ظرائف بلاغی حذف ارکان اسالیب شرط در آیاتی از قرآن کریم

الموضوعات : فصلنامه بهارستان سخن

حمدالله جعفرپور ¹ (دانشجوی دکتری گروه علوم قرآن و حدیث، واحد خوی، دانشگاه آزاد اسلامی، خوی، ایران.)
علی رضائی کهنمویی ² (استادیار، گروه علوم قرآن و حدیث، واحد خوی، دانشگاه آزاد اسلامی، خوی، ایران.)
محمدعلی ربی پور ³ (استادیار گروه علوم قرآن و حدیث، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران)

تاريخ الإرسال : 15 السبت , رمضان, 1443 تاريخ التأكيد : 07 السبت , صفر, 1444 تاريخ الإصدار : 28 الثلاثاء , ربيع الثاني, 1444

الکلمات المفتاحية: قرآن, بلاغت, حذف, اسالیب شرط, فعل شرط, جواب شرط,

ملخص المقالة :

بلاغت حذف در اسالیب شرط به دلیل بسامد آن در قرآن کریم از اهمّیّت بالایی برخوردار است؛ زیرا شناخت غرض جملات شرطی بدون شناخت محذوف و بیان تقدیر آن مشکل می‌نماید در واقع با حذف بخشی از ارکان شرط، ساختار آن کوتاه گشته که می‌توان به اختصار و پرهیز از بیهوده‌گویی، کوتاه بودن زمان، معلوم بودن محذوف به قرینه، تحقیر مخاطب، رعایت فواصل آیات، دلالت فعل بعدی بر محذوف و سایر مواردی که در کتب بلاغی و تفسیری هنوز دلیلی بر آن شناخته نشده است؛ که از اغراض بلاغی آن می‌باشد. بنابراین حذف ارکان شرط در فهم مقصود، ارزشی بالاتر و ظرافت خاص بلاغی دارد. بنابر این در مقاله حاضر با رویکرد توصیفی- تحلیلی به بلاغت حذف ارکان شرط با تأملی در آیات پرداخته شده است که معلوم گشت حذف در ارکان شرط نوعی ساختار شکنی و سبب فشرده شدن جمله می‌شود پس از تعریف حذف و انواع آن به بررسی اغراض بلاغی ارکان شرط محذوف و تعیین تقدیر مناسب پرداخته شد، چرا که بدون دریافت مورد محذوف و بیان تقدیر آن فهم درست مقصود آیات حاصل نمی‌شود، لذا حذف بلاغی ارکان شرط ارزشی والاتر و ظرافت خاصی در فهم آیات دارد.

المصادر:

فهرست منابع و مآخذ

1. قرآن کریم، (1373)، ترجمة آیت‌الله العظمی ناصر مکارم شیرازی، جلد1، قم: دارالقرآن کریم، چاپ دوم.


2. ابن اثیر، مبارک بن محمّد، (1387ق)، النهایه، به کوشش طاهر احمد زاوی و محمود محمّدطناجی، قاهره: مکتبه عیسی البابی الحلبی.


3. ابن عاشور، محمّد، (1420 م)، التحریر و التنویر فی تفسیر القرآن، بیروت: مؤسسة التاریخ العربی.


4. ابن هشام، جمال‌الدّین محمّد بن یوسف، (1429)، مغنی اللبیب، به تصحیح: یدالله رفیعی، ناشر: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.


5. امانی، رضا؛ شادمان، یسرا، (1389)، «عنصر حذف در ساختار تحلیلی قرآنی و نقد برخی ترجمه‌های معاصر»، مجلّة مطالعات تاریخی قرآن و حدیث، دورة 16، شمارة 48،ص: 115-137.


6. بارتجی، محمّد نوری بن محمّد، (2002 م)، الیاقوت و المرجان، ناشر: دارالاعلام.


7. بستانی، محمود، (1375)، البلاغه الحدیثه فی ضرء المنهج الاسلامی،  قم: دارالفقه.


8. جرجانی، عبدالقاهر، (1389)، اسرار البلاغه، به کوشش محمود محمّد شاکر، جده: بی‌نا.


9. ___________ ، (1389)، دلائل الاعجاز فی علم المعانی، ترجمة جلیل تجلیل، تهران: دانشگاه تهران.


10. جعفری، یعقوب، (1384)، «حذف و تقدیر در آیات قرآنی»، فصلنامة ترجمان وحی، سال نهم، شمارة دوم (18)، صص: 4-18.


11. الجمل، سلیمان بن عمر، (1204)، الفتوحات الالمیه، تحقیق: ابراهیم شمس‌الدّین ، (بی‌جا): مکتبه المشکاه، چاپ دوم.


