طراحی مدل سبک زندگی اسلامی و خرده فرهنگ ها

الموضوعات :

میترا توسلی ¹ , عبداله نعامی ² , ناصر آزاد ³

1 - دانشجوی دکتری مدیریت بازرگانی، واحد تهران جنوب، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
2 - دانشیار، گروه مدیریت بازرگانی، واحد تهران جنوب، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
3 - استادیار، گروه مدیریت بازرگانی، واحد تهران جنوب، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

تاريخ الإرسال : 24 الإثنين , رجب, 1445 تاريخ التأكيد : 08 الخميس , ذو القعدة, 1445 تاريخ الإصدار : 16 الجمعة , محرم, 1447

الکلمات المفتاحية: سبک زندگی اسلامی , خرده فرهنگ ها, فرهنگ و جامعه, مراحل هفت مرحله‌ای سندلوسکی و باروسو, روش فراترکیب,

ملخص المقالة :

هدف از انجام این پژوهش طراحی مدل سبک زندگی اسلامی و خرده فرهنگ ها به عنوان گسترش ارزش‌های فرد یا گروه‌های خاص بیرون از فرهنگ و جامعه ما است در این پژوهش مفاهیم، ایده‌ها و یافته های پژوهش‌های قبلی با هم ترکیب گردید ومدل مفهومی سبک زندگی اسلامی و خرده فرهنگ ها پژوهش طراحی گردید.روش پژوهش حاضر با استفاده از روش فراترکیب و از طریق مراحل هفت مرحله‌ای سندلوسکی و باروسو به ترکیب داده های به دست آمده ازمنابع پیشین پرداخته شد. همچنین از واژه های سبک زندگی اسلامی و خرده فرهنگ ها جستجو در عنوان، چکیده، کلیدواژه‌ها و متن اصلی منابع موجود در پایگاههای اطلاعاتی استفاده شد. یافته ها نشان می دهد که در مجموع از میان 24 منبع انتخاب شده و بررسی نهایی 250 کد، 25 مفهوم و 8 مقوله (دینی ،رفتاری ،عبادی ، باورها و نگرش ها ، فرهنگی ،اجتماعی،اعتقادی،فردی )به دست آمد اجزای اصلی مدل مفهومی سبک زندگی اسلامی و خرده فرهنگ ها پژوهش را تشکیل دادند..نتایج نشان داد که این پژوهش جزو اولین هایی است که است که8 مقوله اصلی را حول محور سبک زندگی اسلامی و خرده فرهنگ ها شناسایی کرده و بسیار فراگیرتر از پژوهش‌های پیشین می باشد. به علاوه اینکه تاکنون مدلی مفهومی از سبک زندگی اسلامی و خرده فرهنگ ها با استفاده از روش فراترکیب ارائه نشده است.

نص كامل:



        

                      Journal of Interdisciplinary Studies in Marketing Management, Vol. 4, No. 1, Spring  2025, pp. 93-111 

 

Designing a Model of Islamic Lifestyle and Subcultures 

 

Mitra Tavassoli1, Abdollah Naami2ã, Naser Azad3

 

 

1. Department of Business Management, South Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.

    E-mail: [e-mail]    

2. Department of Business Management, South Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.

    (Corresponding Author). E-mail: [e-mail]

3. Department of Business Management, South Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran. 

    E-mail: [e-mail]   

 

 

Article Info	Abstract
Article type: Research Article   Article history: Received: 05/02/2024 Acceptance: 16/05/2024 Published online: 11/07/2025   Key words: Culture and Society, Islamic Lifestyle, Metacombination Method, Sandelowski and Barroso, Subcultures	The purpose of this research was to design a model of Islamic lifestyle and subcultures as an extension of individual values or specific groups outside of our culture and society. This study employed a mixed-methods approach with an exploratory–analytical perspective. In the first phase, a qualitative meta-synthesis of previous research findings were used to develop an initial conceptual framework. Research data were obtained from the previous sources through seven-step process of Sandelowski and Barroso. Findings showed that a total of 250 codes, 25 concepts and 8 categories (religious, behavioral, religious, beliefs and attitudes, cultural, social, religious, individual) were obtained from 24 selected sources and through final examination. The conceptual model of Islamic lifestyle and subcultures was formed in the next step of the research. The results showed that this research is one of the first to identify 8 main categories around the Islamic lifestyle and subcultures and is much more comprehensive than previous research.
Cite this article:  Tavassoli, M., Naami, A., & Azad, N. (2025). Designing a model of Islamic lifestyle and subcultures. Journal of Interdisciplinary Studies in Marketing Management, 4(1), 93-111.   Publisher: Islamic Azad University, Aliabad Katoul Branch                                     ISSN: 2420-2821

 

 

 

 

طراحی مدل سبک زندگی اسلامی و خرده فرهنگ ها با استفاده از روش فراترکیب

 

میترا توسلی1، عبداله نعامی2*، ناصر آزاد3

 

 

1- گروه مدیریت بازرگانی، واحد تهران جنوب، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران،  ایران.  ایمیل:      [e-mail] 

2- گروه مدیریت بازرگانی، واحد تهران جنوب، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران (نویسنده مسئول)  ایمیل: [e-mail] 

3- گروه مدیریت بازرگانی، واحد تهران جنوب، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.  ایمیل:  [e-mail]

 

اطلاعات مقاله	چکیده
نوع مقاله: مقاله پژوهشی   تاریخ دریافت:  16/11/1402 تاریخ پذیرش:  27/02/1403 تاریخ انتشار: 20/04/1404   کلمات کلیدی: خرده فرهنگ، روش فراترکیب، سبک زندگی اسلامی، سندلوسکی و باروسو، فرهنگ و جامعه	هدف از انجام این پژوهش طراحی مدل سبک زندگی اسلامی و خرده فرهنگ­ها به عنوان گسترش ارزش‌های فرد یا گروه‌های خاص بیرون از فرهنگ و جامعه ما است. روش پژوهش حاضر از لحاظ هدف، بنيادي، با روش كيفي و با استفاده از روش فراترکیب و هفت مرحله‌ای سندلوسکی و باروسو به ترکیب داده­های به دست آمده از منابع پیشین انجام شده است. همچنین از واژه‌های سبک زندگی اسلامی و خرده‌فرهنگ‌ها  برای جستجو در عنوان، چکیده، کلیدواژه‌ها و متن اصلی منابع موجود در پایگاه‌های اطلاعاتی استفاده شد. جامعه آماری پژوهش حاضر تعداد 555 مقاله علمي معتبر منتشر شده طي سال­هاي 2013 تا 2023 است که پس از كنترل كيفيت متون و محتوا، تعداد 28  مقاله مرتبط با روشي هدفمند انتخاب و براي كدگذاري و تحليل مورد استفاده قرار گرفتند. نتایج نشان داد که از استخراج کدهاي اولیه با 250 کد، 28 مفهوم و 12 مقوله بدست آمد که مولفه­های سبک زندگی اسلامی (دینی، رفتاری، عبادی، باورها و نگرش­ها، فرهنگی، اجتماعی، اعتقادی، فردی، تصویر ظاهر، طرز حرکت و زبان) اجزای اصلی طراحی مدل مفهومی پژوهش را تشکیل دادند.
استناد:  توسلی، میترا، نعامی، عبداله، آزاد، ناصر (1404). طراحی مدل سبک زندگی اسلامی و خرده فرهنگ ها با استفاده از روش فراترکیب. مطالعات میان رشته­ای مدیریت بازاریابی، 4(1)، 93-111.   ناشر: دانشگاه آزاد اسلامی واحد علی آباد کتول                                                                                  شاپا الکترونیکی: 2821-2420

 

مقدمه 

در عصر حاضر با وجود پیشرفت تکنولوژی، بشر با انواع تهاجمات رو به­ رو بوده و سرانجام زندگی انسان با ناملایمات و افسردگی همراه بوده و از زندگی واقعی فاصله گرفته است. شناخت سبک زندگی خداوند و حرکت در مسیر آن یکی از نیازهای انسان است. از این رو سبک زندگی اسلامی به عنوان زندگی طیبه معرفی شده است و کسب اخلاق انسانی به معنای رسیدن به زندگی طیبه است. قرآن صراحتاً تنها یک بار به این نوع زندگی اشاره کرده و آن را نیکو توصیف کرده است که نشان از پاک بودن آن از هرگونه ناپاکی و توانایی آن در تضمین حیات طیبه چه در دنیا و چه در آخرت  دارد. این امر اهمیت سبک زندگی را روشن می کند و انسان را به جستجوی آن ترغیب می‌کند. سبک زندگی اسلامی در همه ابعاد زندگی انسان مانند سازگاری، بهزیستی روانی، رشد اجتماعی و فردی و رضایت از زندگی مفید خواهد بود. سبک زندگی اسلامی می تواند به عنوان چارچوبی مناسب برای رشد و تعالی انسان عمل کند و مردم را به سوی زندگی سالم هدایت کند. 

