اثرآرایش و تراکم کاشت بر عملکرد و اجزاء عملکرد گیاه داروئی سیاه دانه ( Nigella sativa)
محورهای موضوعی : توليد محصولات زراعي
1 - دانش آموخته كارشناسي ارشد، گروه كشاورزي – زراعت واحد خوي، دانشگاه آزاد اسلامي، خوي – ايران
کلید واژه: تراکم کاشت, سياه دانه, فاصله بوته, فاصله رديف.,
چکیده مقاله :
به منظور بررسی تاثیر آرایش و تراکم کاشت بر روی سه رقم مختلف گیاه داروئی سیاه دانه آزمایشی به صورت فاکتوریل سه عاملي درقالب بلوک های کامل تصادفی با چهار تکرار در مزرعه تحقیقاتی ایستگاه ساعتلوی مرکز تحقیقات کشاورزی استان آذربایجان غربی اجرا شد. در این آزمایش فاکتور اول (A) شامل فاصله ردیف کاشت در دو سطح20 و40 سانتی متر، فاکتور دوم (B) شامل فاصله بوته در سه سطح 2، 4 و 6 سانتی متر و فاکتور سوم (C) شامل ارقام بافت، بوکان و اربیل عراق بود. كاشت به صورت هيرم كاري در دوم ارديبهشت ماه سال 1388 انجام شد. نتايج بدست آمده نشان داد كه تاثير آرايش و تراكم كاشت بر وزن كپسول، وزن کل ساقه ها، وزن برگ، وزن دانه، وزن هزار دانه و عملکرد دانه از لحاظ آماري در سطح احتمال يك درصد معني دار بود. بيشترين وزن كپسول، وزن ساقه، وزن برگ، وزن دانه و عملکرد دانه دررقم بافت توليد شد، ولی وزن هزار دانه در رقم اربیل عراق بيشتر بود. عملکرد دانه در فاصله ردیف 20 سانتی متر برابر 1/1923 کیلوگرم در هکتار و در فاصله بوته 2 سانتی متر برابر 1/2341 کیلوگرم در هکتار و در رقم بافت 1/2148 کیلوگرم در هکتار نسبت به سایر تیمار ها بیشتر بود. دركل بهترین عملكرد دانه در فاصله ردیف 20 و فاصله بوته 2 سانتی متر در رقم بافت بدست آمد.
Abstract This research has been done to study the effects of plant population and arrangement on quantitative and qualitative characteristics of three different varieties of Nigella Sativa. The study was conducted in the form of factorial with completely random blocks designed with 4 replications at Saatloo Agricultural Station – W. Azarbaijan. In this research the first factors (A) contained two 20 and 40 cm inter-rows; the second factors (B) contained three 2, 4 and 6 cm intra -rows; and the third factors (C) contained three different varieties of Baft, Bukan, and Arbil. The specimens were planted on April 22nd, 2009. The results showed that the effects of plant population and arrangement harvest on capsules and total weight of stems, leaf weight, seed weight, oil percentage and seed efficiency were significant. Baft ranked in a good position in efficiency, but 1000-gram weight in Arbil variety was better. Seed efficiencies of inter-row 20cm, of intra –row 2cm, and variety of Baft were respectively equal to 1923.1, 2341.1, and 2148.1 kg/hec. On the whole Baft variety planted at 20 cm inter-row and 2 cm intra-row was the most efficient of Nigella Sativa.
Azarakhsh,j .,A, hasanzadeh Ghorot tapeh., and A. fiazz Moghadam. 2006. Effect of plant density on morpholoyical plant Characteristics in two cultivars of bean.j. poghohesh and Sazandegi.
Baghalian, k., and A. Naghdabadi. 1999. Plants of essential publication Andarz.163 pages.
Bannayan, M., Nadjafi ,F., Azizi ,M ., Tabrizi ,L. and M, Rastgoo. 2008. Yield and seed quality of plant ago ovata and Nigella sativa under different irrigation treatments. Industrial Gropes and products, Vol.27, Iss.1:11-16.
