بررسي تأثيركود زيستي نيتروكسين و نيتروژن بر عملكرد و اجزاي عملكرد كلزا

محورهای موضوعی : توليد محصولات زراعي

سيّدمرتضي عظيم زاده ¹

1 - گروه زراعت- كشاورزي واحد شيروان، دانشگاه آزاد اسلامي، شيروان – ايران

تاریخ دریافت : 1393/06/08 تاریخ پذیرش : 1393/10/25 تاریخ انتشار : 1393/04/26

کلید واژه: : عملكرد دانه, كلزا, كود زيستي, كود شيميايي,

چکیده مقاله :

به منظور بررسی اثر کود زیستی نیتروکسین و کود شیمیایی نیتروژنه بر عملكرد و اجزاي عملكرد دو رقم کلزا آزمایشی در مزرعه‌ی پژوهشی دانشگاه آزاد اسلامی واحد شیروان، در استان خراسان شمالي در سال زراعی 92-1391 اجرا شد. در این آزمایش، دو سطح کود بیولوژیک نیتروکسین و 5 سطح کود نیتروژن از منبع اوره مورد استفاده قرار گرفت. ارقام مورد استفاده شامل ارقام اکتانز و تاسیلو بودند كه از بخش دانه‌هاي روغني مركز تحقيقات كشاورزي و منابع طبيعي خراسان رضوي تهيه شد. آزمایش به صورت کرت‌های دو بار خرد شده و در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی و در سه تکرار انجام شد. در طول دوره‌ی رویش، از صفات مورد نظر يادداشت برداری به عمل آمد. نتايج نشان داد كه عملكرد رقم تاسيلو در مقايسه با اكتانز به طور معني داري (معادل 6/6%) بيشتربود. اين اختلاف عملكرد به دليل افزايش 24 درصدي تعداد خورجين در رقم تاسيلو بود. مصرف 200 كيلوگرم كود نيتروژن در هكتار در مقايسه با شاهد، عملكرد دانه و وزن كل را به ترتيب 7/12 و 12 درصد افزايش داد. مصرف 2 ليتر در هكتار نيتروكسين نيز عملكرد دانه و وزن كل را 4 درصد افزايش داد. با افزايش مصرف كود نيتروژن در دامنه‌ي مورد مطالعه تأثير كود نيتروكسين بر عملكرد دانه بيشتر شد به نحوي كه در تيمارهاي 100، 150 و 200 كيلوگرم نيتروژن در هكتار، با مصرف نيتروكسين عملكرد دانه به ترتيب 3، 5 و 4/7 درصد افزايش يافت. رقم اكتانز عكس‌العمل بهتري به نيتروكسين نشان داد ولي به نظر مي‌رسد از نظراقتصادي كشت رقم تاسيلو مقرون به صرفه باشد چون با مقدار كمتري كود نيتروژن و بدون مصرف نيتروكسین معادل رقم اكتانز توليد محصول داشت.

چکیده انگلیسی:

To investigate the effect of Nitroxin biofertilizer and Nitrogen chemical fertilizer on yield and yield components of two varieties of rapeseed, an experiment was carried out in the research field of IAU in Shirvan branch in the farming season 2012-3. Two levels of nitroxin biofertilizer and five levels of nitrogen fertilizer from the Urea source were used in it. The varieties were Octanz and Tassilo. The experiment was split split plot based on randomized complete block design with three replications. During the growing season and after harvesting, some special traits were recorded. The results showed that seed yield of Tassilo was significantly higher than Octanz at the rate of %6.6. This yield difference was because of %24 increment of silique amount in Tassilo. The consumption of 200 kg urea fertilizer increased seed and biological yield by %12.7 and %12 respectively in comparison with the control. The use of 2 litre/h Nitrogen also increased seed and biological yield around %4. Increasing the use of urea fertilizer added to the nitrogen biofertilizer impact on seed yield. Using nitroxin biofertilizer accompanied with 100, 150, and 200 kg/h Urea chemical fertilizer, increased seed yield 3,5 and %7.4 respectively. The variety of Octanz showed better reaction to nitroxin biofertilizer. Therefore, the variety of Tassilo is preferred to Octanz because of its equal seed yield and less Urea fertilizer without nitroxin biofertilizer consumption.

منابع و مأخذ:

