واكنش گیاه دارویی بادرشبي (Dracocephalum moldavica) به سطوح شوري ناشي از كلريدسديم در مرحله جوانه¬زني و گياهچه

محورهای موضوعی : توليد محصولات زراعي

علیرضا پیرزاد ¹ , رضا درویش زاده ² , رئوف سیدشریفی ³ , محمد صدقی ⁴

1 - دانشیار گروه زراعت و اصلاح نباتات دانشگاه ارومیه، ارومیه، ایران
2 - دانشگاه ارومیه
3 - دانشکده کشاورزی دانشکاه محق اردبیلی
4 - دانشگاه محقق اردبیلی

تاریخ دریافت : 1392/06/06 تاریخ پذیرش : 1393/10/25 تاریخ انتشار : 1393/04/26

کلید واژه: بادرشبي, جوانه¬زني, شوري, كلريدسديم, گياهچه,

چکیده مقاله :

به منظور مطالعه جوانه¬زني و رشد گياهچه در مرحله هتروتروف در گياه بادرشبي، آزمايشي به صورت كرتهاي كاملا تصادفي در 4 تكرار و در سطوح شوري 0 ، 4 ، 8 ، 12 ، 16 و 20 دسي¬زيمنس بر متر کلریدسدیم اجرا گرديد. در اين مطالعه اثر كلريدسديم بر درصدجوانه¬زني، سرعت جوانه¬زني و درصد كاهش جوانه¬زني در بادرشبي غيرمعني¬دار و بر شاخص جوانه¬زني، زمان تا 50درصد جوانه¬زني، طول¬ساقه¬چه، طول ريشه¬چه، نسبت طول ساقه¬چه به ريشه¬چه، وزن تر و خشك گياهچه معني¬دار شد. بیشترین (1/33) و کمترین (9/20) شاخص جوانه¬زنی و کمترین (54 ساعت) و بیشترین (122ساعت) زمان جوانه¬زنی 50درصد بذور به ترتيب مربوط به شوری¬هاي 4 و 20 دسی¬زیمنس برمتر بود. طویل¬ترین ساقه-چه (91/3سانتی¬متر) و ریشه¬چه (97/1سانتی¬متر) از تیمار شاهد و کمترین طول ساقه¬چه (11/1سانتی¬متر) و ریشه¬چه (46/0سانتی¬متر) از شوری 20 دسی¬زیمنس برمتر حاصل شد كه اين تفاوت در روند تغییرات طول، منجر به حداکثر و حداقل نسبت طول ساقه¬چه به ریشه¬چه به¬ترتيب در شوري¬هاي 4 و 16 دسی¬زیمنس برمتر شد. بیشترین وزن¬تر (7/95میلی-گرم) و خشک (68/7میلی¬گرم) گیاهچه از شوری 4 و كمترين وزن¬تر (5/64میلی¬گرم) و خشک (73/5میلی¬گرم) گیاهچه از 20 دسی¬زیمنس برمتر به¬دست آمد.

چکیده انگلیسی:

To study the germination and plantlet growth in heterotrophic stage of balm mint, an experiment was carried out in complete random plots in four replications 0, 4, 12, 16 and 20 DC Siemens on sodium chloride. In this study the impact of sodium chloride on the percentage and speed of germination , and the percentage of the reduction of germination in balm mint was not meaningful, but it was significant for the index of germination, time to %50 germination, the length of stalk and rootlet to the length of the stalk and rootlet and the dry and wet weight of plantlet. The highest ( 122 hours ) time of germination, 50 percent of the seeds related to the salinity of 4 and 20 DC Siemens to meter respectively. The longest stalklet (3.91cm ) and rootlet ( 1.97cm ) were obtained from control treatment and the lowest stalklet length ( 1.11cm ) and rootlet (0.46cm ) of 20 DC Siemens to meter. This difference in the process of length changes, led to the maximum and minimum ratio of stalklet length to rootlet respectively in the salinity of 4 and 16 DC Siemens to meter. The highest wet weight ( 95.7 mg ) and dry ( 7.68 mg ) of the plantlet were obtained from salinity of 4 and lowest wet weight ( 64.5 mg ) and dry ( 5.73 mg ) of the plantlet were 20 DC Siemens to meter.