Baskin, C.C., and J. M. Baskin, 2001. Seeds: Ecology, Biogeography, and Evolution of dormancy and germination. Academic Press, San Diego, California, pp. 666.
Brar, G. S., Gomez, J.F., McMichael, B.L., Mcmichael, B.L., Matches, A.G., and H.M, Taylor,. 1991. Germination of twenty forage legumes as influenced by temperature. J. 83: Agron.173-175.
Bromand Rezazadeh, z., Rezavani Moghaddam P. and m. H, Rashed Mohassel .2007. Effect planting date and plant density on morphological characteristics and essential percent of Medicinal Sprague. (Trachyspermum ammil)
Farvani, M. , and M. farsi. 1999. Study of agronomical characteristics and citogentical traits and gentical Variation in Nigella sativa. Publication of Rerearch and Education of jahad and Agriculture. 73 pages.
Hanfy, M.S.M and M. E, Hatem. 1991. Studies on the antimicrobial activity of Nigella sativa seed (black cumin).Journal of Ethnopharmacdoyy, vol.34, Iss.2-3:275-278.
Hasanzaldeh, A.A. gholinaghad. ,A .Asghari, and A. Tobeh 2007. Effect of plant denity and painting arrengment on yield of sunflower. J. Danesh of Keshavarizi. No 10:87-98.
Mirshekari, B. 2004. Effects of planting date and plant density on yield and essential of grain of Cuminum cyminum in weather conditions of Tabriz.j. sciences of Iran Agriculture. No 2.10: 145-157.
Modi, hh. 1999. Effect of plant density and Nitrogen on yield and yield components of Nigella sativa. Thesis of M.sc. Agronomy. Faculty of Agriculture. University of Mashhad Ferdosi. 14pages.
Nakhzari Moghaddam, A. 2009. Effect of plant density and stage of drought stress on yield and yield components in cuminum cyminum. J. Sciences of Iran crops. No3.40: 63-69.
Omid Beigi, R. 1994. Planting of medicinal of Plants and important Pohnts of those environs. J . Razi. 35: 24-39.
Popri Moghaddam fard. A. , and M.j. Bohrani. 2005. Effect of Nitroyen and plant density on characteristics of agronomical seasmum.j. sciences of Iran Agriculture. No1.36: 129-135.
Ramadan, M. F. and J. T, Morsel. 2003. Analysis of glycolipids from black cumin (Nigella sativa L.), coriander (Coriandrum Sativum L.) and Niger (Guizotia abyssinica cass). Oil seeds .food chemistry, Vol.80, Iss.2:197-204.
Samsam Shariat, H. 1999. Training and increasing medicinal of Plants . Pub. Of Mani. 214 poges.
|
|
اثرآرایش و تراکم کاشت بر عملکرد و اجزاء عملکرد گیاه داروئی سیاه دانه ( Nigella sativa)
بهناز عبدالرحيمي1، محسن رشدي2 و عبدا.. حسن زاده قورت تپه3
چکیده:
به منظور بررسی تاثیر آرایش و تراکم کاشت بر روی سه رقم مختلف گیاه داروئی سیاه دانه آزمایشی به صورت فاکتوریل سه عاملي درقالب بلوک های کامل تصادفی با چهار تکرار در مزرعه تحقیقاتی ایستگاه ساعتلوی مرکز تحقیقات کشاورزی استان آذربایجان غربی اجرا شد. در این آزمایش فاکتور اول (A) شامل فاصله ردیف کاشت در دو سطح20 و40 سانتی متر، فاکتور دوم (B) شامل فاصله بوته در سه سطح 2، 4 و 6 سانتی متر و فاکتور سوم (C) شامل ارقام بافت، بوکان و اربیل عراق بود. كاشت به صورت هيرم كاري در دوم ارديبهشت ماه سال 1388 انجام شد. نتايج بدست آمده نشان داد كه تاثير آرايش و تراكم كاشت بر وزن كپسول، وزن کل ساقه ها، وزن برگ، وزن دانه، وزن هزار دانه و عملکرد دانه از لحاظ آماري در سطح احتمال يك درصد معني دار بود. بيشترين وزن كپسول، وزن ساقه، وزن برگ، وزن دانه و عملکرد دانه دررقم بافت توليد شد، ولی وزن هزار دانه در رقم اربیل عراق بيشتر بود. عملکرد دانه در فاصله ردیف 20 سانتی متر برابر 1/1923 کیلوگرم در هکتار و در فاصله بوته 2 سانتی متر برابر 1/2341 کیلوگرم در هکتار و در رقم بافت 1/2148 کیلوگرم در هکتار نسبت به سایر تیمار ها بیشتر بود. دركل بهترین عملكرد دانه در فاصله ردیف 20 و فاصله بوته 2 سانتی متر در رقم بافت بدست آمد.
