ارزیابی میزان سرب و کادمیوم در آردهای عرضه‌شده در استان چهارمحال و بختیاری

الموضوعات :

مهسا صالحی ¹ , الهه یزدانیان قهفرخی ²

1 - گروه بهداشت مواد غذایی، دانشکده دامپزشکی، واحد شهرکرد، دانشگاه آزاد اسلامی، شهرکرد، ایران
2 - گروه بهداشت مواد غذایی، دانشکده دامپزشکی، واحد شهرکرد، دانشگاه آزاد اسلامی، شهرکرد، ایران

تاريخ الإرسال : 12 الأحد , شوال, 1445 تاريخ التأكيد : 18 السبت , ربيع الأول, 1446 تاريخ الإصدار : 18 الأربعاء , جمادى الأولى, 1446

الکلمات المفتاحية: فلزات سنگین, آرد, چهارمحال و بختیاری,

ملخص المقالة :

فلزات سنگین، پایدارترین و پیچیده­ترین آلاینده­ها در طبیعت هستند. مصرف غلات و محصولات مبتنی بر آن 47 درصد از کل انرژی دریافتی غذا در دنیا را تشکیل می­دهد. هدف از مطالعه حاضر ارزیابی سرب و کادمیوم در آردهای عرضه‌شده در استان چهارمحال و بختیاری به روش جذب اتمی است. تعداد 40 نمونه آرد گندم از مراکز تولید این محصول در استان چهارمحال و بختیاری نمونه­گیری و پس از آماده­سازی به آزمایشگاه انتقال یافت و با استفاده از دستگاه جذب اتمی مدل Varian 240 میزان کادمیوم و سرب اندازه­گیری شد. نتایج حاصل از مطالعه  نشان داد که بیشترین و کمترین میانگین آلودگی به سرب، به ترتیب در شهریور (064/0±012/0 میلی­گرم بر کیلوگرم) و آذر و خرداد (022/0 ±0063/0 میلی­گرم بر کیلوگرم) و بیشترین و کمترین میانگین آلودگی به کادمیوم به ترتیب در خرداد (0019/0 ± 035/0 میلی­گرم بر کیلوگرم) و  آذر (0057/0 ± 01/0 میلی­گرم بر کیلوگرم) بود. همچنین میانگین غلظت کادمیوم در چهار ماه (0030/0 ±021/0 میلی­گرم بر کیلوگرم)  و سرب (028/0 ±0089/0 میلی­گرم بر کیلوگرم) بود. نتایج نشان داد بین میزان سرب و کادمیوم در ماه­های مختلف سال ارتباط معنی­داری وجود ندارد (05/0 <­p). یافته‌ها نشان داد که میزان سرب و کادمیوم در نمونه­های آرد کمتر از حد مجاز استاندارد ملی ایران بود و برای مصرف‌کنندگان خطری وجود ندارد.

نص كامل:



بهداشت مواد غذایی                                                                                                                                      دوره 14، شماره 3، پیاپی 55، پاییز 1403، صفحات:

 

 

«مقاله پژوهشی»                                                                                  DOI: 10.71876/jfh.2024.4011436

 

ارزیابی میزان سرب و کادمیوم در آردهای عرضه‌شده در استان چهارمحال و بختیاری

ارزیابی سرب و کادمیوم در آرد

 

مهسا صالحی*1، الهه یزدانیان‌ قهفرخی1

 

1- گروه بهداشت مواد غذایی، دانشکده دامپزشکی، واحد شهرکرد، دانشگاه آزاد اسلامی، شهرکرد، ایران

*نویسنده مسئول مکاتبات: [e-mail]

(دریافت مقاله: 2/2/1403 پذیرش نهایی: 31/6/1403)

 

 

 

