بررسی ارتباط کیفیت محیط شهری با روابط اجتماعی شهروندان منطقه ی 1 شهرداری تبریز

محورهای موضوعی : مطالعات جامعه شناختی شهری

مهرداد محمدیان ¹ , دریا گوهر مطهر ²

1 - استادیار جامعه شناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز
2 - کارشناس ارشد برنامه ریزی شهری، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران

تاریخ دریافت : 1397/04/28 تاریخ پذیرش : 1397/04/28 تاریخ انتشار : 1397/03/01

کلید واژه: سرزندگی, کیفیت محیطی, خوانایی و نفوذپذیری, ایمنی و امنیت, یکپارچگی و محصوریت,

چکیده مقاله :

کیفیت محیط مفهومی انتزاعی است که در نتیجه‌ی کارهای انسانی و طبیعی در مقیاس‌های فضایی مختلف عمل می‌کند (نیکول و وونگ، 49:2005). هدف از این پژوهش ارزیابی میزان اهمیت مفهوم کیفیت محیط شهری و ارتباط آن با روابط اجتماعی شهروندان در کلان‌شهر تبریز (شهرداری منطقه1) است. اهمیت این موضوع از این‌ بابت است که محیط شهری مطلوب، موجبات پویایی محله و حضور بیشتر ساکنان را در عرصه‌های شهری فراهم می‌کند و بدین طریق امنیت محیط و حس تعلق‌خاطر شهروندان افزایش می‌یابد. روش تحقیق، روش کمی و از نوع پیمایشی بود. حجم نمونه برحسب فرمول کوکران 384 نفر تعیین گردید و پرسشنامه‌ای با 40 گویه بین 384 نفر از شهروندان پخش شد. نتایج از طریق نرم‌افزار spss مورد تجزیه ‌و تحلیل قرار گرفت و برای بررسی نرمال بودن متغیرها از آزمون کلموگروف –اسمیرنوف و برای تحلیل فرضیه‌ها از ضریب همبستگی پیرسون استفاده شد. نتایج به ‌دست‌ آمده از این آزمون حاکی از وجود رابطه‌ای مثبت و معنا‌دار بین متغیر مستقل کیفیت محیط شهری و مؤلفه‌های آن: ایمنی و امنیت، یکپارچگی و محصوریت، سرزندگی، نفوذپذیری و خوانایی و متغیر وابسته روابط اجتماعی شهروندان بود. نتایج نشان داد که بیشترین تأثیرگذاری را سرزندگی با ضریب 379/0 و کمترین تأثیر را ایمنی و امنیت با ضریب 112/0 دارا بود. پیشنهاد می‌شود مدیران شهری با برنامه‌ریزی دقیق و با تقویت 5 شاخص کیفیت محیط شهری در ارتقاء محیط زندگی شهروندان و به‌تبع آن افزایش روابط اجتماعی شهروندان گام بردارند.

منابع و مأخذ:

-         امامی، محمد. (1393). ارزیابی طرح‌های توسعه شهری بر اساس اصول هم پیوندی و اتصال با استفاده از روش AHPL. فصلنامه‌ی علمی –پژوهشی مطالعات شهری، شماره‌ی یازدهم، 21-38.

-         بی­نیاز، فاطمه؛ حنایی، تکتم. (1395). بازشناسی عناصر مؤثر بر خوانایی در ادراک بزرگسالان، مطالعه‌ی موردی: بلوار امامیه-مشهد. فصلنامه‌ی علمی پژهشی مطالعات شهری، شماره‌ی 23، 17-28.

-         بنتلی، یان و دیگران. (1382). محیط‌های پاسخ ده. ترجمه‌ی مصطفی بهزادفر، دانشگاه علم و صنعت ایران، تهران. 120-439.

-         پاکزاد، جهانشاه. (1385). مبانی نظری و فرایندی طراحی شهری. انتشارات وزارت مسکن و شهرسازی، چاپ اول.

-         ــــــــــــــ . (1386). راهنمای طراحی فضاهای شهری. انتشارات شهیدی: وزارت مسکن و شهرسازی، معاونت شهرسازی و معماری، تهران: چاپ سوم.

-         تیبالدز، فرانسیس. (1387). شهرسازی شهروند گرا. ترجمه‌ی محمد، احمدی نژاد. تهران: نشر خاک.