فرهنگ بر تمام رفتارهای افراد یک جامعه تاثیر می­گذارد. افراد از باورها، ارزش­ها و آداب و رسوم جامعه خود پیروی کرده و از رفتارهایی که غیر قابل قبول بوده به عنوان تابو تلقی می­شوند، پرهیز می­کنند.این خرده‌فرهنگ­ها بر متغیرهای مختلف اجتماعی – فرهنگی و جمعیت‌شناختی، نظیر ملیت، دین، مکان جغرافیایی، نژاد، سن و جنسیت استوار هستند (کرمی و پویان، 1390). یکی از صورت­های فرهنگی مشترک در خرده فرهنگ را سبک می­نامندکه میزان تعهد و پایبندی و عضویت در یک خرده فرهنگ خاص را نمایان می‌سازد و آن را متشکل از سه عنصر بر می­شمارد که عبارتند از الف) تصویر ظاهر متشکل از لباس، اشیاء اضافی، سبک مو، جواهرات و اشیا قیمتی؛ ب) طرز حرکت شامل قیافه، نحوه راه رفتن، ژست و در کل نوع و نحوه پوشش کنشکران؛ ج) زبان خاص شامل واژه­های خاص و نحوه و بیان آن­ها (بریک، 1985).

خرده‌فرهنگ به معنی گروه اجتماعی است که از هویت فرهنگی وسیع‌تری، متمایز و مشخص است. یک خرده‌ فرهنگ می‌تواند در امتداد خطوطی از ملیت، طبقه، قومیت، تبار، نسل، سابقه، کلیشه یا پایین‌ترین طبقه اجتماعی باشند. همچنین یک خرده ‌فرهنگ می‌تواند، گروهی باشد که ممکن است بدنام شده یا اقلیتی در نسبت با فرهنگ مسلط باشد. علاوه بر این، یک خرده ‌فرهنگ می‌تواند یک ضدفرهنگ باشد، به معنای هویتی اجتماعی که در پاسخ یا واکنش به فرهنگی مسلط وجود دارد. چنین پاسخ ضدفرهنگی، به‌صورت شورشی علیه هنجارهای فرهنگی جریان اصلی جامعه، عمل می‌کند.

سبک به عنوان روش یا شیوه­ای برای انجام کاری تعریف می­شود. بنابراین سبک زندگی اسلامی به مقررات، الگوها، قالب­ها و معیارهای اسلامی اطلاق می­شود که در زندگی هر فرد، اعم از زندگی شخصی، خانوادگی و اجتماعی نقش بسزایی دارد. یعنی روش­ها بر اساس خواسته اسلام است. علاوه بر این، سبک زندگی شیوه­های مختلف زندگی افراد و گروه­ها را در بر می­گیرد و شامل الگوها، باورها، سلیقه­ها، ارزش­ها و هنجارهای مورد استفاده در زندگی روزمره می­شود (فتحی آشتیانی و جعفری کندوان، 1389). هر مکتب دینی شیوه زندگی خاصی را برای بشریت ارائه می­دهد و مدعی است که شیوه زندگی بر اساس جامعه­ای بهینه و زندگی سالم را ایجاد می­کند. اسلام یکی از عناصر سازنده سبک زندگی بشر است. از سوی دیگر در برخی از آیات قرآن به سبک زندگی مورد تایید اسلام اشاره شده است تا مردم به سبک زندگی بهینه اسلامی، ویژگی­های آن و چگونگی دستیابی به آن پی ببرند. هدف از آموزه های دینی رهایی از سبک زندگی غیر اسلامی و اتخاذ سبک زندگی اسلامی در زندگی است (سلم آبادی و همکاران، 1394).

در خصوص سبک و فرهنگ زندگی اسلامی، لازم است تأسی از سیره نبی مکرم اسلام (ص) و ائمه معصومین علیهم السلام در تمامی ابعاد زندگی فردی و اجتماعی نظام اسلامی جریان داشته باشد و بایستی با الگو­پذیری از شیوه زندگی پیامبر اکرم (ص) و اهل بیت علیهم السلام در مسیر تعالی و تقویت فرهنگ و سبک زندگی حرکت کنیم. توجه به سبک زندگی اسلامی و ایرانی در بیانات مقام معظم رهبری بیانگر این است که ایشان نگران رسوخ مدل­های منفی و غیرقابل قبول فرهنگ­های غربی و جوامع بیگانه هستند که هیچگونه همخوانی با مدل اعتقادی و ارزشی فرهنگی ما ندارد. 

علاوه بر این، عنصر عبادت به مسئولیت­هایی اشاره دارد که در رابطه بین انسان و خدا نقش دارد. برخی از عبادات در اسلام عبارتند از نماز خواندن، روزه گرفتن در ماه رمضان، خواندن قرآن، زیارت حج و دیگر آداب و رسومی که رسماً به عنوان عبادت شناخته نمی شوند، اما به نیت اطاعت از خداوند انجام می‌شوند (نورمحمدی، 2019). از این رو انتظار می­رود افرادی که از نظر این مؤلفه از سبک زندگی اسلامی کارآمد هستند، در بعد فردی و اجتماعی بهتر عمل کنند و بدین ترتیب در کار دنیوی و زندگی خانوادگی موفق­تر شوند.

در جست ‌وجوی این که سبک زندگی اسلامی برای مصرف‌کنندگان مسلمان چه چیزی را نشان می‌دهد و اسلام چه شیوه‌ای از زندگی را برای کرامت انسانی و رضایت از زندگی می‌پذیرد، ابتدا به اصطلاح «سبک زندگی» نگاه می‌کنیم، سپس سبک زندگی را از دیدگاه قرآن و اندیشمندان اسلامی بررسی می­کنیم. بنابراین به نظر می­رسد سبک زندگی اسلامی نقش مهمی بر خرده فرهنگ­ها داشته، زیرا فرهنگ­های مختلف در دل یک کشور می­تواند به دلیل تفاوت قومی، زبانی، طبقاتی و شغلی با هم فرق داشته باشند. لذا سؤالی که در این پژوهش مطرح می­گردد این است که شاخص و ابعاد طراحی مدل سبک زندگی اسلامی و خرده فرهنگ کدامند.

مبانی نظری

سبک زندگی

مفهوم سبک زندگی اخیراً به عنوان یک مفهوم علوم اجتماعی مورد توجه محققان مختلف قرار گرفته است. هزاران سال است که انسان­ها تلاش کرده­اند سبک زندگی خود را بشناسند و مدیریت کنند و دولت­ها تلاش کرده­اند تا بر سبک زندگی مردم خود تأثیر بگذارند. با این وجود، تعریف سبک زندگی و مفهوم سازی آن نسبتاً جدید است. سبک زندگی به معنای روش خاص زندگی یک فرد، گروه یا جامعه است. سبک زندگی شامل مجموعه‌ای از ارزش‌ها، رفتارها، حالات و سلیقه‌ها است که می‌تواند به علایق، نظرات، رفتارها و جهت‌گیری‌های رفتاری یک فرد، گروه یا فرهنگ اشاره داشته باشد (برزانو¹، 2011).

درواقع سبک زندگی به عنوان یکی از پیامدهای پایگاه اجتماعی، به صفاتی مربوط می­شود که گروه­های مربوط به پایگاه اجتماعی را از هم متمایز می­کند. گروه­هایی که هریک دارای تشخص رفتار هستند. همان گونه که وبر می­گوید: سبک زندگی هم­چون پاره­فرهنگ، متمایز­کننده طبقه اجتماعی در درون فرهنگ اصلی جامعه در نظر گرفته می­شود (رسولی، 1382).