چکیده

فلزات سنگین، پایدارترین و پیچیده­ترین آلاینده­ها در طبیعت هستند. مصرف غلات و محصولات مبتنی بر آن 47 درصد از کل انرژی دریافتی غذا در دنیا را تشکیل می­دهد. هدف از مطالعه حاضر ارزیابی سرب و کادمیوم در آردهای عرضه‌شده در استان چهارمحال و بختیاری به روش جذب اتمی است. تعداد 40 نمونه آرد گندم از مراکز تولید این محصول در استان چهارمحال و بختیاری نمونه­گیری و پس از آماده­سازی به آزمایشگاه انتقال یافت و با استفاده از دستگاه جذب اتمی مدل Varian 240 میزان کادمیوم و سرب اندازه­گیری شد. نتایج حاصل از مطالعه  نشان داد که بیشترین و کمترین میانگین آلودگی به سرب، به ترتیب در شهریور (064/0±012/0 میلی­گرم بر کیلوگرم) و آذر و خرداد (022/0 ±0063/0 میلی­گرم بر کیلوگرم) و بیشترین و کمترین میانگین آلودگی به کادمیوم به ترتیب در خرداد (0019/0 ± 035/0 میلی­گرم بر کیلوگرم) و  آذر (0057/0 ± 01/0 میلی­گرم بر کیلوگرم) بود. همچنین میانگین غلظت کادمیوم در چهار ماه (0030/0 ±021/0 میلی­گرم بر کیلوگرم)  و سرب (028/0 ±0089/0 میلی­گرم بر کیلوگرم) بود. نتایج نشان داد بین میزان سرب و کادمیوم در ماه­های مختلف سال ارتباط معنی­داری وجود ندارد (05/0 <­p). یافته‌ها نشان داد که میزان سرب و کادمیوم در نمونه­های آرد کمتر از حد مجاز استاندارد ملی ایران بود و برای مصرف‌کنندگان خطری وجود ندارد.

 

واژه­های کلیدی: فلزات سنگین، آرد، چهارمحال و بختیاری

 

 

 

 

 

مقدمه

آلودگی خاک کشاورزی ناشی از فلزات سنگین جدی است و باعث مشکلات زیست‌محیطی و بهداشت عمومی در سراسر جهان می­شود. خاک کشاورزی آلوده به فلزات سنگین شامل دو یا سه دسته هستند: عناصر سمی مانند کادمیوم (Cd)، سرب (Pb) و جیوه (Hg) که حتی در غلظت‌های بسیار کم برای سلول­های زنده بسیار سمی هستند (Liu et al., 2021). در سال‌های اخیر موضوع تجمع بیش‌ازحد فلزات سنگین در محصولات کشاورزی به دلیل آلودگی فلزات سنگین خاک‌های کشاورزی و اثرات مخربی که بر موجودات زنده می‌گذارد، بیش‌ازپیش موردتوجه قرارگرفته است (Zhou and Zheng, 2022). با گسترش روزافزون استفاده از فلزات در صنعت و زندگی روزمره، مشکلات ناشی از آلودگی فلزات سمی محیط‌زیست ابعاد جدی به خود گرفته است. فلزات سمی تا حد زیادی از طریق پساب‌های صنعتی، پسماندهای آلی، سوزاندن زباله، حمل‌ونقل و تولید برق در محیط پراکنده می‌شوند. آلاینده­های فلزی درنهایت از هوا به خشکی یا آبراهه شسته می­شوند؛ بنابراین هوا نیز مسیری برای آلودگی محیط‌زیست به فلزات سنگین است (Mahurpawar, 2015). فلزات سنگین اضافی از طریق افزایش عوامل اکسیدکننده، تولید بیش‌ازحد پراکسیداسیون لیپیدی و تولید سمیت ژنتیکی، اثرات مضری بر گیاهان گندم در سطوح سلولی و مولکولی نشان می‌دهند (Zhang et al., 2022). برای انسان، مصرف بیش‌ازحد فلزات سنگین به کلیه­ها، کبد، قلب، تیروئید و استخوان­ها آسیب می­رساند و تجمع آن‌ها در اندام­های انسان باعث بیماری­های مختلفی مانند آمفیزم، اختلال عملکرد کلیه و کبد، پوکی استخوان و بیماری‌های قلبی عروقی می­شود (Hernández-Cruz et al., 2022). به‌عنوان مثال سرب و کادمیوم سبب بروز اختلالات جدی در خون، کبد و کلیه­ها می­شود (Chen et al., 2019). 

کادمیوم (Cd)، یکی از ترکیبات سرطان‌زای گروه یک، در خاک‌ها گسترده است و از سمی‌ترین مواد آزادشده در محیط است. ازآنجایی‌که کادمیوم در کلیه‌های انسان با نیمه‌عمر 10 تا 30 سال باقی می‌ماند، حتی مواجهه مزمن در سطح پایین با کادمیوم می‌تواند تهدیدات جدی برای سلامتی مانند دمینرالیزاسیون استخوان، سمیت کلیوی و سرطان ایجاد کند. مسیر اصلی قرار گرفتن در معرض برای افراد غیر سیگاری معمولی، دریافت کادمیوم از طریق مواد غذایی گیاهی (به‌ویژه محصولات مشتق شده از گندم) است (Xu et al., 2022).

