مهمترین ویژگی‌های تصریفی اسم و فعل در لهجه بواناتی (بخش مرکزی)

محورهای موضوعی : زبان، گویش ها و ادبیات مناطق مرکزی (اصفهان، فارس، تهران، سمنان و غیره))

جلال رحیمیان ¹ , فاطمه کامگار ²

1 - استاد بخش زبان های خارجی و زبان شناسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران.
2 - دانش آموختۀ کارشناسی ارشد بخش زبان های خارجی و زبان شناسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران.

تاریخ دریافت : 1400/02/29 تاریخ پذیرش : 1400/05/03 تاریخ انتشار : 1400/10/01

کلید واژه: صرف افعال, معرفه و نکره, نشانه‌های جمع, گویش بواناتی,

چکیده مقاله :

هدف از نگارش این مقاله توصیف ویژگی‌های تصریفی اسم و فعل در گویش بواناتی (بخش مرکزی شهرستان بوانات) است. پژوهش حاضر که نخستین بررسی نظام‌مند درباه گویش بواناتی است با روش توصیفی (میدانی) و کتابخانه‌ای انجام شده است. ما در این پژوهش، مقوله‌های مورد نظر را از دو جنبه ساختار و معنا مورد بررسی و تحلیل قرار داده‌ایم. از جمله یافته‌های پژوهش می‌توان به نشانه جمع /ǎ/ در این گویش اشاره کرد که بنا به ماهیت در جایگاه‌های مشخصی، گاهی گویشوران را ناچار به استفاده از واج‌های میانجی می‌سازد تا از التقای واکه‌ها پرهیز شود. یک به عنوان نشانه اسم نکره در فارسی معیار، به شکل jej در این گویش ظاهر می‌شود. در قریب به اتفاق موارد کسره اضافه در این گویش حذف می‌شود که جزئیات آن در متن تحقیق بیان شده است. ضمایر ملکی در این گویش نیز از نظر ساختاری شکلی منحصر به فرد دارند که مشابه آن در فارسی معیار دیده نمی‌شوند. در بخش افعال، برخی از افزونه‌های شخص و عدد از قبیل شناسه دوم شخص جمع بنام /-ik/ مختص این گویش است و در فارسی معیار به کار نمی‌رود. در صورت‌های فعلی منفی، پیشوند می به م کاهش می‌یابد و صورتی چون نمی‌روم به نمرم /næ-m-r-æm/ تبدیل می‌شود. طی این پژوهش به یافته‌های دیگری نیز رسیدیم که شرح آن ها در متن تحقیق آمده است.

چکیده انگلیسی:

The present study aims at analyzing and describing inflectional features of nouns and verbs in Bavanati dialect (central part of Bavanat city). It is the first systematic study on this dialect. Our research method is descriptive one based on data collected through field and library search. In this research, we have studied and analyzed the categories in terms of their structural as well as semantics features. The significant findings of the research are as follows: since the most common plural marker is /ǎ/, the speakers are often forced to apply different phonological processes to the nouns to make them pronounceable. The most common indefinite marker is "jej" whose equivalence in standard Persian is ‘jek’ ‘one’.  Extra marker is frequently omitted in this dialect. The possessive pronouns are also structurally unique and the details of which are discussed in the paper. As far as the verb is concerned, second plural person-number marker, /-ik /, is quite different from that in standard Persian. In verbal negative forms, the prefix "mi-" is reduced to "m"; for instance the standard verbal form such as "ne-mi-ræv-æm" ‘I won’t go’ is changed into "næ-m-r-æm". Many other findings and specific features of the dialect are presented in conclusion section of the paper.

منابع و مأخذ:

1- آذرلی، غلامرضا. (1387). فرهنگ واژگان گویش‌های ایران. تهران: نشر هزار.

2- ابوالقاسمی، محسن. (1385). تاریخ زبان فارسی. تهران: سمت.

3- احمدی گیوی، حسن و انوری، حسن. (1380). دستور زبان فارسی2. چاپ چهاردهم. تهران: فاطمی.

4- اختیار، منصور .(1344). روش بررسی گویش‌ها. تهران: دانشگاه تهران.

5- اسماعیلی، محمد مهدی. (1374). گویش گزی. شیراز، دانشگاه شیراز. پایان‌نامه کارشناسی ارشد.

6- اشمیت، رودریگر. (1383). راهنمای زبان‌های فارسی ایرانی. ترجمه حسن رضایی باغ بیدی و دیگران. تهران: ققنوس.

7- باطنی، محمدرضا. (1348). توصیف ساختمان دستوری زبان فارسی. تهران : امیر کبیر.

8- باقری، مهری. (1377). مقدمات زبانشناسی. تهران: انتشارات پیام نور.

