کاوش ایماژهای بیانی و هنری در داستان «کبک‌انجیر و خرگوش و گربه روزه‌دار»
محورهای موضوعی : ادبیات فارسی
کلید واژه: داستان, کلیله و دمنه, تصویرپردازی, حکایت‌های حیوانات, ساختار حکایت,
چکیده مقاله :
ادﺑﻴﺎت فارسی به ﺷﻜﻠﻲ اﻧﻜﺎرﻧﺎﭘﺬﻳﺮ، با حکایت‌های اﺧﻼﻗﻲ ﮔﺮه ﺧﻮرده است. در این ﻣﻴﺎن، برخی ﭘﺪﻳﺪآورﻧﺪﮔﺎن آثار ﻣﻨﺜﻮر برای رﻫﺎﻳﻲ از ﻗﻴﺪ ﮔﺮاﻳﺶهای ﺷﻌﺮی، به اﺑﺪاع روش‌های ﺑﻴﺎﻧﻲ و ﻫﻨﺮی ﺧﻼﻗﻪای روی آورده‌اند که ﺳﺎﺧﺖ بیان آن‌ها را ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺷﻌﺮ که در ﺑﺮاﺑﺮ سایر آثار ﻣﺸﺎبه، ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ میﺳﺎزد. کتاب کلیله و دمنه، انشای نصرالله منشی، ﻧﻤﻮﻧﻪای بارز از این‌گونه ﻫﻨﺮورزیﻫﺎ به ﺷﻤﺎر می‌رود. در این کتاب، اﻓﺰون ﺑﺮ ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪی از ﺗﻤﺎم جذابیت‌های نثر فنی و ﻣﺼﻨﻮع فارسی، ﺟﻠﻮهای اﺑﺘﻜﺎری از ﻫﻨﺮ روایت‌پردازی نیز به کار ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه که آن را در ﻧﻮع خود، ﻳﮕﺎﻧﻪ ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ. ﭼﻨﺎن که در برخی داستان‌های این کتاب، با ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪی از ﺻﻨﻌﺖ ﺗﺼﻮﻳﺮﮔﺮی (Imagery)، ﻓﻀﺎﺳﺎزی و ﺿﺮب‌آﻫﻨﮓ قصه به گونه‌ای ﭘﺮداﺧﺘﻪ می‌شود که با شخصیت و ﻣﻨﺶ ﻗﻬﺮﻣﺎن و یا سایر اﺷﺨﺎص درﮔﻴﺮ در داستان، ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ اﺳﺖ. جستار ﺣﺎﺿﺮ ﺑﺮ آن اﺳﺖ که با ﺗﺤﻠﻴﻞ و ﺑﺮرﺳﻲ داستان ﻛﺒﻚاﻧﺠﻴﺮ و ﺧﺮﮔﻮش و ﮔﺮبۀ روزه‌دار (باب ﻫﺸﺘﻢ، ﺑﻮف و زاغ) و مقایسة آن با سایر ﮔﺰارش‌های این داستان، این ﺟﻠﻮهﮔﺮی وﻳﮋۀ روایت‌پردازی را در کلیله و دمنه انشای نصرالله منشی بازﻧﻤﺎﻳﻲ ﻛﻨﺪ.
ﻣﻨﺎﺑﻊ و مآخذ
1-آقا گل‌زاده، فردوس. تحلیل گفتمان انتقادی. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، 1385.
2-اﺑﻦ ﻣﻘﻔﻊ، ﻋﺒﺪاﷲ. کلیله و دمنه. ﺑﻴﺮوت: دار ﻣﻜﺘﺒﻪ اﻟﻬﻼل، 2001.
3-اخوت، احمد، دستور زبان داستان. تهران: نشر فردا، 1371.
4-اﺳﻠﻮﻟﺰ، راﺑﺮت. درآﻣﺪی ﺑﺮ ﺳﺎﺧﺘﺎرﮔﺮاﻳﻲ در ادﺑﻴﺎت. ترجمة ﻓﺮزاﻧﻪ ﻃﺎﻫﺮی. ﺗﻬﺮان: آﮔﻪ، 1379.
5-اسکولز، رابرت. عناصر داستانی. ترجمه فرزانه طاهری. تهران: نشر مرکز، چاپ اول، 1377.
6- براهنی، رضا. قصه‌نویسی. تهران: نشر نو، چاپ سوم، 1362.