 Arsac, J.F., C. Lamothe., D. Mulard., and J. Fages. 1990. Growth enhancement of maize through azospirillum inoculation: effect of plant genotype and bacterial concentration. Agronomy. 10: 649-654.
 Azimzadeh, S.M., and S.J. Azimzadeh. 2011. Crop Plants Growth Stage and Development. Agricultural Research, Education and Extension Organization ( In Persian).
 Azizi, M., A. Soltani., and S. Khavari Khorasani. 2000. Brassica Oilseed: Production and Utilization. Jahade-e-Daneshghahi Mashhad Press (In Persian).
 Bourjian, A., and Y. Emam. 2000. Effect of pre anthesis urea foliar application on yield, yield components and grain protein percent of two winter wheat (Triticum aestivum L). Iranian Journal of Crop Sciences. Vol 2. No 1: 23-29 (In Persian).
 Cohen, E., Y. Okon., J. Kigel., I. Nur and Y. Henis. 1980. increase in dry weight and total nitrogen content in zea mays and seraria italica associated with nitrogen- fixing azospirillum. plant physiol. 66: 746-749.
 Danesh Shahraki, A., A. Kashani., M. Mesgarbashi., M. Nabipoor., M. Dehkordi. 2008. Effect of nitrogen application on some agronomic traits of rapseed. Quartrterly Pajouhesh- Va- Sazandagi. 79: 10-17 (In Persian).
 Downy. R.K. 1990. Canola: A quality brassica oilseed. Journal of Agricultural Research. 15(1): 211-215.
 Fathi. G. 2004. Effect of Nitrogen levels and plant density on light extinction coefficient, radiation absorption and seed yield of rapeseed. Brief articles of eighth congress of agriculture and plants breeding sciences of Iran- Agriculture Sciences Faculty of Gilan University (In Persian).
 Gaur. A.C. 2001a. Effect of Azotobacterization on the yield of canola (Brassica napus L) Laboratory experiment. Indian Society of Soil Science. 40: 19-2.
 Gaur. A.C. 2001b. Effect of Azotobacterization in presence of fertilizer nitrogen in the yield of canola(Brassica napus L). Field experiment. Indian Society of Soil Science.41: 50 -54
 Kapulnik, Y., R. Gafny., and Y. Okon. 1985. Effect of azospirillum spp. inoculation on root development and no3- uptake in wheat in hydroponic system. Canadian Journal of Botany. 63: 627-631.
 Kavyani, A., A. Liagat, T. Sohrabi., and M. Afshar-Asl. 2008. Study on nitrate leaching pattern under the rhizospher in Karaj region using Geographical Information System. Agricultural Journal. 10 (7): 113- 150 (In Persian).
 Khademi, R., H.M. Rezaie., Malakooti, J., B. Mohajer Milani. 2000. Rapseed nutrition an effective step on yield and oil quality increment. Agricultural Education publication. Pp 21 (In Persian ).
 Khalili, H., M. Azizi., A. Charati., and M. Bahadori. 2007. Effect of Nitroxin biofertilizer on growth and yield of Bahar hybrid rice. www.berenge.com
 Khourgami, A., and G. Bour. 2009. Effect of different amount of nitrogens and zinc on yield and seed protein of Durum wheat in Khorramabad condition. Research in Agriculture. Vol 1(3): 15-25 (In Persian).
 Lack, S., S.A. Siadat., G. Sathi., and S.A. Hashemi- Dezfouli. 1998. Study of the effect of nitrogen application and plant density on quantitative and qualiutative yield of triticale in climatical conditions of Khuzestan.Iranian Journal of Crop Sciences. Vol 1 No 2:43- 55 ( In Persian).
 Nezarat, S., and A. Gholami. 2009. The effects of co-inoculation of Azospirillum and Pseudomonas rhizobacteria on nutrient uptake of maize (Zea mays L.). Journal of Agroecology Vol. 1, No. 1: 25-32 (In Persian).
 Ojaghlou, F., F. Farahvash., A. Hasanzadeh., and M. Pooryosof. 2007. Effect of Azotobacter and Phosphatebarvar biofertilizer on Safflower yield. Journal of Agricultural Sciences of Islamic Azad University of Tabriz Branch Number 3: 39-50 (In Persian).
 Papastylianou. I. 1995. Yield components in relation to grain yield losses of barley fertilized with nitrogen. European Agronomy. 4 (1): 55-63
 Patll, N., K.C. Lakkinent., and S.C. Bhargara. 2000. Seed yield and yield contributing characters as influenced by N supply in rapeseed-mustard. Journal of Agronomy and Crop Science.177: 197-205.
 Roshdi, M., S. Rezadoost., J. Khalilimehaleh., and N. Hajihasani asl. 2009. Effect of biofertilizer on yield and yield component of 3 varieties of oil Sunflower. Journal of Agricultural Sciences of Islamic Azad University of Tabriz Branch. Number 10: 11-24 (In Persian).
 Saleh-Rastin. N. 1998. Biofertilizer. Journal of water and soil.Volum 12, Number 3: 12-26 (In Persian).
 Shahhosseini, Gh., R.H. Zafarinia., M.K. Sori., and H. Pirasteh Anosheh. 2010b. Yield of upland chickpea affected by biosulfur, Azotobacter and Superabsorbent. Use Biological Fertilizer in Sustainable Horticulture and Agriculture, Shiraz. Pp: 29- 34 (In Persian).
 Shahsavari, A., H. Pirdashti., A. Mottagian., and M.A. Ghanbari Tajik. 2010. Growth characteristic and yield response of wheat to simultaneous application of manure, Trichoderma spp and sudomunas spp.Journal of Agroecology. Vol. 2, No. 3: 448-458 (In Persian).
 Shiranirad. A.H. 1998. Assessing ecophysiologic of mycrorriza mushroom and sicolar symbiosis with soybean and wheat. PhD thesis. Eslamic Azad University, Branch. Tehran יs Researches of science Page 590 (In Persian).
 Svecnjak, Z., and Z. Rengel. 2007. Canola cultivars differ in nitrogen utilization efficiency at vegetative stage Field Crops Research 97: 221- 226
 Taylor, A.J., C.J. Smith., and I.B. Wilson. 1991. Effect of irrigation and nitrogen fertilizer on yield, oil content, nitrogen accumulation and water use efficiency of canola. Fertilizer Research. 29: 249-260.
 Taylor, A.J., and C.J. Smith. 1992. Effect of sowing date and seeding rate on yield components of irrigated canola (Brassica napus L.).I. grown on a Red – Brown Earth in south – Eastern Australia. Australian Journal of Agricultural Research. 43 (7): 1629-1641
 Tilak, B.R., C.S. Singh., N.K. Roy., and N.S. Subba Rao. 1992. Azospirillium brasilense and Azotobacter chrococcum inoculums effect on maize and sorghum. Soil Biology and Biochemistry 14: 417-418
 Yasari, E., and A.M. Patwardhan. 2007. Effects of Aztobacter and Azospirillium inoculations and chemical fertilizers on growth and productivity of Canola. Asian Journal of Plant Science. 6:77-82 (In Persian ).
 Zahir, A.Z., Arshad, M., and W.F. Frankenberger (Jr). 2004. Plant growth promoting rhizobacteria: applications and perspectives in agriculture. Advances in Agronomy, 81:97-168.
 Zebarjadi, A., H. Hatamzadeh., S.d. Sharifi., and A. Beig. 2004. Effect of different contents of Nitrogen, Phosphorus and Sulphure fertilizers on rapeseed yield in dryland conditions. The 8th Iranian Crop production and Breeding Congress Aug 25-27. The University of Gilan. Rasht. Iran ( In Persian).

متن کامل:



مجله پژوهش در علوم زراعی– سال ششم، شماره 24، تابستان  1393                            79

 

بررسي تأثيركود زيستي نيتروكسين و نيتروژن

 بر عملكرد و اجزاي عملكرد كلزا

سيّدمرتضي عظيم‌زاده¹

چكيده

         به منظور بررسی اثر کود زیستی نیتروکسین و کود شیمیایی نیتروژنه بر عملكرد و اجزاي عملكرد دو رقم کلزا آزمایشی در مزرعه‌ی پژوهشی دانشگاه آزاد اسلامی واحد شیروان، در استان خراسان شمالي در سال زراعی 92-1391 اجرا شد. در این آزمایش، دو سطح کود بیولوژیک نیتروکسین و 5 سطح کود نیتروژن از منبع اوره مورد استفاده قرار گرفت. ارقام مورد استفاده شامل ارقام اکتانز و تاسیلو بودند كه از بخش دانه‌هاي روغني مركز تحقيقات كشاورزي و منابع طبيعي خراسان رضوي تهيه شد. آزمایش به صورت کرت‌های دو بار خرد شده و در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی و در سه تکرار انجام شد. در طول دوره‌ی رویش، از صفات مورد نظر يادداشت برداری به عمل آمد. نتايج نشان داد كه عملكرد رقم تاسيلو در مقايسه با اكتانز به طور معني داري (معادل 6/6%) بيشتربود. اين اختلاف عملكرد به دليل افزايش 24 درصدي تعداد خورجين در رقم تاسيلو بود. مصرف 200 كيلوگرم كود نيتروژن در هكتار در مقايسه با شاهد، عملكرد دانه و وزن كل را به ترتيب 7/12 و 12 درصد افزايش داد. مصرف 2 ليتر در هكتار نيتروكسين نيز عملكرد دانه و وزن كل را  4 درصد افزايش داد. با افزايش مصرف كود نيتروژن در دامنه‌ي مورد مطالعه تأثير كود نيتروكسين بر عملكرد دانه  بيشتر شد به نحوي كه در تيمارهاي 100، 150 و 200 كيلوگرم نيتروژن در هكتار، با مصرف نيتروكسين عملكرد دانه به ترتيب 3، 5 و 4/7 درصد افزايش يافت. رقم اكتانز عكس‌العمل بهتري به نيتروكسين نشان داد ولي به نظر مي‌رسد از نظراقتصادي كشت رقم تاسيلو مقرون به صرفه باشد چون با مقدار كمتري كود نيتروژن و بدون مصرف نيتروكسین معادل رقم اكتانز توليد محصول داشت.