منابع و مأخذ:

 Azarnivad, H., E. Zandi Esfahan., and E. Shahriary. 2006. Effect of salinity stress on germination of Haloxylon aphyllum, Seidlitzia rosmarinus and Hammada salicornica. Biaban 11(1): 187- 166.
 Bahoush, M., and M. Esfahani. 2000. Effect of different levels of salinity (Sodium Chloride) on germination and seedling growth of rice cultivars. Proceedings of 6th Iranian Congress of Crop Production and Plant Breeding. Babolsar, University of Mazandaran, pp. 234. (In Persian).
 Bajji, M., J.M.Kine., and S. Lutts. 2002. Osmotic and ionic effect of NaCl on germination, early seedling growth and ion content of Atriplex halimus. Canadian Journal of Botany. 80: 297-304.
 Ellis, R.A., and E.H. Roberts. 1981. The quantification of ageing and survival in orthodox seeds. Seed Science and Technology. 9: 373-409.
 Ghavami, F., M.A. Malboobi, M.R. Ghannadha, B. Yazdi-Samadi, J. Mozaffari., and M. Jafar-Aghaei. 2004. An evaluation of salt tolerance in Iranian cultivars at germination and seedling stages. Iranian Journal of Agricultural Sciences. 35 (2): 453-464. (In Persian).
 Golshani, S., F. Karamkhani, H.R. Monsef-Esfehani., and M. Abdollahi. 2004. Anrinociceptive effects of the essential oil of Dracocephalum kotschyi in the mouse ariting test. Journal of Pharmacy and Pharmaceutical Sciences. 7: 76-79.
 Gulzar, S., A.M. Khan., and I.A. Ungar. 2001. Effect of salinity and temperature on the germination of Urochondra setulosa. Seed Science and Technology. 29: 21-29.
 Holm, Y., R. Hiltunen., and I. Nykanen. 1988. Capillary gas chromatographic-mass spectrometric determination of the flavour composition of dragonhead (Dracocephalum mldavica L.). Flavour and Fragrance Journal. 3: 109-112.
 Jafari, M. 2000. Saline soils in natural resource. University of Tehran, Tehran-Iran. (In Persian).
 Li, J.B., and Y. Ding. 2003. Studies on chemical constituents from Dracocephalum moldavica L. Zhongguo Zhong Yao Za Zhi. 26: 697-698.
 Maguire, J.D. 1962. Speed of germinationaid in selection and evaluation for seed vigour. Crop Science. 2: 176-177.
 Mohebbati, F. 2001. Responses of synthetic and local cultivars of wheat to salinity stress. MS.c. thesis, Faculty of Agriculture, University of Tehran- Iran. (In Persian).
 Munns, R., and A. Termaat. 1986. Whole plant responses to salinity. Plant Physiology. 13: 143-160.
 Oganesayan, G.B., and V.A. Mnatsakanyan. 1992. Flavonoids of Dracocephalum multicaule. Khimija Prirodnykh Soyedineniy. 6: 719-720.
 Omidbaigi, R. 1999. Approaches to Production and Processing of Medicinal Plants, Vol .2 (1st edition),Tarrahane-Nashr Publication, Tehran, 1997,pp. 424, 2nd edition Tarrahan -e- Nashr Publication, pp. 424. (In Persian).
 Omidbaigi, R. 2008. Production and Processing of Medicinal Plants, Vol. 3, Astan Quds Publication, Tehran, pp.397. (In Persian).
 Racz, G., G. Tibori., and C. Csedo. 1978. Composition of the volatile oil from Dracocephalum mldavica L. Farmacia (Buchaerst) 26: 93-96.
 Rajabi, R. 2001. Response of germination and vegetable growth of different wheat cultivars to salinity stress. Ms.c. thesis, Faculty of Agriculture, University of Tehran- Iran. (In Persian).
 Rechinger, K.H. 1982. Flora Iranica. No. 150, Labiatae. Akademische Druck und Verlagsansalt. Austria p.221.
 Schatchman, D.P., E.S. Lagudah., and R. Munns. 1992. The expression of salt tolerance from Triticum tauschii in hexaploid wheat. Theoretical and Applied Genetics. 84: 714-719.
 Schatchman, D.P., R. Munns., and M.I. Whitecross. 1991. Variation in sodium exclusion and salt tolerance in Triticum tauschii. Crop Science. 31: 992-997.
 Uchimyama, N., O.K. Kiuchi., and O.A. Ashurmetov. 2003. New icetexane and 20 norabietane diterpenes with trypanocidal activity from Dracocephalum komarovi. Journal of Natural Products. 66: 128-131.

