کارکرد پسوندهای « َـ ک » و « ـ وک » در منطقۀ مهارلوی شیراز

محورهای موضوعی : زبان، گویش ها و ادبیات مناطق مرکزی (اصفهان، فارس، تهران، سمنان و غیره))

اکبر صیادکوه ¹ , سعید خسروپور ²

1 - استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شیراز
2 - دانشجوی کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فردوسی مشهد

تاریخ دریافت : 1394/12/18 تاریخ پذیرش : 1396/04/20 تاریخ انتشار : 1397/03/01

کلید واژه: کارکرد, مهارلو, دستورنویسی, طبقۀ دستوری, پسوندهای« َـ ک » و « ـ وک »,

چکیده مقاله :

زبان فارسی از گونه ی زبانهای ترکیبی به شمار می آید . در این دسته از زبان ها ، تکواژهای اشتقاقی نقش فراوانی در واژه سازی بر عهده دارند . در این مقاله از دو پسوند ـَ ک و ـ وک سخن به میان آمده که در منطقۀ مهارلوی شیراز رواج فراوان دارد؛ در حالی که در کتاب های دستوری کمتر نشانی از این کارکردها می یابیم. در این مقاله برآنیم که این دو پسوند را مورد بررسی قرار داده مقوله ی دستوری تعدادی از واژه های حاصل را واکاویم و نشان دهیم که پسوند َـ ک / _ak علاوه بر کارکردهای گفته شده در کتاب های دستور، کارکردهای دیگری هم دارد که از دید دستورنویسان پنهان مانده است،در همین راستا پس از آوردن تعداد زیادی واژۀ پرکاربرد در منطقه، شیوۀ ساخت برخی را توضیح داده چند طبقۀ دستوری جدید بر آن افزوده ایم. علاوه بر این نشان داده ایم پسوندـ وک / ukـ که هیچ نامی از آن ـ مگر به ندرت ـ در کتاب های دستور جدید نیامده است، در مهارلوی شیراز بسیار پرکاربرد و پویاست و برای تبیین هر چه بهتر روش ساخت و طبقۀ دستوری را آورده ایم.

چکیده انگلیسی:

Persian language is a synthetic language. In such a languages, derivative morphemes have a great role in building of word. In this paper, suffixes "ak" and "uk" are mentioned that is widespread in Shiraz Maharlu area, while find less presage of this use in the grammar books. In this article we examine the two suffix and study grammatical aspect of some resulting words resulting and demonstrate that in addition to the functions mentioned in the grammar books, the suffix "ak" and "uk" have other functions that remain hidden from grammarian's view. In this regard, after noting many of the most commonly used word in the region, we explained how to make some of them and we've added some new grammatical class on it. In addition we have shown suffix "uk" that is no mention of it -unless rarely-in new grammar books, is very useful and dynamic in Shiraz Maharlu. And to better explain we show construction methods and instruction class.

منابع و مأخذ:

کتاب‌ها

- ابن خرداد به، (1370)، المسالک و الممالک، ترجمۀ حسین قره­ چانلو، چاپ اول، تهران، چاپخانۀ مهارت.

-  ابن بلخی، (1374)، فارس­نامه، تصحیح منصور رستگار فسایی، چاپ اول، شیراز، بنیاد فارس­ شناسی.

-  ______، (1385)، فارس­نامه، تصحیح گای لیسترانج و رینولد آلن نیکلسون، چاپ اوّل، تهران، اساطیر.

-  ابن حوقل، (1366)، صورة­الارض، ترجمه و توضیح دکتر جعفر شعار، تهران، امیرکبیر .

-  ابوالفداء، (1349)، تقویم­البلدان، ترجمۀ عبدالمحمّد آیتی، تهران، انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.

-  ابوالقاسمی، محسن، (1373)، تاریخ زبان فارسی، چاپ اول، تهران، سمت.

-  __________، (1385)، دستور تاریخی زبان فارسی، چاپ پنجم، تهران، سمت.

