کارکردهای زیباشناختی ضمیر در شعر شاملو
محورهای موضوعی : ادبیات فارسی
محمد مهدی دهرامی
1
(نویسنده)
کلید واژه: شاملو, ضمیر, زبان شاعرانه, دستور زبان شعر, مقوله دستوری, Pronun, shamlu, poetical languegq, poetic grammar, ???tactis category,
چکیده مقاله :
هرچند ضمیر نسبت به انواع دیگر کلمه مانند صفت، قید، فعل، اسم و مقوله‌های دیگر، تنوع کمتری دارد اما باز می‌تواند یکی از مهم‌ترین انواع کلمه باشد که شاعر با آن رفتارهای ویژه‌ای داشته باشد و محملی برای خلاقیت‌ها و مقاصد شاعرانۀ خود قرار دهد. هدف این مقاله بررسی خلاقیت‌های شاعرانه در عرصۀ ضمیر و کارکردهای هنری آن در شعر با تأکید بر اشعار شاملو است که با روش توصیفی ـ تحلیلی به این موضوع پرداخته است. این مقوله زبانی که در زبان رسمی و غیر ادبی کمتر دستخوش تغییر می‌گردد در شعر شاملو به دلیل دخل و تصرفات هنری در حوزه زبان بستری برای خلاقیت‌ها و برجسته‌سازی زبان شده است. مهم‌ترین کارکردهای ضمیر در شعر او در دو حوزه بافت خرد و گفتمان قابل بررسی است. حوزه نخست شامل ایجاد برجستگی‌های زبانی و معنایی است که از طریق ترکیب‌سازی، تلفیق ضمایر، باستان‌گرایی، تصرف در جایگاه نحوی، ایجاز، ایجاد موسیقی و… است و در حوزه دوم انسجام متن، ایجاد ابهام و توسع معنایی، تقابل و تأکید معنایی، ایجاد تعلیق و… مهم‌ترین کارکردهای ضمیر در شعر شاملو محسوب می‌شود. این مقوله دستوری ارزش‌های زیباشناختی و هنری چندگانه‌ای در شعر او یافته است.
Althoagh a pronoun is not as varced as the other words such as an arjective, an adverb, anoun or the other grammatical categories, a can be ??? of the most impostant words by which a poet can playand be a goooe device for creativity and r??etics. The present research tries to focus on the poet’s cre-tivity using pran??ns and their artistic functions in a poes through chamlas poems. The method to do so is descript??ve and ane??ytic. thes linguistic category, which is more or less siteady in formad and non-literary works, can serve as agond basis fer creativity and fovegrounding in sha??lu’s poems. The most import and pronominal functions in his poems can be studied in the frelds of ???? structre and disconrse. The former consist’s of li??aistic and sematic fore g???nding through combination, pronmical cooles ???? traditionalism, syntactic sleills, brevity, mu???andetc. the latter consists of conesion, ambiga??ty, extension contrast, ???? focus and suspension etc. these are the most important functions of pronovuns in shamlu’s poems. To be of a great value in his poems regarding aesthics.
منابع و مآخذ
1ـ اخوان ثالث، مهدی. از این اوستا. تهران: ،چاپ هجدهم، 1390.
2ـ انوری، حسن؛ احمدی گیوی، حسن. دستور زبان فارسی2. ویرایش دوم، تهران: فاطمی، 1389.
3ـ پورنامداریان، تقی. سفر در مه. تهران: نگاه، 1381.
4ـ خواجوی کرمانی، کمال الدین ابو عطا. دیوان. به کوشش سعید قانعی، تهران: بهزاد، 1374.
5ـ شاملو، احمد. مجموعه آثار. تهران: نگاه، دفتر یکم: شعرها، چاپ نهم، 1389.
6ـ شفیعی‌کدکنی، محمدرضا. ادوار شعر فارسی. تهران: سخن، چاپ ششم، 1390.
7ـ شمشیرگرها، محبوبه و همکاران، «کاربرد ضمایر شخصی در طبقات‌الصوفیه خواجه عبدالله انصاری و گویش کهن»، دوماهنامه جستارهای زبانی، دوره 5، شماره 3،صص 101ـ116. 1393.
8ـ شمیسا، سیروس. معانی. تهران: میترا، 1379.
9ـ قریب، عبدالعظیم و دیگران. دستور زبان فارسی پنج استاد. تهران: انتشارات مرکزی، 1363.
10ـ مشکور، محمدجواد. دستورنامه. تهران: مؤسسه مطبوعاتی شرق، 1350.
11ـ مولوی، جلال‌الدین محمد. کلیات شمس تبریزی. بر اساس تصحیح و طبع بدیع‌الزمان فروزان‌فر. چاپ دوم، تهران: انتشارات دوستان، 1382.
12ـ وحیدیان کامیار، تقی و غلامرضا عمرانی. دستور زبان فارسی. تهران: سمت، چاپ یازدهم، 1387.
13ـ وفایی، عباسعلی و سیده کوثر رهبان، «بررسی چند شگرد نحوی در غزلیات بیدل دهلوی»، کهن‌نامه ادب پارسی، سال دوم، شماره اول، صص113ـ132، 1390.
14ـ وفایی، عباسعلی، «ظرفیت ترکیبی ضمایر اشاره و نقش آن‌ها در زبان فارسی»، پژوهش‌های ادبی، سال6، شماره 25، صص157ـ173، 1388.
1- Halliday, M. A. K.& Hasan, R. (1976), Cohesion in English, London: Longman