متن کامل:



مجله پژوهش در علوم زراعی – سال ششم ، شماره 24، تابستان  1393            13

 

واكنش گیاه دارویی بادرشبي (Dracocephalum moldavica)

به سطوح شوري ناشي از كلريدسديم در مرحله جوانه­زني و گياهچه

 

علیرضا پیرزاد¹، رضا درويش زاده²، رئوف سيدشريفي³و محمد صدقي3

چكيده

        به منظور مطالعه جوانه­زني و رشد گياهچه در مرحله هتروتروف در گياه بادرشبي، آزمايشي به صورت كرتهاي كاملا تصادفي در 4 تكرار و در سطوح شوري 0 ، 4 ، 8 ، 12 ، 16 و 20 دسي­زيمنس بر متر کلریدسدیم اجرا گرديد. در اين مطالعه اثر كلريدسديم بر درصدجوانه­زني، سرعت جوانه­زني و درصد كاهش جوانه­زني در بادرشبي غيرمعني­دار و بر شاخص جوانه­زني، زمان تا 50درصد جوانه­زني، طول­ساقه­چه، طول ريشه­چه، نسبت طول ساقه­چه به ريشه­چه، وزن تر و خشك گياهچه معني­دار شد. بیشترین (1/33) و کمترین (9/20) شاخص جوانه­زنی و کمترین (54 ساعت) و بیشترین (122ساعت) زمان جوانه­زنی 50درصد بذور به ترتيب مربوط به شوری­هاي 4 و 20 دسی­زیمنس برمتر بود. طویل­ترین ساقه­چه (91/3سانتی­متر) و ریشه­چه (97/1سانتی­متر) از تیمار شاهد و کمترین طول ساقه­چه (11/1سانتی­متر) و ریشه­چه (46/0سانتی­متر) از شوری 20 دسی­زیمنس برمتر حاصل شد كه اين تفاوت در روند تغییرات طول، منجر به حداکثر و حداقل نسبت طول ساقه­چه به ریشه­چه به­ترتيب در شوري­هاي 4 و 16 دسی­زیمنس برمتر شد. بیشترین وزن­تر (7/95میلی­گرم) و خشک (68/7میلی­گرم) گیاهچه از شوری 4 و كمترين وزن­تر (5/64میلی­گرم) و خشک (73/5میلی­گرم) گیاهچه  از 20 دسی­زیمنس برمتر به­دست آمد.

 

كلمات كليدي: بادرشبي، جوانه­زني، شوري، كلريدسديم، گياهچه

 

 

---

ü       [1] تاريخ دريافت :12/06/92                تاريخ پذيرش:25/10/93

- گروه زراعت كشاورزي ، دانشکده کشاورزی، دانشگاه اروميه « نويسنده مسئول »: [e-mail] 

[2] -  گروه اصلاح و بیوتکنولوژی گیاهی كشاورزي ، اروميه، دانشکده کشاورزی دانشگاه، اروميه – ايران.

[3]  - گروه زراعت و اصلاح نباتات،  محقق اردبيلي ، دانشکده کشاورزیدانشگاه، اردبيل – ايران.

مقدّمه 

          بادرشبي با نام علمي Dracocephalum moldavica L. متعلق به نعنائيان، گياهي علفي و يكساله به ارتفاع 15 تا 30 سانتي­متر، با برگهاي كم و بيش سرنيزه­اي و كرك­دار، ريشه مستقيم با انشعابات فراوان، ساقه مستقيم و به علت دارا بودن آنتوسيانين معمولا بنفش رنگ، گل به رنگ بنفش مايل به آبي و ميوه فندقه به طول 4/2 تا 8/2 ميليمتر و وزن هزاردانه 7/1 تا 1/2 گرم است (Omidbaigi, 1999; Omidbaigi, 2008). منشا آن جنوب سيبري و دامنه­هاي هيماليا گزارش شده كه در ايران در آذربايجان و شمال شرق زنجان گزارش شده است (Rechinger, 1982). مواد مؤثره پيكر رويشي اين گياه آرامبخش و اشتهاآور است، اسانس آن خاصيت ضدباكتريايي دارد و براي مداواي دل درد و نفخ استفاده مي­شود. از اسانس آن همچنين در صنايع غذايي، نوشابه­سازي و صنايع بهداشتي و آرايشي استفاده مي­شود. اسانس از تركيبات متفاوتي تشكيل شده است كه مهم­ترين آنها سيترال، ژرانيال و نرال مي­باشند (Holm et al., 1988; Omidbaigi, 2008; Racz et al. 1978). جنس Dracocephalum در ايران 8 گونه داراي اسانس، فلاونوييد، دي­ترپن، تانن و اسيدهاي فنلي مي­باشند (Golshani et al., 2004; Li and Ding, 2003; Oganesayan and Mnatsakanyan, 1992; Uchimyama et al., 2003). اين گياه در ايران تحت نام بادرشبي يا بادرشبو در سطح وسيع كشت مي شود و جهت تهيه مقطره (عرق) بادرشبي و به عنوان مقوي قلب و آرامبخش بكار مي­رود (Omidbaigi, 2008).