 

سبک زندگی اسلامی

سبک زندگی مجموعه­ای یکپارچه از آداب است، آداب به معنای ظرافت در رفتار است. سبک زندگی اسلامی را می­توان در سه بخش توصیف کرد که شامل رابطه فرد با خود، رابطه فرد با خدا و رابطه فرد با دیگران است. در مجموع سبک زندگی اسلامی بندگی است. از منظر قرآن، سبک زندگی با توصیفاتی مانند زندگی خوب، سبک زندگی ضروری، سبک زندگی بسیار ارزشمند، سبک زندگی مبتنی بر عدالت، سبک زندگی که بیشتر شامل اطاعت از خداوند و سبک زندگی خاصی است که با اسلام مرتبط است، تعریف می­شود (زیورایده و همکاران² ،2022). سبک زندگی اسلامی از یک برنامه بزرگ رفتاری پیروی می­کند که بر اساس آن همه زندگی حرکتی برای تقرب به خداست. این طرح اما پویا است و همیشه نیاز به تعدیل دارد. در یک زندگی دینی مطلوب، همه افعال و حالات را می­توان عبادت نامید.

یکی از ابعاد پیشرفت با مفهوم اسلامی عبارت است از سبک زندگی کردن، رفتار اجتماعی، شیوه‌ی زیستن. این یک بُعد مهم است؛ اگر از منظر معنویت نگاه کنیم - که هدف انسان، رستگاری و فلاح و نجاح است - باید به سبک زندگی اهمیت دهیم؛ اگر به معنویت و رستگاری معنوی اعتقادی هم نداشته باشیم، برای زندگی راحت، زندگی برخوردار از امنیت روانی و اخلاقی، باز پرداختن به سبک زندگی مهم است.

سبک زندگی اسلامی از دیدگاه قرآن

اصطلاح «سبک زندگی» برای توصیف شرایط زندگی انسان‌ها به کار می‌رود و مجموعه‌ای از ادراکات، ارزش‌ها، رفتارها، حالات و سلیقه‌ها را شامل می‌شود. در بیشتر موارد، همه عناصر سبک زندگی در یک مکان جمع می­شوند و افراد سبک زندگی مشترکی دارند. در واقع سبک زندگی انسان را شکل می­دهد. علاوه بر این، سبک زندگی مهم، ضروری و بسیار گسترده است و دارای ابعاد گوناگونی است که موضوعات مختلف اقتصاد، رفتارهای اجتماعی، سلامت و خانواده را در بر می­گیرد. با استفاده از منابع غنی اسلامی به ویژه قرآن که در دسترس ماست می­توان به زندگی خوب دست یافت (فاضل قانع، 2013).

از اهداف قرآن‌کریم، تعلیم سبک زندگی صحیح است، به‌گونه‌ای که می‌توان با شناسایی ارزش‌ها و هنجارها و ضد آن­ها که در آیات قرآن به آن­ها اشاره شده است، این سبک را شناسایی کرد و با انطباق روش زندگی با روش‌های قرآنی به قله سعادت و خوشبختی دست یافت. قرآن‌کریم در آیات متعدد از یک‌سو، سبک زندگی غیرالهی را مورد مذمت و تخطئه قرار می‌دهد و این مذمت هم ناظر به‌ساحت فردی و هم ساحت جمعی آدمی است.

سبک زندگی از دیدگاه صاحبنظران اسلامی

ازدیدگاه مقام معظم رهبری، «يكى از ابعاد پيشرفت با مفهوم اسلامى عبارت است از سبك زندگى كردن، رفتار اجتماعى، شيوه‌ زيستن اين­ها عبارت اخراى يكديگر است. ایشان ازسبک زندگی به عنوان باطن فرهنگ یک جامعه یاد کردند و از دو عنصر هدف و ایمان به‌عنوان اجزای اصلی تشکیل دهنده سبک زندگی نام بردند. ایشان سبک زندگی را به عنوان معیار خودشناسی فرد دانستند که نخستین گام دراصلاح سبک زندگی است.

از منظر آیت‌الله مصباح یزدی، «واژه سبک زندگی که در ادبیات امروزی به مثابه واژه کلیدی مطرح شده است، از نظر لغوی و موارد کاربرد وسیعی را در برمی‌گیرد؛ یعنی از رفتارهای خاصی که هر فردی برای زندگی خود برمی‌گزیند تا رفتارهای خانوادگی، فامیلی، محلی، شهری، کشوری و بین المللی را قابل اطلاق است؛ از این­رو می‌توان سبک زندگی را ویژگی‌های رفتاری انسان تعریف کرد و بر اساس اختلاف این ویژگی‌ها، تعدد سبک‌ها را در نظر گرفت. واژه سبک زندگي اسلامي مي‌تواند متضمن اين ويژگي‌ها باشد كه فرد  مورد نظر نيست؛‌ بلکه منظور يک رفتار جمعي و اجتماعي است؛ در مسائل اجتماعي نيز همة افراد ملحوظ نيستند و معمولاً روش رايج در جامعه بررسي مي‌شود.

بر اساس رويكرد دين‌شناسانه، سبک زندگی مجموعه­ای از نگرش­ها، ارزش­ها، رفتارها، حالات و سلیقه­ها در هر چیزی است. یافته­ها حاکی از آن است که ایمان و عمل صالح از اموال و معیارهای اساسی سبک زندگی اسلامی است. زندگی خوب و ملاقات با پروردگار هر دو از طریق ایمان و عمل صالح حاصل می­شود. زندگی عامل احساس و حرکت در همه موجودات است و حیات طیبه موجب شهود حق تعالی و سیر در مظاهر انوار الهی و سبک زندگی نورانی جدید برای انسان است. آیات الهی این سبک زندگی را به بهترین وجه معرفی کرده اند که اتخاذ آن موفقیت دنیوی و اخروی ما را تضمین می­کند.

سبک زندگی از منظر صاحب‌نظران غربی 

آلفرد آدلر و ماکس وبر را می­توان به عنوان اولین کسانی که این اصطلاح و مفهوم را توسعه دادند نام برد. سبک زندگی را می­توان به عنوان مجموعه­ای از رفتارها، ترجیحات و اعمالی که در زندگی روزمره وجود دارد تعریف کرد. در نظریه اجتماعی مدرن، بک و بوردیو این مفهوم را بیشتر از یک آژانس توسعه دادند. اصطلاح سبک زندگی در بسیاری از مطالعات تجربی در زیرشاخه­های مختلف علوم اجتماعی، اما به شیوه­ای بسیار گسترده وجود دارد و در بسیاری موارد بدون اشاره به مفروضات نظری زیربنایی استفاده می­شود (جاهانا³، 2015). شارما و لال⁴ (2012) معتقدند سبک زندگی بر اساس عوامل جمعیت شناختی مانند سن، درآمد، وضعیت تأهل و مذهب تأثیر قابل توجهی بر سبک زندگی دارند.

سوبل⁵، سبک زندگی، مجموعه‌ای از رفتارهای قابل‌مشاهده وبیانگرانه در میان افراد است (ولی زاده، 1392)؛ وبر، سبک زندگی را شیوه‌های رفتار، لباس پوشیدن، سخن گفتن، اندیشیدن و نگرش‌هایی می‌داند که مشخص­کننده گروه‌هایی منزلتی متفاوت است؛ لامونت و همکارانش نیز ضمن تاکید بر شیوه سازمان دادن زندگی شخصی، الگوی تفریح و مصرف را بهترین شاخص سبک زندگی می‌دانند (دوست فرخانی و رضایی، 1392).

آلفرد آدلر⁶ بیان کرد که سبک زندگی هدف فرد، خودپنداره، احساس‌های فرد نسبت به دیگران و نگرش فرد نسبت به دنیا را شامل می‌شود (فیست جی⁷، 1391). از نظر آدلر سبک زندگی به طور واضح و مستقیم با شرایط بیرونی و محیطی ارتباط دارد و همان‌طور که در طبیعت تأثیر شرایط محیطی بر رشد و نمو گیاهان و حیوانات وجود دارد در خصوص انسان هم موضوع مصداق دارد. هر فرد سبک زندگی منحصر به خودش را دارد در عین حال این سبک در شرایط سخت و در وضعیت غیر عادی معنا می‌یابد نه در شرایط عادی و نا مطلوب.  شيوه و نوع زندگي مردم، مهم­ترين بخش از عرصه حيات اجتماعي را تشكيل مي­دهند؛ از اين رو، پيروي مردم يك جامعه از سبك و شيوه زندگي اصيل و بومي، لازمه پيشرفت اقتصادي و اجتماعي است (آقایی، 1391).