7- بارت، روﻻن. لذت متن. ﺗﺮجمۀ ﭘﻴﺎم ﻳﺰدانﺟﻮ. ﺗﻬﺮان: ﻣﺮﻛﺰ، 1382.
8- ﺑﺨﺎری، ﻣﺤﻤﺪﺑﻦﻋﺒﺪاﷲ. داستان‌های ﺑﻴﺪﭘﺎی. ﺗﺼﺤﻴﺢ ﭘﺮوﻳﺰ ﻧﺎﺗﻞ ﺧﺎﻧﻠﺮی. ﺗﻬﺮان: ﺧﻮارزمی، 1369.
9- بهار، محمدتقی (ملک‌الشعرا). سبک‌شناسی یا تاریخ‌تطور نثر فارسی. تهران: امیرکبیر، 1337.
10- بیشاب، لئوناردو. درس‌هایی در باره داستان‌نویسی. ترجمة محسن سلیمانی. تهران: سازمان چاپ و انتشارات، 1374.
11- ﭘﺮاپ، وﻻدﻳﻤﻴﺮ.رﻳﺨﺖﺷﻨﺎﺳﻲ ﻗﺼﻪﻫﺎی ﭘﺮﻳﺎن. ﺗﺮﺟﻤﺔ ﻓﺮﻳﺪون ﺑﺪره‌ای. ﺗﻬﺮان: نشر ﺗﻮس، 1368.
12- پرین، لورانس. ادبیات داستانی ساختار، صدا و معنی. مترجم محسن سلیمانی، فهیمه اسماعیل‌زاده. تهران: رهنما، چاپ سوم. 1381.
13- ﺣﺴﺎمﭘﻮر، ﺳﻌﻴﺪ، «ﺑﺮرﺳﻲ ﺗﻄﺒﻴﻘﻲ ساختار داﺳﺘﺎن‌های ﺷﻴﺮ و ﮔﺎو در کلیله و دمنه و اﻓﺮاﺳﻴﺎب و سیاوش در شاهنامه»، مجلة ﺑﻮﺳﺘﺎن ادب داﻧﺸﮕﺎه ﺷﻴﺮاز، دوره1، ﺷﻤﺎره1، ﭘﻴﺎﭘﻲ1، ﺻﺺ89-73، 1388.
14- ﺧﻄﻴﺒﻲ، ﺣﺴﻴﻦ. ﻓﻦ ﻧﺜﺮ در ادب ﻓﺎرﺳﻲ. ﺗﻬﺮان: زوار، 1366.
15- دقیقیان، شیرین‌دخت. منشأ شخصیت در ادبیات داستانی«بی نا». تهران: بهار، 1371.
16- دور نود …..درآمدی به جامعه‌شناسی ادبیات. گزیده ترجمۀ محمد جعفر پوینده. تهران: انتشارات نقش جهان، چاپ اول، 1377.
17- رﺟﺎﻳﻲ، ﻣﺤﻤﺪﺧﻠﻴﻞ. ﻣﻌﺎﻟﻢاﻟﺒﻼﻏﻪ در ﻋﻠﻢ ﻣﻌﺎﻧﻲ و بیان و ﺑﺪﻳﻊ. ﺷﻴﺮاز: داﻧﺸﮕﺎه ﺷﻴﺮاز، 1359.
18- رﺿﺎﻳﻲ دﺷﺖ ارژﻧﻪ، ﻣﺤﻤﻮد، «دو قصۀ ﻛﻬﻦ در ﺑﻮﺗﻪ ﻧﻘﺪی ساختارﮔﺮا»، ادﺑﻴﺎت داﺳﺘﺎﻧﻲ، ﺷﻤﺎرۀ 72، ﺻﺺ54-52، 1382.
19- ـــــــــــــــــ ، ــــــ ، «ﻧﻘﺪ ﺗﻄﺒﻴﻘﻲ ﺳﻪ قصۀ ﻛﻬﻦ از کلیله و دمنه و ﻣﺮزبانﻧﺎﻣﻪ»، ادﺑﻴﺎت داﺳﺘﺎﻧﻲ، ﺷﻤﺎرۀ 74، ﺻﺺ56-54، 1382.
20- سلطانی، سیدعلی اصغر. قدرت، گفتمان و زبان. تهران: نشر نی، 1384.