 

كلمات كليدي: عملكرد دانه، كلزا، كود زيستي، كود شيميايي

 

---

ü       [1] تاريخ دريافت : 08/06/93                تاريخ پذيرش: 25/10/93

*  - گروه  زراعت- كشاورزي  واحد شيروان، دانشگاه آزاد اسلامي، شيروان – ايران.  [e-mail]

مقدّمه

 

       کلزا با نام علمی Brassica napus L. یکی از مهم‌ترین گیاهان زراعی است که در سطح دنیا جهت استحصال روغن مورد کشت و کار قرار می‌گیرد وسطح زیر کشت قابل توجهی را در جهان به خود اختصاص داده است (Downy, 1990). در سال‌های اخیر تحقیقات بسیاری روی این گیاه روغنی در  زمینه‌ی تأثیر کودهاي شیمیایی انجام شده است. استفاده از كودهاي شيميايي تأثيرات زيادي بر توليدات كشاورزي داشته و در دهه‌هاي اخير باعث افزايش چشمگير درآمد كشاورزان شده است و به تبع آن مشكلات زيست محيطي استفاده مفرط از كودهاي شيميايي نيز ظاهر شده است
 (  (Kaviani et al, 2008. به همين دليل محققين در سال‌هاي گذشته تلاش‌هاي زيادي به منظور معرفی نمودن كودهاي بيولوژيك نموده‌اند كه يك نمونه از آن كود بيولوژيك نيتروكسين مي‌باشد. باكتري موجود در كود بيولوژيك نيتروكسين علاوه بر تثبيت ازت هوا و متعادل كردن جذب عناصر اصلي پر مصرف و ريز مغذي مورد نياز گياه، سنتز و ترشح مواد محرك رشد گياه نظير انواع هورمون‌هاي تنظيم كننده‌ي رشد مانند اكسين، همچنين ترشح اسيدهاي آمينه مختلف، انواع آنتي بيوتيك‌ها و سيدروفور موجب رشد و توسعه‌ي ريشه و قسمت هوايي گياهان گرديده و با محافظت ريشه‌ي گياهان از حمله‌ي عوامل بيماري‌ زاي خاك زي موجب افزايش محصول در هكتار مي‌شود. پاسخ گياهان به تلقيح با آزوسپيريلوم و ازتوباكتر، بيشتر به صورت افزايش وزن خشك گياه، ازدياد ميزان نيتروژن دانه، گل آذين‌هاي بارور، وزن هزار دانه و ازدياد ارتفاع گياه گزارش شده است
 (Arsac et al., 1990, Cohen et al., 1980 and Kapulnik et al., 1985).

         در همين رابطه در آزمايشي افزايش معني‌دار عملكرد دانه، تعداد خورجين در بوته و وزن هزاردانه و تعداد شاخه‌هاي فرعي در تيمار كود بيولوژيك حاوي ازتوباكتر و آزوسپريليوم توأم با كود شيميايي در كلزا گزارش شده است.
(Yasari and Patwardhan. 2007). گزارش ديگري حاكي از افزايش 15 تا30 درصدي عملكرد دانة كلزا دراثر مصرف توأم ازتوباكتر وآزوسپريليوم مي‌باشد (  Svecnjak and Rengel, 2006). افزايش معني دار عملكرد دانه و روغن با كاربرد كودهاي بيولوژيك همراه با كودهاي شيميايي در كلزا توسط عزيزي و همكاران نيز گزارش شده است (Azizi et al., 2000).

 با كتري‌هاي جنس ازتوباكتر و آزوسپريليوم از مهمترين باكتري‌هاي محرك رشد هستند كه علاوه بر تثبيت زيستي نيتروژن با توليد مقادير قابل ملاحظه‌اي از هورمو‌ن‌هاي تحريك كنند‌ه‌ي رشد، به ويژه انواع اكسين، جيبرلين و سيتوكينين، رشد و نمو و عملكرد گياهان زراعي را تحت تأثير قرار مي‌دهند (Zahir et al, 2004). اجاقلو و همکاران (Ojaghloo et al, 2007) اعلام کردند که در صورتی که کودهای زیستی ازتوباکتر و فسفات بارور به همراه کود مرغی و کودهای شیمیایی مورد استفاده قرار گیرند تا 24 درصد در بالا رفتن عملکرد مؤثر می باشد که این امر در کاربرد منفرد آن‌ها حاصل نمی‌گردد. در آزمایشی، میرشکاری و همکاران ( Mirshekari et al, 2009) اثر کود زیستی نیتراژین را بر جوانه زنی و رشد اولیه‌ی کلزا بررسی نموده و اظهار داشتند که طول گیاهچه و ریشه‌چه‌ی کلزا نسبت به شاهد و پس از مصرف نیتراژین به ترتیب 60٪ و 110٪ بیشتر شد. گزارش ديگري حاكي از اين است كه کودهای بیولوژیک فسفات و نیتروژن توانایی قابل توجهی را در جبران کمبود نیتروژن و فسفر خاک دارند. بر این اساس، واکنش عملکرد دانه، روغن و شاخص برداشت کلزا در تلقيح با ازتوباکتر در مقایسه با تیمار شاهد که در آن تلقیحی صورت نگرفته بود به ترتیب 14، 11 و 4 درصد افزایش یافت( Gaur, 2001b). اجاقلو و همکاران (Ojaghloo et al, 2007) نيز اظهار داشتند که تیمارهای دارای تلقیح با ازتوباکتر موجب افزایش درصد روغن گلرنگ شد.

            گزارشات ديگري نيز در رابطه با تأثير كودهاي زيستي بر ساير گياهان زراعي وجود دارد. در این رابطه نظارت و غلامی
 (Nezarat and Gholami, 2009) واکنش گیاه ذرت را نسبت به سویه‌های باکتری‌های  سودوموناس و آزوسپیریلوم بررسی کرده و گزارش نمودند که جذب عناصری مانند نیتروژن، فسفر، پتاسیم، آهن، روی و مس به طور معنی داری افزایش یافت. آنها گزارش نمودند که تلقیح توأم باکتری‌ها نسبت به کاربرد منفرد آن‌ها تأثیر بیشتری داشت. در این رابطه، خلیلی و همکاران (Khalili et al, 2007) تأثیر کود بیولوژیک نیتروکسین را بر عملکرد برنج بررسی نموده و ذکر کردند که مصرف این کود به همراه نیتروژن تا سطح 250 کیلوگرم در هکتار موجب افزایش عملکرد دانه تا 8371 کیلوگرم در هکتار گردید. شهسواری و همکاران (Shahsavari et al, 2010) نشان دادند که وزن هزار دانه‌ی گندم در اثر استفاده از باکتری سودوموناس افزایش یافت.  کاربرد این کودها در شرایط تنش مانند شوری و خشکی مقاومت گیاهان را نسبت به این شرایط بیشتر می‌کند (Shiranirad 1998). گزارشات ديگري نيز مبني بر تأثير مثبت كود زيستي نيتروكسين بر گياهان زراعي وجود دارد. (Saleh-Rastin et al, 199., Shahhosseini et al, 2010., Tilak et al, 1992).    

