شناسایی چالش‌ها و راهکارهای ظرفیت‌سازی نهادی در اجتماعات محلهای: یک مطالعه کیفی
محورهای موضوعی : مطالعات جامعه شناختی شهریرضا شادمان فر 1 , امیرحسین پورجوهری 2 , حسین ایمانی جاجرمی 3
1 - دانشجوی گروه معماری و شهرسازی، واحد اصفهان (خوراسگان)، دانشگاه آزاد اسلامی، اصفهان، ایران
2 - استادیار گروه شهرسازی، واحد شهر قدس، دانشگاه آزاد اسلامی، شهر قدس، ایران(نویسنده مسؤول)
3 - دانشیار گروه جامعه شناسی، دانشگاه تهران، ایران
کلید واژه: توانمندسازی, توسعه شهری, کلان‌شهر تهران, ظرفیت‌سازی نهادی, اجتماعات محلهای,
چکیده مقاله :
با توجه به اهمیت ظرفیت‌سازی نهادی در اجتماعات محلهای پژوهش حاضر با هدف شناسایی چالش‌ها و راهکارهای ظرفیت‌سازی نهادی در اجتماعات محلهای انجام شد. برای این کار ضمن بررسی ادبیات و پیشینه پژوهش، چهارچوب کلی سوالات مطالعه برای فاز کیفی مطالعه مشخص شد. اطلاعات با روش کیفی و با رویکرد تحلیل محتوای قراردادی از طریق مصاحبه با 20 نفر از صاحب نظران حوزه‌های شهرسازی، برنامه ریزی شهری، علوم اجتماعی و ... که از طریق روش نمونه‌گیری هدفمند انتخاب شده بودند، جمع آوری شد. تجزیه و تحلیل داده‌ها در محیط نرم افزار مکس کیودا-2018 انجام شد. نتایج در دو مقوله اصلی چالش‌ها و موانع ظرفیت‌سازی نهادی و راهکارهای ظرفیت‌سازی و 13 زیرمقوله شامل: تمامیت‌خواهی دولت و نهادسازی تحمیلی، عدم بومی‌سازی ظرفیت‌سازی نهادی، فقدان ساختار سازمانی ـ اجرایی کارآمد، موانع قانونی ـ حقوقی، تعارض منافع و پتانسیل فسادزای برنامه‌های مشارکت نهادی، سرمایه اجتماعی پایین، بافت اجتماعی نامتجانس و روابط ارگانیک، (طراحی و اجرای برنامه‌های مشارکتی، طراحی و بازنگری قوانین و آیین نامه‌ها، تقویت نقش پرورشگری نهادهای دولتی، برنامهریزی محله محور پایین به بالا، افزایش سرمایه اجتماعی، پیوند سنت و مدرنیته در ظرفیت‌سازی نهادی ارائه شد. در نهایت انجام مناسب ظرفیت سازی مستلزم توجه به چالش ها و موانع و استفاده از راهکارهای مناسب از جمله همکاری و هماهنگی عناصر ظرفیت‌سازی است.
Institutional capacity building in neighborhood communities can be used as a tool to empower neighborhood communities to play a role in the process of urban development of the neighborhood. The purpose of this study was to identify the challenges and strategies of institutional capacity building in neighborhood communities with an emphasis on the city of Tehran. The study was conducted in two phases. The first phase was document review. At this stage, while reviewing the theoretical literature and research background, the general framework of study questions for the second phase of the study was determined. The second phase of the study was a qualitative research with a conventional qualitative content analysis approach. Participants, who were selected by purposeful sampling method with data saturation criteria, included 20 experts in various fields related to the city and related issues. Semi-structured face-to-face interviews were used to collect data. Data analysis was performed by the proposed method of Granheim and Landman. In order to increase the credibility and quality of the results, the four criteria of Guba and Lincoln were observed. The results were categorized into 2 main categories, 13 subcategories and 284 codes. The main categories were: Challenges and barriers to institutional capacity building, capacity building strategies.In conclusion, it could be said that institutional capacity building as a participatory process requires empowerment of local people and communities. Properly performing this process is overcoming the challenges and obstacles of capacity building. Overcoming these barriers requires the cooperation and coordination of capacity building elements,including non-governmental organizations, government agencies, and popular activists
امین ناصری، آراز. (1386). برنامهریزی محلهای (مبانی، تعاریف، مفاهیم و روش‌ها). جستارهای شهرسازی. 19و20: 125-118.