سرب مهم‌ترین عنصر سنگین سمی در محیط است. در سطح جهانی، این یک ماده شیمیایی زیست‌محیطی بسیار مهم و درعین‌حال خطرناک است. به دلیل ماهیت تجزیه‌ناپذیر و استفاده مداوم، غلظت آن در محیط با خطرات فزاینده­ای تجمع می‌یابد. اثرات سرب روی سیستم عصبی را آنسفالوپاتی سرب می­­گویند که شامل: سرگیجه، عدم تعادل، بی­خوابی و تحریک­پذیری است. همچنین نشان داده‌شده که 25 درصد از افرادی که درگیر آنسفالوپاتی هستند می­میرند و 50 درصد آن­هایی که نجات می­یابند دچار علائم عصبی ماندگار می­شوند (Goodman, 1996). 

گندم با تولید سالانه 750 میلیون تن در سطح جهان، غذای اصلی بیش از نیمی از جمعیت جهان است. آلودگی و تجمع کادمیوم در گندم نتیجه توزیع گسترده و در دسترس بودن زیاد کادمیوم در خاک است که عمدتاً از استخراج و ذوب فلزات غیرآهنی و کاربرد کودهای شیمیایی ناشی می‌شود (Xu et al., 2022). حضور فلزات سنگین همچون کادمیوم و سرب فراتر از استاندارد می­تواند سبب بروز عوارض ناشی از آن­ها شود که مواجهه مزمن با آن­ها بسیار خطرناک است؛ بنابراین هدف از مطالعه حاضر ارزیابی میزان سرب و کادمیوم در آردهای عرضه‌شده در استان چهارمحال و بختیاری بود.

 

مواد و روش‌ها

-روش نمونه­گیری

40 نمونه آرد گندم از 4 کارخانه تولید آرد گندم در استان چهارمحال و بختیاری نمونه­گیری و به آزمایشگاه بهداشت و کنترل کیفی مواد غذایی انتقال داده شد. نمونه­ها در بسته­های پلی­اتیلنی 100 گرمی قرار داده شدند و تا زمان انجام آزمایش در شرایط سرما نگهداری شدند. نمونه­گیری­ها در ماه­های آخر هر فصل از هر کارخانه به تعداد 10 نمونه انجام شد. به این ترتیب در خرداد، شهریور، آذر و اسفند نمونه­گیری از مراکز تولید آرد گندم انجام شد.

-روش اندازه­گیری سرب و کادمیوم

برای آماده‌سازی و کاهش رطوبت نمونه­ها از دستگاه آون با دمای 80 درجه سلسیوس استفاده شد. پس ازآن جهت خشک‌کردن، نمونه‌ها به مدت 24 ساعت در دمای 105 درجه سلسیوس در آون قرار داده شدند. پس از اتمام خشک‌کردن  نمونه­های آرد، در بوته چینی توزین و در کوره الکتریکی (GTA, 120) قرار گرفتند؛ سپس طی مدت یک ساعت دما به آرامی از دمای اتاق به 450 درجه سلسیوس افزایش داده شد تا نمونه­ها به یک خاکستر سفید تبدیل شدند. پس از آن بوته­های چینی در داخل دسیکاتور خنک شده و پودر به دست آمده با استفاده از مخلوطی از اسید نیتریک و پراکسید هیدروژن به نسبت 1:2 هضم شدند. در ادامه کار این مخلوط به مدت 4 ساعت با هیتر خشک شد و سپس با آب مقطر به حجم 10 میلی‌لیتر رسانده شد و جهت تعیین فلزات سنگین به دستگاه جذب اتمی مدل Varian 240 ساخت کشور استرالیا تزریق گردید. محلول استاندارد مربوط به هر فلز ساخته و به دستگاه داده شد سپس نمونه‌های اصلی به دستگاه تزریق شد و به‌صورت جداگانه مقادیر هر عنصر برحسب میلی­گرم در لیتر به دست آمد و برحسب میلی‌گرم بر کیلوگرم وزن خشک معادل‌سازی شدند. بـراي اندازه‌گیری حــد تشــخیص دســتگاه،  از استانداردهاي مختلف سرب و کادمیوم در حـد 1، 2، 4، 8، 10، 15 و 20 پیکــوگرم اســتفاده شــد. هر استاندارد درسه نوبت به دستگاه تزريق گرديد و ايـن عمل پنج مرتبه تكرار شد. درنهایت حد تشخيص دستگاه براي فلز سرب و کادمیوم برابر با 4 و 6 پیکوگرم بـه دسـت آمـد (Khodabakhshi et al., 2016; Moogouei and Sadjadi, 2020).