12. جرجانی، عبدالقاهر، (471ق)، اسرار البلاغه، به تحقیق: عبدالحمید هنداوی، لبنان: دارالکتب العلمیه.


13. حموده، طاهر سلیمان، (1988م)، ظاهره الحذف فی الدرس اللغوی، اسکندریه: الدار الجامعیه.


14. خراط، احمد بن محمّد، (1426ق)، المجتبی، من مشکل اعراب القرآن، المدینة المنوره: مجمع الملک فهد لطباعة المصحف الشریف.


15. خطیب قزوینی، (1424 ق)، الایضاح فی علوم البلاغه، به کوشش محمّد عبدالقادر فاضلی، بیروت: دارالکتب العلمیه.


16. خفاجی، عبدالله بن محمّد، (1402)، سرالفصاحه، دارالکتب، بیروت: العلمیه.


17. درویش، محیی­الدّین بن احمد مصطفی، (1403 ق)، اعراب القرآن و بیانه، بیروت: دار ابن کثیر، چاپ چهارم.


18. دره، محمّدعلی طه، (1430 ق)، تفسیر القرآن الکریم و اعرابه و بیانه؛ بیروت: دار ابن کثیر.


19. دعاس، احمد عبید، (1425 ق)، اعراب القرآن الکریم، دمشق: دارالمنیر.


20. زرکشی، بدرالدّین، (1376ق)، البرهان فی علوم القرآن، تحقیق محمّد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: دار إحیاء الکتب العربیة عیسى البابى الحلبی وشرکائه.


21. زمخشری، محمود، (1407)، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، بیروت: درالکتب العربی، چاپ سوم.


22. سیبویه، عمرو ابن عثمان، (1988م)، الکتاب، به تحقیق عبدالسّلام محمّد هارون، قاره: مکتبه الخانجی، چاپ سوم.


23. سیوطی، جلال‌الدّین، (1392)، الاتقان فی علوم القرآن، ج10، تهران: امیرکبیر.


24. شیخلی، بهجت عبدالواحد، (1422 ق)، بلاغه القرآن فی الاعجاز اعراباً، تهران: کتابخانه دندیس.


25. صافی، محمود بن عبدالرّحیم (1376 ق)، الجدول فی اعراب القرآن، دمشق: مؤسّسة الایمان.


26. صالح بهجت، عبدالواحد، (بی‌تا)، الاعراب المفصل، اردن: مؤسّسة دارالفکر.


27. صبیح طاها، محمدعلی (1372ق)، الحذف البلاغی فی القرآن کریم، قاهره: دارالنهضت.


28. صوفی، ابوعباس، احمد بن محمّد، (1420 ق)، البحر المحیط فی التفسیر، تحقیق: صدقی محمّد جمیل؛ بیروت: دارالفکر.


29. طباطبائی، محمّدحسین، (1362)، تفسیر المیزان، تهران: دارالکتب الاسلامیه.


30. طبرسی، فضل بن حسن، (1372)، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران: ناصرخسرو.


31. طنطاوی، محمّد، (بی‌تا)، التفسیر الوسیط للقرآن الکریم، قاهره: دارالنهضت مصر.


32. عسگری، ابوهلال، (1378)، الصناعتین، بیروت: دارالکتب.


33. عظیم‌پور، عظیم، (1380)، حذف در قرآن و تأثیر آن در ترجمه‌های فارسی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.


34. العکبری، ابوالبقا، (1392)، التبیان فی اعراب القرآن، ج1، تحقیق: علی محمّد البجاوی، قم: ذوالقربی.


35. فراهیدی، خلیل بن احمد، (1409)، العین، تحقیق: مهدی مخزومی، ابراهیم سامرائی، قم: دار و مکتب الهلال.


36. ناصری، مهدی، (1397)، نقد و بررسی جواب شرط محذوف در ترجمه‌های فارسی قرآن، تهران: پژوهش‌های زبان‌شناختی قرآن.


37. نوال، حامد، (2011 م)، ظاهرة التأویل بالحذف فی القرآن کریم، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، الجزایر، تلمسان: دانشگاه تلمسان.


38. هاشمی، احمد، (1370)، جواهر البلاغه، قم: انتشارات تبلیغات اسلامی، چاپ سوم.


39. همدانی، منتجب، (1427)، الفرید فی اعراب القرآن، تحقیق: نظام‌الدین، مکه: دارالزّمان.


40. یاقوت، محمود سلیمان، (2010)، اعراب القرآن الکریم، اسکندریه: دارالمعرفه.