واژه‌هاي كليدي: تراکم کاشت، سياه دانه، فاصله بوته، فاصله رديف.
[1] تاريخ دريافت: 17/03/1393 تاريخ پذيرش: 10/12/1395
1- دانش آموخته كارشناسي ارشد، گروه كشاورزي – زراعت واحد خوي، دانشگاه آزاد اسلامي، خوي – ايران.
[2] 2 – عضو هيات علمي گروه زراعت و اصلاح نباتات واحد خوي ، دانشگاه آزاد اسلامي، خوي – ايران. ( نويسنده مسئول)
Roshdi1349@yahoo.com
[3] 3 - استاديار پژوهشي مركز تحقيقات كشاورزي و منابع طبيعي استان آذربايجان غربي، اروميه – ايران.
مقدّمه و بررسي منابع علمي
گیاهان دارویی مبداء علم داروسازی بوده و علوم مربوط به دارو هر روز با کشف و تولید ترکیبات جدید رو به پیشرفت هستند که اکثرشان به صورت شیمیایی و سنتزی تولید می گردند. امروزه با توجه به عوارض گوناگون و بسیار زیاد ترکیبات شیمیایی، به استفاده از گیاهان به جای دارو توجه خاصی مبذول می شود ومحققین بسیاری مشغول بررسی وارزیابی گیاهان مختلف وکشف اثرات درمانی آنها هستند. (Baghalian and naghdabadi ,1999)
امروزه درمان بسياری از بيماري ها، از طريق مصرف داروهايي صورت مي گيرد كه منشاء صنعتي دارند و اختصاصاً در آزمايشگاه ها تهيه می شوند ولی به دلیل عوارض جانبي بعضي از اين دارو ها، روز به روز به گياهان دارويي و فرآورده هاي آن بيشتر توجه مي شود. آمار جهاني نيز نشان مي دهد كه مواد مؤثره حدود پنجاه درصد از داروهاي عرضه شده به بازار داراي منشاء طبيعي است و حتي در برخي از كشور ها درصد مذكور به رقم نود درصد رسيده است (omid Beigi, 1994).
سیاه دانه با نام علمی Nigella sativa از خانواده آلاله بوده از گیاهان علفی است که به خاطر دانه و گل آن مورد کشت و بهره برداری قرار می گیرد، که با گسترش مصارف آن در پزشکی کشت آن در غرب آسیا و جنوب اروپا و جنوب کشورهای حوزه بالکان نیز رو به افزایش است (faravani and farsi, 1999).
در دانه‌های سیاه این گیاه ، جوهر روغن همراه با مواد معطر و فرار و ویتامین (E) ، (A) ، (D) و هورمون های جنسی است. در دانه های سیاه دانه اسانس و یک گلوکوزید سمی به نام ملانتین1 و یک ماده تلخ غیر متبلور زرد رنگ محلول در آب و الکل به نام نیژلین2 می باشد. مقدار اسانس دانه در حدود 5/1 درصد و در دانه آن حدود 35 درصد روغن وجود دارد به علاوه در دانه سیاه دانه در حدود یک درصد ماده ای به نام ملانی ژنین 3یافت می شود. در دانه سیاه تخمه دشتی نیز ماده ی تلخ نیژلین و حدود 25 درصد روغن و اسانس وجود دارد (omid Beigi, 1994).