ایمانی‌جاجرمی، حسین؛ کوثری، مسعود؛ گلی، علی؛ و نجاتی، سید محمود. (۱۳۸۷). تهران توسعۀ فرهنگی (برنامهریزی محلهای). انتشارات تا 14.
آزادخانی، پاکزاد. (۱۳۹۴). نظریههای مشارکت مردمی در شهرسازی.
پیران، پرویز. (۱۳۸۹). توسعۀ محلهای مشارکت‌مبنا و مشارکتمحور در ایران: مورد تهران. ناشر: انتشارات شرکت مادرتخصصی عمران و بهسازی شهری ایران.
حاجی‌پور، خلیل. (1385). برنامهریزی محله ـ مبنا رهیافتی کارآمد در ایجاد مدیریت شهری پایدار. نشریۀ هنرهای زیبا. 26: 46-37.
حبیبی، دکتر سید محسن؛ و رضوانی، هادی سعیدی. (1384). شهرسازی مشارکتی؛ کاوشی نظری در شرایط ایران. هنرهای زیبا، 24(0): 24-15.
خاکپور، براتعلی؛ مافی، عزت الهی و باوانپوری، علیرضا. (1388). نقش سرمایۀ اجتماعی در توسعۀ پایدار محلهای (نمونه: کوی سجادیۀ مشهد). مجلۀ جغرافیا و توسعۀ ناحیهای. 7(12): 81 -55.
رفیع پور، سعید، داداش‌پور، هاشم، رفیعیان، مجتبی. (1389). بررسی ظرفیت‌های سرمایۀ اجتماعی در چارچوب برنامهریزی محله مبنا؛ نمونه مورد مطالعه محلۀ فیروزسالار گوگان. برنامهریزی رفاه و توسعۀ اجتماعی. 2(3): 203-239.
رفیعیان، مجتبی، خدایی، زهرا، داداش‌پور، هاشم. (1393). ظرفیت‌سازی اجتماعات محلی بهمثابۀ رویکردی در توانمندسازی نهادهای اجتماعی. دو فصلنامۀ جامعهشناسی نهادهای اجتماعی. 1(2): 160-133.
زمانی، بهادر و شمس، سارا. (1393). ضرورت اتخاذ رویکرد محله‌مبنا در احیای بافت‌های تاریخی شهرها. نشریۀ هفت شهر. 4(45و46): 93-72.
شریف زادگان، محمدحسین. (۱۳۹۴). حکمروایی خوب نهادسازی برای توسعه؛ آموزههایی از سطح ملی تا شهری و تجربهای از ایران. مرکز مطالعات و برنامهریزی شهر تهران.
عباس زاده؛ علیزاده اقدم؛ و اسلامی بناب. (۱۳۹۱). بررسی رابطۀ بین سرمایۀ اجتماعی و آنومی اجتماعی. مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران، 1(1)، 145-172.
علوی تبار، علیرضا. (1382). مشارکت در امور شهرها، جلد اول، بررسی الگوی مشارکت شهروندان در ادارۀ امور شهرها (تجارت جهانی و ایران).
فریدمن، آوی. (۱۳۹۶). بنیان محلههای پایدار. ترجمۀ مرجان السادات نعمتی مهر. انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.