فرهنگ

فرهنگ یک عمل فرهنگی است که در یک سازمان سیاسی، اجتماعی یا اقتصادی خاص حکومت می­کند که در آن فرهنگ های زیادی با هم زندگی می­کنند. ممکن است به زبان، مذهب/فرهنگ، اهمیت اجتماعی و/یا فرهنگ جامعه اشاره داشته باشد. این عوامل معمولاً در کل جامعه عادی هستند (اسکوت⁸، 2022).

فرهنگ از این جهت مهم است که زندگی فرد را به طرق مختلفی از جمله ارزش­ها، دیدگاه­ها، خواسته­ها، ترس­ها، دیدگاه­ها و نگرانی­ها تحت تاثیر قرار می­دهد. فرهنگ تقریباً تمام تجربیات مشترک انسان‌ها را در بر می‌گیرد که طبیعتاً به دلیل اینکه موجودات اجتماعی هستند به مشارکت در فرهنگ کشیده می‌شوند. فرهنگ گروهی هنجارهایی را برای گروه بیان می­کنند که رفتار آن­ها را در ازای حمایت از نظر تعداد و پذیرش در گروه اصلاح می­کنند. اگرچه قوانین رفتاری ممکن است مبهم باشد که توسط فرهنگ وضع شده است، اما این قوانین در حال حاضر با انتشار گسترده فرهنگ بسیار بیشتر از همیشه اجرا می شوند (گریس⁹، 2012).

خرده فرهنگ­ها

خرده فرهنگ­ها زمانی معنا پیدا می­کند که مقوله­هایی مانند نژاد-قومیت، مذهب و طبقه اجتماعی را به عنوان گروه­هایی ثابت تجربه می­شوند و با قرار گرفتن گروه­ها در سلسله مراتب اجتماعی جای بگیرند (بوردیو¹⁰، 1984 و لوئیس¹¹، 1966). خرده فرهنگ مجموعه­ای از باورها، ارزش­ها، هنجارها و آداب و رسوم مرتبط با یک خرده سیستم اجتماعی نسبتاً متمایز (مجموعه­ای از شبکه­ها و نهادهای بین فردی) است که در یک سیستم و فرهنگ اجتماعی بزرگتر وجود دارد (فیشر¹²، 1975).

پیشینه پژوهش

عسکری و همکاران (1400) در مقاله‌ای به بررسی" سبک زندگی اسلامی و آفت‌های آن جهت ارائه راهکارهای اصلاح سبک زندگی در تحقق نظام پیشرفته‌ی اسلامی" پرداختند. نتایج نشان داد که در حقیقت، اصلاح سبک زندگی، مسیر اصلاحات در نظام­های اجتماعی را ممکن می­سازد. تبیین و ترویج فرهنگ زندگی، شیوه زیستن و سبک زندگی اسلامی از رسالت­های مهم حوزه‌های علمیه، مدرسه‌ها و دانشگاه‌ها است. اسماعیلی جوشقانی (1399) در مقاله­ای که با عنوان طراحی مدل سبک زندگی ايرانی- اسلامی با رويکرد جامعه شناختی انجام داد. نتایج نشان داد که چهار مقوله محوری روابط انسانی و اجتماعی با 10مولفه و مقوله نگرش­ها و ارزش­ها با 5 مولفه و عوامل محیطی با سه مولفه و عوامل فردی با 10 مولفه تاثیر گذارترین  عوامل در تبیین مدل سبک زندگی ایرانی - اسلامی به شمار می­آیند. حسن زاده (1399) مقاله‌ای با عنوان " نگاهی هستی‌شناسانه به سبک زندگی اسلامی در اندیشه مقام معظم رهبری" انجام داد. نتایج نشان داد که سبک زندگی اسلامی در اندیشه ایشان بدون توجه به مؤلفه­های دیگر، امکان پذیر نیست و مولفه­های آن عبارتند از خودشناسی، عقل، استقلال فرهنگی، تبیین­گری، تشکیل جامعه اسلامی، پیشرفت اسلامی، تمدن اسلامی، دفاع، عدالت اجتماعی، الگوپذیری و بعضی از فضائل اخلاقی نظیر رحم، تعصب به اقتصاد ملی، قوت نفس، امانتداری، استقامت، صداقت و نیز بعضی از رذائل اخلاقی نظیر اسراف، اشرافی­گری، تقلیدمحوری. بنابراین همه مولفه­های سبک زندگی اسلام با نگاهی هستی شناسانه ارتباط مستقیم دارند. اشتری‌فر و صالحی امیری (1395) در پژوهشی به طراحی الگوی رابطه مدیریت فرهنگی با سبک زندگی ایرانی- اسلامی پرداختند. نتایج نشان داد که بین مدیریت فرهنگی و سبک زندگی ایرانی- اسلامی رابطه معناداری وجود دارد و این رابطه یک رابطه مثبت و ضعیف است؛ همچنین از میان مولفه­های پنج‌گانه مدیریت فرهنگی، ارتباط برنامه ریزی فرهنگی، سازمان‌دهی فرهنگی، بسیج منابع و امکانات فرهنگی و هدایت و رهبری فرهنگی، با متغیر سبک زندگی ایرانی- اسلامی رابطه مثبت و مستقیمی داشتند. عدلی پور و همکاران (1394) در مقاله­ای به تحلیل رابطه سبک زندگی با هویت فرهنگی جوانان پرداختند. نتایج نشان داد  بین سبک زندگی جوانان با هویت فرهنگی آن­ها رابطه معناداری وجود دارد، به نحوی که هر چه سبک زندگی افراد در جامعه مدرن­تر باشد از میزان هویت فرهنگی آنان کاسته می­شود و هر چه سبک زندگی شان سنتی­تر باشد هویت فرهنگی افراد تقویت می­شود. علاوه بر این بین پایگاه اقتصادی- اجتماعی افراد با هویت فرهنگی آنان رابطه وجود دارد در حالی که بین جنس و هویت فرهنگی همبستگی معناداری ملاحظه نشد. فکوهی (1387) در مقاله­ای به بررسی خرده فرهنگ­های اقلیتی و سبک زندگی، روندها و چشم اندازها پرداختند. نتایج نشان داد که سبک زندگی با دو مفهوم  خرده فرهنگ اقلیتی و  هویت­های اقلیتی در موقعیت­های پیچیده­تری قرار دارد و مفهوم سبک زندگی در ترکیب خود با مفهوم روزمرگی تفسیر می شود.

روش پژوهش

نوع پژوﻫﺶ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﺮاﺳﺎس ﻫﺪف، ﺗﻮﺳﻌﻪاي کـﺎرﺑﺮدي، ﺑﺮاﺳـﺎس ﻣﺎﻫﯿـﺖ دادهﻫـﺎ، کیفی و ﺑﺮ اﺳﺎس روشﻫﺎي ﺟﻤﻊآوري دادهﻫﺎ و اﻃﻼﻋﺎت، اﺳﻨﺎدي اﺳﺖ. روش انجام پژوﻫﺶ، ﺗﺤﻠﯿلی – توصیفی بوده و داده­های کیفی از روش پژوهشی کیفی جمع­آوری می­شوند. فراترکیب¹³ نوعی مطالعه کیفی است که اطلاعات و یافته­های استخراج شده از مطالعات کیفی دیگر با موضوع مرتبط و مشابه را بررسی می­کند (مکس ول¹⁴،2010) ؛ در نتیجه نمونه مورد نظر برای فراترکیب از مطالعات کیفی منتخب و بر اساس ارتباط با آن­ها سوال پژوهش تشکیل می­شود. روش فراترکیب را بیشتر به صورت نظریه، مفاهیم؛ شاخص، ابعاد برای درک بهتر از یک مفهوم یا پدیده خاص به کار می­برند (بونداس و هال¹⁵، 2007).

در این پژوهش جهت طراحی مدل سبک زندگی اسلامی و خرده فرهنگ­ها از روش هفت مرحله­ای فراترکیب سندلوسکی و باروسو (2003) در شکل 1 نشان داده شده است، استفاده کرده­ایم.

 

شکل 1: فرآیند هفت مرحله‌اي فراترکیب سندلوسکي و بارسو (2007)

 

یافته­های پژوهش

در این پژوهش، هدف تحقیق در تعیین پرسش، مؤثر بوده است. بنابراین، پرسش پژوهش عبارت است از این که مطالعات گذشته شاخص­ها و ابعاد طراحی مدل سبک زندگی اسلامی و خرده فرهنگ­ها کدامند.