تحقیقات زیادی روی اثر کود نیتروژن بر عملکرد گیاهان زراعی انجام گرفته است. افزايش نيتروژن باعث به تأخير افتادن پيري برگ‌ها مي‌شود. اگر ميزان نيتروژن قابل دسترس گياه كم باشد اثر كمبود در برگ‌هاي مسن گياه ديده مي‌شود چون نيتروژن عنصري متحرك در گياه بوده و جهت حركت آن به طرف برگ‌هاي جوان مي‌باشد (   Khademi et al, 2000). مصرف نيتروژن باعث تحريك رشد رويشي گياه و تعداد جوانه‌هاي جانبي شده كه نهايتاً منجر به افزايش تعداد شاخه‌ها شده كه منجر به افزايش عملكرد دانه خواهد شد (  Danesh Shahraki et al., 2008).

        در آزمايشي روي كلزا مشاهده شد كه مصرف نيتروژن تا 120 كيلوگرم در هكتار عملكرد دانه‌ي كلزا را به صورت خطي افزايش داد (Patll et al., 2000). تيلور و همكاران (Taylor et al., 1991) گزارش نمودند كه مصرف نيتروزن در كلزا از طريق افزايش تعداد خورجين در واحد سطح  عملكرد دانه را افزايش مي‌دهد. وي در گزارش ديگري اعلام نمود كه با افزايش مصرف نيتروژن تا 200 كيلوگرم در هكتار عملكرد دانه كلزا افزايش يافت (Taylor and Smith, 1992) افزايش عملكرد در گياهان زراعي ديگري نيز در اثر كابرد نيتروژن گزارش شده است(El-Din et al, 199., Lak et al, 199., Papastylianou, 1995., Borjian and Emam, 2000., Khoorgami and Bour, 2009)..

     هدف از اجرای مطالعه حاضر نیز بررسی اثرات  کود بیولوژیک نیتروکسین و کود نیتروژن بر عملکرد و اجزای عملکرد دانه کلزا بود.

 

مواد و روش‌ها

      به منظور بررسی اثر کود زیستی نیتروکسین و کود شیمیایی نیتروژنه بر عملكرد و اجزاي عملكرد دو رقم کلزا آزمایشی در مزرعه‌ی پژوهشی دانشگاه آزاد اسلامی واحد شیروان در سال زراعی 92-1391 اجرا شد. در این آزمایش، دو سطح کود بیولوژیک نیتروکسین شامل شاهد (بدون مصرف) و مصرف 2 لیتر در هکتار به صورت بذرمال و 5 سطح کود نیتروژن از منبع اوره شامل عدم مصرف، 50، 100، 150 و 200 کیلوگرم در هکتار مورد استفاده قرار گرفت. ماده ی مؤثر نیتروکسین، مجموعه ای از باکتری‌های تثبیت کننده‌ی ازت از جنس Azospirillum/ Azotobacter می‌باشد که تعداد سلول زنده در هر گرم 108 از هر یک از جنس‌های باکتری در هر میلی‌لیتر نیتروکسین می‌باشد.  ارقام مورد استفاده در این آزمایش، ارقام اکتانز و تاسیلو بودند. آزمایش به صورت کرت‌های دو بار خرد شده و در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی و در سه تکرار انجام شد. مصرف کود فسفات در همه‌ی تیمارها یکنواخت و بر مبنای 150 کیلوگرم در هکتار سوپر فسفات تریبل بود که همزمان با کشت استفاده شد. كود نيتروژن در دو نوبت استفاه شد. 50% آن در هر تيمار هم زمان با كشت و بقيه در مرحله رشد 30 
( Azimzadeh and Azimzadeh, 2011) استفاده شد. ارقام در پلات‌های اصلی، کودهای نیتروژنه در پلات‌های فرعی و کود بیولوژیک نیتروکسین در پلات‌های فرعی فرعی قرار گرفتند. طول پلات‌های فرعی 3 و عرض آن ها 5/1 متر در نظر گرفته شد. در داخل هر کرت 6 ردیف با فاصله‌ی 25 سانتیمتر طراحی و بذرها به صورت دستی در داخل ردیف‌ها قرار داده شدند و روی آن‌ها با حدود 3 سانتیمتر خاک پوشانده شد. آزمایش بلافاصله بعد از کشت با سیستم تحت فشار و با نوارهای مخصوصی آبیاری شد. زمین مورد آزمایش در سال قبل آیش بود. برای آماده سازی زمین ابتدا از شخم برگردان دار استفاده شد. چون در زمان شخم، زمین در حالت ظرفیت زراعی بود فقط از یک مرتبه دیسک استفاده شد و سپس زمین تسطیح و کرت بندی شد. در طول دوره‌ی رویش، تیمارهای مختلف مورد ارزیابی قرار گرفته و از صفات ارتفاع بوته، وزن هزار دانه، تعداد خورجين در بوته، تعداد دانه در خورجين، عملکرد دانه و عملکرد بیولوژیک یادداشت برداری به عمل آمد. پس از جمع‌آوری اطلاعات، داده‌ها با نرم‌افزار MSTAT-C تجزیه و مقایسه‌ی میانگین‌ها به روش آزمون چند دامنه‌ای دانکن در سطح احتمال 5% انجام شد.

 

 

 

نتایج و بحث

فاكتور رقم 

اثر رقم بر عملکرد دانه، عملکرد بیولوژیک، تعداد شاخه در گیاه، ارتفاع، طول خورجين در سطح احتمال 5٪ و بر عملکرد کاه، تعداد خورجين در گیاه و شاخص برداشت معنی دار بود (جدول1). همان گونه که در جدول شماره‌ی 2 ملاحظه می‌شود، عملکرد دانه‌ی رقم تاسیلو به مقدار 277 كيلوگرم در هكتار از اکتانز بیشتر بود که این افزایش محصول رقم تاسیلو در مقایسه با رقم اکتانز حدود 6/6 درصد بود ولی رقم اکتانز عملکرد بیولوژیک بیشتری در مقایسه با رقم تاسيلو تولید نمود. به همین دلیل عملکرد کاه رقم اکتانز نیز نسبت به تاسیلو بیشتر بود و در نتیجه شاخص برداشت در رقم اکتانز از تاسیلو کم‌تر بود. شاخص برداشت در رقم اکتانز 24 و در تاسیلو 28 درصد بود. تعداد شاخه در رقم اکتانز 5 و در تاسیلو 6 عدد بود. ارتفاع رقم اکتانز نیز از تاسیلو 12% بیشتر بود. تعداد خورجين در گیاه در رقم اکتانز 176 و در تاسیلو 219 عدد بود که در رقم تاسیلو 24% بیشتر از اکتانز بود.  دلیل افزایش عملکرد دانه در رقم تاسیلو نیز مي‌تواند به دليل افزايش تعداد شاخه در گياه و در نتيجه افزايش تعداد خورجين در اين رقم باشد. 

 

84                                          عظيم زاده. بررسي تأثير كود زيستي نيتروكسين و نيتروژن ...