از خواص دارویی سیاه دانه می توان به درمان سرگیجه، درمان فراموشی، رفع دندان درد، درمان آلرژی، رفع لک، درمان امراض پوستی، تهیه پادزهر براي رفع گزیدگی، درمان نازائی، درمان ناراحتی هاي کلیه، درمان دل پیچه، درمان ضعف قلب، تقویت گردش خون، درمان میگرن، درمان اسهال وغیره نام برد (Hanahi and hatam, 1991). در ضمن اسانس سیاه دانه اثر ضد میکروبی دارد (Banayan et at. , 2008). و گلیکولیپیدهای خوراکی سیاه دانه آنتی سپتیک هستند (Ramadan and morsal , 2003).
در ارقام مختلف و در تراكم هاي پائين كاشت به علت استفاده نا مناسب گياه از فضا و مواد غذائي، تداوم رشد رويشي گياه افزايش یافته در نتيجه عملكرد گياه پائين مي آيد و در تراكم هاي كشت بالا به علت عدم نفوذ نور كافي به درون كانوپي و سايه اندازي برگ هاي بالائي، باز هم عملكرد گياه نامطلوب خواهد بود. آرایش وتراکم کاشت از مهمترین عوامل تاثیر گذار برروی میزان محصول از لحاظ کمی و کیفی می باشد و هر منطقه نسبت به منطقه دیگر و هر محصول نسبت به محصول دیگر متفاوت می باشد. نتایج تحقیقات بسیاری از محققان حاکی از این امر می باشد که با انتخاب تراکم و آرایش کاشت مناسب می توان باعث ازدیاد محصول و افزایش کیفیت محصول شد (Azarakhsh et at , 2006 ; Hasanzadeh et al, 2007).
اگر تراکم بوته از حد مطلوب کمتر باشد از امکانات محیطی موجود به نحو مطلوب استفاده نمی شود که خود باعث کاهش محصول می گردد. اگر میزان تراکم بوته بیش از حد بهینه باشد عوامل محیطی موجود از جمله رطوبت، نور و مواد غذایی در حد مطلوب در اختیار هر بوته قرار نمی گیرد (Baskin and baakin , 2001 ; barar et at. , 1991). (samsam shariat , 1999) پیشنهاد کرد که بهترین فاصله ردیف برای کشت سیاه دانه 50 – 70 سانتی متر می باشد. مودی در سال 1378 مشاهده کرد که در فاصله ردیف 40 سانتی متر بیشترین وزن هزاردانه و در فاصله ردیف 60 سانتی متر کمترین وزن هزار دانه به دست آمد. در این تحقیق به بررسی تاثیر آرایش و تراکم کاشت بر خصوصیات گیاه داروئی سیاه دانه و بررسی اثر آرایش و تراکم کاشت بر عملکرد دانه پرداخته شد.
مواد و روش‌ها
آزمايش درسال زراعي 1388 به صورت فاکتوریل سه عاملي در قالب بلوک های کامل تصادفی با چهار تکرار در مزرعه تحقیقاتی ایستگاه ساعتلوی مرکز تحقیقات کشاورزی استان آذربایجان غربی واقع در25 کیلومتری جاده ارومیه، سلماس اجرا شد. فاکتور اول (A)شامل دو فاصله ردیف 20 و 40 سانتی متر، فاکتور دوم (B) شامل سه فاصله بوته روی ردیف 2، 4 و 6 سانتی متر و فاکتور سوم (C) شامل سه رقم بوكان ، بافت و اربيل بود.