مرور نظام­مند مطالعات

در این مرحله پژوهشگر بر جستجوی سیستماتیک یا نظام‌مند بر مقالات، کتب منتشر شده در پایگاه­های اطلاعاتی معتبر داخلی و خارجی متمرکز می­شود و کلید واژه­های مرتبط را انتخاب می­نماید. در این پژوهش کلید واژه­ها مورد پژوهش در جدول 1 بشرح ذیل می‌باشند. در نتیجه جستجو و بررسی پایگاه­های داده، کتب، مجلات و موتورهای جستجوگر مختلف و با استفاده از کلید واژه­های مورد نظر 555 منبع بر اساس «عنوان، چکیده و محتوا» یافت شد. لازم به ذکر است که جستجوی مقالات در منابع فارسی طی بازه زمانی « 1392 الی1402هجری شمسی» و در منابع لاتین 2013 الی 2023 میلادی» انجام پذیرفت. هم چنین پایگاه­های فارسی مورد بررسی عبارتند از سایت­های جهاد دانشگاهی­، مقالات علمی کنفرانس­های کشور، پایگاه نشریات کشور، گنج ایرانداک، پایگاه تخصصی نور و پورتال جامع علوم انسانی و هم چنین پایگاه­های لاتین عبارتند از سایت­های ساینس دایرکت، امرال اینساید مورد جستجو قرار گرفت.

جدول 1: واژه های کلیدی مورد جستجو

ردیف	واژه فارسی	واژه انگلیسی
1	سبک زندگی	Lifestyle
2	سبک زندگی اسلامی	Islamic lifestyle
3	سبک زندگی ایرانی	Iranian lifestyle
4	سبک زندگی غربی	Western lifestyle
5	سبک زندگی مصرفی	Consumer lifestyle
6	فرهنگ	Culture
7	خرده فرهنگ	Subculture

 

 

 

جستجو و انتخاب متون مناسب 

در این مرحله پژوهش­گر پارامترهای مختلفی را مانند عنوان، چکیده، محتوا، جزئیات مقاله در نظر گرفته و مقالاتی که با سوال و هدف پژوهش تناسبی ندارد را حذف می­کند. براساس امتیازات اخذ شده 28 مقاله حداقل امتیاز داده شده به مقاله­ها 20 و حداکثر امتیاز داده شده 50 می‌باشد. در نتیجه فرآیند ارزیابی پژوهشگر از میان 555 مقاله،420 مقاله را حذف کرده و در نهایت 28 مقاله برای تجزیه و تحلیل اطلاعات باقی می­ماند.

 

تعداد مقالات رد شده به علت عنوان420=N

تعداد منابع یافت شده 555=N

 

 

 

تعداد مقالات رد شده به علت چکیده 26=N

کل چکیده های غربال شده 72=N

 

 

تعداد کل مقالات اولیه46=N

 

تعداد مقالات رد شده به علت محتوا 18=N

 

 

تعداد کل مقالات نهایی28=N

 

 

 

شكل 1 : نتایج جستجو و انتخاب منابع مناسب

 

برای ازریابی کیفیت مطالعات معمولا از ابزار برنامه مهارت­های ارزیابی حیاتی (CASP)¹⁶ استفاده شده است و بر اساس معیار CASP برای هر مقاله امتیازی در نظر گرفته می­شد. اعطای امتیاز به هر یک از شاخص­ها از ضعیف (1) تا (5) عالی در هر یک از شاخص­ها امتیازی داده می­شود (مجید و ونستون¹⁷، 2018).

استخراج اطلاعات متون 

در کل فرآیند روش فراترکیب، پژوهشگر به طور پیوسته ، منابع منتخب و نهایی شده را به منظور دستیابی به مدل سبک زندگی و خرده فرهنگ­ها چندین بار محتوای منابع را مورد بازنگری قرار داده است. در پژوهش حاضر، اطلاعات منابع به این صورت دسته­بندی شده است؛ مرجع مورد نظر به هر منبع ثبت می­شود شامل (نام و نام خانوادگی، سال انتشار و منبع) عوامل مرتبط با سبك زندگي اسلامي و خرده فرهنگ­‌ها است، مشخصات روش‌شناختی (روش پژوهش، ابزار پژوهش و جامعه پژوهش) در یک جدول طبقه بندی شد (سندلوسکی و باروسو، 2003). نتایج کدهای انتخابی در جدول 2 بیان شده است.