           جدول 1- تجزيه واريانس صفات مختلف دو رقم كلزا تحت تأثير كود زيستي نيتروكسين و نيتروژن

Table 1-Mean square of different traits of two varieties of rapeseed under the effect of Nitroxin and nitrogen

 

عملکرد دانه	عملکرد كل	عملکرد کاه	تعداد شاخه	ارتفاع	طول خورجين	تعداد دانه در خورجين	تعداد خورجين در گیاه	وزن هزار دانه	شاخص برداشت	درجه آزادی	S.O.V	منابع تغییرات
Seed yield	Total yield	Straw yield	Branch number	height	Silique length	Seed number per silique	Silique number per plant	T.K.W	Harvest index	d.f
96593.2	3321073.7	4198827.6**	0.765	231	0.208	1.6	593.3*	0.2	0.8	2	Replication	تکرار
1151633* 69223.08	20804283.2* 879977.4	35495365.1** 68526.6	21.7* 0.727	4964.9* 123.34	7.1* 0.355	0.008 0.611	26932.4** 21.64	0.2 0.096	210.9** 0.618	1 2	Variety(A) Error	رقم خطا
561051.7	10290403.8**	6367954.3	1.3	80.9	0.057	5	5930.6**	0.046	15.4	4	Nitrogen (B)	کود نيتروژن
1340715.7** 217902.13	5009450.1 1941861.3	1506684.8 2574463.4	0.932 0.732	89.5 81.29	0.031 0.137	7.1 4.61	2178.6 1002.33	0.04 0.036	22.4 9.67	4 6	A*B Error	کود نيتروژن*رقم خطا
1311547.8*	6844247.1*	1126877.5	1.5	58.4	0.037	10.3	6344.8**	0.011	4.6	1	Nitroxin(C)	نیتروکسین
2302961.2**	4056374.2	24889.3	1.3	18.8	0.013	1.1	1828.2	0.15	42.8*	1	A*C	رقم*نیتروکسین
745239.71.1*	6849013.5**	4318801.8**	1.1	64.3	0.062	5.3	2577.8**	0.022	88.9*	4	B*C	کود*نیتروکسین
197889 245080.8	2312012.8 1180372.9	2585314.0* 764316.5	2.9** 0.718	127.9 56.75	0.081 0.08	6.9 3.66	6185.2** 596.7	0.042 0.040	43.1 7.64	4 20	ABC Error	رقم*کود*نیتروکسین خطا
11.47	6.6	7.16	13.5	4.7	4.9	8.2	12.6	5.4	10.5		CV%	ضریب تغییرات

 

 

                     *و**- معني دار در سطح احتمال 5 و 1% *,**- Significant at the 5 and 1% of probability

 

جدول 2- تأثیر ارقام کلزا بر صفات مورد مطالعه

Table 2- Effect of rapeseed varieties on recorded traits

شاخص برداشت %	وزن هزار دانه	تعداد خورجين در گیاه	تعداد دانه در خورجين	طول خورجين (سانتيمتر)	ارتفاع (سانتيمتر)	تعداد شاخه	عملکرد کاه (كيلوگرم در هكتار)	عملکرد كل(كيلوگرم در هكتار)	عملکرد دانه(كيلوگرم در هكتار)	ارقام
Hi%	T.K.W	Silique /plant	Seed /silique	Silique length(cm)	Height (cm)	Branch no	Straw yield(Kg/h)	Total yield(Kg/h)	Seed yield(Kg/h)	Varieties
24b	3a	176b	23a	6a	166a	5b	12979a	17062a	4179b*	Octanz
28a	3a	219a	23a	5b	148b	6a	11441b	15884b	4456a	Tassilo

*- حروف متفاوت در هر ستون بيانگر معني دار بودن آن صفت در سطح احتمال 5% مي باشد

*- Different letters in each column indicated significant difference at 5% level of probability

 

فاكتور كود نيتروژن

با توجه به جدول تجزيه واريانس( جدول 1) ملاحظه مي‌شود كه اثر كود نيتروژن در سطح احتمال 1% بر عملكرد كل و تعداد خورجين در گياه معني دار بود. همچنين اثر كود نيتروژن در سطح احتمال 7% بر عملكرد دانه هم معني دار بود. همان گونه كه در شكل 1 مشاهده مي‌شود، بيشترين عملكرد دانه متعلق به تيمار مصرف 200 كيلوگرم نيتروژن در هكتار مي‌باشد كه در مقايسه با شاهد 589 كيلوگرم يعني معادل 7/12% افزايش محصول داشت. نتايج مشابهي در رابطه با تأثير كود نيتروژن بر وزن كل نيز به دست آمد، به نحوي كه مصرف 200 كيلوگرم كود نيتروژن در هكتار در مقايسه با عدم مصرف آن موجب افزايش 2133 كيلوگرم در هكتار عملكرد بيولوژيك شد كه معادل 12% مي‌باشد (شكل 2). اثر افزايش مصرف كود نيتروژن بر عملكرد دانه و وزن كل از يك روند خطي تبعيت نموده است. به دليل نامعلومي وزن كل در تيمار مصرف 100 کیلوگرم در هکتار نيتروژن كاهش نشان داده است که احتمالاً مربوط به خطای آزمایش می‌باشد. فتحی  ( Fathi, 2004) بیشترین عملکرد دانه‌ي کلزا را با مقدار 225 کیلوگرم نیتروژن و تراکم 90 بوته در متر مربع گزارش نموده است. تحقیقات زیادی روی اثر کود نیتروژن بر عملکرد گیاهان زراعی انجام گرفته است. لک و همکاران (Lak et al, 1998) افزایش خطی عملکرد دانه را در اثر کاربرد کود نیتروژن در تریتیکاله نشان دادند. در آزمايش ديگري افزایش تعداد سنبله در جو در اثر کاربرد کود نیتروژن گزارش شده است (Papastylianou,1995). در مطالعه‌ای که توسط برجیان و امام (Bourjian and Emam, 2000) انجام شد، افزایش عملکرد گندم از طریق افزایش تعداد دانه در سنبله نشان داده شد. تأثیر نیتروژن بر وزن هزار دانه، عملکرد دانه، عملکرد بیولوژیک و ارتفاع بوته نیز توسط خورگامی و بور (Khourgami and Bour, 2009)  معنی دار گزارش شده است.

      اثر كود نيتروژن بر تعداد خورجين در گياه معني دار بود به نحوی که مصرف 200 کیلوگرم نيتروژن در هکتار در مقایسه با عدم مصرف آن تعداد خورجين در گیاه را به اندازه‌ی 32 عدد افزایش داده است که این افزایش معادل 9/14% می‌باشد (شكل 3). بنابراین افزایش عملکرد دانه‌ی کلزا در تیمار 200 کیلوگرم نيتروژن در هکتار می‌تواند به دلیل افزایش تعداد خورجين در گیاه در این تیمار باشد. زبرجدی و همکاران
 ( Zebarjadi et al, 2004)  بیشترین عملکرد را در کلزا در شرایط دیم با 150 کیلوگرم نیتروژن در هکتار به دست آورده‌اند. آن‌ها این افزایش عملکرد را به دلیل افزایش تعداد خورجين در گیاه و وزن هزار دانه می‌دانند. در رابطه با اثرات متقابل رقم و کود، بیشترین عملکرد دانه در تیمار مصرف 100 کیلوگرم نيتروژن در رقم تاسیلو مشاهده شد (4707 کیلوگرم نيتروژن در هکتار).

