درآمدی برخط مشی های مبتنی بر ارزش های اسلامی در بهبود عملکرد شغلی کارکنان (مطالعه موردی: اداره کل آموزش‌وپرورش استان فارس)
الموضوعات :
جواد مکاری
1
,
علی محمد حقیقی
2
1 - دانشجوی دکتری، علوم سیاسی، واحد لامرد، دانشگاه آزاد اسلامی،لامرد،ایران
2 - استادیار و عضو هیئت علمی گروه علوم سیاسی دانشگاه ازاد اسلامی واحد لامرد
الکلمات المفتاحية: ارزش های اسلامی, معنویت سازمانی, عملکرد شغلی, کارکنان, آموزش و پرورش استان فارس,
ملخص المقالة :
پژوهش حاضر باهدف بررسی تأثیر ارزش‌های اسلامی بربهبود عملکرد شغلی کارکنان با توجه به نقش میانجی معنویت سازمانی در اداره کل آموزش‌وپرورش استان فارس انجام گرفته است. تحقیق حاضر از بعد هدف كاربردي و از نظر روش توصيفي- همبستگی میباشد. به منظور جمع‌آوری اطلاعات آميزه اي از روش‌های تحقيق كتابخانه اي و ميداني استفاده شده است. جامعه آماری تحقیق حاضر شامل کلیه کارکنان در سازمان آموزش‌وپرورش استان فارس میباشد که تعداد آنها 46703 نفر بود.با توجه به فرمول کوکران، حجم نمونه 381 نفر به دست آمد که پرسشنامه به صورت خوشه‌ای بین کارکنان توزیع گردید. داده‌ها توسط معادلات ساختاری و به کمک نرم‌افزار لیزرل مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند.نتایج حاکی از این بود که بین ارزش‌های اسلامی با بهبود عملکرد شغلی کارکنان در اداره کل آموزش‌وپرورش استان فارس با در نظر گرفتن نقش میانجی معنویت سازمانی رابطه مثبت و معنی داری وجود دارد؛ و در این راستا نه فرضیه تحقیق مورد تأیید قرار گرفتند.
1. Amiri, Yousef; Latifi, Meysam; Islambolchi, Alireza and Asghari Sarem, Ali. (1400). Presenting a model of organizational spirituality excellence with an emphasis on Islamic teachings in the Iranian Health Insurance Organization. Islamic Management Quarterly, 29(2). https://ensani.ir/fa/article/473399
2. Jamali, Ali. (1400). Investigating the effect of generational diversity on emotional labor with the mediating role of spirituality at work. The Fourth Annual International Conference on New Developments in Management, Economics and Accounting, Tehran.1268330https://civilica.com/doc/
3. Hassoumi, Vali-Allah and Khatibi, Fatemeh. (1398). Principles and strategies for achieving and promoting spirituality in life. The First International Conference on Religion, Spirituality and Quality of Life, Mashhad. https:/civilica.com/doc/1131401
4. Khaki, Iman and Mujibi, Touraj. (1400). Studying the concepts and dimensions of professional ethics with an emphasis on Islamic values (Case study: Education staff of South Khorasan). Khorasan Quarterly Journal of Cultural and Social Studies, 15(4). https://doi.org/10.22034/fakh.2021.260298.1444
5. Dehghanzadeh, Mahboobeh and Dehghan Nairi, Abbas. (2010). Investigating the effect of spirituality in the workplace on job satisfaction and stress adjustment of staff at the headquarters of Yazd University of Medical Sciences. The Fifth International Conference on Modern Research in Educational Sciences, Psychology and Social Studies of Iran, Tehran.1038804https:/civilica.com/doc/
6. Rashidi Toghar Al-Jordi, Mustafa and Boromandi, Alireza. (2012). Critique and review of Hackman and Al-Dham's job characteristics model in job design. The Second National Conference on Interdisciplinary Research in Engineering and Management Sciences, Tehran. https://civilica.com/doc/1289824/
7. Zare Shalimaki, Ali and Mukhlisi, Majid. (1400). Investigating and ranking the factors affecting the performance and efficiency of Sepah Bank employees. Case studies of Sepah Bank branches in Mazandaran province. The 6th International Conference on Interdisciplinary Research in Management, Accounting and Economics in Iran, Tehran. https://civilica.com/doc/1275586
8. Zare, Tayyebeh. (1400). The role of spirituality in human education. Fath al-Fotouh Scientific and Research Conference (1) on Civilized Education and Training, Shiraz. https://civilica.com/doc/1235356
9. Zaroundi, Javad. (1400). A comparative look at the education and training of values in the two perspectives of Islam and existentialism. Quarterly Journal of Applied Research in the Field of Quran and Hadith, 1(3). doi:1022064/arq.2022.324639.1046
10. Sanam Yar, Razieh. (2010). The role of spirituality in promoting health and mental hygiene with an attitude towards the verses of the Quran. The Second International Conference on Religion, Spirituality and Quality of Life. https://civilica.com/doc/1247118
11. Abdi, Aref. (2011). Investigating the effect of spirituality on organizational performance in the workplace with the mediator of commitment. Quarterly Journal of Sea-Oriented Management Studies, 2(3). doi:10.22034/mmr.2022.316476.1053
12. Ghanbari, Mehdi and Saybani, Hamid Reza. (2010). Investigating the relationship between organizational culture and employee job performance with the mediating role of job satisfaction in the General Directorate of Sports and Youth of Fars Province. The Sixth National Conference on Sports Sciences and Physical Education of Iran, Tehran. https://civilica.com/doc/1031764
13. Kazempourian, Saeed; Mohammadi, Fatemeh and Tavakoli, Abdullah. (2010). The concept of organizational spirituality in organization and management studies and perspectives on it. Quarterly Journal of Public Management Perspective, 13(2), pp. 162-148.
10.48308/jpap.2021.101611: doi
14. Kabiri Tameh, Hengameh and Kohsari, Omid. (2010). Investigating the effects of workplace spirituality on organizational citizenship behaviors in organizations. 10th International Conference on Modern Research in Management, Economics and Development. https://civilica.com/doc/1269856
15. Mujibi, Touraj and Shahbazi, Omid. (2010). The role of social values education in promoting forward-looking organizational values. National Conference on Organization and Business Improvement and Restructuring, Tehran. https://civilica.com/doc/1044727
16. Mirshekari, Maryam; Mirshekari, Saeedeh; Mohammadzadeh, Samaneh and Razeghi, Behnam. (1400). Investigating the relationship between spiritual capital and job performance with organizational citizenship behaviors of employees. Third International Conference on Educational Sciences, Psychology, Counseling, Training and Research, Tehran. https://civilica.com/doc/1258937
17. Naderian, Arash; Bazrafshan Moghadam, Elham and Feizabadi, Maryam. (1400). Investigating the realization of Islamic values in the emergence of financial instruments in Iran. National Conference on New Approaches in Accounting and Finance, Aliabad. https://civilica.com/doc/1245403
18. Vosoughi-Asl, Asghar; Ashayeri, Taha and Namian, Fatemeh. (1400). Factors affecting the job performance of employees of the Islamic Republic of Iran Police Force. Quarterly Journal of Law Enforcement Management Research, 16(3). https://sid.ir/paper/956643/fa.