-آنالیز آماری

پس از آنکه نرمال بودن توزیع داده‌ها با آزمون کولموگروف–اسمیرنف (­Kolmogorov-Smirnov) در این مطالعه مشخص گردید، میانگین غلظت فلزات موردبررسی در آردهای مختلف با نرم­افزار آماری SPSS 16.0 (Chicago, IL) و با روش آنالیز واریانس یک‌طرفه داده‌ها و آزمون دانکن جهت بررسی اختلاف آماری بین نمونه‌ها موردبررسی قرار گرفت.

 

یافته‌ها

نتایج حاصل از مطالعه حاضر نشان داد، که بیشترین و کمترین میانگین غلظت سرب به ترتیب مربوط به ماه­های شهریور، اسفند، خرداد و آذر؛ و برای کادمیوم مربوط به خرداد، اسفند، شهریور و آذرماه بود. بنابراین غلظت سرب در خردادماه (022/0 ± 0063/0 میلی­گرم بر کیلوگرم)، شهریورماه (064/0±012/0 میلی­گرم بر کیلوگرم)، آذرماه (022/0 ± 0063/0 میلی‌گرم بر کیلوگرم) و اسفندماه (0068/0 ±011/0 میلی­گرم بر کیلوگرم) بود و میانگین غلظت سرب در چهار ماه (028/0 ±0089/0 میلی­گرم بر کیلوگرم) بود. همچنین نتایج نشان داد که میانگین غلظت کادمیوم، در خردادماه (0019/0 ± 035/0 میلی­گرم بر کیلوگرم)، شهریورماه (0016/0±012/0 میلی­گرم بر کیلوگرم)، آذرماه (0057/0 ± 010/0 میلی­گرم بر کیلوگرم) و اسفندماه (0015/0 ±027/0 میلی­گرم بر کیلوگرم) بود. میانگین غلظت کادمیوم در چهار ماه سال (0030/0 ±021/0 میلی­گرم بر کیلوگرم) بود (جدول 1).

 

 

جدول (1)- نتایج میزان آلودگی به سرب و کادمیوم آرد در ماه­های مختلف سال­ (میلی­گرم بر کیلوگرم)

انحراف معیار ± میانگین	بیشینه	کمینه	تعداد نمونه	ماه	فلز سنگین
022/0 ± 0063/0	01/0	0006/0	10	خرداد	سرب
064/0±012/0	02/0	009/0	10	شهریور
022/0 ± 0063/0	01/0	0006/0	10	آذر
0068/0 ±011/0	03/0	0008/0	10	اسفند
028/0 ±0089/0			40	میانگین کلی
0019/0 ± 035/0	02/0	069/0	10	خرداد	کادمیوم
0016/0±012/0	02/0	053/0	10	شهریور
0057/0 ± 010/0	02/0	006/0	10	آذر
0015/0 ±027/0	01/0	058/0	10	اسفند
0030/0 ±021/0			40	میانگین کلی

 

 

نمودار (­1­)، وضعیت آلودگی به سرب و کادمیوم در آرد گندم تولیدشده در استان چهارمحال و بختیاری در فصول مختلف سال را نشان می­دهد.

 

 

نمودار (1)- میزان سرب و کادمیوم در نمونه‌های آرد در ماه­های مختلف سال (میلی‌گرم بر کیلوگرم)

 

جدول (2)، تحلیل واریانس نمونه­های موردمطالعه ازنظر غلظت فلزات سنگین در نمونه­های آرد گندم را نشان می­دهد.