 

 

كود اوره

عملكرد دانه- كيلوگرم در هكتار

b

 

شکل 1- اثر کود نيتروژن بر عملکرد دانه‌‌ي کلزا

Fig 1- Effect of nitrogen fertilizer on rapeseed seed yield                  

                                                      

كود اوره

عملكرد كل- كيلوگرم در هكتار Total yield- kg/h

 

شکل 2- اثر کود نيتروژن بر عملکرد كل کلزا

Fig 2- Effect of Urea fertilizer on rapeseed total yield

Urea fertilizer كود اوره

تعداد خورجين در گياه Silique/ plant

 

                                          

شکل3-  اثر کود نيتروژن بر تعداد خورجين در بوته‌ي کلزا

Fig 3- Effect of Urea fertilizer on on silique number per plant in rapeseed

 

 

 

اثر نیتروکسین

 

       اثر نیتروکسین بر عملکرد دانه، عملکرد كل و بر تعداد خورجين در بوته معنی دار بود (جدول 1). عملکرد دانه با مصرف نیتروکسین افزایش یافت  به طوري كه عملكرد دانه در تیمار مصرف نیتروکسین 4456 و در تیمار عدم مصرف 4169 کیلوگرم در هکتار بود. مصرف نیتروکسین افزایش عملکردي معادل 4٪ را نشان می‌دهد (جدول 3). مصرف نیتروکسین عملکرد بیولوژیک را نیز معادل 675 کیلوگرم در هکتار یعنی حدود 4% افزایش داد. تعداد خورجين در گیاه در تیمار مصرف نیتروکسین 208 عدد و در تیمار عدم مصرف نیتروکسین 173 عدد بود که تیمار مصرف نیتروکسین حدود 17٪ افزایش خورجين در گیاه را نشان می‌دهد. دلیل افزایش عملکرد دانه هم در تیمار مصرف نیتروکسین مربوط به افزایش تعداد خورجين در گیاه می‌شود چون بین تعداد شاخه و تعداد دانه در خورجين در هر دو تیمار اختلاف معنی داری مشاهده نشد و وزن هزار دانه در هر دو تیمار یکسان بود. تأثیر مثبت نیتروکسین بر عملکرد سایر گیاهان زراعی توسط محققین دیگر نيز گزارش شده است. عظیم زاده و عظیم زاده   ( Azimzadeh and Azimzadeh, 2012) گزارش کردند که مصرف 2 لیتر در هکتار نیتروکسین، عملکرد دانه‌ی گندم را معادل 6/5٪ افزایش داده است. خلیلی و همکاران ) (Khalili et al, 2009 تأثیر کود بیولوژیک نیتروکسین را بر عملکرد برنج بررسی نموده و ذکر کردند که مصرف این کود به همراه نیتروژن به مقدار 250 کیلوگرم در هکتار باعث افزایش عملکرد دانه تا 8371 کیلوگرم در هکتار گردید. در گزارش دیگری مصرف نیتروکسین باعث افزایش وزن هزار دانه و وزن خشک گیاه نخود شد (Shahhosseini et al, 2010). بعضی از محققان عکس‌العمل گیاه به تلقیح با آزوسپیریلوم و ازتوباکتر را بیشتر به صورت افزایش وزن خشک گیاه، افزایش پنجه و تعداد سنبله‌ها، افزایش وزن هزار دانه و ازدیاد ارتفاع گیاه می‌دانند. (Arac et al., 1990, Cohen et al., 1980., and Kapulink et al., 1985).

 

 

 

 

 

جدول 3: تأثیر نیتروکسین بر صفات مورد مطالعة کلزا

Table 3- Effect of nitroxin on different traits of rapeseed

شاخص برداشت%	وزن هزار دانه(گرم)	تعداد خورجين در گیاه	تعداد دانه در خورجين	طول خورجين (سانتيمتر)	ارتفاع (سانتيمتر)	تعداد شاخه	عملکرد کاه (كيلوگرم در هكتار)	عملکرد كل (كيلوگرم در هكتار)	عملکرد دانه(كيلوگرم در هكتار)	نيتروكسين
Hi%	T.K.W Gr	Silique/plant	Seed/silique	Silique length(cm)	Height (cm)	Branch no	Straw yield(Kg/h)	Biological yield(Kg/h)	Seed yield(Kg/h)	Nitroxin
26a	3a	208a	23a	6a	158a	6a	12347a	16810a	4465a*	مصرف نيتروكسين Nitroxin usage
26a	3a	173b	22a	6a	156a	6a	12073a	16135b	4169b	عدم مصرف نيتروكسين Without nitroxin

*- حروف متفاوت در هر ستون بيانگر معني دار بودن آن صفت در سطح احتمال 5% مي باشد

*- Different letters in each column indicated significant difference at 5% level of probability

 

 

اثر متقابل رقم و نیتروکسین

 

با توجه به جدول تجزیه واریانس (جدول 1) مشاهده می‌شود که اثر متقابل بین رقم و نیتروکسین بر عملکرد دانه در سطح احتمال 1٪ و بر شاخص برداشت در سطح احتمال 5٪ معنی دار می‌باشد.

با توجه به شکل شماره‌ی 5 مشاهده می‌شود که تیمار مصرف نیتروکسین در رقم اکتانز افزایش عملکردی معادل 688 کیلوگرم را تولید نموده است ولی در رقم تاسیلو اختلاف معنی داری مشاهده نمی‌شود.

 

 

 

 

 

 

 

Varieties واريته‌ها

عملكرد دانه- كيلوگرم در هكتار

Seed yield- Kg/h

 

 

شکل 4- اثر متقابل رقم و نیتروکسین بر عملکرد دانه‌ي کلزا

Fig 4- Interaction effect of variety and nitroxin on rapeseed seed yield

 

       با توجه به شکل شماره‌ی 4 ملاحظه می‌شود که شاخص برداشت رقم اکتانز در حالت مصرف کود نیتروکسین 25٪ و در حالت عدم مصرف آن 23٪ بود. مصرف نیتروکسین باعث افزایش 2 درصدی در شاخص برداشت رقم اکتانز شده است که دلیل آن افزایش عملکرد دانه به دلیل مصرف نیتروکسین بود. مصرف نيتروكسين تأثيري بر شاخص برداشت رقم تاسيلو نداشت. افزايش 4 درصدي شاخص برداشت كلزا در اثر مصرف ازتوباكتر توسط Gaur (2001a) نيز گزارش شده است.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Varieties واريته‌ها

شاخص برداشت% Harvest index-%

              

                               

شکل 5- اثر متقابل رقم و نیتروکسین بر شاخص برداشت کلزا

Fig 5- Interaction effect of variety and nitroxin on rapeseed harvest index

 

 

اثر متقابل کود نيتروژن و نیتروکسین

 

      با توجه به نتايج مندرج در جدول 1 اثر متقابل کود نيتروژن و نیتروکسین بر صفات عملکرد دانه و شاخص برداشت و بر صفات عملکرد كل، عملکرد کاه و تعداد خورجين در بوته معنی دار شدند.