ابتدا زمين مورد نظر شخم و ديسك زده شد. سپس توسط کارگر به 4 کرت که عرض هر کرت با کرت دیگر 5/1 متر و طول هر ردیف 5/2 متر بود کرت بدی شد سپس هر کرت به 54 ردیف که 27 ردیف با فاصله 40 سانتی متر و 27 ردیف دیگر آن دارای 2 ردیف کاشت و در فاصله20 سانتی متر از هم قرار داشتند تقسیم بندی شد که این تقسیمات در زمینی به مساحت 600 متر مربع انجام شد. كاشت در روز دوم ارديبهشت ماه 1388 به صورت هيرم كاري انجام شد و در فصل رشد مراقبت هاي لازم زراعي از قبيل آبياري و عملیات وجین علف های هرز انجام شد. آبیاری با روش سنتی و به صورت غرق آبی به طور متوسط در هر 7- 6 روز یک بار و عملیات وجین در 5 نوبت یعنی ده روز بعد از اولین آبیاری، یک هفته بعد از سبز شدن، یک هفته قبل از گل دهی، ده روز بعد از گل دهی، در زمان میوه دهی جهت مبارزه با علف های هرز انجام شد. در پايان فصل رشد با نمونه برداري از 6 بوته به طور تصادفی از هرکرت، ارتفاع بوته، تعداد و طول شاخه هاي فرعي، تعداد و وزن كپسول ها، وزن ساقه هاي فرعي و اصلي، وزن برگ ها، وزن دانه و وزن هزار دانه اندازه گیری شده یا محاسبه گردید. داده‌ها توسط نرم‌ا‌فزار کامپیوتری SAS مورد تجزیه واریانس قرارگرفت و میانگین ها با آزمون چند دامنه ای توکی مقایسه گردید.
نتایج و بحث
نتايج حاصل از تجزيه واريانس داده هاي به دست آمده نشان داد كه اثر فاصله ردیف کاشت بر وزن هزاردانه معنی دار نبود. ولی بر وزن دانه، وزن کپسول، وزن ساقه، وزن برگ و عملکرد دانه در سطح احتمال یک درصد معنی دار بود. همچنین اثر فاصله کاشت بین بوته بر وزن دانه، وزن کپسول، وزن ساقه، وزن برگ و عملکرد دانه درسطح احتمال یک درصد معنی دار بوده ولی بر وزن هزاردانه معنی دار نبود. اثر رقم کاشت بر همه صفات مورد آزمایش در سطح احتمال یک درصد معنی دار بود. نتایج حاصل از اثر متقابل فاصله بوته × فاصله ردیف کاشت از لحاظ آماري بروزن دانه، وزن ساقه، وزن برگ و عملکرد دانه در سطح احتمال یک درصد معنی دار بوده و بر وزن کپسول در سطح احتمال پنج درصد معنی دار بوده و بر وزن هزار دانه معنی دار نبود. اما اثر متقابل فاصله ردیف کاشت ×رقم بر وزن هزاردانه، وزن دانه، وزن کپسول و وزن برگ معنی دار نبوده و بر وزن ساقه و عملکرد دانه در سطح احتمال پنج درصد معنی دار بود. همچنین اثر متقابل فاصله بین بوته ×رقم بر وزن دانه و عملکرد دانه در سطح احتمال پنج درصد و بر وزن کپسول، وزن ساقه و وزن برگ در سطح احتمال یک درصد معنی دار بود. اثر متقابل فاصله بین بوته ×فاصله ردیف کاشت × رقم از لحاظ آماري بر هیچ یک از صفات معنی دار نبود (جدول 1).
[1] 1- Melanthin
[2] 2- Nigeline
[3] 3- Melanthigenin
جدول 1 : تجزیه واریانس اثر فاصله ردیف کاشت و فاصله بوته و رقم بر روی خصوصیات سیاه دانه
منابع تغییرات s.o.v | درجه آزادی d.f | میانگین مربعات Mean of squares | |||||
وزن هزاردانه Weight of 1000 grain | وزن دانه Grain weight | وزن کپسول Pod weight | وزن ساقه Stem weight | وزن برگ Leaf weight | عملکرد دانه Grain weight | ||
تکرار Rep | 3 | ** 323/0 | ** 8/ 2016 | ** 6/375745 | * 20172/9 | * 11679/9 | ** 4502521/5 |
فاصله ردیف (A) Row distance | 1 | 0/016 | ** 1/14365 | ** 7/2222534 | ** 352870/0 | ** 237567/2 | ** 10776635/2 |
فاصله بوته ((B plant distance | 2 | 0/029 | ** 6/15533 | ** 7/3067512 | ** 542556/9 | ** 343965/8 | ** 12047038/9 |
رقم (C) cultivar | 2 | ** 147/4 | ** 1/15079 | ** 3/2843031 | ** 535237/1 | ** 194189/9 | ** 12291203/9 |
AB | 2 | 0/057 | ** 1/1395 | * 9/202477 | ** 33053/4 | ** 36097/8 | ** 1134478/6 |
AC | 2 | 0/087 | 0/646 | 8/90738 | * 18075/8 | 8121/2 | * 825344/2 |
BC | 4 | 0/044 | * 4/834 | ** 1/216556 | ** 41360/8 | ** 17895/0 | * 8241861/1 |
ABC | 4 | 0/024 | 8/4 | 4030/5 | 975/2 | 4307/4 | 87131/9 |
خطا Erroe | 51 | 0/058 | 247/1 | 47236/8 | 5069/1 | 3200/0 | 211135/8 |
ضریب‌تغییرات(درصد) (c.v) | - | 8/59 | 33/38 | 33/00 | 26/89 | 27/12 | 29/90 |
Table. Analysis of Variance effect of planting row distance and plant distance and culivar on characteristics of nigella Sativa.