 

 

جدول (2)- تحلیل واریانس نمونه‌های آرد ازنظر غلظت فلزات سنگین در نمونه‌های آرد گندم در ماه‌های مختلف سال 1402

منبع	درجه آزادی	سرب				کادمیوم
		اسفند	آذر	شهریور	خرداد	اسفند	آذر	شهریور	خرداد
خطای نمونه‌ها	9	011/0	0063/0	012/0	0063/0	027/0	010/0	012/0	035/0
	14	11/0	19/0	36/0	94/0	41/0	15/0	64/0	06/1

 

 

جدول (3)، مقایسه میانگین مقادیر کادمیوم و سرب را نشان می­دهد.

 

 

جدول (3)- مقایسه میانگین مقادیر سرب و کادمیوم در نمونه‌های A و B آرد گندم در ماه‌های مختلف سال 1402

نمونه‌ها	کادمیوم					سرب
	خرداد	شهریور	آذر	اسفند	خرداد		شهریور	آذر	اسفند
نمونه آرد A	c8/2	e9/1	d3/2	b4/3	b1/3		a2/4	f4/1	d2/2
نمونه آرد B	d2/2	f7/1	e0/2	b3/3	b2/3		a1/4	g1/1	e9/1

 حروف غیرمشابه نشان‌دهنده‌ی اختلاف معنی‌دار هستند.

 

 

 

 

بحث و نتیجه­گیری

با انجام آزمون کولموگروف اسمیرنوف مشخص گردید که مقدار سرب در ماه شهریور دارای توزیع نرمال است (­200/0­p=)؛ ولی مقدار سرب سایر ماه­ها دارای توزیع نرمال نیست (­05/0­p>­). همچنین نتایج نشان داد که مقدار کادمیوم در ماه­های خرداد، شهریور، آذر و اسفند توزیع نرمالی را نشان ندادند.

نتایج نشان داد که بین میزان سرب و کادمیوم در ماه­های مختلف سال ارتباط معنی­داری وجود ندارد (064/0p=). همچنین بین ماه­های مختلف سال و کارخانه‌ها نمونه‌گیری شده، ارتباط معنی­داری وجود نداشت. نتایج مقایسه آنالیزهای آماری نشان داد که هیچ‌کدام از آردهای نمونه­گیری شده در استان چهارمحال و بختیاری فراتر از استاندارد ملی و بین‌المللی به سرب و کادمیوم آلوده نبودند و خطری متوجه مصرف­کنندگان نیست. حد مجاز کادمیوم و سرب مطابق بیشینه رواداری فلزات سنگین در ایران برای سرب و کادمیوم به ترتیب 15/0 و 03/0 است (ISIR, 968/2009).

بر اساس استاندارد کدکس (­Codex Alimentarius­) 2/0 و 2/0 میلی­گرم بر کیلوگرم­، استاندارد چین 2/0 و 1/0 میلی‌گرم بر کیلوگرم­­، ایرلند 2/0 و 2/0 میلی­گرم بر کیلوگرم، استاندارد استرالیا 2/0 و 1/0 میلی­گرم بر کیلوگرم و اتحادیه اروپا  2/0 و 2/0 میلی­گرم بر کیلوگرم است؛ بنابراین نتایج نشان داد که هیچ‌کدام از نمونه­های آرد گندم تولیدشده در استان چهارمحال و بختیاری فراتر از حد مجاز نیست (Commissoin, 1995; EC, 2008; Ireland, 2009; FSANZS, 2010 and NSPRC, 2011­).

تحقیقی در نیجریه روی ارزیابی به فلزات سنگین در آرد گندم انجام شد، که میزان آلودگی به کادمیوم 002/0 میلی­گرم بر کیلوگرم بود که با نتایج حاصل از تحقیق حاضر مطابقت و همسویی دارد، در مطالعه حاضر غلظت هیچ­کدام از فلزات سنگین فراتر از استاندارد داخلی و بین­المللی نبود (Edem et al., 2009). مطالعه­ای در چین روی غلظت فلزات سنگین در نمونه­های آرد گزارش دادند که میزان کادمیوم 025/0 میلی­گرم بر کیلوگرم و سرب 2/27 میلی­گرم بر کیلوگرم گزارش شد که با نتایج حاصل از  تحقیق حاضر در خصوص کادمیوم مطابقت داشته اما در خصوص سرب مطابقت ندارد (Lei et al., 2015)­.