-  اصطخری، ابراهیم، (1347)، مسالک و ممالک، به کوشش ایرج افشار، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب.

-  انوری، حسن، (1382). فرهنگ بزرگ سخن، ج دوم، چاپ دوم، تهران، سخن.

-  انوری، حسن و احمدی گیوی، حسن، (1384)، دستور زبان فارسی 1، ویرایش دوم، چاپ بیست و هفتم، تهران، فاطمی.

- ________________، حسن، (1388)، دستور زبان فارسی 2، ویرایش سوم، تهران، فاطمی.

-  باقری، مهری، (1373)، تاریخ زبان فارسی، چاپ اول، تهران، نشر قطره .

-  حدودالعالم من ­المشرق الی المغرب، بی­نا، (1362)، به کوشش منوچهر ستوده، تهران، کتابخانۀ طهوری.

-  حسینی فسایی، میرزا حسن، (1367)، فارس­نامه، تصحیح منصور رستگار فسایی، ج دوم، چاپ اول، تهران، امیر کبیر.

-  خائفی، عبّاس، (1382)، تاریخ زبان فارسی، چاپ اول، گیلان، انتشارات دانشگاه.

-  دهخدا، علی­اکبر، (1377)، لغت­نامه، زیر نظر محمد معین و سیّد جعفر شهیدی، ج سیزدهم، چاپ دوم، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.

-  راستار گویوا، و. س، (1347)، دستور زبان فارسی میانه، ترجمۀ ولی­الله شادان، بی­جا، انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.

-  فرشیدورد، خسرو، (1386)، فرهنگ پیشوندها و پسوندهای زبان فارسی، چاپ اول، تهران، زوّار.

-  فره­وشی، بهرام، (1346)، فرهنگ پهلوی، تهران، انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.

-  _________، (1352)، فرهنگ فارسی به پهلوی، تهران، سلسله انتشارات انجمن آثار ملی.

-  قریب، عبدالعظیم و دیگران، (1373)، دستور زبان فارسی پنج اُستاد، به اهتمام جهانگیر منصور، تهران، ناهید.

- کسروی، احمد، (1330)، کافنامه، به گردآوری یحیی ذکا، بی­جا، بنگاه دانش.

-  لازار، ژیلبر، (1384)، دستور زبان فارسی معاصر، ترجمۀ مهستی بحرینی، چاپ اول، تهران، هرمس.

-  لسترنج، گای، (1393)، جغرافیای تاریخی سرزمین­ های خلافت شرقی، ترجمۀمحمود عرفان، چاپ نهم، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.

-  مرزبان راد، علی، (1362)، دستور سودمند، چاپ دوم، بی­جا، ایران چاپ.

-  مستوفی، حمدالله، (1362)،  نزهـة­القلوب، چاپ اول، تهران، دنیای کتاب.

-  معین، محمّد، (1387)، فرهنگ­فارسی، بازخوانی­­ و ­­ویرایشِ­ شهاب­الدّین ­ارجمندی، دورۀ یک جلدی،  چ­ چهاردهم، تهران، معین.

-  مقدسی، محمّد بن احمد، (1361)، احسن­التّقاسیم فی معرفة­الأقالیم، ترجمۀعلینقی منزوی، بخش دوّم، چاپ اوّل، شرکت مؤلّفان و مترجمان ایران. 

-  ناتل خانلری، پرویز، (1365)، تاریخ زبان فارسی، جلد سوم، چاپ اوّل، نشر نو.

-  ___________، (1370)، دستور زبان فارسی، چاپ دوازدهم، تهران، توس .

 

 

مقاله‌ها

-  ادیب طوسی، محمّد امین، (1350)، «چند پسوند مهجور»، مجلّۀ وحید، شمارۀ نود و پنج، صص 1183-1191 و شمارۀ نود و شش، صص 1341- 1351.

 

منابع اینترنتی

- ملک ­زاده، محمّدجعفر، (15/11/1391: 8:30)، «نام درست و تاریخی دریاچۀ ماهلو»، www.iranboom.ir