19. Dari, Amir Hossein (2014) The relationship between knowledge sharing and job performance, Master's thesis, Public Administration, Islamic Azad University 183970http://lib.khuisf.ac.ir/site/catalogue/
20. Kazemian Moghadam K, Haroon Rashidi Hamid. The relationship between psychological capital and spirituality at work with psychological well-being in nurses. Journal of Fundamentals of Mental Health. https://doi.org/10.22038/jfmh.2020.16146
21. Yaghoubi, Noor Mohammad; Raghibi, Mahvash and Motahari, Zahra, (2013), Investigating the relationship between organizational spirituality and employee happiness: A case study, in Golestan Police Headquarters, Journal of Police Medicine, No. 2.119- Serial 2, pp. 126 doi:10.30505/2.2.119
22. Aldoghan, M. Elrayah, M. & Debla, F. (2021). The job quality dimensions and employees performance during covid-19: a case study of the saudi's female employees. Polish journal of management studies, 23(2), pp 9-23. https://DOI:10.17512/pjms.2021.23.2.01
23. Roszkowska, P. & Melé, D. (2020). Organizational Factors in the Individual Ethical Behaviour. The Notion of the “Organizational Moral Structure”. Humanist Management Journal. https://doi.org/10.1007/s41463-020-00080-z
24. Bashir, A. Amir, A. Jawaad, M. & Hasan, Wickramaratne, R. (2020). Work conditions and job performance: An indirect conditional effect of motivation. Cogent Business & Management, 7(1). https://doi.org/10.1080/23311975.2020.1801961
25. Bhati, S. & Vashistha, N. (2019). Spirituality at Work: A Review of Literature. Parishod Journal, VIII (XII), 183-186. DOI:09.0014.PARISHODH.2019.V8I21.0086781.56761
26. Bezek, A. Nowak, P.F. & Blukacz, M. (2020). The Relationship between Spirituality, Health-Related Behavior, and Psychological Well-Being. Frontiers in Psychology. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2020.01997
27. Foster, A. & Foster, S. (2019). The impact of workplace spirituality on work-based learners: Individual and organizational level perspectives. Journal of Work-Applied Management, 11(1). http://dx.doi.org/10.1108/JWAM-06-2019-0015
28. Garg, N. (2017). Workplace Spirituality and Employee Well-being: An Empirical Exploration. Journal of Human Values, 23(2). http://dx.doi.org/10.1177/0971685816689741
29. Habibi, N.H. & Santoso, R.B. (2019). Islamic Value Internalization in Teaching English at the Eighth Grade of SMP Al-Islam 1 Surakarta in the 2018/2019 Academic Year (Doctoral dissertation, IAIN SURAKARTA).
30. Hussain, K. (2020). Spirituality in Islam. Essentials of Islamic Studies (pp.469-490) Edition: 1st Edition. Publisher: Adam Publishers & Distributors, New Delhi (India). https://www.researchgate.net/publication/342976726_SPIRITUALITY_IN_ISLAM
31. Rocha, R.G. & Pinheiro, P. (2021). Organizational Spirituality: Concept and Perspectives. Journal of Business Ethics, 171(1), pp 1-12. DOI:10.1007/s10551-020-04463-y
32. Tunio, F. H. Agha, A. N. Salman, F. Ullah, I. & Nisar, A. (2021). Factors Affecting Job Performance: A Case Study of Academic Staff in Pakistan. The Journal of Asian Finance, Economics and Business, 8(5), pp 473-483. DOI:10.13106/jafeb.2021.vol8.no5.0473
33. Villani, D. Sorgente, A. Iannello, P. & Antonietti, A. (2019). The Role of Spirituality and Religiosity in Subjective Well-Being of Individuals with Different Religious Status. Frontiers in Psychology. ttps://doi.org/10.3389/fpsyg.2019.01525
تاریخ دریافت: 02/03/1403 تاریخ ویرایش: 03/04/1403 تاریخ پذیرش: 05/04/1403
جواد مکاری
دانشجوی دکتری، علوم سیاسی، واحد لامرد، دانشگاه آزاد اسلامی،لامرد،ایران
ORCID: 0009-0009-9246-3670
علی محمد حقیقی
استادیار ، گروه علوم سیاسی، واحد لامرد، دانشگاه آزاد اسلامی،لامرد،ایران
چکیده
امروزه جایگاه ارزش‌های اسلامی در مدیریت مبحثی بسیار محوری است که از سوی اندیشمندان و نظریه‌پردازان حوزه مدیریت مورد توجه قرار گرفته است. به دلیل افزایش اهمیت کاربردی ارزش‌های اسلامی و نقش آنها در حوزه کسب‌وکار و بهره‌وری نیروی انسانی، بسیاری از مدیران موفق در عرصه جهانی، مبانی و ارزش‌های اخلاقی حرفه‌ای در حوزه مدیریت و رهبری را بسیار مورد توجه قرار داده‌اند. یکی از ویژگی‌های مهم سازمان‌های امروزی، رویارویی با یک محیط متغیر و پویا است. از آنجا که کارکنان و نیروی انسانی، سرمایه‌های اصلی در هر سازمانی از جمله آموزش‌وپرورش هستند، توجه به ویژگی‌های اخلاقی آنها، نیازها و ضرورت‌های زندگی کاری و اجتماعی آنها باید از دغدغه‌های اصلی مسئولان آموزش‌وپرورش باشد؛ زیرا با توجه به اهمیت نقش آنها در پیشبرد اهداف و عملکردهای سازمان و تأثیری که عملکرد آنان بر عرضه خدمات و پاسخگویی به انتظارات می‌گذارد، چشم‌پوشی از این امر غیرقابل اجتناب و در واقع، نوعی سهل‌انگاری است. پژوهش حاضر با هدف بررسی تأثیر ارزش‌های اسلامی بر بهبود عملکرد شغلی کارکنان با توجه به نقش میانجی معنویت سازمانی در اداره کل آموزش‌وپرورش استان فارس انجام گرفته است. تحقیق حاضر از بعد هدف كاربردي و از نظر روش توصيفي- همبستگی میباشد. به منظور جمع‌آوری اطلاعات آميزه اي از روش‌های تحقيق كتابخانه اي و ميداني استفاده شده است. جامعه آماری تحقیق حاضر شامل کلیه کارکنان در سازمان آموزش‌وپرورش استان فارس میباشد که تعداد آنها 46703 نفر و قلمرو زمانی این تحقیق از اسفند ماه 1400 الی اردیبهشت ماه سال 1401 بوده است. با توجه به فرمول کوکران، حجم نمونه 381 نفر به دست آمد که پرسشنامه به صورت خوشه‌ای بین کارکنان توزیع گردید. داده‌ها توسط معادلات ساختاری و به کمک نرم‌افزار لیزرل مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. نتایج حاکی از این بود که بین ارزش‌های اسلامی با بهبود عملکرد شغلی کارکنان در اداره کل آموزش‌وپرورش استان فارس با در نظر گرفتن نقش میانجی معنویت سازمانی رابطه مثبت و معنی داری وجود دارد؛ و در این راستا نه فرضیه تحقیق مورد تأیید قرار گرفتند.
کلمات کلیدی: ارزش های اسلامی، معنویت سازمانی، عملکرد شغلی، کارکنان، آموزش و پرورش استان فارس
مقدمه
امروزه یکی از شاخص‌های مهم میزان موفقیت سازمان‌ها افزون بر منابع مالی، وجود نیروی انسانی سالم، توانمند و متعهد است؛ بنابراین مدیران همواره باید به دنبال تمهیداتی باشند تا از طریق آن هم بر رفتار فردی و هم بر سازمان تأثیر مثبت گذاشته و از این طریق دستیابی به اهداف سازمان را برای خود و دیگران تسهیل کنند (Roszkowska و همکاران ، 2020). در شرایط محیط کاری تغییرات زیادی نسبت به دهه‌های قبل اتفاق افتاده است و ماهیت طبیعی کسب‌وکارها تغییرات زیادی پیدا کرده است. با توجه به این تغییرات، معنویت و ارزش‌های اسلامی اهمیت زیادی داشته و در پیش‌بینی بسیاری از متغیرهای سازمانی و رفتاری نقش مهمی ایفا کرده است؛ بنابراین از آنجا که هر سازمان جامعه‌ای منحصربه‌فرد است، لزوم رعایت و اشاعه معنویت و ارزش‌های اسلامی در کار و توجه به آنها بیشتر احساس میشود (خاکی و مجیبی، 1400). یکی از ابعاد رفتار افراد در سازمان‌ها که هم جنبه فردی هم جنبه سازمانی دارد ارزش‌های اسلامی و معنویت سازمانی است. واژه ارزش‌های اسلامی و معنویت، زمانی در سازمان، واژه‌ای نامأنوس قلمداد می‌شدند، اما در دهه اخير آهسته‌آهسته در حال رخنه کردن در حوزه کسب‌وکار است. در مجموع، اهمیت و ضرورت ارزش‌های اسلامی و معنویت در محیط کار سازمانی آن چنان است که می‌تواند برای سازمان‌ها، انسانیت و برای اجتماع فعالیت و برای محیط مسئولیت را به ارمغان آورد، مهم‌ترین عامل بهره‌وری در سازمان‌ها و در نهایت کل جامعه منابع انسانی است. تردیدی نیست که شکوفایی هر جامعه‌ای در بهبود و پرورش منابع انسانی آن نهفته است (کاظم پوریان و همکاران، 1400).