9- خواجه اختران، منصوره. (1378). تاریخ و فرهنگ بوانات. دانشگاه آزاد فسا، دانشکده ادبیات. پایان‌نامه کارشناسی ارشد.

10- رحیمیان، جلال. (1381). دستور زبان فارسی : صورت، نقش و معنا. شیراز: دانشگاه

شیراز.

11- رحیمیان، جلال. (1389). ساخت زبان فارسی. شیراز: انتشارات دانشگاه شیراز.

12- رحیمان، جلال، نورجهان عماد آبادی و مریم حاجی محمدی (1391). توصیف گویش شیرازی. شیراز: انتشارات دانشگاه شیراز.

13- رضایی باغ بیدی، حسن. (1382). «شیرازی باستانی». ویژه‌نامۀ فرهنگستان. 1 (1). 40-32.

14- زمردیان، رضا. (1386). راهنمای گرد آوری و توصیف گویش‌ها. مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد.

15- سلامی، عبدالنبی.(1383). گنجینۀ گویش‌شناسی فارس (دفتر اول). تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی، نشر آثار.

16- شقاقی، ویدا. (1389). مبانی صرف. تهران: انتشارات سمت.

17- شیری، علی اکبر. (1386). درآمدی بر گویش­شناسی. تهران: مازیار.

18- طبیب‌زاده، امید. (1391). دستور زبان فارسی (بر اساس نظریه‌ گروه‌های خودگردان در    دستور وابستگی). تهران: نشر مرکز.

19- فاموری، مهدی. (1392). «چند نکته در گویش شیرازی امروز». ادبیات و زبان‌های محلی ایران زمین‌، 3 (4).

20- فتحی، آذر. (1380). راهنمای گردآوری گویش‌ها. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.

21- فرهنگستان زبان و ادب فارسی. (1390). واژه نامۀ شصت وهفت گویش ایرانى. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

22- فرهنگستان زبان و ادب فارسی. (1391). راهنمای گردآوری گویش‌ها برای گنجینۀ گویش­های ایرانی. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی، گروه زبان‌ها و گویش‌های ایرانی.

23- فسایی، حسین. (1367). فارسنامه ناصری. تهران: نشر امیر کبیر.

24- فلاحی، محمد هادی. (1384). «واژه‌ها و اصطلاحات کشاورزی و آبیاری در حاجی آباد نقش رستم». گویش شناسی، 2 (2). 114-104.

25- کلباسی، ایران (1370). اشتقاق در زبان فارسی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی.

26- کیا، محمدصادق. (1340). راهنمای گردآوری گویش‌ها. تهران: اداره فرهنگ عامه.

27- لازار، زیلبر. (1384). دستور زبان فارسی معاصر. ترجمه مهستی بحرینی. تهران: هرمس.

28- مدرسی یحیی (1384). «گسترۀ گویش­شناسی نوین». گویش شناسی، 3 (4). 22-2.

29- مشکوه الدینی، مهدی. (1370). ساخت آوایی زبان. چاپ دوم. مشهد :موسسه چاپ و انتشارات دانشگاه فردوسی.

30- ملک­زاده اردجی، سودابه. (1390). بررسی زبان­شناختی گویش زرقانی. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، شیراز: دانشگاه شیراز.

31- ناتل خانلری، پرویز. (1386). دستور زبان فارسی. چاپ بیست و یکم. تهران: توس.

32- ویلیام، سامارین. (۱۳۵۹). زبان­شناسی علمی، راهنمای بررسی گویش‌ها. ترجمۀ لطیف عطاری. ستاد انقلاب فرهنگی: مرکز نشر دانشگاهی.

33- یارمحمدی، لطف الله. (1374). «زوال زبان‌ها و لهجه‌ها: بیان مشکل و چاره جویی». نامۀ فرهنگستان علوم. جلد دوم. صص 33-15.

34-Aronoff, M. (1976). Word Formation in Generative Grammar. Cambridge, Mass: MIT Press.

35- Chambers, J. K. & Trudgill, P. (1998). Dialectology. 2nd Ed.  Cambridge: Cambridge University.

36- Falk, J. S. (1978). Linguistics and Language. New York: John Wiley & Sons.

37- Mansoori, K.h. (1995). A Linguistic Study Of The Dashti Dialect. M.A. thesis. Shiraz: Shiraz University..

 38-Romaine, S. (1994). "Dialect and Dialectology". The encyclopedia of language and linguistics. Vol. 2, pp. 900-907. Oxford: Pergamon.

39-Sha'bani, A. (2004). A Linguistic Study Of The Hendijani Dialect Oriented Towards Comparison With Standard Persian. M.A. thesis. Shiraz: Shiraz University.