بیشترین عملکرد دانه در تیمار 200 کیلوگرم کود نيتروژن دار و مصرف کود نیتروکسین حاصل شده است و کم‌ترین عملکرد دانه در تیمار عدم مصرف کود نيتروژن دار و عدم مصرف نیتروکسین توليد شد (3507) كه اين اختلاف معادل 27% بود (شكل 7). به جز در تيمار  مصرف 50 كيلوگرم كود نيتروژن دار و مصرف نیتروکسین که عملکرد دانه (4054 کیلوگرم در هکتار) کم‌تر از مصرف 50 کیلوگرم در هكتار كود نيتروژن دار و عدم مصرف نیتروکسین بود ( 4379 كيلو گرم در هكتار) در بقیه‌ی سطوح مصرف نيتروژن با افزایش مصرف کود نيتروژن، تأثیر نیتروکسین هم بیشتر شده است. در تیمارهای مصرف 100، 150 و 200 کیلوگرم کود نيتروژن، مصرف نیتروکسین همراه با آن‌ها به ترتيب باعث افزایش 3، 5 و 4/7% در عملکرد دانه شده است. این موضوع توسط خلیلی و همکاران (Khalili et al, 2007) در برنج نیز گزارش شده است. در رابطه با گياه آفتابگردان نيز رشدي و همكاران (Roshdi et al, 2009  ) گزارش نموده‌اند كه استفاده‌ي توأم نيتروكسين و كود نيتروژنه عملكرد دانه را افزايش مي‌دهد. نتايج مشابهي توسط اجاقلو و همكاران (Ojagloo et al, 2007 ) نيز گزارش شده است.

 اثر متقابل کود نيتروژن و نیتروکسین بر عملکرد بیولوژیک نیز کم و بیش تا حدی به عملکرد دانه شبيه بود (شکل8). بدین صورت که در تیمار عدم مصرف کود نيتروژن، مصرف نیتروکسین عملکرد بیولوژیک را حدود 15% افزایش داده است. در مصرف 50 کیلوگرم کود نيتروژن تأثیر نیتروکسین قابل توجه نبوده است. در تیمار مصرف 100 کیلوگرم نيتروژن مصرف نیتروکسین عملکرد بیولوژیک را 9% افزایش داد. در تیمار 150 کیلوگرم در هکتار نيتروژن مصرف نیتروکسین برخلاف انتظار و به صورت معکوس بود. در مصرف 200

کیلوگرم نيتروژن مصرف نیتروکسین در حدود 5/3% باعث افزایش عملکرد بیولوژیک شده است. در مجموع، بیشترین عملکرد بیولوژیک در تیمار مصرف 200 کیلوگرم کود نيتروژن و مصرف نیتروکسین حاصل شده است (17905 کیلوگرم در هکتار) و کم‌ترین عملکرد بیولوژیک در تیمار عدم مصرف کود نيتروژن و عدم مصرف نیتروکسین مشاهده شد (14199 کیلوگرم در هکتار).

      بیشترین شاخص برداشت در تیمار 100 کیلوگرم نيتروژن و عدم مصرف نیتروکسین (29%) و کم‌ترین شاخص برداشت در تیمار مصرف 50 کیلوگرم نيتروژن و مصرف نیتروکسین (8/23%) حاصل شده است.

 

 

Urea fertilizer كود اوره

عملكرد دانه- كيلوگرم در هكتار Seed yield- Kg/h

 

 

شکل6- اثر متقابل کود و نیتروکسین بر عملکرد دانه‌ی کلزا

Fig 6- Interaction effect of fertilizer and nitroxin on rapeseed seed yield

 

 

 اثر متقابل کود و نیتروکسین بر شاخص برداشت از روند خاصی تبعیت نکرده است. بیشترین شاخص برداشت در تیمار 100 کیلوگرم نيتروژن و عدم 

مصرف نیتروکسین (29%) و کم‌ترین شاخص برداشت در تیمار مصرف 50 کیلوگرم نيتروژن و مصرف نیتروکسین (8/23%) حاصل شده است.

 

Urea fertilizer كود اوره

عملكرد كل- كيلوگرم در هكتار Total yield- Kg/h

 

 

شکل 7- اثر متقابل کود و نیتروکسین بر عملکرد بیولوژیک کلزا

Fig 7- Interaction effect of fertilizer and nitroxin on rapeseed biological yield

 

Urea fertilizer كود اوره

شاخص برداشت % Harvest index-%

 

 

شکل 8-  اثر متقابل کود و نیتروکسین بر شاخص برداشت کلزا

Fig 6- Interaction effect of fertilizer and nitroxin on rapeseed harvest index

 

 نتيجه‌گيري

 

رقم تاسيلو در مقايسه با اكتانز عملكرد دانه‌ي بيشتري توليد نمود. افزايش مصرف كود نيتروژن بر عملكرد روند افزايشي  نشان داد. اثرات متقابل رقم و كود بر عملكرد دانه نيز معنی دار بود. عملكرد دانه‌ي هر دو رقم با افزايش مصرف كود نيتروژن افزايش يافت و بيشترين عملكرد دانه در رقم اكتانز با مصرف 200 كيلوگرم در هكتار كود نيتروژن و در رقم تاسيلو با مصرف 100 كيلوگرم در هكتار به دست آمد.  اثر مستقل مصرف 2 ليتر در هكتار نيتروكسين نيز بر عملكرد دانه معني دار بود. اثرات متقابل رقم و نيتروكسين نيز بر عملكرد دانه معني دار و بيشترين تأثير بر رقم اكتانز مشاهده شد به نحوي كه مصرف نيتروكسين، عملكرد دانه‌ي رقم اكتانز را حدود 15% افزايش داد در صورتي كه هيچ تأثير مثبتي بر رقم تاسيلو نداشت. با افزايش مصرف كود نيتروژن تأثير كود نيتروكسين بر عملكرد دانه هم بيشتر شد به نحوي كه در تيمارهاي 100، 150 و 200 كيلوگرم نيتروژن در هكتار با مصرف نيتروكسين عملكرد دانه به ترتيب 3، 5 و 4/7 درصد افزايش يافت. به نظر مي‌رسد استفاده از رقم اكتانز همراه با 200 كيلوگرم كود نيتروژن و 2 ليتر در هكتار نيتروكسين مي‌تواند عملكرد مطلوبي توليد كند در حالي كه رقم تاسيلو عكس‌العملي به مصرف نيتروكسين نشان نداد و اين رقم بدون مصرف نيتروكسين و با استفاده از 100 كيلوگرم در هكتار كود نيتروژن معادل رقم اكتانز محصول توليد نمود. بنابراين به نظر مي‌رسد از نظر اقتصادي كشت رقم تاسيلو مقرون به صرفه باشد كه با مقدار كمتري كود نيتروژن و بدون مصرف نيتروكسن معادل رقم اكتانز توليد محصول دارد.

 

 

قدرداني: هزينه اجراي اين طرح توسط دانشگاه آزاد اسلامي واحد شيروان تامين شده است كه بدينوسيله تشكر و قدرداني‌مي شود

 

 

منابع مورد استفاده                                                                                    References

ü       Arsac, J.F., C. Lamothe., D. Mulard., and J. Fages. 1990. Growth enhancement of maize through azospirillum inoculation: effect of plant genotype and bacterial concentration. Agronomy. 10: 649-654.

ü       Azimzadeh, S.M., and S.J. Azimzadeh. 2011. Crop Plants Growth Stage and Development. Agricultural Research, Education and Extension Organization ( In Persian).

ü       Azizi, M., A. Soltani., and S. Khavari Khorasani. 2000. Brassica Oilseed: Production and Utilization. Jahade-e-Daneshghahi Mashhad Press (In Persian).