برخی از پژوهشگران، پارادیم جدید پاسخگویی به چالش‌های آینده مدیریت را «معنویت و ارزش‌های اسلامی» می‌دانند. آنان بر این عقیده‌اند که ارضای نیازهای متعالی کارکنان را می‌توان در مدل مربوط به معنویت جستجو کرد (Hussain ، 2020). برای توجیه چرایی پژوهش در این زمینه، افزون بر تأكيداتی که صورت گرفت، می‌توان به برخی از موارد نیز اشاره داشت. معنویت و ارزش‌های اسلامی در سازمان قاعده‌ی نوپایی است که می‌تواند نیرویی قدرتمند و ژرف را برای زندگی افراد به ارمغان آورد. این نیروی قدرتمند زمانی حاصل خواهد شد که زندگی کاری با زندگی معنوی کارکنان پیوند بخورد. با چنین نیرویی کارکنان تقریباً با هزاران ساعت کاری می‌توانند کاری لذت‌بخش‌تر، متوازن‌تر و معنادارتر داشته باشند. يكپارچگی معنویت با زندگی کاری باعث میشود، افراد رضایت بیشتری از کارشان داشته باشند و وقتی از محیط کار خود فارغ و به خانواده می‌پیوندند، به جای گریز از یکدیگر به یاری هم بشتابند. به دلیل این يكپارچگی و تلفيق، سازمان‌ها با افرادی اخلاقی‌تر و مولدتر، ممكن است به سودآوری بیشتری دست یابند. افزون بر این، ارزش‌های اسلامی و معنویت در محیط کار می‌تواند برای سازمان‌ها و اجتماع، انسانیت؛ سخت‌کوشی و مسئولیت را به ارمغان آورد و این مهم‌ترین وظیفه‌ای است که جوامع کنونی در هزاره سوم با آن روبروست (امیری و همکاران، 1400). بر این اساس بهبود عملکرد شغلی با تلفيق دو مقوله ارزش‌های اسلامی و معنویت در سازمان‌ها میسر خواهد شد.
اهداف پژوهش
بررسی تأثیر ارزش‌های اسلامی بر بهبود عملکرد شغلی کارکنان با توجه به نقش میانجی معنویت سازمانی در اداره کل آموزش‌وپرورش استان فارسرت اهداف اصلی و بررسی تأثیر تقوا، سعه‌صدر، حسن خلق، تواضع، توکل، انتقادپذیری، قاطعیت، تشویق و تنبیه، معنویت بر بهبود عملکرد شغلی کارکنان در اداره کل آموزش و پرورش استان فارس را اهداف فرعی نام برد و از جهت کاربردی هدف آن است تا با برجسته نمودن مزایای توجه به ارزش‌های اسلامی در افزایش عملکرد سازمانی با توجه به نقش میانجی معنویت سازمانی، توجه مراکز و مؤسسات آموزشی مانند اداره آموزش‌وپرورش را به تأثیر ارزش‌های اسلامی بر عملکرد آنان جلب نماید. به همین جهت این تحقیق می‌تواند برای مؤسسات آموزشی مانند اداره آموزش‌وپرورش، مؤسسات خدماتی، دانشگاه‌ها و جامعه علمی کشور کاربرد داشته باشد.
در این پژوهش ارزش‌های اسلامی و بهبود عملکرد شغلی کارکنان با توجه به نقش میانجی معنویت سازمانی را فرضیه اصلی و تقوا، سعه‌صدر، حسن خلق، تواضع، توکل، انتقادپذیری، قاطعیت، تشویق و تنبیه، معنویت بر بهبود عملکرد شغلی کارکنان در اداره کل آموزش‌وپرورش استان فارس را فرضیه های فرعی مشخص گردیده که تأثیر معنی‌داری داشته اند.
ادبیات پژوهش
1-ارزش‌های اسلامی: ارزش‌های اسلامی به مواردی اطلاق میشود که تعالی جامعه انسانی را در برگرفته و همچنین از حیث تکنولوژی سیر رشد را تسریع بخشیده و در نهایت به کمال انسانی الهی، رهنمون شوند (زروندی، 1400).
2-عملکرد شغلی : عبارت است از به نتیجه رساندن وظایفی که از طرف سازمان بر عهده نیروی انسانی گذاشته شده و همین معیار اندازه گیری و یا ارزش گذاری می باشد. ( دری، 1393 )
3-معنویت سازمانی : معنويت سازماني عبارت است از تسهيلات سازماني كه در جهت تجربه معنويت كاركنان از كار خودشان صورت ميگيرد. يا معنويت به عنوان مجموعهاي از ارزشها كه در فرهنگ آن سازمان مشهود است و ميتواند موجب رشد و تعالي كاركنان از طريق فرايند كاري و ايجاد حس تعلق به ديگران شود، البته به گونهاي كه آنها احساس كمال و شادابي كنند.(یعقوبی و همکاران،1393)
1.ارزش‌های اسلامی
1-1 . تعریف و مفهوم ارزش
ارزشها شامل دیدگاه‌ها، اهداف آینده، آداب‌ورسوم و سایر موارد هستند. ارزش در چیزی است که برای انسان واقعی، مفید و معیار چیزی باشد. مقدار مقیاسی که معنا یا اولویت قیمت یا اعتبار چیزی را تعیین میکند که می‌تواند یک ایده یا عمل باشد، به آن ارزش اطلاق میشود. از نظر محققان یکی از ارزش‌های زیربنایی ارزش‌های اسلام، به معنای واقعی کلمه «وارا» است که به معنای خویشتن‌داری، محافظت یا مراقبت از خود است تا دچار حادثه نشوید. به‌طور خلاصه وارا می‌تواند بهعنوان خلوص نفس تعبیر شود. ارزش مفهومی انتزاعی در بشر و جامعه در مورد حقوقی است که خوب یا بد در نظر گرفته می‌شوند. می‌توان نتیجه گرفت که ارزش دارای معنا و عملکرد متفاوتی است. ارزش می‌تواند چیزی قابل شمارش مانند عدد یا چیزی انتزاعی مانند احساس انسانیت باشد (Habibi, N.H. & Santoso ، 2019).
1-2. ارزش‌های اسلامی
دین اسلام با تعالیم توسعه یافته علوم اسلامی ارتباط نزدیک دارد. منابع دینی یا آموزه‌های اسلام، قرآن و حدیث است. با استفاده از عقل بهعنوان سومین منبع تعالیم اسلامی، انسان‌هایی که شرایط مذکور را دارند، یک جز از آیین اسلامی را تشکیل می‌دهند که شامل عقاید، شرع و اخلاق است.ارزش‌های اسلامی در مدیریت، به مواردی اطلاق میشود که تعالی جامعه انسانی را در برگرفته و همچنین از حیث تکنولوژی سیر رشد را تسریع بخشیده و در نهایت به کمال انسانی الهی، رهنمون شوند. به عبارت ديگر ارزش‌های اسلامی، به آن ارزش‌هایی گفته میشود كه معنويت را از طریق دین مبین اسلام وارد حيات بشر می‌سازند و داراي تقدّس‌اند. ارزش‌های اسلامی در زندگی بشر بسیار متنوع و اکثریت قوانین یک زندگی تضمین‌کننده سعادت بشری را در بر می گیر و در زمینه مدیریت اسلامی ارزش‌های فردی عبارتند از (نادریان و همکاران، 1400):
1- با تقوا بودن: فرد با تقوا به فردی گفته میشود که طرفدار حق و حقیقت باشد، نسبت به انجام درست امور خلوص نیت داشته باشد، از کارها و کسب درآمد حرام دوری بکند، در شرایط تخلف بتواند بر خود مسلط باشد و کار خلاف شرع و حرام انجام ندهد و از خدای خود ترس داشته باشد و از دروغ‌گویی بپرهیزد.