*در سطح احتمال پنج درصد و** در سطح احتمال یک درصد معنی داربوده وبدون علامت عدم معنی داربودن را نشان میدهد.
*,**Sighificant at %5 and%1 respectively, ns, han significant.
مقایسه میانگین های تاثیر فاصله ردیف کاشت نشان داد که وزن ساقه و کپسول در فاصله ردیف کاشت 40 سانتی متر بیشتر بود وعملکرد
جدول 2 : تاثیر فاصله ردیف کاشت بر خصوصیات سیاه دانه. Table 2: Effect of planting rowdistance on characteristics of Nigella sativa. | ||||||||||
فاصله ردیف (سانتی متر) Row distance | وزن دانه (گرم در متر مربع) Grain weight | وزن کپسول (گرم در متر مربع) Pod weight | وزن ساقه (گرم در متر مربع) Stem weight | وزن برگ (گرم در متر مربع) Leaf weight | عملکرد دانه )کیلوگرم در هکتار) Grain weight | |||||
40 | b | 32/9 | a | 482/7 | a | 334/7 | b | 151/0 | b | 1149/4 |
20 | a | 61/2 | b | 834/1 | b | 194/7 | a | 265/9 | a | 1923/1 |
دانه، وزن دانه و وزن برگ در فاصله ردیف کاشت 20 سانتی متر بیشتر بود (جدول2).
حروف مشابه در هر ستونی نشان دهنده عدم وجود اختلاف معنی دار در سطح احتمال 5 درصد بر اساس آزمون توکی میباشد.
Shmilar letters in each column non significant at the %5 level a ccording to tukey’s test.
مقایسه میانگین های تاثیر فاصله بین بوته در سیاه دانه نشان داد که میزان وزن دانه، وزن کپسول، وزن ساقه، وزن برگ و عملکرد دانه در فاصله بین دو بوته 2 سانتی متر نسبت به سایر فواصل بیشتر بود و در فاصله کاشت 6 سانتی كمترین مقدار بود ولی در بقیه صفات تفاوتی در گروه بندی آن ها وجود نداشت و از لحاظ آماری در یک گروه قرار داشتند (جدول3).
جدول 3 : تاثیر فاصله کاشت بین بوته بر خصوصیات سیاه دانه
Table 2: Effect of planting distance within plant on characteristics of Nigella sativa
فاصله بوته (سانتی متر) Plant distance (cm) | وزن دانه (گرم در متر مربع) Grain weight | وزن کپسول (گرم در متر مربع) Pod weight | وزن ساقه (گرم در متر مربع) | وزن برگ (گرم در متر مربع) Leaf weight | عملکرد دانه )کیلوگرم در هکتار) Grain weight | |||||
2 | a | 75/8 | a | 1062/3 | a | 434/4 | a | 344/8 | a | 2341/1 |
4 | b | 37/8 | b | 530/3 | b | 211/6 | b | 160/0 | b | 1260/7 |
6 | b | 27/5 | b | 382/6 | c | 148/1 | b | 120/6 | b | 1006/9 |
حروف مشابه در هر ستونی نشان دهنده عدم وجود اختلاف معنی دار در سطح احتمال 5 درصد بر اساس آزمون توکی می باشد.