مطالعه­ای روی فلزات سنگین موجود در آردهای تولیدشده شهرستان رشت نشان داد که غلظت سرب 02/1 و کادمیوم 05/0 میلی­گرم بر کیلوگرم بود و گزارش دادند محتوای بالای مصرف روزانه کروم، سرب، کادمیوم و جیوه توسط نان‌ها اثرات نامطلوبی بر سلامتی افراد دارد (Naghipour et al., 2014). محققین در گزارشی نشان دادند که از مجموع 40 نمونه آرد تولیدشده در کارخانه‌ها استان گلستان، غلظت سرب 013/0 و کادمیوم 031/0 میلی­گرم بر کیلوگرم بوده است. غلظت فلزات سنگین در تمامی نمونه‌های آرد گندم کمتر از حد مجاز تعیین‌شده توسط سازمان خواربار و کشاورزی جهان/سازمان جهانی بهداشت و سازمان ملی استاندارد ایران بوده و سلامت مصرف‌کنندگان را تهدید نمی‌کند، در این مطالعه میزان غلظت کادمیوم و سرب پایین‌تر از استاندارد ملی ایران و سازمان بهداشت جهانی بود (Nejabat et al., 2017). پژوهشگران در مطالعه­ای مشابه گزارش دادند که غلظت فلزات سنگین در آردهای نمونه­گیری شده در جنوب آفریقا کمتر از میانگین استانداردهای بین­المللی بود. در همین راستا غلظت سرب 05/0، منگنز 30/47 و مس 25/78 میلی­گرم بر کیلوگرم گزارش شد (Irogbeyi et al., 2019). محققان، در مطالعه­ای نشان دادند که میزان فلزات سنگین در نمونه­های آرد تولیدشده در شهرهای گلستان، کردستان و آذربایجان غربی در محدوده تعیین‌شده استانداردهای بین­المللی و داخلی بوده، آن‌ها گزارش دادند که میانگین آلودگی در گلستان، کردستان و آذربایجان غربی برای سرب  044/0 و کادمیوم 016/0 میلی­گرم بر کیلوگرم بود، که مطابق با نتایج مطالعه حاضر است (Ghanati et al., 2019). تحقیقی در اسپانیا که روی آلودگی به فلزات سنگین در آرد غلات انجام دادند دریافتند که محتوای سرب در آرد گندم 03/0 میلی­گرم بر کیلوگرم بوده است (Rubio-Armendáriz et al., 2021). در مطالعه­ای در ترکیه، غلظت فلزات سنگین در آرد گندم برای سرب 013/0 و کادمیوم 04/0 میلی­گرم بر کیلوگرم گزارش شد، که فراتر از نتایج حاصل از تحقیق حاضر است (Basaran, 2022). در تحقیقی روی فلزات سنگین در پاکستان، نشان داده شد که در آردهای گندم نمونه­گیری شده غلظت سرب و کادمیوم به ترتیب 19/0 و 17/0 میلی‌گرم بر کیلوگرم بود و از استانداردهای بین­المللی فراتر بود (Atta et al., 2023). در استان گیلان پژوهشگران گزارش دادند که میزان سرب کادمیوم نمونه­ها پایین‌تر از استاندارد ایران و استانداردهای بین‌المللی است، که با نتایج حاصل از مطالعه حاضر مطابقت دارد (Hasheminasab Zavareh et al., 2021). در مطالعه­ای­‌ روی فلزات سنگین در نمونه­های آرد، نشان داده شد که کمترین میزان غلظت آلودگی مربوط به کادمیوم و بیشترین میزان مربوط به سرب بوده است­، که مطابق با نتایج این مطالعه است (Siddque et al., 2023). تاکنون مطالعات مختلفی در زمینه اندازه­گیری فلزات سنگین سمی در انواع غلات و فرآورده­های آن انجام‌شده است. قابل‌توجه است که فلزات سمی توسط گندم از طریق خاک جذب می­شوند و برخی فلزات سنگین نیز ممکن است در مرحله آسیاب گندم به آرد اضافه شوند (Thalassinos and Antoniadis, 2021)؛ بنابراین تفاوت در نوع خاکی که بذر گندم در آن کاشته می­شود یا تجهیزات مورداستفاده در تهیه آرد، خطای آزمایشگر، خطای دستگاه­ها و اختلاف روش کارشده نسبت به سایر آزمایش­ها را می­توان دلیل مهمی برای عدم هم‌خوانی میزان آلودگی آرد به فلزات سنگین در مطالعه حاضر با مطالعات مختلف ذکرشده دانست.