جوانه­زني مرحله بحراني در تاريخ زندگي گياه بوده و تحمل شوري به عنوان عامل مهم براي استقرار گياهاني كه در اين مرحله رشد مي­كنند بحراني است. در اصلاح خاك هاي شور بايد از گياهاني استفاده نمود كه علاوه بر رفع شوري فوايد ديگري همچون توليد محصول، حفظ آب و خاك نيز به همراه داشته باشند (Jafari, 2000). پاسخ گياهان به شوري متفاوت بوده و در بيشتر گونه­ها مطالعات نشان داده كه شوري جوانه­زني را كم مي­كند (Azarnivad et al., 2006). كاهش رشد گياه در تنش هاي شوري كوتاه مدت به علت تنش اسمزي است و در تنش­هاي بلندمدت به علت ورود نمك زياد در گياه تنش­هاي ديگري نظير سميت و عدم تعادل يوني به تنش اسمزي اضافه مي­گردند. همچنين كاهش رشد ساقه در اوايل اعمال تنش در گياه را كه عموما بيشتر از رشد ريشه تحت تأثير شوري محدود مي­گردد، به علت سيگنال­هاي هورموني مي­دانند كه توسط ريشه توليد مي­گردند (Munns and Termaat, 1986). در يك مطالعه با اعمال 0 ، 50 ، 100 ، 150 ، 200 ، 250 ، 300 ، 350 ، 400 و 450 ميلي­مولار كلريدسديم، ارقام روشن، كوير و ماهوتي (ارقام مقاوم) گندم از لحاظ درصد جوانه­زني تفاوت معني­داري نداشته و در تمامي تيمارهاي شوري در يك گروه قرار گرفتند. درحاليكه درصد جوانه­زني در رقم چيني بهاره (رقم حساس به شوري) پس از تيمار شوري 50 ميلي­مولار روند كاهشي چشمگيري داشت. اثر شوري بر سرعت جوانه­زني بيش از درصد جوانه­زني بوده و درصد جوانه­زني تنها در غلظت بالاي نمك تأثير مي­پذيرد (Ghavami et al., 2004). گلزار و همكاران (Gulzar et al., 2001) در مطالعه­اي بيشترين مقدار جوانه­زني  Urochondra sethlosa در تيمار شاهد مشاهده شده و با افزايش مقدار شوري تا 500 ميلي­مولار در صد جوانه­زني به 10% كاهش مي­يابد. باجي و همكاران (Bajji et al., 2002) در مطالعه اثر تنش شوري بر جوانه­رني و رشد كامل آتریپلکس،Atriplex halimos    بيان كردند كه با اقزايش غلظت NaCl ، مقدار و درصد جوانه­زني كاهش مي­يابد. رجبي (Rajabi, 2001) كاهش طول ساقه­چه و ريشه­چه گندم و محبتي (Mohebbati, 2001) افزايش معني­داري در طول ساقه­چه را در اثر شوري گزارش كرده­اند. در يك مطالعه، قوامي و همكاران (Ghavami et al., 2004) گزارش كردند كه رشد ساقه­چه رقم چيني بهاره (رقم گندم حساس به شوري) پس از شوري 50 ميلي­مولار دچار كاهش شديد شده و در 200 ميلي­مولار متوقف گرديد و در شوري 250 ميلي­مولار طول ريشه­چه آن به نزديك صفر رسيد. همچنين آنها دريافتند كه رشد ريشه­چه ارقام ماهوتي، كوير و كارچيا (ارقام گندم متحمل به شوري) در تمامي تيمارهاي شوري بيش از ساير ارقام بود. درحاليكه ارقام گندم ماهوتي و كوير در شوري 100 ميلي‌مولار و رقم ماهوتي در شوري 150 و 200 ميلي­مولار بيشترين وزن خشك گياه را نسبت به ساير ارقام دارا بودند. باهوش و اصفهاني (Bahoush and Esfahani, 2000) با بررسي اثر سطوح مختلف شوري از 0-20 دسي زيمنس بر متر در ارقام مختلف برنج اعلام نمودند كه سرعت جوانه­زني، طول ريشه­چه و طول ساقه­چه، وزن خشك و مقدار آب گياهچه­هاي ارقام مختلف در سطوح مختلف شوري اختلاف معني­داري را با يكديگر نشان مي­دهند. كاهش در وزن خشك گياه در اثر شوري، به عنوان شاخص اصلي تحمل به شوري در برخي مطالعات گزارش شده است (Schatchman et al., 1992). در زراعت، درصد جوانه­زنی بذر به تنهایی مورد توجه نمی­باشد، بلکه علاوه بر آن سرعت جوانه­زنی، یکنواختی جوانه­زنی و رشد گیاهچه نیز حائز اهمیت هستند. علیرغم اینکه مطالعات نسبتا زیادی در زمینه تأثیر شوری بر جوانه­زنی گیاهان زراعی انجام شده و علیرغم اهمیت شناسایی جزء حساس­تر برای سوق دادن فعالیت­های به نژادی در جهت تقویت تحمل آن به شوری، تحمل اجزای جوانه­زنی و رشد گیاهچه به شوری و بویژه مقایسه میزان حساسیت این اجزا  به ندرت مورد توجه محققین قرار گرفته و اطلاعات در مورد گياه دارويي بادرشبي در این زمینه اندك است. بنابراین هدف اصلی این مطالعه بررسي جوانه­زني و رشد گياهچه بادرشبی (از گیاهان مهم دارویی در استان آذربایجان غربی) تحت سطوح مختلف شوري ناشي از كلريدسديم، و پيدا كردن غلظت نمك و ميزان شوري كه جوانه­زني و رشد گياهچه در مرحله هتروتروف را متوقف کند، می­باشد.