Similar letters in each column non significant at the %5 level according to tukey’s test.
مقایسه میانگین های تاثیر رقم بر روی وزن هزاردانه نشان داد که رقم اربیل عراق به طور معنی داری، دارای وزن هزاردانه بیشتری نسبت به سایر ارقام بوده و این میزان در رقم بافت کمترین مقدار بود. همچنین مقایسه میانگین های تاثیر رقم
کاشت نشان داد که وزن دانه در بوته، وزن کپسول، وزن ساقه، وزن برگ و عملکرد دانه در رقم بافت بطور معنی داری بیشتر از سایر ارقام بوده و این میزان در رقم اربیل عراق کمترین مقدار بود (جدول 4).
جدول 4 : تاثیر رقم کاشت بر خصوصیات سیاه دانه.
Table 4: Effect of cultivar on characteristics of Nigella sativa.
رقم کاشت Cuhivars cultivar | وزن هزار دانه Weght of 1000 grains | وزن دانه (گرم در متر مربع) Grahn weight | وزن کپسول (گرم در متر مربع) Pod weight | وزن ساقه (گرم در متر مربع) Stem weight | وزن برگ (گرم در متر مربع) Leat weight | عملکرد دانه )کیلوگرم در هکتار) Grain yield | ||||||
اربیل عراق Arbil | a | 3/27 | c | 19/52 | b | 270/4 | c | 106/8 | c | 108/5 | c | 749/3 |
بوکان Bokan | b | 2/65 | b | 53/18 | a | 778/0 | b | 283/7 | b | 234/3 | b | 1711/3 |
بافت Baft | b | 2/49 | a | 68/53 | a | 926/9 | a | 403/6 | a | 282/7 | a | 2148/1 |
حروف مشابه در هر ستونی نشان دهنده عدم وجود اختلاف معنی دار در سطح احتمال 5 درصد بر اساس آزمون توکی می باشد.
Similar letters in each column non significant at the %5 level according to tukey’s test.
مقایسه میانگین های اثر متقابل رقم ×فاصله ردیف کاشت نشان داد که اثر متقابل دو فاکتور بر وزن ساقه و عملکرد دانه معنی دار بود (جدول 1). بیشترین وزن ساقه و عملکرد دانه در رقم بافت و فاصله ردیف 20 سانتی متر تولید شدند و کمترین وزن ساقه و عملکرد دانه در رقم اربیل و فاصله ردیف 40 سانتی متر به دست آمد (جدول 5).
جدول5 : مقایسه میانگین های اثر متقابل رقم در فاصله ردیف کا شت برخصوصیات سیاه دانه
Table 5: Comarison of means interaction effect cultivar on planting row distance on character istics of Nigella sativa.
فاصله ردیف (سانتی متر) Row distance (cm) | رقم کاشت Culti Var | وزن ساقه (گرم در متر مربع) Stemweight (gr/m2) | عملکرد دانه )کیلوگرم در هکتار) Grain yield (kg / ha) | ||
40 | اربیل عراق Arbel = | d | 68/0 | d | 575/3 |
40 | بوکان Bokan= | c | 202/7 | bc | 1237/7 |
40 | بافتBaft = | bc | 313/4 | b | 1634/9 |
20 | اربیل عراق Arbel = | cd | 145/5 | c | 923/3 |
20 | بوکان Bokan= | b | 364/7 | ab | 2184/8 |
20 | بافتBaft = | a | 493/9 | a | 2661/2 |
حروف مشابه در هر ستونی نشان دهنده عدم وجود اختلاف معنی دار در سطح احتمال 5 درصد بر اساس آزمون توکی می باشد.
Similar letters in each column non significant at the %5 level according to tukey’s test.