2- سعه‌صدر داشتن: فردی دارای سعه‌صدر است که اندیشه‌های بشردوستانه و در مسیر کمال انسان داشته باشد و دارای روحیه‌ای گشاده و صبور باشد و فردی و واقع‌نگر و به دور از قضاوت‌های عجولانه باشد.
3- حسن خلق داشتن: حسن خلق داشتن یعنی عصبانیت و خشم خود را در امور مختلف کنترل کردن و فردی خوش‌اخلاق و خوش‌برخورد بودن.
4- توکل داشتن: یعنی همراه با تلاش و کوشش به موفقیت خود بر اساس اراده‌ی الهی ایمان داشته باشد و خداوند را وکیل کار و رفتار خود قرار دهد.
5- متواضع بودن: افراد متواضع به کسانی گفته میشود که با زیردستان خود فروتن و صمیمی باشند و به نظرات دیگران احترام قائل شوند و در مواقع لزوم با آنها درد دل بکنند و از تکبر دوری کنند.
6- انتقادپذیر بودن: فرد انتقادپذیر به کسی گفته میشود که به نظرات دیگران توجه کند، از پیشنهادات دیگران استقبال و به انتقادات توجه بکند و دیگران را به انتقادپذیری و انتقاد گری و فریضه به امربه‌معروف و نهی از منکر، تشویق و به حریم خصوصی دیگران در زمان نقد توجه بکند.
7- قاطعیت داشتن: قاطعیت داشتن در امور سازمانی یعنی فرد در برابر تصمیمات گرفته شده، پیگیری امور سازمانی، اصلاح الگوی مصرف در سازمان و جلب رضایت ارباب‌رجوع قاطع باشد و تقاضاهای غیرمنطقی دیگران را به‌طور جدی رد کند، از حق خود در برابر زیاده‌خواهی دیگران بایستد و با مخالفت‌های نا معقول دیگران درست و منطقی برخورد کند.
8- توجه مدیران به تشویق و تنبیه: یعنی اینکه مدیر میزان توبیخ کارکنان کار شکن را متناسب در نظر بگیرد، به کارکنان موفق توجه ویژه شود و مورد تشویق قرار بگیرند، بین کارکنان تلاشگر و غیر تلاشگر تمایز قائل شود.
2. عملکرد شغلی
عملکرد شغلی مجموعه ارزش‌های مورد انتظار سازمان از رویدادهای رفتاری است که یک فرد در طول یک دوره زمانی استاندارد انجام می‌دهد. همچنین عملکرد یک ویژگی رفتاری بوده رفتاری یکپارچه شده از رفتارهای چندگانه و مجزایی است که در طول مدت یک دوره زمانی اتفاق می‌افتد (میرشکاری و همکاران، 1400).
تعاریف مختلفی در متون راجع به عملکرد صورت گرفته است که در اینجا به بعضی از آنها پرداخته میشود (bashir و همکاران، 2020):
ü رفتاری که در جهت رسیدن به اهداف سازمانی اندازه‌گیری شده یا ارزش‌گذاری شده است.
ü آنچه را که افراد در یک سازمان انجام می‌دهند و شیوه‌ای که آن افراد بر عملکرد سازمان اثر می‌گذارند.
ü فراتر رفتن یا دستیابی به اهداف سازمانی و اجتماعی و انجام مسئولیت‌های که بر عهده فرد میباشد.
2-1- عوامل مؤثر بر عملکرد شغلی
عملکرد هر فرد ناشی از دو پدیده است:
1- ویژگی‌های فردی 2- ویژگی‌های محیطی
از منظری دیگر عملکرد فرد تابعی از حاصلضرب سه عامل است: توانایی و مهارت × تلاش و کوشش فرد × پشتیبانی‌های محیطی (زارع شلیمکی و مخلصی، 1400).
رابینز عوامل مؤثر بر عملکرد را در ۵ طبقه قرار داده است (وثوقی اصل و همکاران، 1400):
1.معیارها و مبنایی که مدیر برای انجام ارزیابی عملکرد کارکنان انتخاب میکند. 2.بازخورد مداوم: کارکنان دوست دارند که بدانند چگونه کار می‌کنند. 3.هرچه قدر تعداد ارزیابان افزایش یابند احتمال دستیابی به اطلاعات دقیق بیشتر است4. اگر ارزیابان با تجربه باشند احتمال خطای ارزشیابی کمتر است. 5.عدم ابهام در زمینه هدف‌ها و انتظارات از شغل
1. در پژوهشی دیگر عوامل مؤثر بر عملکرد شغلی عبارتند از (Tunioو همکاران، 2021): تأکید بر مأموریت و ارزش‌های سازمان- تأکید بر استمرار و بهبود کیفیت محصول- درگیر کردن و دخالت کردن کارمندان
حذف موانع کار- ارزشیابی کار و اعلام نتایج- تقدیر از موفقیت کارمندان
2-2- ابعاد عملکرد شغلی
1. بیشتر محققان بر این اعتقادند که عملکرد شغلی یک سازه چند بعدی است و دو مورد مهم از این ابعاد عبارتند از (Aldoghan و همکاران، 2021):
1- عملکرد زمینه‌ای 2- عملکرد وظیفه‌ای
منظور از عملکرد زمینه ای یعنی کار به‌صورت تعاونی با دیگران، پشتکار برای رسیدن به اهداف مشکل، پیروی از قوانین سازمان و... عملکرد زمینه‌ای محسوب می شود.
منظور از عملکرد وظیفه‌ای، رفتارهایی است که در فعالیت‌های مربوط به نگهداری در سازمان مانند تولید محصول، مدیریت زیردستان، ارائه خدمات و فروش کالا دخالت دارند.
شکل 2-1- ابعاد عملکرد شغلی
2-3- ویژگی‌های شغل و عملکرد
یکی از نظریه‌های بسیار تأثیرگذاری که به ماهیت عملکرد مشاغل مربوط میشود، نظریه ویژگی‌های شغلی هاکمن و اولدهام (۱۹۸۰، ۱۹۷۶) است. فرضیه زیربنایی نظریه مزبور این است که ماهیت درونی وظایف شغلی می‌تواند در افراد انگیزه ایجاد کند (رشیدی طغرالجردی و برومندی، 1400).
بر اساس نظریه ویژگی‌های شغل، مشخصه‌های شغل القا کنندۀ برخی از حالت‌های روانی است که به خشنودی، انگیزش و عملکرد سازمانی منتهی میشود. مشخصه‌ها یا ویژگی‌های اصلی به سه حالت روانی منجر میشود (قنبری و سایبانی، 1399):
ü تنوع مهارت، هویت وظیفه و اهمیت وظیفه باعث احساس ارزشمند بودن کار می‌شوند.
ü اختیار به احساس مسئولیت منجر میشود.
ü بازخورد باعث آگاه شدن از نتایج کار خواهد شد.
این سه حالت برای ایجاد خشنودی و انگیزش در کارکنان، جنبه حیاتی دارند. در صورتی که شغل این سه حالت را القا کند، افراد دارای انگیزش خواهند بود، احساس خشنودی خواهند کرد و عملکرد بهتری خواهند داشت.
از دیدگاه هاکمن و اولدهام (۱۹۷۶)، رابطۀ ویژگی‌های شغل با حالت‌های روانی و با پیامدها عمدتاً در افرادی که نیروی نیاز به رشد بالا دارند، بیشتر است (رشیدی طغرالجردی و برومندی، 1400).