-         تقوایی، علی اکبر؛ معروفی، سکینه. (1389). تأثیر فضاهای شهری بر ارتقاء کیفیت محیط با تأکید بر نقش مساجد. مقاله‌ی برگزیده همایش‌های بین‌المللی تهران.

-         چرخچیان، مریم. (1395). تحلیل فضاهای شهری. مهندسی معماری، عضو هیأت علمی دانشگاه پیام نور، انتشارات پیام نور.

-         حاجی‌پور، خلیل؛ حسین پور، محمد؛ فاضلی، سارا؛ امان زادگان، الهام؛ زارعی، گیلدا. (1395). مفاهیم، چالشها و اصول یکپارچه‌سازی فضای سبز شهری، مجله‌ی شباک، شماره‌ی 4/11 و 4/12، 30-39.

-         حاتمی، یاسر؛ ذاکر حقیقی، کیانوش. (1396). ارزیابی تأثیر کیفیت محیط شهری بر روابط اجتماعی استفاده‌کنندگان از فضا، مورد مطالعه: پیاده‌راه بوعلی سینا شهر همدان. نشریه‌ی پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، سال هشتم، شماره‌ی سی‌ام، صص245-266.

-         حقیقتیان، منصور. (1393). عوامل اجتماعی مؤثر بر کیفیت زندگی زنان شهر اصفهان، مجله‌ی مطالعات توسعه‌ی اجتماعی ایران، سال ششم، شماره‌ی دوم، 81-89.

-         رحمانی، آرش؛ نظری، ولی الله و طاهر خوانی، رضا. (1395). بررسی کیفیت محیط شهری و تأثیر آن در ارتقای میزان رضایتمندی شهروندان، مورد مطالعه: شهر رودهن. فصلنامه‌ی پژوهش اجتماعی، سال هشتم، شماره‌ی 33، صص135-153.

-         راپاپورت، آموس. (1384). معنا محیط ساخته شده، رویکردی در ارتباط غیر کلامی. ترجمه‌ی فرح حبیب. انتشارات پردازش و برنامه‌ریزی شهری، تهران.

-         سیدیان، سید علی؛ ابافت یگانه، منصور. (1386). بازنگری مفهوم محصوریت کالبدی در فضاهای شهری. مجله‌ی راه و ساختمان، شماره‌ی 46. 43-51.

-         ساسان پور، فرزانه؛ موحد، علی؛ شماعی، علی؛ مصطفوی صاحب، سوران. (1394). بررسی و تحلیل مؤلفه‌های تأثیرگذار در ارتقای کیفیت‌های محیطی با استفاده از تکنیک فرایند تحلیل شبکه‌ای (ANP)، مطالعه‌ی موردی: سقز. مجله‌ی محیط‌شناسی، شماره‌ی 41(1)، صص 143-161.

-         سلیمی، فرزانه؛ قائمی، لاله؛ عادلی، نجمه؛ اقبال مقدم، رویا. (1395). سنجش میزان موفقیت طرح مرکز محله‌ی آخوندشهر قزوین در ارتقای سطح امنیت محله با استناد به رویکرد CPTED. فصلنامه‌ی علمی - پژوهشی مطالعات شهری، شماره‌ی بیست و یکم، صص 27-36.

-         سلطانی، لیلا؛ بیک محمدی، حسن؛ حیدری، سمیه. (1395). تحلیل فضایی احساس امنیت در محلات مختلف شهری، موردمطالعه: شهر قدس. پژوهش‌های راهبردی امنیت و نظم اجتماعی، سال پنجم، شماره‌ی پیاپی 14، شماره‌ی سوم، صص87-104.

-         شکویی، حسین. (1369). جغرافیای اجتماعی شهرها اکولوژی اجتماعی شهر. انتشارات جهاد دانشگاهی.

-         شیخ الاسلامی، علیرضا؛ خوشبین، نجمه. (1391). سنجش کیفیت زندگی، مطالعه موردی: ناحیه‌ی 1 شهر بهشهر. فصلنامه‌ی جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری چشم انداز زاگرس، 4(14)، صص99-114.