آلودگی فلزات سنگین یکی از شایع­ترین نگرانی­ها در جهان است زیرا در اکثر محیط­ها رخ می­دهد. کادمیوم و سرب به دلیل دوام و سمیت بالا از مهم‌ترین فلزات سنگین هستند. ازآنجایی‌که نان پرمصرف­ترین محصول در کشورهای مختلف ازجمله ایران است، عواملی که بر ایمنی آن تأثیر می­گذارد باید کنترل شود. با توجه به نتایج به‌دست‌آمده از پژوهش حاضر و در محدوده استاندارد بودن غلظت فلزات سرب و کادمیوم در آردهای گندم عرضه‌شده در استان چهارمحال و بختیاری، استفاده از این آردها، برای مصارف خوراکی قابل‌قبول بوده و هیچ­گونه خطری متوجه مصرف‌کنندگان نیست، اما با توجه به خطرات فلزات سنگین سمی برای سلامت انسان در مواجهه طولانی‌مدت و همچنین مصرف زیاد آرد در تهیه انواع نان، غلظت فلزات سنگین باید به‌دقت اندازه‌گیری شود تا از ایمنی آرد اطمینان حاصل شود.

 

 

 

 

 

 

سپاسگزاری

بدین‌وسیله از تمامی کسانی که نهایت همکاری را در انجام این پروژه داشتند، تشکر به عمل می‌آید.

 

تعارض منافع

نویسندگان تعارض منافعی برای اعلام ندارند.

 

 

منابع

·       Atta, M.I., Zehra, S.S., Dai, D.Q., Ali, H., Naveed, K., ali, Iftikhar., et al. (2023). Amassing of heavy metals in soils, vegetables, and crop plants irrigated with wastewater: Health risk assessment of heavy metals in Dera Ghazi Khan, Punjab, Pakistan. Frontiers in plant science, 13­(1): 108-119.

·       Basaran, B. )2022(. Comparison of heavy metal levels and health risk assessment of different bread types marketed in Turkey. Journal of Food Composition and Analysis, 108(5): 104-114.

·       Chen, Y., Xu, X., Zeng, Z., Lin, X., Qin, Q. and xia, Ho. (2019). Blood lead and cadmium levels associated with hematological and hepatic functions in patients from an e-waste-polluted area. Chemosphere, 220­(12): 531-538.

·       Commission, C.A. (1995). Codex stan 193-1995. Codex general standard for contaminants and toxins in food and feed. 1-77. Available at: https://www.fao.org/fao-who-codexalimentarius/en/

·       EC. )2008(. Commission Regulation (EC) No 1881- 2006-"Setting maximum levels for criteria contaminations in foodstuffs". European Commission, Commission Regulation (EC) No.466/2001 Setting Maximum Levels for Certain Contaminants in Foodstuffs. https://eur-lex.europa.eu

·       Edem, C., Iniama, G., Osabor, V., Etiuma, R., Ochelebe, M. (2009). A comparative evaluation of heavy metals in commercial wheat flours sold in Calabar-Nigeria. Pakistan Journal of Nutrition, 8(5): 585-587.

·       Fsanza. (2010). Food Standards Australia and New Zealand Standard 1.4.1 (FSANZS), Contaminants, and Natural Toxicants laid down maximum levels of five heavy metals in specified food. Available at: https://www.foodstandards.gov.au

·       Ghanati, K., Zayeri, F. and Hosseini, H., (2019). Potential health risk assessment of different heavy metals in wheat products. Iranian journal of pharmaceutical research, 187(2): 209-223.

·       Goodman, L.S. (1996). Goodman and Gilman's the pharmacological basis of therapeutics. 7th Edition, McGraw-Hill New York, pp.1361-1371

·       Hasheminasab, K.S., Shahbazi, K. and Bazargan, K., (2021). Investigation on the concentration of heavy metals, lead and cadmium, and zinc concentration in the wheat produced in Iran. Journal of Environmental Science and Technology, 23(5): 165-174.

·       Hernández, E.Y., Amador-Martínez, I., Aranda-Rivera, A.K., Cruz-Gregorio, A. and Chaverri, J.P., (2022). Renal damage induced by cadmium and its possible therapy by mitochondrial transplantation. Chemico-Biological Interactions, 361­(12): 199-209.