 

مواد و روش ها

به منظور مقايسه درصد و سرعت جوانه­زني؛ و همچنين رشد گياهچه در مرحله هتروتروف در گياه بادرشبي، آزمايشي به صورت طرح كاملا تصادفي در 4 تكرار و در سطوح شوري 0 ، 4 ، 8 ، 12 ، 16 و 20 دسي­زيمنس بر متر کلریدسدیم اجرا گرديد. بذور در محلول 5% هيپوكلريدسديم تجاري به مدت 5 دقيقه ضدعفوني گرديده و سپس با آب مقطر استريل شستشو داده شدند. به هر ظرف پتري 3 ميلي ليتر از محلول آب نمك (يا آب مقطر براي تيمار شاهد) با غلظت موردنظر اضافه گرديد و تعداد 100 عدد بذر در هر پتري بر روي كاغذهاي صافي استريل كشت گرديد. ظروف پتري در دماي 25 درجه سانتي­گراد در اتاقك كشت به مدت 8 روز قرار داده شدند و تعداد بذور جوانه زده هر روز شمارش گرديد. تعداد 15عدد از بذرهاي جوانه­زده در هر تكرار به يك ظرف بزرگ منتقل شده و پس از 10 روز، طول ريشه­چه، طول ساقه­چه و وزن تر و وزن خشك گياهچه­ها (پس از قرار دادن در آون 70 درجه سانتی­گراد به مدت 24 ساعت) اندازه­گيري شدند. برای محاسبه درصد جوانه­زنی از فرمول زیر استفاده می­شود (Ellis and Roberts, 1981): PG= (Ni/N)*100

      که در آن PG درصد جوانه­زنی، Ni تعداد بذر جوانه­زده تا روز i و N تعداد کل بذر می­باشد. متوسط سرعت جوانه­زني نيز از تقسيم تعداد بذور جوانه­زده تا روز nام بر n (شمار روزهای مورد نظر پس از شروع آزمایش) بدست آمد (Ellis and Roberts, 1981). سرعت جوانه­زني نسبي بذور در روز از طريق فرمول ارايه شده توسط ماگوئير (Maguire, 1962) به­دست آمد:

               = Σ ((Xn-Xn-1)/Yn) سرعت جوانه زني 

كه در آن Xn درصد بذور جوانه زده در شمارش nام و Yn تعداد روز از ابتداي كشت تا زمان شمارش nام است. براي به­دست آوردن ميزان كاهش جوانه­زني، از فرمول زير استفاده شد:

100* (تعداد بذر جوانه زده درشرايط شاهد/ تعداد بذر جوانه زده درشرايط شوري)– 1= كاهش درصد جوانه زني

تجزيه آماري داده­ها با توجه به اميد رياضي و براساس مدل طرح پايه و با استفاده از نرم افزار MSTATC و مقايسه ميانگين­ها براساس آزمون SNK انجام گرديد.