21- سناپور، حسین. ده جستار داستان‌نویسی. تهران: نشر چشمه، 1378.
22- ﺷﻴﻜﻬﺮ، اﻳﻨﺪو. ﭘﻨﭽﺎﺗﻨﺘﺮا. ﺗﻬﺮان: داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان، 1341.
23- صادقی جمال. قصه داستان کوتاه و رمان. تهران: 1366.
24- صفا، ذبیح‌الله. تاریخ ادبیات در ایران. تهران: ابن‌سینا و دانشگاه تهران، 1373.
25- صفا، ذبیح‌الله. مختصری در تاریخ نظم و نثر پارسی. تهران: نشر دانشگاه تهران، مردادماه 1333.
26- ﻋﺒﺎﺳﻲ، ﻋﻠﻲ، «ﮔﻮﻧﻪﻫﺎی رواﻳﺘﻲ»، ﭘﮋوﻫﺶﻧﺎﻣﻪ ادﺑﻴﺎت و ﻋﻠﻮماﻧﺴﺎﻧﻲ داﻧﺸﮕﺎه ﺷﻬﻴﺪ ﺑﻬﺸﺘﻲ. ﺷﻤﺎره 33، 1381.
27- عبداللهیان، حمید. شخصیت و شخصیت‌پردازی در داستان معاصر. تهران: آن، 1381.
28- عبداللهی، ﻣﻨﻴﮋه. ﻓﺮﻫﻨﮓﻧﺎمۀ ﺟﺎﻧﻮران. ﺗﻬﺮان: ﭘﮋوﻫﻨﺪه، 1381.
29- ــــــ ، ــــ . «ﺷﻴﻮه‌های روایتﭘﺮدازی در ﮔﻠﺴﺘﺎن». مجلة ﻋﻠﻮم اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و اﻧﺴﺎﻧﻲ داﻧﺸﮕﺎه ﺷﻴﺮاز، ﺷﻤﺎرۀ 48، ﺻﺺ 146-133، 1385.
30- ﻏﻔﺮاﻧﻲ، ﻣﺤﻤﺪ، «ﻧﺼﻮص ﻧﺎﺷﻨﺎﺧﺘﻪ از کتاب کلیله و دمنه»، ﻣﻘﺎﻻت و ﺑﺮرﺳﻲها، ﺷﻤﺎرۀ 7 و8، ﺻﺺ97-54، 1350.
31- ﻏﻔﺮاﻧﻲ، ﻣﺤﻤﺪ، «ﭘﮋوﻫﺸﻲ در بارۀ ﺳﺒﻚ اﺑﻦﻣﻘﻔﻊ و اﺑﻮاﻟﻤﻌﺎﻟﻲ در ﻛﻠﻴﻠﻪ و دمنه»، ﻣﻘﺎﻻت و ﺑﺮرﺳﻲﻫﺎ، ﺷﻤﺎرۀ 32 و33، ﺻﺺ 56-41، 1358.
32- فورستر، ای، ام. جنبه‌های رمان. ترجمه ابراهیم یونسی. تهران: امیرکبیر، 1352.
33- ﻗﺰوﻳﻨﻲ، ﻣﺤﻤﺪ. ﺑﻴﺴﺖ ﻣﻘﺎلۀ ﻗﺰوﻳﻨﻲ. ﺗﻬﺮان: اﺑﻦﺳﻴﻨﺎ، 1332.
34-ﻛﻬﻦ ﻣﻮﻳﻲﭘﻮر، ژاﻟﻪ، «وﺟﻮه ﻣﺘﻌﺪد راوی در رواﻳﺖﭘﺮدازی»، مجلة ﭘﮋوﻫﺸﻲ داﻧﺸﻜﺪۀ ادﺑﻴﺎت و زﺑﺎنﻫﺎی ﺧﺎرﺟﻲ داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان، 1383.
35- ﻣﺎرﺗﻴﻦ، واﻻس. ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎی روایت. ﺗﺮﺟﻤﺔ ﻣﺤﻤﺪ ﺷﻬﺒﺎ. ﺗﻬﺮان: ﭼﺎپ دوم، نشر ﻫﺮﻣﺲ، 1386.
36- ﻣﺠﻤﻞ اﻟﺘﻮارﻳﺦ و اﻟﻘﺼﺺ. ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻣﺤﻤﺪﺗﻘﻲ ﺑﻬﺎر. ﺗﻬﺮان: دﻧﻴﺎی کتاب، 1381.