جدول 2: کدهای انتخاب شده در زمینه سبک زندگی اسلامی و خرده فرهنگ ها

رديف	نويسنده	مدل سبك زندگي اسلامي	روش شناسي
			روش پژوهش	ابزار پژوهش	جامعه پژوهش
1	شریفی و لطفی 2013	سبك زندگی خانوادگی در قرآن و سنّت پیشوایان معصوم (ع)	رویکرد کمی	مشاهده	10 نفر از پژوهشگران حوزه علمیه
2	شکری و عباس زاده 2014	مدیریت بدن، الگوی خرید لباس، الگوی تغذیه­ای، انتخاب محل سکونت، سبک زندگی مصرفی	رویکرد کیفی / مطالعه موردی	پرسشنامه	کلیه زنان شاغل و خانه دار شهر میانه
3	شفيعي رودپشتي ،ملك شاهي 2015	سبك هاي كيفيت گرا، راحت گرا، جمع گرا، ارزش گرا، سليقه گرا،رفتار مصرف كننده، سبك شناسي خريد،	رویکرد آمیخته/ مطالعه چند موردی	مصاحبه، پرسشنامه و تحلیل اسناد	بانوان تهراني بالاي 16 سال
5	رضایی و همکاران 2015	سبک زندگی، هویت، مصرف، فرهنگ ایرانی اسلامی و مدیریت بدن، سیاستگذاری فرهنگی	رویکرد کمی	مشاهده	اساتید دانشگاه ،اساتید حوزه علمیه
6	نظرپور کاشانی و همکاران 2016	خانواده و الگوي مصرف،الگوهاي رفتار خرید،نظریه هاي سبک زندگی،،الگوی عام تصمیم گیری خرید	تحلیلی کیفی	مشاهده ،مصاحبه	مصرف کنندگان
7	ملاسعيدي 2016	اصلاح الگوي مصرف،سلامتي جسمي و رواني،فرهنگ، سبك زندگي معنوي	كمي	پرسشنامه	378 زن و مرد
8	کافی 2015	تفسير موضوعي، تحليل محتوا، روش مدل سازي، مفهوم پردازي باز، مفهوم پردازي محوري، مفهوم پردازي انتخابي.	رویکرد آمیخته	مشاهده،مصاحبه	اساتید حوزه علمیه
9	جوان و همکاران2015	سبک زندگی اسلامی، سلامت جسم وروان، خانواده	رویکرد کمی/ مطالعه تجربی	نظریه سبک زندگی اسلامی	دانشجویان روانشناسی
10	مرحمتی و یوسفی 2016	بافت فرهنگی و مذهبی، قرآن و احاديث معتبر، نگرش مذهبی، جهت گیری دينی باعث ارتقای بهزيستی و رضايت از زندگی	رویکرد کیفی / مطالعه موردی	پرسشنامه	1200 نفر از دانشجویان کارشناسی
11	فتاحی زاده و رضایی 2016	سلامت اجتماع و خانواده نقش زنان، سبک زندگی اسلامی،آموزه های قرآن و اهل بیت اسلام	مطالعه اکتشافی/رویکرد کمی	مشاهده	زنان شاغل
12	توکلی و ایزانلو 2016	اقتصاد اسامی، دولت رفاه، تولید، توزیع،مصرف	رویکرد کیفی	مشاهده	اساتید دانشگاه
13	اشتری فرد و صالحی امیری 2016	وضعيت زيستي، رواني و اجتماعي،مديريت فرهنگي، ارتباط برنامه ريزي فرهنگي،سازمان دهي فرهنگي، بسيج منابع و امكانات فرهنگی و هدايت و رهبري فرهنگي	رویکرد کمی	پرسشنامه	320 نفر از شهروندان شهر تهران
14	احمدی و همکاران 2016	سبک تصمیم گیري، خرید سودمندجویانه، خرید لذتجویانه، خردهفرهنگ	رویکرد کمی	پرسشنامه	350 نفر از مشتریانی مراکز خرید
15	حسنی و همکاران 2017	سبك زندگي، سبك زندگي فرهنگي، مصرف، فرهنگ، خرده فرهنگ	تحليل مفهومي نوعي استراتژي تقليل و تحليل داده هاي كيفي	مشاهده ،مصاحبه	مصرف کنندگان
16	کریمی علویجه و همکاران 2018	ارزش ها ،نگرش ها، فرهنگ ملی	کمی	پرسشنامه	350 نفر از مشتریان
17	آتادخت و نوروزی 2018	سبک زندگی اسلامی ،سلامت ذهنی	مطالعه اکتشافی/ رویکرد کمی	مشاهده	173 دانش آموز
18	یوسف زاده 2018	شیوه زندگی، اوقات فراغت انتخاب	کمی	مصاحبه	17 نفر از دانش آموزان
19	کامیل پیچا 2019	سبک زندگی، سلامت ؛ رفتار مصرف کننده، سلامت پایدار،کیفیت بر سبک زندگی، اقتصاد پایدا ، سبک زندگی سالم ، توسعه شخصی، مراقبت های بهداشتی جایگزین، سبک زندگی اکولوژیکی	کمی	پرسشنامه ساختار یافته/ مصاحبه	500 نفر از مشتریان
20	زارعان و فاضلیان 2019	خانواده، رفتارهای فرهنگی، تربیت دینی و ارزش­های معنوی	کمی	پرسشنامه	فرهیختگان حوزه علمیه
21	ترکاشوند 2019	سبک زندگی اسلامی، نگرش اقتصادی، مصرف، پس انداز، اخلاق و احکام اسلامی	رویکرد کمی، آزمون همبستگی	مصاحبه، پرسشنامه	425 نفر از دانشجويان
22	خواجه نوری و مساوات 2019	سبک زندگي، شبکه های مجازی، سبک دیني، مصرف، رفتار مصرف کننده، زنان شیراز	رویکرد کمی، آزمون همبستگی	پرسشنامه	383 نفر از زنان
23	آقاملایی 2020	سبک زندگی، سنتی و مدرن، فرهنگ مصرفی، پایگاه اقتصادی  اجتماعی	رویکرد کمی، آزمون همبستگی	پرسشنامه	کلیه شهروندان بالای 18 سال کرمان
24	العبدالخانی 2020	اصلاح الگوی مصرف، فرهنگ، صرفه جویی، اسراف، تبذیر،ساده زیستی، زندگی حضرت زهرا(س) ،تجمل گرایی و مدگرایی	رویکرد کمی	مصاحبه،مشاهده	29 نفر زنان کارمند
25	مرادی بینا باج 2021	سبک زندگی اسلامی و غربی، مصرف، روابط اجتماعی، اوقات فراغت، محیط کار و فضای مجازی، زیبایی شناختی، هویت فرهنگی و اجتماعی، عقل گرایی و آزادی اندیشی، معیارهای اخلاقی، اقتصادی و اجتماعی، آموزه های دین اسلام	کمی	مصاحبه ،مشاهده	33 نفر دانشجو
26	سونگوویی و یوک یانگ2022	عوامل فرهنگی، اجتماعی- جمعیتی و روانی، طبقه اجتماعی سبک زندگی، رفتار خرید	کیفی	مصاحبه	26 نفر از مصرف کنندگان
27	سیگنه و زهدان 2023	نگرش، تغیییرات اجتماهی، سبک زندگی، طبقه متوسط مسلمان	کیفی	پرسشنامه	110 نفر مصرف کنندگان
28	بابایی فرد 2023	متغیرهای پایگاه اقتصادی−اجتماعی، متغیرهای عملکرد تربیتی و فرهنگی خانواده، سرمایۀ فرهنگی، عملکرد تربیتی و فرهنگی دانشگاه، سرمایۀ اجتماعی، عملکرد گروه دوستان در زمینۀ تربیتی و فرهنگ، متغیر عملکرد رسانه‎های ارتباط ‎جمعی جهانی	کمی	پرسشنامه	329 نفر از دانشجویان دانشگاه کاشان

 

تجزیه و تحلیل و ترکیب یافته­های کیفی

هدف از انجام روش فراترکیب، ایجاد تفسیر یکپارچه و جدیدی از یافته­ها می‌باشد. این روش شناسی جهت شفاف­سازی مفاهیم و الگوها و نتایج پذیرفته شده است. در طول تجزیه و تحلیل، محقق موضوعات یا تم­هایی را جستجو می­کند که در میان مطالعات موجود در فرا ترکیب پدیدار شده­اند. سندلوسکی و  باروسو (2003) این موارد را به عنوان «بررسی موضوع» می­نامند. در پژوهش حاضر، ابتدا تمام عوامل استخراج شده از مطالعه‌ها به عنوان کد (مؤلفه ها) در نظر گرفته شده و سپس با در نظرگرفتن مفهوم هر یک از این کدها، آن­ها را در یک مفهوم مشابه (ابعاد) دسته­بندي کرده تا به این ترتیب مفاهیم پژوهش شکل داده شود (لودویگسن و همکاران¹⁸، 2016).

کنترل کیفیت 

در این مرحله جهت بررسی کنترل کیفیت مفاهیم و کدهای استخراج شده، منابع انتخاب شده را در اختیار 8 نفر از اساتید دانشگاهی و متخصصان حوزه علمیه در زمینه سبک زندگی اسلامی قرار دادند تا آن­ها نیز در مورد کیفیت منابع وکدهای استخراجی نظرات خود را بیان کنند. بعد از بررسی دقیق 6 نفر از آن­ها در مورد مقوله­های استخراج شده نظر مثبت داشتند و 2 نفر نظر منفی داشتند و در نتیجه پس از ارزیابی بر اساس پایایی مدل، شاخص کاپا استفاده شده است و محاسبه پایایی آن معادل 75 درصد توافق وجود داشت که مقدار عددی کاپا بیشتر از 6/0 است  و در نتیجه پایایی مدل تایید می­شود.

ارائه یافته­ها

در مرحله آخر به ارائه یافته­ها از مراحل پیشین پرداخته می­شود که در اینجا با توجه به بررسی معانی کدها، آن­ها در یک مفهوم مشابه دسته­بندی شدند. سپس مفاهیم به دست آمده تجمیع شده و در مقوله­های کلی­تر قرار گرفتند. در این پژوهش به طور کلی250 کد از منابع مورد مطالعه استخراج شد. این کدها در 25 مفهوم خلاصه شدند که در نهایت، 8 مقوله به دست آمد.