 

نتايج و بحث

نتايج حاصل از تجزيه واريانس داده­ها اثر كلريدسديم را بر درصدجوانه­زني، سرعت جوانه­زني و درصد كاهش جوانه­زني غيرمعني­دار نشان داد. درحاليكه شاخص جوانه­زني، زمان تا 50درصد جوانه­زني، طول ساقه­چه، طول ريشه­چه، نسبت طول ساقه­چه به ريشه­چه، وزن تر و وزن خشك گياهچه تحت تأثير معني­دار (01/0P<) غلظت كلريدسديم قرار گرفتند (جدول1). درصد و سرعت جوانه­زنی به ترتیب با میانگین کل 3/89 درصد و 9/9 جوانه در روز در کلیه غلظت­های مورد آزمایش کلریدسدیم یکسان بودند. همچنین ازنظر درصد کاهش جوانه­زنی با میانگین کل 5/1درصد نسبت به شاهد بین غلظت­های 0 تا 20 دسی­زیمنس برمتر کلریدسدیم تفاوت معنی­دار وجود نداشت. با این وجود، بیشترین شاخص جوانه­زنی (1/33) مربوط به شوری 4 دسی­زیمنس برمتر و کمترین میزان آن (9/20) مربوط به تیمار 20 دسی­زیمنس برمتر بود که با شاهد تفاوت معنی­داری نداشت. مقدار شاخص جوانه­زنی در شوری­های متوسط (8، 12 و 16 دسی­زیمنس برمتر) مابین دو مقدار حداکثر و حداقل بود. به همین ترتیب غلظت 4 دسی­زیمنس برمتر کوتاه­ترین زمان (54 ساعت) برای جوانه­زنی 50درصد بذور را به خود اختصاص داد. درحالیکه بیشترین زمان (122 ساعت) مربوط به غلظت 20 دسی‌زیمنس برمتر بود (شکل1). جوانه­زنی کندتر در ابتدای دوره در شوری 20 دسی­زیمنس برمتر منجر به بالاترین زمان لازم تا 50درصد جوانه­زنی و کمترین شاخص جوانه­زنی شده است. درحالیکه در تیمار 4 دسی­زیمنس برمتر جوانه­زنی سریع­تر در اوایل دوره و رسیدن به 50درصد جوانه­زنی در کوتاه­ترین زمان، بالاترین شاخص جوانه­زنی را سبب شده است. طویل­ترین ساقه­چه (91/3سانتی­متر) و ریشه­چه (97/1سانتی­متر) از تیمار شاهد به­دست آمد که با افزایش غلظت نمک از طول ساقه­چه و ریشه­چه کاسته شد. به طوریکه کوتاه­ترین ساقه­چه (11/1سانتی­متر) و  ریشه­چه (46/0سانتی­متر) از شوری 20 دسی­زیمنس برمتر حاصل شد.ولی روند کاهش طول ساقه­چه و ریشه­چه تا اندازه­ای متفاوت بود. طول ساقه­چه در شوری ملایم (4 دسی­زیمنس برمتر) نسبت به شاهد کاهش نیافت ولی پس از آن با افزایش شوری افت شدید و معنی­داری تا شوری 16 دسی­زیمنس برمتر مشاهده شد و در شوری­های بالاتر از آن (20 دسی­زیمنس برمتر) ثابت ماند. طول ریشه­چه با اعمال شوری 4 دسی­زیمنس برمتر کاهش معنی­داری را به نمایش گذاشت و در شوری­های 8، 12 و 16 دسی­زیمنس برمتر تقریبا ثابت بود و در نهایت در 20 دسی­زیمنس برمتر حداقل مقدار را به خود اختصاص داد. این تفاوت در روند تغییرات طول ساقه­چه و طول ریشه­چه، منجر به حداکثر نسبت طول ساقه­چه به ریشه­چه در تیمار 4 دسی­زیمنس برمتر شد که با غلظت های 0، 8 و 20 دسی­زیمنس برمترتفاوت معنی­داری نداشت و کمترین میزان این نسبت نیز در شوری 16 دسیشزیمنس برمتر به دست آمد. بیشترین وزن تر (7/95میلی­گرم) و خشک (68/7میلی­گرم) گیاهچه از شوری 4 دسی­زیمنس برمتر حاصل گردید که با تیمارهای 0 و 8 دسی­زیمنس برمتر تفاوت معنی­دار نداشت. ولی با افزایش بیشتر غلظت نمک از میزان آنها کاسته شد و در 20 دسی­زیمنس برمتر حداقل وزن تر (5/64میلی­گرم) و خشک (73/5میلی­گرم) گیاهچه به­دست آمد. با وجود روند کاهشی وزن تر و خشک گیاهچه با افزایش شوری، کاهش وزن خشک گیاهچه در شوری 20 دسی­زیمنس برمتر به اندازه وزن تر گیاهچه نبود. به طوریکه وزن خشک گیاهچه در غلظت 20 دسی­زیمنس برمتر برابر با شوری­های 16 و 12 دسی­زیمنس برمتر بود، ولی وزن تر گیاهچه در این غلظت کاهش معنی­داری نسبت به 16 و 12 دسی­زیمنس برمتر داشت (شکل1). به نظر می­رسد غلظت های 4 و 8 دسی­زیمنس برمتر برای رشد گیاهچه بادرشبی با وجود تجمع نمک در سلول­های آن سمی نبوده و ضمن داشتن بالاترین وزن گیاهچه، ازنظر طول ساقه­چه و ریشه­چه نیز این سه سطح شوری در سطح بالا و متوسط قرار دارند. که با افزایش بیشتر نمک، اثر سمی کلریدسدیم آشکار شده و موجب کاهش رشد طولی و وزن گیاهچه می­شود. در غلظت 20 دسی­زیمنس برمتر کلریدسدیم با وجود افت معنی‌دار وزن تر گیاهچه، وزن خشک آن در گروه بالاتر و برابر با 16 و 12 دسی­زیمنس برمتر قرار دارد. احتمالا سلول­های گیاهچه بادرشبی با وجود جذب زیاد نمک در شوری 20 دسی­زیمنس برمتر، آن را در محل­های جدا از سیتوپلاسم مثل واکوئل­ها تجمع داده و ضمن تنظیم اسمزی و جذب کمتر آب، وزن خشک بیشتر ناشی از همین تجمع نمک را باعث می­شود.