3. معنویت سازمانی
3-1- مفهوم و تعریف معنویت
از آنجایی که واژهی معنویت در زمینههای گوناگونی به کار میرود، تعریف آن مشکل است. اکنون معنویت یک کلیدواژهی جهانشمولی است که نشانگر جستوجوی جهت و معنا است (Bożek و همکاران، 2020). مفهوم معنویت، یکی از مفاهیمی که در جهت بالندگی منابع انسانی مطرح شده است، برای درك تغییر و تحول سازمانی و به علاوه تشریح نظامهای ارزشی سازمانی به کار برده می شود. (Rocha & Pinheiro ، 2020 ). معنویت سازمانی درك و شناسایی بُعد زندگی درونی و باطنی کارکنان است که به واسطة انجام کارهای بامعنا در زندگی اجتماعی پرورش مییابد و درواقع بیانگر جوی است که معنای کار را برای کارکنان متجلی و از آنان حمایت و قدردانی میکند. (کاظمیان و همکاران، 2020).
برخی از نویسندگان کوشیدهاند برای معنویت تعاریفی ارائه دهند که در زیر به برخی از آنها اشاره میشود (زارع، 1400):
1. میتروف، پروفسور مدیریت، معنویت را تمایل به جست¬وجوی هدف نهایی در زندگی و زیستن بر اساس این هدف تعریف می کند.
2. در تعریفی از مک نایت و کاوانا1 آمده است معنویت، نیرویی روحبخش و انگیزانندهی زندگی است، انرژیای که الهامبخش فرد به سمت و سوی فرجامی معین یا هدفی به سوی ورای فردیت میباشد.
برخی از تعاریف معنویت شامل موارد ذیل است (کبیری طامه و کوهساری، 1400):
1. یک جنبة متعالی در درون تجربه انسانی. 2. جاذبه و حرکت انسان به سمت الهیات
وگان2 بعضی از خصوصیات معنویت را چنین عنوان کرده است:
الف- یکی از حوزههای رشدی مجزا میباشد؛ ب- بیشتر بهعنوان نگرش مطرح است؛ ج- شامل تجربههای اوج میشود.
افراد بدون آنکه مزاحمتی برای همکارانشان فراهم آورند و موجب عصبانیت آنان شوند، همواره به دنبال راه‌هایی برای اظهار معنویت خویش در محیط کار هستند، آنان به شدت بر این باورند که مادامی که سازمان‌ها نیاموزند چگونه «انسان کامل»، یعنی نیروی معنوی سرشاری را که در جوهرهی هر فردی وجود دارد، اداره و مهار کنند، قادر به تولید خدمات و محصولات در سطح جهانی نخواهند بود (Villani و همکاران، 2019).
3-2- مفهوم معنویت سازمانی
معنویت در کار، یک تجربه از ارتباط و اعتماد متقابل در میان افرادی است که دریک فرایند کاری مشارکت می‌کنند که به وسیله خوش‌بینی و حسن نیت فردی ایجاد میشود و منجر به ایجاد یک فرهنگ سازمانی انگیزشی و افزایش عملکرد کلی میشود که در نهایت تعالی سازمانی پایدار را به همراه دارد (Rocha & Pinheiro ، 2021).
مفاهیم زیر از معنویت در کار، برداشت میشود (جمالی، 1400):
الف) معنویت در محل کار از سوی رهبران سازمان، فرهنگ سازمانی، خط‌مشی‌ها و طرح کار ایجاد و تقویت میشود.
ب) علاقه رو به رشد و دوام و ماندگاری معنویت در محیط کار، ناشی از دو جریان توسعه تجاری است.
اصطلاحاتی، مانند رهبری معنوی، رهبری اخلاقی، رهبری قابل اعتماد، همگی نشانگر روش‌هایی هستند که برای ایجاد یک فضای فکری و معنوی در محیط کار، بهعنوان مسئولیت رهبر، نشان داده می‌شوند (Foster & Foster ، 2019).
معنویت در کار برحسب ویژگی‌ها٬ انواع و محتوای معینی به شرح ذیل تعریف میشود: «معنویت در مدیریت و سازمان؛ تلاش در جهت پرورش حساسیت نسبت به ارتباط فرافردی ، ارتباط درون فردی ، ارتباط میان فردی و ارتباط برون فردی در زندگی کاری به‌منظور بالندگی شعفی در رسیدن به تعالی انسانی میباشد» تعریف فوق دربرگیرنده همه ابعاد وجودی انسان است که اخیراً سازمان بهداشت جهانی برای سلامت روانی- فیزیولوژیکی انسان است؛ یعنی ابعاد زیستی «اجتماعی» روانی و معنوی؛ بنابراین معنویت دارای بعد درونی (معنوی و روانی) و بعد بیرونی (زیستی و اجتماعی) است. بعد زیستی با پرورش حساسیت نسبت به ارتباط برون فردی «بعد اجتماعی با پرورش حساسیت نسبت به ارتباط میان فردی» بعد روانی با پرورش حساسیت نسبت به ارتباط درون فردی و بعد معنوی با پرورش حساسیت نسبت به ارتباط فرافردی پیوند می‌خورد (دهقانزاده و دهقان نیری، 1399).
3-3- تاثیر معنویت در کار با رویکرد اسلامی
روح کار وابستگی کامل به فرد دارد به‌طوری که او انگیزه را برای انجام کار برانگیخته و به بهره که از کار عملا عاید او میشود و اینکه کار تا چه حد سلوک الی الله و گام برداشتن در بساط قرب باشد (عبدی، 1400).
معنویت در کار نیز در دو بعد تاثیر گذار است (Bhati & Vashistha ، 2019):
1- بعد درونی: که همان هوشیاری از وجود خود بهعنوان موجودی والاتر از جهان مادی.
2- بعد بیرونی: که قابلیت تاثیر بر رفتار، احساسات، تفکر، عقل و هوش و فهم و حیات انسان می باشد.
جدول 2-3- روش های تحقق معنویت در سازمان
روش‌های تحقق معنویت ابعاد کار معنوی | ذهنی | عملی |
درونی | تجربه مستقیم و شخصی از آگاهی درونی | تطابق های فیزیولوژیک تجربیات شخصی و حقایق ماوراء مادی، تجزیه و تحلیل پدیده ها |
بیرونی | بازتاب شخصی درباره عواقب، تجربه درجات بالای هوشیاری در محیط خارجی | تحقیق کمی و کیفی فیزیولوژیکی، روان شناختی سازمان، اجتماعی، متغیرهای قبل و بعد از تجربه حقایق ماوراء مادی |
3-4- امور ارتقا دهنده ی معنویت در سازمان
به نظر می آید نیاز است با تعمق در تعالیم دینی و دریافت حقیقت جهان بینی و ایدئولوژی اسلامی، در جهت معنوی تر کردن خود و جامعه اسلامی و سازمان گام های جدی برداریم (حسومی و خطیبی، 1398).
برخی از مسائلی که در ارتقای معنویت در سازمان بسیار مؤثر است و نیاز است دست اندرکاران به آن توجع ویژه داشته باشند، از این قرار است (صنم یار، 1399):
1. استفاده از انگیزاننده مناسب مادی و معنوی در راستای ارتقای معنویت در افراد سازمان، که کم ترین این انگیزاننده ها، تلاش جهت تأمین حداقل نیازهای مادی کارکنان است.
2. احیای نمودهای مذهبی مانند اعیاد و شهادت ها و استفاده بهینه از آنها در معرفی شخصیت پیشوایان دینی و تعالیم والای آنان.
3. حل آسیب های متداول در سازمان‌ها مانند اختلافات درون سازمانی، تضییع حقوق افراد، آزار و اذیت ارباب رجوع و غیره در جهت ایجاد امنیت و آرامش شغلی در کارکنان و رضایت مردم از سازمان.
4. فعال سازی نیروهای توانمند مستعد و با ایمان در جهت نشر معارف و حفظ ارزش‌های دینی.
5. تشکیل گروه های حمایت گر معنوی «مددکاران مذهبی» در بین کارکنان، جهت مشاوره در هنگام وقوع مشکل برای هر یک از کارکنان و یا در راستای ارتقای معنویت فردی.
6. برگزاری کلاس های آموزشی جهت بالابردن میزان تحمل نسبت به فشارهای زندگی و شغلی.
