: زوار.
کلابادی، ابوبکربن محمد (1371) کتاب تعرف، به کوشش محمدجواد شریعت، تهران: اساطیر.
معین، محمد (1371) فرهنگ فارسی، تهران: امیرکبیر.
ملکیان، مصطفی (1394) حدیث آرزومندی، چاپ سوم، تهران: نگاه معاصر.
مقالات
فنایی اشکوری. محمد. (1390). فلسفه عرفان عملی. فصلنامه اسراء، 3(9)، 93-115.
_||_Books
Abdullah Qutb Ibn Mohi (1958) Letters, Comments and Explanations of Jafar Bagheri, Tehran: Ahmadi Monastery.
Abdullah Qutb Ibn Mohi (2017) Letters, correction and research by Hadi Kazemi, Isfahan: Research Center.
Al-Suhrawardi, Al-Qahir Ibn Abdullah (1966) Awaref Al-Ma'arif, First Edition, Beirut: Dar Al-Kitab Al-Arabi.
Badlisi, Amar Ibn Yasser (2015) Fasting of the Heart, Introduction, Translation and Research by Mohammad Yousef Nayeri, Tehran: Molly.
Bakhrezi, Yahya (2004) Orad al-Ahbab wa Fusus al-Adab, edited by Iraj Afshar, Tehran: University of Tehran.
Forouzanfar, Badi 'al-Zaman (1997) Sharh Masnavi Sharif, eighth edition, Tehran: Zavar.
Ghazali, Abu Hamed Mohammad (2015) The Alchemy of Happiness, 2 volumes, by Hossein Khadiojam, Tehran: Scientific and Cultural.
Gheshiri, Abdolkarim (2009) Translation of Gheshriyeh treatise, edited by Badi-ol-Zaman Forouzanfar, Tehran: Cultural Science.
Ibn Arabi, Muhiyat al-Din (1948) Ibn Arabi's collection of treatises, Beirut: Dar Al-Ahya Al-Tarath Al-Arabi.
Jorjani, Ali Ibn Muhammad (1969) The Book of Definitions, First Edition, Beirut, Lebanese School, Riyadh Peace Area.
Kalabadi, Abu Karban Mohammad (1993) Book of Tarif, by Mohammad Javad Shariat, Tehran: Myths.
Kashani, Abdul Razzaq (1993) Description of the houses of the pilgrims, research by Mohsen Bidarfar, Qom: Bidar.
Kashani, Izz al-Din Mahmoud (2009) Mesbah al-Hedayeh and Muftah al-Kifaya, corrections and explanations of Effat Karbasi, Dr. Mohammad Reza Bozgar Khaleghi, second edition, Tehran: Zavar.
Malekian, Mostafa (2015) Hadith Arzoomandi, third edition, Tehran: Contemporary View.
Moin, Mohammad (1992) Persian Culture, Tehran: Amirkabir.
Nahj al-Balaghah (1997) Translated by Dr. Seyed Jafar Shahidi, 10th edition, Tehran: Scientific and Cultural Publications.
Sajjadi Seyed Jafar (2010) Dictionary of Mystical Terms and Expressions, Ninth Edition, Tehran: Tahoori.
Sayyid Bahr al-Ulum (1997) Treatise of Sirusluk, Introduction and Explanation of Hossein Hosseini Tehrani, Qom: Allameh Tabatabai.
Seraj Tusi, Abu Nasr (1914) Al-Lama 'Fi Sufism, edited by Renold Nicholson, Leiden: Braille.
Soroush, Abdolkarim (2018) Descriptions of the pious, Tehran: Sarat Cultural Institute.
Suhrawardi, Zia-ud-Din Abu Najib (2013) Adab-e-Meridin, translated by Omar bin Mohammad bin Ahmad Shirkan, with corrections and insights by Najib Mayel Heravi, Tehran: Molly.
Articles
Fanai Eshkevari. Mohammed. (2012). Philosophy of practical mysticism. Esraa Quarterly, 3 (9), 93-115.