-         صرافی، ساقی؛ نقصان محمدی، محمدرضا؛ شریف نژاد، مجتبی. (1392). بررسی سرزندگی در خیابان شهری، نمونه مورد مطالعه: خیابان مسجد جامع یزد. پنجمین کنفرانس برنامه‌ریزی و مدیریت شهری. 1-15.

-         عمید، حسن. (1363). فرهنگ فارسی عمید. تهران موسسه انتشارات امیر کبیر.

-         قدمی، مصطفی؛ معتمد، سمانه. (1392). بررسی کیفیت زندگی در شهرهای کوچک با تأکید بر بعد سلامت فردی و اجتماعی (مطالعه‌ی موردی: شهر نور، استان مازندران)، جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی، دوره‌ی 24، شماره‌ی 1،33-50.

-         کاشانی جو، خشایار. (1389). پیاده‌راه‌ها از مبانی طراحی تا ویژگی‌های کارکردی. انتشارات آذرخش، چاپ اول.

-         لشکری، الهام؛ خلج، مهرشاد. (1393). سنجش کیفیت محیط شهری با رویکرد مکان محور. ناشر: گنج هنر، چاپ اول.

-         لطفی، صدیقه. (1388). مفهوم کیفیت زندگی شهری: تعاریف، ابعاد و سنجش آن در برنامه‌ریزی شهری. فصلنامه‌ی علمی - پژوهشی پژوهش‌های جغرافیای انسانی، شماره‌ی1(4)، 65-80.

-         مرکز آمار ایران. (1395). سرشماری نفوس و مسکن تبریز. معاونت شهرسازی و معماری شهرداری منطقه‌ی 1 تبریز (1395).

-         مهدیزاده ج و دیگران. (1385). برنامه‌ریزی راهبردی توسعه‌ی شهری (تجربیات اخیر جهانی و جایگاه آن در ایران). تهران: معاونت معماری و شهرسازی، وزارت مسکن و شهرسازی.

-         مدنی پــور، علی. (1387). فضاهای عمومی و خصوصی شــهر. انتشارات شرکت پردازش و برنامه‌ریزی شهری، تهران.

-         ماندل، رابرت. (1387). چهره‌ی متغیر امنیت ملی، تهران، مترجم: پژوهشکده مطالعات راهبردی، تهران: پژوهشکده‌ی مطالعات راهبردی غیر انتفاعی، 1-168، چاپ دوم.

-         محمدی ده چشمه، مصطفی. (1393). سنجش نفوذپذیری بافت شهری کرج در برابر مخاطرات. برنامه‌ریزی و آمایش فضا، دوره‌ی 18، شماره‌ی 3، 53-77.

-         نقی زاده، محمد؛ زمانی، بهادر و کرمی، اسلام. (1389). ملاحظات فرهنگی در شکل‌دهی به نماهای شهری با تکیه بر ساختار نماهای شهری ایرانی در دوران اسلامی. دو فصلنامه‌ی هویت شهر، شماره‌ی 7، تهران. 61-74.

-        Cowan, R., Rogers, L., & Hall, P. G. (2005). The dictionary of urbanism (Vol. 67). Tisbury: Streetwise Press. Google Scholar.

-        Jacobs, J. (1961). Thedeath and life ofgreat American cities. New York: Vintage.

-        Hortulanus, R., Machielse, A., & Meeuwesen, L. (2006). Social isolation in modern society (Vol. 10). Routledge.

-        Lansing, J. B., & Marans, R. W. (1969). Evaluation of neighborhood quality. Journal of the American Institute of Planners, 35(3), 195-199.

-        Nichol, J., & Wong, M. S. (2005). Modeling urban environmental quality in a tropical city. Landscape and urban planning, 73(1), 49-58.

-        Porteous, J. D. (2013). Environmental aesthetics: Ideas, politics and planning. Routledge.

-        Poll, H. F. P. M. V. (1997). The perceived quality of the urban residential environment (Doctoral dissertation, Ph. D. Thesis, State University, Groningen).

-        Turner, A. (2007). From axial to road-centre lines: a new representation for space syntax and a new model of route choice for transport network analysis. Environment and Planning B: Planning and Design, 34(3), 539-555.

-        Van Kamp, I., Leidelmeijer, K., Marsman, G., & De Hollander, A. (2003). Urban environmental quality and human well-being: Towards a conceptual framework and demarcation of concepts; a literature study. Landscape and urban planning, 65(1-2), 5-18.