پیشینه تحقیق
امیری و همکاران (1400) در مقاله ای تحت عنوان «ارائه الگوی تعالی معنویت سازمانی با تأکید بر آموزه‌های اسلامی در سازمان بیمه سلامت ایران». جمالی(1400) در مقاله ای تحت عنوان «بررسی تاثیر تنوع نسلی بر کار احساسی با نقش میانجی معنویت در کار». خاکی و مجیبی (1400) در مقاله‌ای تحت عنوان «مطالعه مفاهیم و ابعاد اخلاق حرفه‌ای با تأکید بر ارزش‌های اسلامی (موردمطالعه: کارکنان آموزش‌وپرورش خراسان جنوبی). قنبری و همکاران(1399). در مقاله ای تحت عنوان «بررسی ارتباط بین فرهنگ سازمانی و عملکرد شغلی کارکنان با نقش میانجی رضایت شغلی اداره کل ورزش و جوانان استان فارس». کاظم پوریان و همکاران(1400) در مقاله ای تحت عنوان «مفهوم معنویت سازمانی در مطالعات سازمان و مدیریت و دیدگاه های پیرامون آن». حسومی، ولی اله و خطیبی، فاطمه. (1398). در مقاله ای با عنوان« مبانی و راهکارهای دستیابی و ارتقاء معنویت در زندگی». صنم یار، راضیه. (1399). مقاله ای با عنوان «نقش معنویت در ارتقاء سلامت و بهداشت روان با نگرش به آیات قرآن». کبیری و همکاران(1400) د رمقاله ای تحت عنوان «بررسی اثرات معنویت محیط کاری بر رفتارهای شهروندی سازمانی در سازمان». حسین، ک. (2020). در مقاله ای با عنوان« معنویت در اسلام ضروریات معارف اسلامی». روشا، ر.جی. (2021) مقاله را تحت عنوان «معنویت سازمانی: مفهوم و دیدگاه ها». بشیر، ا و همکاران (2020) مقاله ای با عنوان « شرایط کار و عملکرد شغلی: اثر مشروط غیرمستقیم انگیزه» را انجام داده اند.
پژوهش حاضر از لحاظ هدف، کاربردی و از نظر ماهیت و روش، از نوع توصیفی- همبستگی میباشد. بر این اساس جامعه آماری این پژوهش شامل کلیه کارکنان ادارات کل آموزش‌وپرورش استان فارس در سال 1401 است که تعداد آنها حدود 46703 نفر برآورد گردید. در پژوهش حاضر با توجه به ویژگی‌های جامعه‌ی آماری و به دلیل مشخص بودن چارچوب نمونه‌گیری و عمومیت درگیر بودن متغیرهای رفتاری برای همه‌ی اعضای جامعه، از شیوه‌ی نمونه‌گیری طبقه بندی شده استفاده شده است؛ و حجم نمونه به‌وسیله فرمول کوکران به تعداد 381 نفر انتخاب گردید.
یافته های پژوهش
در ادامه نتایج حاصل از مدل معادلات ساختاری از طریق نرم‌افزار لیزرل در جهت پاسخگویی به فرضیات پژوهش پرداخته شده است. بنابراین از آنجا که «ابعاد ارزش‌های اسلامی (بعد تقوا، بعد سعه‌صدر، بعد حسن خلق، بعد تواضع، بعد توکل، بعد انتقادپذیری، بعد قاطعیت و بعد تشویق و تنبیه)» بر «معنویت سازمانی» تأثیر دارند و از سوی دیگر «معنویت سازمانی» نیز بر «بهبود عملکرد شغلی» تأثیر دارد بنابراین «معنویت سازمانی» در این رابطه نقش میانجی خواهد داشت.
بر اساس محاسبات فوق مشخص میشود که می توان ادعا کرد ارزش‌های اسلامی با نقش میانجی معنویت سازمانی تأثیر مثبت و معنی‌داری بر بهبود عملکرد شغلی کارکنان در اداره کل آموزش‌وپرورش استان فارس دارد.
جدول خلاصه نتایج نقش میانجی معنویت سازمانی بر بهبود عملکرد شغلی
متغیر مستقل | متغیر میانجی | متغیر وابسته | اثر میانجی | اثر مستقیم | اثر کل |
بعد تقوا | معنویت سازمانی | عملکرد شغلی | 16/0=47/0×35/0 | 41/0 | 57/0 |
بعد سعه‌صدر | 19/0=47/0×40/0 | 58/0 | 77/0 | ||
بعد حسن خلق | 25/0=47/0×53/0 | 39/0 | 64/0 | ||
بعد تواضع | 18/0=47/0×38/0 | 33/0 | 51/0 | ||
بعد توکل | 19/0=47/0×41/0 | 48/0 | 67/0 | ||
بعد انتقادپذیری | 25/0=47/0×54/0 | 53/0 | 78/0 | ||
بعد قاطعیت | 29/0=47/0×61/0 | 48/0 | 77/0 | ||
بعد تشویق و تنبیه | 28/0=47/0×59/0 | 54/0 | 82/0 |
در تبیین این یافته می‌توان گفت که زمانی که فرد، کار خود را بامعنا و با مفهوم احساس میکند، بیشتر متعهد شده و با انرژی زیادی به آن تمرکز کرده و در پیگیری اهداف پشتکاری بیشتری از خود نشان می‌دهد. کارکنانی که در کارشان احساس معنا و مفهوم عمیقی دارند نسبت به درست انجام شدن کارشان اهمیت زیادی قائل هستند و احتمالاً چنین کارکنانی دارای وجدان کاری بالا بوده و به‌صورت خودجوش و خودکنترل عمل می‌کنند. کارکنانی که مدیران و زیردستان را در پیوند با خود می‌دانند، به جای تمرکز بر اشتباهات سازمان و دیگران، به نکات مثبت کار توجه می‌کنند تا هم فضای سازمان را دوستانه‌تر نمایند و هم عملکرد را بهبود بخشند. همچنین با فراهم شدن جو صمیمی و دوستانه، صداقت و اعتماد در بین همکاران افزایش یافته و تسهیم اطلاعات و دانش مربوط به انجام بهتر امور را تسهیل میکند که این امر منجر به بهبود مهارت‌ها و توانایی‌های افراد و در نهایت بهبود عملکرد افراد میشود. احساس همسویی در ارزشها باعث میشود کارکنان سازمان و ارزش‌های آن را متعلق به خود بدانند و برای انجام بهتر امور تلاش بیشتری کنند و مهارت‌ها و توانایی‌های خود را به‌منظور بهبود عملکرد افزایش دهند. کارکنانی که ارزشها و اهداف خود را با ارزشها و مأموریت سازمان همسو می‌بینند، محیط و جو سازمان را مثبت درک می‌کنند و نسبت به بهتر انجام شدن کارها و بهبود تصویر سازمان حساس هستند. می‌توان ادعا کرد با بهبود میزان معنویت محیط کاری، صداقت، اعتماد، تعهد در کار، رضایت شغلی، خلاقیت و انگیزش کارکنان بهبودیافته و نتیجه همه این‌ها بهبود عملکرد کارکنان خواهد بود.
نتیجه‌گیری
در دنیای امروز، سازمان‌ها به دنبال راه‌هایی برای افزایش کارایی و تعهد کارکنان خود هستند. مطالعات متعددی نشان داده‌اند که ارزشها و اعتقادات صحیح اسلامی نقشی اساسی در جهت‌دهی به زندگی، فعالیت‌ها و عملکرد انسانی دارند و می‌توانند به طور قابل توجهی بر موفقیت کارکنان در سازمان‌ها تأثیر بگذارند. همانطور که در پژوهش مذکور اشاره شده، باورها و اعتقادات صحیح اسلامی نقشی بنیادی در جهت‌دهی به ابعاد مختلف زندگی انسان ایفا می‌کنند و این امر به‌طور مستقیم بر فعالیت‌ها و عملکرد او در محیط کار نیز اثرگذار خواهد بود. کارکنانی که در پرتو ارزش‌های اسلامی عمل می‌کنند، تعهد و وجدان کاری بالاتری دارند، از نظم و انضباط بیشتری برخوردارند و در مواجهه با چالش‌ها صبر و استقامت بیشتری از خود نشان می‌دهند.