·       Ireland, F.S.A.O. (2009). Food Safety Authority of Ireland.Mercury, Lead, Cadmium, Tin, and Arsenic in Food, Food Safety Authority of Ireland. Available at: https://www.fsai.ie

·       Irogbeyi, L.A., Nweke, I.N., Akuodor, G.C. and Unekwe, P.C. (2019). Evaluation of Levels of Potassium Bromate and Some Heavy Metals in Bread and Wheat Flour Sold in Aba Metropolis, South Eastern Nigeria. Asia Pacific Journal of Medical Toxicology, 8(12): 512-525.

·       Institute of Standards and Industrial Research of Iran. (ISIR). 2009. Food & Feed Maximum limit of heavy metals. 1st Revision, ISIRI NO. 12968. [In Persian]

·       Khodabakhshi, A., Sedehi, M. and Shakeri, K. (2016). Investigation of heavy metals in edible mushrooms consumed in Shahrekord. Journal of Shahrekord University of Medical Sciences, 18(1): 54-62. [In Persian]

·       Lei, L., Liang, D., Yu, D., Chen, Y., Song, W. and Li, J. (2015). Human health risk assessment of heavy metals in the irrigated area of Jinghui, Shaanxi, China, in terms of wheat flour consumption. Environmental Monitoring and Assessment, 187­(1): 1-13.

·       Liu, Y., Chen, Y., Yang, Y., Zhang, Q., Fu, B., Cai, J., et al. (2021). A thorough screening based on QTLs controlling zinc and copper accumulation in the grain of different wheat genotypes. Environmental Science and Pollution Research, 28(9): 15043-15054.

·       Mahurpawar, M. (2015). Effects of heavy metals on human health. International Journal Research Granthaalayah, 530­(1): 1-7.

·       Mooguei, R., and Sadjadi, N. (2020). Investigating the concentration of toxic metals (arsenic, cadmium, and lead) in wheat and wheat flour in Golestan and Mazandaran provinces. Journal of Food Science and Technology (Iran), 17(5): 131-143. [In Persian]

·       Naghipour, D., Amouei, A. and Nazmara, S. (2014). A comparative evaluation of heavy metals in the different breads in Iran: A case study of Rasht city. Health Scope, 3­(1): 1-5.

·       Nejabat, M., Kahe, H., Shirani, K., Ghorbannejad, P., Hadizadeh, F. and Karimi, G. (2017). Health risk assessment of heavy metals via dietary intake of wheat in Golestan Province, Iran. Human and Ecological Risk Assessment: An International Journal, 23 (12): 1193-1201.

·       National Standard of the People’s Republic of China (NSPRC). (2011). National Food Safety Standard, Issued by the Ministry of Health of the People’s Republic of China.1-14.

·       Rubio-Armendáriz, C., Paz, S., Gutiérrez, Á.J., Gomes Furtado, V., and González-Weller, D. (2021). Toxic metals in cereals in Cape Verde: risk assessment evaluation. International Journal of Environmental Research and Public Health, 18­(5): 38-44.

·       Siddque, N., Waheed, S., Zaman, Q., Aslam, A., Tufail, M., Mrufail, A., et al. (2023). Uptake of heavy metal in wheat from application of different phosphorus fertilizers. Journal of Food Composition and Analysis, 115­(7): 104-119.

·       Thalassinos, G. and Antoniadis, V. (2021). Monitoring potentially toxic element pollution in three wheat-grown areas with a long history of industrial activity and assessment of their effect on human health in Central Greece. Toxics, 9 (7): 293-303.

·       Xu, J., Hu, C., Wang, M., Zhao, Z., Zhao, X., Sao, lu., et al. (2022). Changeable effects of coexisting heavy metals on transfer of cadmium from soils to wheat grains. Journal of Hazardous Materials, 423(9): 127-138.

·       Zhang, D., Zhou, H., Shao, L., Wang, H., Zhang, Y., Zhu, T., et al. (2022). Root characteristics critical for cadmium tolerance and reduced accumulation in wheat (Triticum aestivum L.). Journal of Environmental Management, 305­(11): 114-130.

·       Zhou, M. and Zheng, S. (2022). Multi-omics uncover the mechanism of wheat under heavy metal stress. International Journal of Molecular Sciences, 23(5): 159-168.