قوامي و همكاران (Ghavami et al., 2004) تأثير بيشتر شوري بر سرعت جوانه­زني در مقايسه با درصد جوانه­زني در گندم را تأييد كردند و گزارش كردند كه درصد جوانه­زني فقط در غلظت­هاي بالاي نمك تحت تأثير شوري قرار مي­گيرد كه مشابه نتايج حاصل از اين آزمايش مي­باشد. كاهش در وزن خشك گياه در اثر شوري كه به عنوان شاخص اصلي تحمل به شوري در برخي مطالعات (Schatchman et al., 1992) گزارش شده است، در گندم (Ghavami et al., 2004; Mohebbati, 2001; Rajabi, 2001) و برنج (Bahoush and Esfahani, 2000) نيز تأييد شده است

 

              جدول1- نتايج تجزيه واريانس تأثير سطوح مختلف تنش شوري ناشي از كلريدسديم بر جوانه زني و رشد گياهچه بادرشبي  moldavica

Table 1- Analysis of variance the effect of NaCl salinity on the germination and seedling growth of Dracocephalum moldavica.

منابع تغيير S.O.V.

درجه آزادي d.f

درصد جوانه زني Germination percent

سرعت جوانه زني Germination rate

شاخص جوانه زني Germination index

كاهش درصد جوانه زني Reduction of germination percent

زمان تا 50درصد  جوانه زني Time to 50% germination

طول ساقه­چه Shoot length

طول ريشه­چه Root length

نسبت‌طول ساقه ­چه به ريشه ­چه Shoot/Root length

وزن تر گياهچه Seedling fresh weight

وزن خشك گياهچه Seedling dry weight

بلوک Block

3

11.38ns

0.14ns

6.49ns

0.077ns

260.4ns

0.012ns

0.11ns

0.24*

0.0003ns

0.0001ns

شوري Salinity

5

43.14ns

0.53ns

88.74**

0.120ns

1867.2**

5.109**

1.08**

0.48**

0.067**

0.044**

اشتباه آزمايشي Error

15

28.88

0.36

5.46

0.053

143.1

0.051

0.053

0.05

0.001

0.00013

ضريب تغييرات (%) CV

6.02

6.02

8.89

22.43

13.75

9.07

17.91

11.53

3.10

1.49

              Ns  ، * و ** به ترتيب غير معني دار و معني دار در سطح احتمال 5 و 1 درصد.

ns, * and **= non-significant and significant at 5% and 1%, respectively.

 

 

 

شكل1. مقايسه ميانگين صفات مختلف جوانه زني و رشد گياهچه Dracocephalum moldavica

تحت سطوح مختلف شوري حاصل از كلريدسديم. حروف غيرمشابه نشان دهنده تفاوت معني دار

 در سطح احتمال 5درصد مي باشد.

منابع مورد استفاده:                                                         References  

ü       Azarnivad, H., E. Zandi Esfahan., and E. Shahriary. 2006. Effect of salinity stress on germination of Haloxylon aphyllum, Seidlitzia rosmarinus and Hammada salicornica. Biaban 11(1): 187- 166.