پژوهش حاضر به‌درستی بر ضرورت توجه به سطوح مختلف فردی، گروهی و سازمانی در راستای ارتقای ارزش‌های اسلامی و معنویت سازمانی تأکید میکند. ایجاد فرصت‌های مناسب برای رشد و ارتقای کارکنان، انگیزه و تعهد آنان را افزایش می‌دهد و به معنای مهم تر شدن کار برایشان کمک میکند. طراحی شغل‌ها به‌گونه‌ای که برای کارکنان جذاب و بامعنا باشد، نقش موثری در افزایش رضایت شغلی و ارتقای عملکرد آنان ایفا میکند.تقویت حس همبستگی و ایجاد فضایی صمیمی و دوستانه در بین کارکنان، روحیه همکاری و تعاون را افزایش می‌دهد و به نفع سازمان خواهد بود. جذب افراد با ارزش‌های همسو با سازمان و جامعه‌پذیری آنان در جهت تقویت این ارزشها، از جمله اقدامات مهم در راستای ارتقای معنویت سازمانی است.
مدیریت معنوی رویکردی نوین در مدیریت منابع انسانی است که بر پرورش ارزشها، اخلاق و معنویت در محیط کار تأکید میکند. این رویکرد می‌تواند به ارتقای تعهد، انگیزه و عملکرد کارکنان و همچنین بهبود فضای سازمانی منجر شود. توجه به مسئولیت‌های اجتماعی سازمان و مشارکت در فعالیت‌های خیرخواهانه، می‌تواند به تقویت حس معنویت و تعهد کارکنان کمک کند. توجه به سلامت روان و رفاه کارکنان و ایجاد تعادل بین کار و زندگی، از جمله عوامل مهم در ارتقای معنویت سازمانی است. برگزاری دوره‌های آموزشی در زمینه ارزش‌های اسلامی، اخلاق حرفه‌ای و هوش معنوی برای کارکنان می‌تواند به ارتقای سطح دانش و آگاهی آنان در این زمینه‌ها کمک کند. مدیران و رهبران سازمان باید با رفتار و عملکرد خود، الگوی مناسبی برای کارکنان در زمینه ارزش‌های اسلامی و معنویت باشند. ایجاد فضایی حمایتی در سازمان که در آن کارکنان احساس احترام، امنیت و قدردانی کنند، به تقویت معنویت سازمانی کمک میکند.
احترام به تنوع فرهنگی، مذهبی و قومی کارکنان و ایجاد فضایی فراگیر، از جمله عوامل مهم در ارتقای معنویت سازمانی است.
با توجه به موارد فوق، می‌توان نتیجه گرفت که توجه به ارزش‌های اسلامی و معنویت سازمانی، نقشی کلیدی در ارتقای عملکرد و تعالی سازمان ایفا میکند. با به‌کارگیری راهکارهای مناسب در سطوح مختلف فردی، گروهی و سازمانی، می‌توان این معنویت را در فرهنگ سازمانی درونی کرد و از مزایای بسیاری که ارائه می دهد بهره برد.
پیشنهادات
ü پیشنهاد میشود پژوهش حاضر در سازمان دیگر و در بازه زمانی دیگر انجام گیرد.
ü پیشنهاد میشود پژوهشی با عنوان بررسی تأثیر رهبری معنوی بر عملکرد شغلی کارکنان انجام گیرد.
ü پیشنهاد میشود پژوهشی با عنوان تأثیر اخلاق کاری بر عملکرد شغلی کارکنان انجام گیرد.
محدودیت‌های پژوهش
ü کمبود وقت و عدم همکاری برخی از واحدها در تخصیص بخشی از اوقات کاری خود به‌منظور تکمیل پرسشنامه و در خصوص موضوع، تحقیق را با مشکل مواجه می‌سازد بنابراین وقت زیادی صرف توجیه همکاران جهت پر کردن پرسشنامه و توضیح پرسشنامه صرف گردید.
ü بازه زمانی محدود
ü کمبود نمونه‌های مورد نیاز برای تحقیقی جامع‌تر
ü با توجه به محدود بودن جامعه آماری و استفاده از پرسشنامه، ممکن است نتایج این تحقیق با نتایج حاصل از جوامع دیگر همخوانی نداشته باشد و لازم است تحقیق مشابه در جوامع دیگر انجام گیرد.
1. امیری، یوسف؛ لطیفی، میثم؛ اسلامبولچی، علیرضا و اصغری صارم، علی. (1400). ارائه الگوی تعالی معنویت سازمانی با تأکید بر آموزه‌های اسلامی در سازمان بیمه سلامت ایران. فصلنامه مدیریت اسلامی، 29(2). https://ensani.ir/fa/article/473399
2. جمالی، علی. (1400). بررسی تاثیر تنوع نسلی بر کار احساسی با نقش میانجی معنویت در کار. چهارمین کنفرانس بین المللی سالانه تحولات نوین در مدیریت، اقتصاد و حسابداری، تهران.1268330https://civilica.com/doc/
3. حسومی، ولی اله و خطیبی، فاطمه. (1398). مبانی و راهکارهای دستیابی و ارتقاء معنویت در زندگی. اولین کنفرانس بین المللی دین، معنویت و کیفیت زندگی، مشهد. https:/civilica.com/doc/1131401
4. خاکی، ایمان و مجیبی، تورج. (1400). مطالعه مفاهیم و ابعاد اخلاق حرفه‌ای با تأکید بر ارزش‌های اسلامی (مورد مطالعه: کارکنان آموزش‌وپرورش خراسان جنوبی). فصلنامه مطالعات فرهنگی – اجتماعی خراسان، 15(4). https://doi.org/10.22034/fakh.2021.260298.1444
5. دهقانزاده، محبوبه و دهقان نیری، عباس. (1399). بررسی تاثیر ارتباط معنویت در محیط کار با رضایت شغلی و تعدیل استرس کارکنان حوزه ستادی دانشگاه علوم پزشکی یزد. پنجمین کنفرانس بین المللی پژوهش‌های نوین درحوزه علوم تربیتی و روانشناسی و مطالعات اجتماعی ایران، تهران.1038804https:/civilica.com/doc/
6. رشیدی طغرالجردی، مصطفی و برومندی، علیرضا. (1400). نقد و بررسی مدل ویژگی های شغل هاکمن و الدهام در طراحی شغل. دومین همایش ملی تحقیقات میان رشته ای در علوم مهندسی و مدیریت، تهران. https://civilica.com/doc/1289824/
7. زارع شلیمکی، علی و مخلصی، مجید. (1400). بررسی و رتبه بندی عوامل موثر بر عملکرد و کارایی کارکنان بانک سپه مطالعات موردی شعب بانک سپه استان مازندران. ششمین کنفرانس بین المللی تحقیقات بین رشته ای در مدیریت، حسابداری و اقتصاد در ایران، تهران. https://civilica.com/doc/1275586
8. زارع، طیبه. (1400). نقش معنویت در تربیت انسان. همایش علمی – پژوهشی فتح الفتوح (۱) با موضوع تعلیم وتربیت تمدنی، شیراز. https://civilica.com/doc/1235356
9. زروندی، جواد. (1400). نگاهی تطبیقی به تعلیم و تربیت ارزشها در دو دیدگاه اسلام و اگزیستانسیالیسم. فصلنامه تحقیقات کاربردی در حوزه قرآن و حدیث، ۱(۳). doi:1022064/arq.2022.324639.1046
10. صنم یار، راضیه. (1399). نقش معنویت در ارتقاء سلامت و بهداشت روان با نگرش به آیات قرآن. دومین کنفرانس بین المللی دین، معنویت و کیفیت زندگی. https://civilica.com/doc/1247118
11. عبدی، عارف. (1400). بررسی تاثیر معنویت برعملکرد سازمانی در محیط کار با میانجی تعهد. فصلنامه علمی مطالعات مدیریتی دریامحور، ۲(۳). doi:10.22034/mmr.2022.316476.1053
12. قنبری، مهدی و سایبانی، حمید رضا. (1399). بررسی ارتباط بین فرهنگ سازمانی و عملکرد شغلی کارکنان با نقش میانجی رضایت شغلی اداره کل ورزش و جوانان استان فارس. ششمین همایش ملی علوم ورزشی و تربیت بدنی ایران، تهران. https://civilica.com/doc/1031764
13. کاظم پوریان، سعید؛ محمدی، فاطمه و توکلی، عبدالله. (1400). مفهوم معنویت سازمانی در مطالعات سازمان و مدیریت و دیدگاه های پیرامون آن. فصلنامه چشم انداز مدیریت دولتی، 13(2)، صص 162-148.