جدول 3: واژه­های کلیدی مورد جستجو

مقوله ها	مفاهیم	کدها
مولفه دینی	تکامل معنوی دینداری ارزش‌های والای انسان	پاسخ به پرسش‌های بنیادین، رویکرد مثبت به آینده، زمینه‌سازی برای هویت تمدنی ظرفیت‌های دینی و روحیة مذهبی مقبولیت اجتماعی، معنا بخشیدن به جهان، وحدت اعتقادی
مولفه رفتاری	ویژگی های رفتاری	الگوی رفتاری، الگوی متمایز رفتار، رفتارهای انتخابی، نظریه رفتاری
مولفه عبادی	اصول دین تقوی و پرهیزگاری	نماز، روزه، زکات، خمس، حج، جهاد، امر به معروف، نهی از منکر، تولّی و تبرّی مناجات، دعا، توسل یه ائمه و زیارت
مولفه باورها و نگرش­ها	انسان شناختی خداشناختی وجود شناسی	آثار فردی و اجتماعی، درک حقیقت زندگی، دستیابی به نظام‌های صحیح و کامل حقوقی، سیاسی، اقتصادی، مدنی آثار فردی، اجابت دعا، آثار اجتماعی اصالت وجود، شناخت وجود، احکام وجود
مولفه فرهنگی	هویت فرهنگی تصویر ظاهر طرز حرکت	مصرف، فرهنگ، فرهنگ ذهنی و فرهنگ عینی، فرهنگ زیسته، خرده فرهنگ زبان خاص متشکل از لباس، اشیا اضافی، سبک مو، جواهرات و اشیا قیمتی شامل قیافه، نحوه راه رفتن، ژست و در کل نوع و نحوه پوشش کنشگران شامل واژه های خاص و نحوه بیان آنها
مولفه اجتماعی	هویت اجتماعی هویت مذهبی هویت ملی هویت گروهی هویت خانوادگی هویت فردی	زبان، دين، قوم و نژاد، آداب و رسوم، طبقه، اجتماعی، شغل، عضويت­های گروهی و فرقه ای تعلقات مذهبی، اعتقاد به خدا، احساس تكلیف، انجام عبادت و فرایض دینی احساسی، شناختی، ارزشی احساس افتخار، احساس وابستگی و تعلق، احساس انزجار احساس آرامش، اهمیت دادن به خانواده اعتماد به نفس، داشتن استقلال، احساس موفقیت
مولفه اعتقادی	خدا محوری حاکمیت ارزشهای اسلامی صفت رحمت الهی	ايمان، پايبندي به آموزه هاي ديني، باور به خدا پس از مرگ، پذيريش رهبري و امامت و عدل الهي حیات طیبه، ایمان و عمل و صالح، مالک و معیار اساس مهربانی با همگان، تسخیر قلب دشمنان با محبت، عقلایی بودن رحمت انسان
مولفه فردی	آموزه‌های دینی سعادت خوشبختی دنیوی و اخروی	خدا محوری و تقوا گرائی، تفکر، تلاش و کوشش ، سالم نگه داشتن تن و صبر و خویشتن داری ایمان، نماز، تقوی ،عمل خیرجهاد، زکات وفای به عهد استفاده از «وسيله» برای تقرب به خدا امر به معروف و نهی از منكر، صبر و سفارش، توبه
خرده فرهنگ­ها	تصویر ظاهر طرز حرکت زبان خاص	متشکل از لباس، اشیا اضافی، سبک مو، جواهرات و اشیا قیمتی شامل قیافه، نحوه راه رفتن، ژست و در کل نوع و نحوه پوشش کنشگران شامل واژه های خاص و نحوه بیان آنها

در پایان نتایج حاصل از فراترکیب (مولفه­ها) در قالب یک مدل مفهومی ارائه شده است (جدول 3) در این مدل 12مقوله سبک زندگی اسلامی و خرده فرهنگ­ها (دینی، رفتاری، عبادی،  باورها و نگرش­ها، فرهنگی، اجتماعی، اعتقادی، فردی، تصویر ظاهر، طرز حرکت و زبان) برای طراحی مدل ترسیم شده است که این مولفه­ها همگی­ بروی طراحی مدل سبک زندگی اسلامی و خرده فرهنگ­ها تاثیر زیادی دارند. 

 

شکل 2: طراحی مدل سبک زندگی اسلامی

نتیجه­گیری و پیشنهادات

پژوهش حاضر با هدف بررسی طراحی مدل سبک زندگی اسلامی و خرده فرهنگ­ها با استفاده از روش فراترکیب می‌باشد که با استفاده از روشی نظام‌مند و نوین و با بررسی دقیق در پژوهش­هاي گذشته می­تواند به تولید علم منتهی شود در پژوهش طراحی مدل سبک زندگی اسلامی به250 کد از منابع مورد مطالعه استخراج شده و 28 مفهوم خلاصه شدند که در نهایت 10 مقوله (دینی، رفتاری، عبادی، باورها و نگرش­ها، فرهنگی، اجتماعی، اعتقادی، فردی، خرده فرهنگ­ها) به دست آمد. بنابراین، این یافته­ها با نتایج پژوهش عسکری و همکاران(1400)، اسماعیلی جوشقانی و حسن زاده (1399)، احمدی (1397)، اشتری‌فر و صالحی امیری (1395)، عدلی‌پور و همکاران (1394) و فکوهی (1387) هم‌خوانی دارد. زیرا سبک زندگی هر طبقه اجتماعی یک خرده‌فرهنگ می‌باشد و با یافته­های ارزش­های اخلاقی و اعتقادات دینی است و هدف نهایی آن سعادت و رستگاری انسان است. این سبک زندگی اسلامی نه تنها نتیجه عقلانیت و تجربه انسان است، بلکه برای عقل و تجربه انسان ارزش قائل است. در واقع تبیین سبک زندگی منوط به درک واقع بینانه الزامات این نوع سبک زندگی با خرده فرهنگ همراه است. در غیر این صورت، اگر درک این نوع سبک زندگی اسلامی افراطی و تعصب آمیز شود، نه تنها در عصر جدید محقق نمی شود، بلکه خود دین نیز بر اثر درک نادرست از آن متاثر می‌شود. این عامل می­تواند باعث ایجاد سوء تفاهم در حوزه دین شود. سبک زندگی اسلامی شامل تمام افکار و رفتارهای یک انسان است که به صورت یکپارچه مورد توجه قرار می­گیرد و هویت فردی و اجتماعی او را آشکار می­کند. اهمیت کانونی مسئله سبک زندگی از آنجاست که بنیان‌گذار جمهوری اسلامی ایران از همان نخستین روزهای پیروزی انقلاب اسلامی مسئله ایران امروز را مسئله فرهنگ و تمدن دانسته اند. بدین ترتیب اگر سبک زندگی اسلامی با شیوه­ای خلاقانه و موردپسند نسل جوان و با تکیه بر آموزه­های دینی ارائه گردد می­تواند هویت نوینی را برای فرد مسلمان ایرانی تدارك ببیند که بر اساس آن می­توان با دنیای غیردینی و نظام سلطه، مرزبندی کرد. دین مبین اسلام به عنوان کامل‌ترین دین و بهترین هدیه خداوند به بشریت، همه شئون زندگی انسان اعم از زندگی فردی و اجتماعی دنیوی و اخروی را در بر می­گیرد و با استفاده از آن می­توان بهترین سبک زندگی اسلامی را انتخاب کرد.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

منابع

آقايي، وحيده ( 1391 ). بررسي رابطه بين سبك زندگي و عمل به باورهاي ديني با رضايت زناشويي در دبيران زن متاهل جوان، پايان نامه كارشناسي ارشد، دانشگاه شهيد بهشتي.

آقاملایی، سحر، نیکخواه، هدایت اله، مقصودی، سوده (1399). مدرنیته، فرهنگ مصرفی و سبک زندگی؛ یک تحلیل جامعه شناختی در شهر کرمان. مطالعات فرهنگ - ارتباطات، 21(51 )، 193-228.

 

احمدی، محمدمهدی، کریمی علویجه، محمدرضا، کلهر، رامینه (1397)، خرده ‌فرهنگ‌ها و سبک‌های تصمیم‌گیری مصرف کنندگان (پژوهش بین فرهنگی: سنندج و تبریز). فصلنامه کاوش های مدیریت بازرگانی ،10(19):360-343.

 

اشتری فر، حسین، صالحی امیری، سیدرضا (1395). طراحی الگوی رابطه مدیریت فرهنگی با سبک زندگی ایرانی- اسلامی. مدیریت منابع در نیروی انتظامی، 4(3 )، 31-60.

اسماعیلی جوشقانی،  محمد (1399). طراحی مدل سبک زندگی ايرانی- اسلامی با رويکرد جامعه شناختی. پژوهشهای جامعه شناختی، سال چهاردهم،شماره سوم.

 

بابایی، اسدالله (1400)، عوامل اجتماعی و فرهنگی مؤثر بر پایبندی به سبک زندگی اسلامی در میان دانشجویان دانشگاه کاشان، دو فصلنامه علمی پژوهشی اسلام و علوم اجتماعی، 13(26) :287-258

 

بوردیو، پی‌یر (۱۳۹۱). تمایز: نقد اجتماعی قضاوت‌های ذوقی. ترجمه حسن چاوشیان. چاپ دوم. تهران: نشرثالث.

 

حسن زاده، حسین (1399). نگاهی هستی‌شناسانه به سبک زندگی اسلامی در اندیشه مقام معظم رهبری، فصلنامه مدیریت دانش اسلامی،2(4):63-34.

 

حسن دوست فرخانی، هادی؛ رضایی، امید (1392). بررسی الگوی آرمانی سبک زندگی از دیدگاه مکتب اسلام»، فصلنامه معرفت، ش 186، قم: موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.

 

رسولی، محمد (1382). بررسی مؤلفه‌های سبک زندگی در تبلیغات تجاری تلویزیون. مجله علوم اجتماعی .مرکز تحقیقات و سنجش برنامه­ای صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران.