ü       Bahoush, M., and M. Esfahani. 2000. Effect of different levels of salinity (Sodium Chloride) on germination and seedling growth of rice cultivars. Proceedings of 6th Iranian Congress of Crop Production and Plant Breeding. Babolsar, University of Mazandaran, pp. 234. (In Persian).

ü       Bajji, M., J.M.Kine., and S. Lutts. 2002. Osmotic and ionic effect of NaCl on germination, early seedling growth and ion content of Atriplex halimus. Canadian Journal of Botany. 80: 297-304.

ü       Ellis, R.A., and E.H. Roberts. 1981. The quantification of ageing and survival in orthodox seeds. Seed Science and Technology. 9: 373-409.

ü       Ghavami, F., M.A. Malboobi, M.R. Ghannadha, B. Yazdi-Samadi, J. Mozaffari., and M. Jafar-Aghaei. 2004. An evaluation of salt tolerance in Iranian cultivars at germination and seedling stages. Iranian Journal of Agricultural Sciences. 35 (2): 453-464. (In Persian).

ü       Golshani, S., F. Karamkhani, H.R. Monsef-Esfehani., and M. Abdollahi. 2004. Anrinociceptive effects of the essential oil of Dracocephalum kotschyi in the mouse ariting test. Journal of Pharmacy and Pharmaceutical Sciences. 7: 76-79.

ü       Gulzar, S., A.M. Khan., and I.A. Ungar. 2001. Effect of salinity and temperature on the germination of Urochondra setulosa. Seed Science and Technology. 29: 21-29.

ü       Holm, Y., R. Hiltunen., and I. Nykanen. 1988. Capillary gas chromatographic-mass spectrometric determination of the flavour composition of dragonhead (Dracocephalum mldavica L.). Flavour and Fragrance Journal. 3: 109-112.

ü       Jafari, M. 2000. Saline soils in natural resource. University of Tehran, Tehran-Iran. (In Persian).

ü       Li, J.B., and Y. Ding. 2003. Studies on chemical constituents from Dracocephalum moldavica L. Zhongguo Zhong Yao Za Zhi. 26: 697-698.

ü       Maguire, J.D. 1962. Speed of germinationaid in selection and evaluation for seed vigour. Crop Science. 2: 176-177.

ü       Mohebbati, F. 2001. Responses of synthetic and local cultivars of wheat to salinity stress. MS.c. thesis, Faculty of Agriculture, University of Tehran- Iran. (In Persian).

ü       Munns, R., and A. Termaat. 1986. Whole plant responses to salinity. Plant Physiology. 13: 143-160.

ü       Oganesayan, G.B., and V.A. Mnatsakanyan. 1992. Flavonoids of Dracocephalum multicaule. Khimija Prirodnykh Soyedineniy. 6: 719-720.

ü       Omidbaigi, R. 1999. Approaches to Production and Processing of Medicinal Plants, Vol .2 (1st edition),Tarrahane-Nashr Publication, Tehran, 1997,pp. 424, 2nd edition Tarrahan -e- Nashr Publication, pp. 424. (In Persian).

ü       Omidbaigi, R. 2008. Production and Processing of Medicinal Plants, Vol. 3, Astan Quds Publication, Tehran, pp.397. (In Persian).

ü       Racz, G., G. Tibori., and C. Csedo. 1978. Composition of the volatile oil from Dracocephalum mldavica L. Farmacia (Buchaerst) 26: 93-96.

ü       Rajabi, R. 2001. Response of germination and vegetable growth of different wheat cultivars to salinity stress. Ms.c. thesis, Faculty of Agriculture, University of Tehran- Iran. (In Persian).

ü       Rechinger, K.H. 1982. Flora Iranica. No. 150, Labiatae. Akademische Druck und Verlagsansalt. Austria p.221.

ü       Schatchman, D.P., E.S. Lagudah., and R. Munns. 1992. The expression of salt tolerance from Triticum tauschii in hexaploid wheat. Theoretical and Applied Genetics. 84: 714-719.

ü       Schatchman, D.P., R. Munns., and M.I. Whitecross. 1991. Variation in sodium exclusion and salt tolerance in Triticum tauschii. Crop Science. 31: 992-997.

ü       Uchimyama, N., O.K. Kiuchi., and O.A. Ashurmetov. 2003. New icetexane and 20 norabietane diterpenes with trypanocidal activity from Dracocephalum komarovi. Journal of Natural Products. 66: 128-131.