37- ﻣﺤﺠﻮب، محمدجعفر، «داستانﻫﺎی ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﺔ ﻓﺎرﺳﻲ»، ﻣﺠﻠﺔ ﺳﺨﻦ، دورة اول، ﺷﻤﺎرۀ10 ، دی ماه 1338.
38- ﻣﺤﺠﻮب، ﻣﺤﻤﺪﺟﻌﻔﺮ. در بارۀ کلیله و دمنه. ﺗﻬﺮان: ﺧﻮارزمی، 1336.
39- ﻣﺸﻜﻮر، ﻣﺤﻤﺪﺟﻮاد، «ﻣﻘﺎیسۀ اﺟﻤﺎﻟﻲ ﭘﻨﭽﺘﻨﺘﺮا (کلیله و دمنه) با ﺗﺮﺟﻤﻪهای ﺳﺮیاﻧﻲ و ﻋﺮﺑﻲ و ﭘﺎرﺳﻲ»، ﻳﻐﻤﺎ، ﺷﻤﺎرۀ 166، ﺻﺺ89-81، 1341.
40- ﻣﻌﺘﻤﺪی‌آذری، ﭘﺮوﻳﺰ. روش رواﻳﺖ ﺑﺎ راوی ﺷﺨﺼﻲ. ﻣﺠﻠﻪ ﭘﮋوﻫﺸﻲ داﻧﺸﻜﺪه ادﺑﻴﺎت و زﺑﺎنﻫﺎی ﺧﺎرﺟﻲ داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان، 1383.
41- ﻣﻌﻴﻦاﻟﺪﻳﻨﻲ، ﻓﺎﻃﻤﻪ، «ﺷﮕﺮدهای اﻳﺠﺎد اﻧﺴﺠﺎم متن در کلیله و دمنه»، ﻓﺮﻫﻨﮓ، ﺷﻤﺎرۀ 46 و 47، ﺻﺺ326-303، 1382.
42- منشی، نصرالله. کلیله و دمنه. ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻣﺠﺘﺒﻲ ﻣﻴﻨﻮی. ﺗﻬﺮان: داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان، 1362.
43- ﻣﻴﺮﺻﺎدﻗﻲ، ﺟﻤﺎل. ﻋﻨﺎﺻﺮ داستان. تهران: اﻧﺘﺸﺎرات ﺳﺨﻦ، ﭼﺎپ دوم، 1367.
44- میرصادقی، جمال. ادبیات داستانی. تهران: نشر علمی، چاپ سوم، 1376.
45- میرصادقی، جمال و میمنت. واژه‌نامه هنر داستان‌نویسی. تهران: کتاب مهناز، 1377.
46- ﻧﻔﻴﺴﻲ، ﺳﻌﻴﺪ. ﻣﺤﻴﻂ زﻧﺪﮔﻲ و اﺣﻮال و اﺷﻌﺎر رودﻛﻲ. ﺗﻬﺮان: اﻣﻴﺮﻛﺒﻴﺮ، 1382.
47- واﻋﻆ ﻛﺎﺷﻔﻲ، ﺣﺴﻴﻦﺑﻦﻋﻠﻲ ﺑﻴﻬﻘﻲ. اﻧﻮار ﺳﻬﻴﻠﻲ. ﺗﻬﺮان: اﻣﻴﺮﻛﺒﻴﺮ، 1341.
48- ﻫﺎﺷﻤﻲ، ﻓﺮاﻧﻚ، «کلیله و دمنه به ﻋﻨﻮان ﻧﻤﻮﻧﻪای از ادﺑﻴﺎت ﺟﻬﺎﻧﻲ: بازﺗﺎب آن در ادﺑﻴﺎت اﻳﺮان و آﻟﻤﺎن»، ﭘﮋوﻫﺶ زبان‌های ﺧﺎرﺟﻲ، ﺷﻤﺎرۀ40، ﺻﺺ150-133، 1386.
49- ﻳﻮﻧﺴﻲ، اﺑﺮاﻫﻴﻢ. ﻫﻨﺮ داستانﻧﻮﻳﺴﻲ. تهران: اﻧﺘﺸﺎرات اﻣﻴﺮﻛﺒﻴﺮ، 1376.