 

رفیع‌پور، فرامرز (1387)، آناتومی جامعه، تهران، شرکت سهامی انتشار، چاپ پنجم، ص294.

 

زارعان، منصوره، فاضلیان، نفیسه (1398). عوامل موثر بر تحقق سبک زندگی اسلامی در خانواده از متظر فرهیختگان حوزه علمیه، فصلنامه علمی پژوهشی امطالعات اجتماعی، سال ششم 4(24) : 144-129

 

شفیعی رودپشتی، میثم، ملک شاهی، فاطمه (1394). سبک شناسی خرید زنان در صنعت پوشاک (مورد: زنان شهر تهران). فصلنامه پژوهش نامه زنان، سال ششم شماره 2(12): 67 -86..

 

شکری، مرسل، عباس زاده، محمد (1392). بررسی مقایسه‌ای سبک زندگی مصرفی در میان دو گروه زنان شاغل و زنان خانه‌دار در شهر میانه.  مطالعات جامعه شناختی، دوره 6،  شماره 19 ، صفحه 57-70

 

فتاحی زاده، فتحیه، رضایی، رقیه (1396). نقش زنان در سبک زندگی اسلامی. کنگره بین المللی نقش زن در سلامت خانواده و جامعه.

 

فکوهی، ناصر (1387). خرده فرهنگ های اقلیتی و سبک زندگی, روندها و چشم اندازها. تحقیقات فرهنگی ایران، 1(1 (پیاپی 1))، 143-174.

 

فیست جی، گریگوری (1391)، نظریه های شخصیت، یحیی سید محمدی، تهران: نشرروان.

 

کافی، مجید (1394). مدل روش‌شناختی مطالعة سبک زندگی اسلامی.پژوهش نامه سبک زندگی ، 1(18):121 -138.

 

کاویانی، محمد (۱۳۹۱). سبک زندگی اسلامی و ابزار سنجش آن، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.

 

کرمی، مسعود، پویان، شهرزاد (1390). رفتار مصرف کننده اثر لئون شیفمن، مهربان نشر، صفحه 542-544.

 

عدلی پور، صمد، بنیاد، لیلی، بردیافر، نیما (1394). تحلیل رابطه سبک زندگی با هویت فرهنگی جوانان شهر تبریز. مطالعات ملی، 16(4 (64))، 93-114.

 

عسکری، الهام، معتمد، سارا، زارع نژاد، عباس، امانی، بابک (1400). بررسی سبک زندگی اسلامی و آفت‌های آن جهت ارائه راهکارهای اصلاح سبک زندگی در تحقق نظام پیشرفته‌ اسلامی. فصلنامه رهیافت های نوین مدیریت جهادی و حکمرانی اسلامی، دوره 1، شماره 2 ،صفحه 25-40.

 

ملاسعيدي، سارا (1396). پیش­بینی الگوی مصرف بر اساس مؤلفه­های سبک زندگی، فصلنامه علوم اجتماعي، دوره 11، شماره 36، صفحه 249-272

 

مرادی بیناباج، میثم (1400). بررسی شاخصه­های سبک زندگی اسلامی در تقابل با سبک زندگی غربی. فصلنامه سیاست کاربردی،3(1):211-178.

 

مصباح یزدی، محمدتقی (1392). اخلاق در قرآن، قم: موسسه آموزشی وپژوهشی امام خمینی.

 

نظرپور کاشانی، حامد؛ خاشعی، وحید؛ دهدشتی شاهرخ، زهره؛ محمدیان، محمود (1395). خانواده و الگوی مصرف؛ تحلیلی کیفی بر الگوهای رفتار خرید مبتنی بر نظریه­های سبک زندگی.فرهنگی تربیتی زنان و خانواده،10(34) : 71 -106.

 

یوسف زاده، حسن (1397).مولفه ‌های سبک زندگی با تاکید بر دیدگاه اسلامی.فصلنامه مطالعات اجتماعی حوزه، دوره 2، شماره 4 ،صفحه 33-56

 

ولی زاده، محمدجواد (1392). ضرورت ارائه تعریف بومی اسلامی ایرانی ازسبک زندگی. مهندسی فرهنگی، ش 75، تهران.

 

Brake, M. (1985). Comparative Youth culture: The Sociology of youth Culture and Youth Sub-culture in America, Britain and Canada. London: Routedge.

 

Berzano, L.) 2011). ‘Religious lifestyles’, in G. Giordan & W. Swatos Jr. (eds.), Religion, spirituality and everyday practice, pp. 57–75, Springer, Dordrecht.

 

Bondas, T., & Hall, E. O. C. (2007). Challenges in approaching metasynthesis research.Qualitative Health Research, 17(1), 113–121. https://doi.org/10.1177.

 

Bourdieu, P. (1984). Distinction: A Social Critique of the Judgement of Taste. New York: Harvard Univ. Press

 

Ebrahimi, G. H, behnoei, A. (2010). Youth lifestyle: sociological study of lifestyle and its components among girls and boys babolsar, Journal of cultural studies and communications, Vol. 6, No.18, PP:136-150.

 

Fathi Ashtiani, A. & Jafari Kandovan, G. H. (2010). Comparison of lifestyle, quality of life and mental health of employees, both civilian and military dependence', Journal of Molecular Medicine, 13(1), 17-24.

 

Fischer, C. S. (1975). Toward a Subcultural Theory of Urbanism. American Journal of Sociology, 80 (6) (1975), pp. 1319-1341.

 

Gareis, E. (2012).. Intercultural friendship: Effects of home and host region. Journal of International and Intercultural Communications.

 

Johanna, M. (2015). Life-style, History of the Concept, Elsevier Ltd. All rights reserved.

 

Lewis, O. (1966). The culture of poverty. Sci. Am. 2154:3–10.

 

Ludvigsen, M. S., Hall, E. O. C., Meyer, G., Fegran, L., Aagaard, H., & Uhrenfeldt, L. (2016). Using Sandelowski and Barroso's meta-synthesis method in advancing qualitative evidence. Qualitative Health Research, 26(3), 320–329.

 

Majid, U., & Vanstone, M. (2018). Appraising qualitative research for evidence synthesis: A compendium of quality appraisal tools. Qualitative Health Research, 1–17,2115–2131.

 

Maxwell, J. A. (2010). Using numbers in qualitative research. Qualitative Inquiry, 16(6), 475–482.

 

Rohrer, J. E., Pierce, J. R. & Blackburn, C. (2005), 'Lifestyle and mental health', Preventive Medicine 40, 438-443.

 

Salmabadi, M., Farahbakhsh, K., Zolfaghari, S. & Sadeghi, M. (2015), 'Evaluation of the relationship between Islamic lifestyle and students' mental health at Birjand University', Journal of Religion & Health, 3(1), 1-10.

 

Sandelowski, M., & Barroso, J. (2007). Handbook for Synthesizing Qualitative Research. Springer: New York.

 

Sandelowski, M., & Barroso, J. (2003). Classifying the findings in qualitative studies. Qualitative Health Research, 13(7), 905–923.

 

Seungwoo, H., & Yookyung, L. (2022), Analysis of the impacts of social class and lifestyle on consumption of organic foods in South Korea, Heliyon, 8.

 

Singgih, M., & Zuhdan, A. F. (2023). The Islamic Lifestyle of the Muslim Middle Economy Class and the Opportunities for the Halal Tourism Industry in Indonesia, Journal of Digital Marketing and Halal Industry.

 

Sharma, S., & Lal, K. (2012). Changing consumer behaviour—A challenge for sustainable business growth. International Journal of Marketing, Financial Services & Management Research, 1(8), 149-158.

 

Zuraidah, A., Aan, K., Natalia, V., Sirotkina, D. A., Kurniady, C., Sunaengsih, E., & Pavlovna, P. (2022). Studying the Islamic lifestyle and academic success of Russian Muslim students, HTS Theological Studies, Herv. teol. stud. vol.78.

 

 

 

 

---

[1] . Berzano

[2] . Zuraidah et al

[3] . Johanna

[4] . Sharma & Lal

[5]  .Sobel

[6]  .Alfered Adler

[7]  .Fistjey

[8] . Scot

[9] . Gareis

[10] . Bourdieu

[11] . Lewis

[12] . Fisher

[13] . MetaSynthesis

[14] . Maxwell

[15] . Bondas & Hall

[16] . Critical Appraisal Skills Programme

[17] . Majid & Vanstone

[18] . Ludvigsen et al

---