10.48308/jpap.2021.101611: doi
14. کبیری طامه، هنگامه و کوهساری، امید. (1400). بررسی اثرات معنویت محیط کاری بر رفتارهای شهروندی سازمانی در سازمان. دهمین کنفرانس بین المللی پژوهش‌های نوین در مدیریت، اقتصاد و توسعه. https://civilica.com/doc/1269856
15. مجیبی، تورج و شهبازی، امید. (1399). نقش آموزش ارزش‌های اجتماعی در ارتقا ارزش‌های سازمانی آینده نگر. همایش ملی بهبود و بازسازی سازمان و کسب و کار، تهران. https://civilica.com/doc/1044727
16. میرشکاری، مریم؛ میرشکاری، سعیده؛ محمدزاده، سمانه و رازقی، بهنام. (1400). بررسی رابطه ی میان سرمایه ی معنوی و عملکرد شغلی با رفتارهای شهروندی سازمانی کارکنان. سومین کنفرانس بین المللی علوم تربیتی، روانشناسی، مشاوره، آموزش و پژوهش، تهران. https://civilica.com/doc/1258937
17. نادریان، آرش؛ بذرافشان مقدم، الهام و فیض آبادی، مریم. (1400). بررسی تحقق ارزش‌های اسلامی در ظهور ابزارهای مالی در ایران. همایش ملی رویکردهای نوین در حسابداری و امور مالی، علی آباد. https://civilica.com/doc/1245403
18. وثوقی اصل، اصغر؛ عشایری، طاها و نامیان، فاطمه. (1400). عوامل موثر بر عملکرد شغلی کارکنان نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران. فصلنامه پژوهش‌های مدیریت انتظامی، ۱۶(۳). https://sid.ir/paper/956643/fa.
19. دری، امیر حسین (1393) رابطه تسهیم دانش با عملکرد شغلی، پایان نامه کارشناسی ارشد، مدیریت دولتی، دانشگاه آزاد اسلامی 183970http://lib.khuisf.ac.ir/site/catalogue/
20. کاظمیان مقدم ک، هارون رشیدی حمید. رابطه سرمایه روان‌شناختی و معنویت در کار با بهزیستی روان‌شناختی در پرستاران. مجله مبانی بهداشت روان. https://doi.org/10.22038/jfmh.2020.16146
21. يعقوبي، نور محمد؛ رقيبي، مهوش و مطهري، زهرا، (1392)، بررسي رابطه بين معنويت سازماني و شادكامي كاركنان: يك مطالعه موردي ، در ستاد فرماندهي نيروي انتظامي گلستان، مجله طب انتظامي، شماره 2.119- مسلسل 2، صص 126 doi:10.30505/2.2.119
22. Aldoghan, M. Elrayah, M. & Debla, F. (2021). The job quality dimensions and employees performance during covid-19: a case study of the saudi's female employees. Polish journal of management studies, 23(2), pp 9-23. https://DOI:10.17512/pjms.2021.23.2.01
23. Roszkowska, P. & Melé, D. (2020). Organizational Factors in the Individual Ethical Behaviour. The Notion of the “Organizational Moral Structure”. Humanist Manag Journal. https://doi.org/10.1007/s41463-020-00080-z
24. Bashir, A. Amir, A. Jawaad, M. & Hasan, Wickramaratne, R. (2020). Work conditions and job performance: An indirect conditional effect of motivation. Cogent Business & Management, 7(1). https://doi.org/10.1080/23311975.2020.1801961
25. Bhati, S. & Vashistha, N. (2019). Spirituality at Work: A Review of Literature. Parishodh Journal, VIII (XII), 183-186. DOI:09.0014.PARISHODH.2019.V8I21.0086781.56761
26. Bezek, A. Nowak, P.F. & Blukacz, M. (2020). The Relationship between Spirituality, Health-Related Behavior, and Psychological Well-Being. Frontiers in Psychology. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2020.01997
27. Foster, A. & Foster, S. (2019). The impact of workplace spirituality on work-based learners: Individual and organisational level perspectives. Journal of Work-Applied Management,l 11(1). http://dx.doi.org/10.1108/JWAM-06-2019-0015
28. Garg, N. (2017). Workplace Spirituality and Employee Well-being: An Empirical Exploration. Journal of Human Values, 23(2). http://dx.doi.org/10.1177/0971685816689741
29. Habibi, N.H. & Santoso, R.B. (2019). Islamic Value Internalization in Teaching English at the Eighth Grade of SMP Al-Islam 1 Surakarta in the 2018/2019 Academic Year (Doctoral dissertation, IAIN SURAKARTA).
30. Hussain, K. (2020). Spirituality in Islam. Essential of Islamic Studies (pp.469-490) Edition: 1st Edition. Publisher: Adam Publishers & Distributors, New Delhi (India). https://www.researchgate.net/publication/342976726_SPIRITUALITY_IN_ISLAM
31. Rocha, R.G. & Pinheiro, P. (2021). Organizational Spirituality: Concept and Perspectives. Journal of Business Ethics, 171(1), pp 1-12. DOI:10.1007/s10551-020-04463-y
32. Tunio, F. H. Agha, A. N. Salman, F. Ullah, I. & Nisar, A. (2021). Factors Affecting Job Performance: A Case Study of Academic Staff in Pakistan. The Journal of Asian Finance, Economics and Business, 8(5), pp 473-483. DOI:10.13106/jafeb.2021.vol8.no5.0473
33. Villani, D. Sorgente, A. Iannello, P. & Antonietti, A. (2019). The Role of Spirituality and Religiosity in Subjective Well-Being of Individuals with Different Religious Status. Frontiers in Psychology. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2019.01525
An Introduction to the Policies Based on Islamic Values in Improving the Job Performance of Employees
(Case Study: General Department of Education of Fars Province)
Javad Mokari
Pelajar PhD, Sains Politik, Cawangan Lamard, Universiti Azad Islam, Lamard, Iran
dr.jm1403@gmail.com ORCID: 0009-0009-9246-3670
Ali Mohammad Haghigi
Penolong Profesor, Jabatan Sains Politik, Cawangan Lamard, Universiti Islam Azad, Lamard, Iran
Received: 21 April 2024 | Revised: 24April 2024 | Accepted: 25 June 2024
Abstract
The present study was conducted with the aim of investigating Islamic values to improve job performance with regard to the mediating role of organizational spirituality in the General Department of Education and Research of Fars province. The current research is applied in terms of descriptive-correlation method. In order to collect mixed information, library and field research methods have been used. The statistical population of this research includes all the employees in the Education and Research Organization of Fars province, whose number was 46,703. According to Cochran's formula, a sample size of 381 people was obtained, and the questionnaire was selected as a cluster among different people. The data were analyzed by structural equations and by Lisrel software.The results indicated that there is a positive and significant relationship between Islamic values and improving the job performance of employees in the General Department of Education of Fars province, taking into account the mediating role of organizational spirituality; And in this regard, nine research hypotheses were confirmed.
Key words:
Islamic Values, Organizational Spirituality, Job Performance, Employees, Education In Fars Province.
دوره 1، شماره 2، تابستان 1403
[1] . McKnight & Cavanaugh
[2] . Vayghan