قادری، صلاح‌الدین، فاضلی، محمد، پاک‌سرشت، سلیمان. (1395). راهبردهای محلهمحوری و توسعۀ محلهای: مقایسۀ الگوی مدیریت محله و عملکرد آن در ایران و انگلستان. توسعۀ محلی روستایی ـ شهری (توسعۀ روستایی). 8(1): 88-577.
کاظمیان، غلامرضا، قربانیزاده، وجه الله، شفیعا، سعید. (1391). دستیابی به توسعۀ پایدار محلی از طریق ظرفیت اجتماعی ساکنان و فعالان اقتصادی محلۀ غیررسمی مطالعۀ موردی: محلۀ شمیران نو. مجلۀ مطالعات شهری. 1(4): 12-3.
کاظمیان، غلامرضا؛ فرجی راد، خدر، افتخاری، عبدارضا، پورطاهری، مهدی. (1392). رابطۀ ظرفیت نهادی و توسعۀ پایدار منطقه‌ای (مطالعۀ موردی: شهرستانهای بوکان و ارومیه). فصلنامۀ بین المللی انجمن جغرافیای ایران. 11(38): 173-153.
کلانتری خلیل آباد، حسین؛ پوراحمد، احمد، موسوی، سید رفیع، شیری‌پور، مهدی. (1395). چالشهای نهادی در بازآفرینی پایدار شهری. نشریۀ هفت شهر. 4(47 و 48): 121-112.
لاله پور، منیژه. (1396). تحلیلی بر ظرفیت نهادی ـ مدیریتی فضاهای شهری در ارتباط با مشارکت شهروندان در ادارۀ شهرها (مطالعۀ موردی: منطقۀ 8 تبریز). جغرافیا و توسعه. 15(49): 80-59.
مامفورد، لوییز. (۱۳۸۵). فرهنگ شهرها. (عارف اقوامی مقدم، مترجم). مرکز مطالعاتی و تحقیقاتی شهرسازی و معماری، وزارت مسکن شهرسازی.
محمدی، علیرضا. روستا، مجید. (1387). توسعة اجتماعمحور؛ سازوکاری در ساماندهی سکونتگاه‌های غیررسمی. فصلنامة هفت شهر، وزارت مسکن و شهرسازی. 2(24-23): 105-88.
میرزاخانی؛ عبدالرحمن؛ درویشی؛ و صیاد. (۱۳۹۳). بررسی رابطۀ انسجام اجتماعی با پیشگیری اجتماعی از جرم. فصلنامۀ علمی مطالعات امنیت اجتماعی، 5(38)، 59-79.
Barker, A. (2005). Capacity building for sustainability: towards community development in coastal Scotland. Journal of Environmental Management. 75(1), 11-19.
Flick, U. (2018). An introduction to qualitative research. Sage.
Graneheim, U. H., & Lundman, B. (2004). Qualitative content analysis in nursing research: concepts, procedures and measures to achieve trustworthiness. Nurse education today, 24(2), 105-112.
Healey, P. (1998). Building Institutional Capacity through Collaborative Approaches to Urban Planning. Environment and Planning A: Economy and Space, 30(9), 1531-1546.
Healey, P. (1998). Building Institutional Capacity through Collaborative Approaches to Urban Planning. Environment and Planning A: Economy and Space, 30(9), 1531-1546.
Henocque, Yves. (2013). enhancing social capital for sustainable coastal development: Is satoumi the answer? Estuarine, Coastal and Shelf Science, 116, 66-73.
Jope, S. (2005). Theory and practice of community participation. Paper presented to Australian Social Policy Conference University of New South Wales, Sydney.
Lincoln, Y. S., Lynham, S. A., & Guba, E. G. (2011). Paradigmatic controversies, contradictions, and emerging confluences, revisited. The Sage handbook of qualitative research, 4(2), 97-128.
Lovell, Sarah A; Gray, Andrew R; & Boucher, Sara E. (2015). Developing and validating a measure of community capacity: Why volunteers make the best neighbours. Social Science & Medicine, 133, 261-268.
_||_