ü       Bourjian, A., and Y. Emam. 2000. Effect of pre anthesis urea foliar application on yield, yield components and grain protein percent of two winter wheat (Triticum aestivum L). Iranian Journal of Crop Sciences. Vol 2. No 1: 23-29 (In Persian).

ü       Cohen, E., Y. Okon., J. Kigel., I. Nur and Y. Henis. 1980. increase in dry weight and total nitrogen content in zea mays and seraria italica associated with nitrogen- fixing azospirillum. plant physiol. 66: 746-749.

ü       Danesh Shahraki, A., A. Kashani., M. Mesgarbashi., M. Nabipoor., M. Dehkordi. 2008. Effect of nitrogen application on some agronomic traits of rapseed. Quartrterly Pajouhesh- Va- Sazandagi. 79: 10-17 (In Persian).

ü       Downy. R.K. 1990. Canola: A quality brassica oilseed. Journal of Agricultural Research. 15(1): 211-215.

ü       Fathi. G. 2004. Effect of Nitrogen levels and plant density on light extinction coefficient, radiation absorption and seed yield of rapeseed. Brief articles of eighth congress of agriculture and plants breeding sciences of Iran- Agriculture Sciences Faculty of Gilan University (In Persian).

ü       Gaur. A.C. 2001a. Effect of Azotobacterization on the yield of canola (Brassica napus L) Laboratory experiment. Indian Society of Soil Science. 40: 19-2.

ü       Gaur. A.C. 2001b. Effect of Azotobacterization in presence of fertilizer nitrogen in the yield of canola(Brassica napus L). Field experiment. Indian Society of Soil Science.41: 50 -54

ü       Kapulnik, Y., R. Gafny., and Y. Okon. 1985. Effect of azospirillum spp. inoculation on root development and no3- uptake in wheat in hydroponic system. Canadian Journal of Botany. 63: 627-631.

ü       Kavyani, A., A. Liagat, T. Sohrabi., and M. Afshar-Asl. 2008. Study on nitrate leaching pattern under the rhizospher in Karaj region using Geographical Information System. Agricultural Journal. 10 (7): 113- 150 (In Persian).

ü       Khademi, R., H.M. Rezaie., Malakooti, J., B. Mohajer Milani. 2000. Rapseed nutrition an effective step on yield and oil quality increment. Agricultural Education publication. Pp 21 (In Persian ).

ü       Khalili, H., M. Azizi., A. Charati., and M. Bahadori. 2007. Effect of Nitroxin biofertilizer on growth and yield of Bahar hybrid rice. www.berenge.com

ü       Khourgami, A., and G. Bour. 2009. Effect of different amount of nitrogens and zinc on yield and seed protein of Durum wheat in Khorramabad condition. Research in Agriculture. Vol 1(3): 15-25 (In Persian).

ü       Lack, S., S.A. Siadat., G. Sathi., and S.A. Hashemi- Dezfouli. 1998. Study of the effect of nitrogen application and plant density on quantitative and qualiutative yield of triticale in climatical conditions of Khuzestan.Iranian Journal of Crop Sciences. Vol 1 No 2:43- 55 ( In Persian).

ü       Nezarat, S., and A. Gholami. 2009. The effects of co-inoculation of Azospirillum and Pseudomonas rhizobacteria on nutrient uptake of maize (Zea mays L.). Journal of Agroecology Vol. 1, No. 1: 25-32 (In Persian).

ü       Ojaghlou, F., F. Farahvash., A. Hasanzadeh., and M. Pooryosof. 2007. Effect of Azotobacter and Phosphatebarvar biofertilizer on Safflower yield. Journal of Agricultural Sciences of Islamic Azad University of Tabriz Branch Number 3: 39-50 (In Persian).

ü       Papastylianou. I. 1995. Yield components in relation to grain yield losses of barley fertilized with nitrogen. European Agronomy. 4 (1): 55-63

ü       Patll, N., K.C. Lakkinent., and S.C. Bhargara. 2000. Seed yield and yield contributing characters as influenced by N supply in rapeseed-mustard. Journal of Agronomy and Crop Science.177: 197-205.

ü       Roshdi, M., S. Rezadoost., J. Khalilimehaleh., and N. Hajihasani asl. 2009. Effect of biofertilizer on yield and yield component of 3 varieties of oil Sunflower. Journal of Agricultural Sciences of Islamic Azad University of Tabriz Branch. Number 10: 11-24 (In Persian).

ü       Saleh-Rastin. N. 1998. Biofertilizer. Journal of water and soil.Volum 12, Number 3: 12-26 (In Persian).

ü       Shahhosseini, Gh., R.H. Zafarinia., M.K. Sori., and H. Pirasteh Anosheh. 2010b. Yield of upland chickpea affected by biosulfur, Azotobacter and Superabsorbent. Use Biological Fertilizer in Sustainable Horticulture and Agriculture, Shiraz. Pp: 29- 34 (In Persian).

ü       Shahsavari, A., H. Pirdashti., A. Mottagian., and M.A. Ghanbari Tajik. 2010. Growth characteristic and yield response of wheat to simultaneous application of manure, Trichoderma spp and sudomunas spp.Journal of Agroecology. Vol. 2, No. 3: 448-458 (In Persian).

ü       Shiranirad. A.H. 1998. Assessing ecophysiologic of mycrorriza mushroom and sicolar symbiosis with soybean and wheat. PhD thesis. Eslamic Azad University, Branch. Tehran יs Researches of science Page 590 (In Persian).

ü       Svecnjak, Z., and Z. Rengel. 2007. Canola cultivars differ in nitrogen utilization efficiency at vegetative stage Field Crops Research 97: 221- 226

ü       Taylor, A.J., C.J. Smith., and I.B. Wilson. 1991. Effect of irrigation and nitrogen fertilizer on yield, oil content, nitrogen accumulation and water use efficiency of canola. Fertilizer Research. 29: 249-260.

ü       Taylor, A.J., and C.J. Smith. 1992. Effect of sowing date and seeding rate on yield components of irrigated canola (Brassica napus L.).I. grown on a Red – Brown Earth in south – Eastern Australia. Australian Journal of Agricultural Research. 43 (7): 1629-1641

ü       Tilak, B.R., C.S. Singh., N.K. Roy., and N.S. Subba Rao. 1992. Azospirillium brasilense and Azotobacter chrococcum inoculums effect on maize and sorghum. Soil Biology and Biochemistry 14: 417-418

ü       Yasari, E., and A.M. Patwardhan. 2007. Effects of Aztobacter and Azospirillium inoculations and chemical fertilizers on growth and productivity of Canola. Asian Journal of Plant Science. 6:77-82 (In Persian ).

ü       Zahir, A.Z., Arshad, M., and W.F. Frankenberger (Jr). 2004. Plant growth promoting rhizobacteria: applications and perspectives in agriculture. Advances in Agronomy, 81:97-168.

ü       Zebarjadi, A., H. Hatamzadeh., S.d. Sharifi., and A. Beig. 2004. Effect of different contents of Nitrogen, Phosphorus and Sulphure fertilizers on rapeseed yield in dryland conditions. The 8th Iranian Crop production and Breeding Congress Aug 25-27. The University of Gilan. Rasht. Iran ( In Persian).