مقایسه میانگین های اثر متقابل فاصله بین بوته ×رقم کاشت نشان داد که بیشترین وزن دانه، وزن کپسول، وزن ساقه و وزن برگ در رقم بافت با فاصله بوته 2 سانتی متر و کمترین مقدار وزن دانه، وزن کپسول، وزن ساقه، وزن برگ در رقم اربیل با فاصله بوته 6 سانتی متر تولید شدند. اما بیشترین عملکرد دانه در رقم بافت و فاصله بوته 2 سانتی متر وکمترین مقدار عملکرد دانه در رقم اربیل با فاصله ردیف 4 و 6 سانتی متر بدست آمد(جدول 6).
جدول 6 : مقایسه میانگین های اثر متقابل رقم درفاصله کاشت بین بوته بر خصوصیات سیاه دانه.
Table 6: Comarison of means interaction effect cultivar on planting distancewithin plant on Characteristics of Nigella sativa.
فاصله بوته (سانتی متر) Plant distance (cm) | رقم کاشت Culti Var | وزن دانه Grain weight | وزن کپسول Pod weight | وزن ساقه Stem weight | وزن برگ Leaf weight | عملکرد دانه Grain weight | ||||||
2 | اربیل عراق Arbel = | d | 35/3 | c | 471/7 | d | 186/9 | bc | 182/5 | d | 1174/4 | |
2 | بوکان Bokan= | b | 86/6 | a | 1328/4 | b | 473/5 | a | 409/9 | b | 2690/7 | |
2 | بافتBaft = | a | 105/6 | a | 1386/8 | a | 642/8 | a | 442/0 | a | 3158/2 | |
4 | اربیل عراق Arbel = | ef | 14/1 | d | 200/1 | e | 82/6 | cd | 88/5 | f | 502/6 | |
4 | بوکان Bokan= | cd | 44/4 | bc | 630/5 | cd | 231/6 | bc | 167/8 | cd | 1476/5 | |
4 | بافتBaft = | c | 54/9 | b | 760/3 | c | 320/7 | b | 223/8 | c | 1803/1 | |
6 | اربیل عراق Arbel = | f | 9/0 | e | 139/3 | f | 50/8 | d | 54/4 | f | 570/9 | |
6 | بوکان Bokan= | c | 28/4 | cd | 375/1 | de | 164/1 | c | 125/1 | e | 966/7 | |
6 | بافتBaft = | cd | 45/1 | bc | 633/4 | cd | 247/3 | bc | 182/3 | cd | 1483/0 | |
حروف مشابه در هر ستونی نشان دهنده عدم وجود اختلاف معنی دار در سطح احتمال 5 درصد بر اساس آزمون توکی می باشد. Similar letters in each column non significant at the %5 level according to tukey’s test. | ||||||||||||
مقایسه میانگین های اثر متقابل فاصله بین بوته × فاصله ردیف کاشت نشان داد که بیشترین وزن دانه، وزن کپسول، وزن ساقه، وزن برگ و عملکرد دانه در فاصله ردیف 20 با فاصله بوته 2 سانتی متر تولید شد وکمترین مقدار این صفات در فاصله ردیف 40 و فاصله بوته 6 سانتی متر بود (جدول7).
جدول 7 : مقایسه میانگین های اثر متقابل تاثیر فاصله کاشت بین بوته برخصوصیات سیاه دانه
فاصله ردیف (سانتی متر) Row distance (cm) | فاصله بوته (سانتی متر) Plant distance (cm) | وزن دانه Grain weight | وزن کپسول Pod weight | وزن ساقه Stem weight | وزن برگ Leaf weight | عملکرد دانه Grain weight | |||||
40 | 2 | b | 52/9 | b | 780/8 | b | 321/6 | B | 242/6 | b | 1710/3 |
40 | 4 | c | 27/7 | d | 413/0 | cd | 161/3 | Cd | 129/2 | d | 944/4 |
40 | 6 | d | 18/1 | e | 254/4 | d | 101/2 | D | 84/3 | e | 793/4 |
20 | 2 | a | 98/7 | a | 1343/9 | a | 547/2 | A | 447/0 | a | 2971/9 |
20 | 4 | b | 47/8 | bc | 647/6 | bc | 262/0 | Bc | 193/8 | bc | 1577/1 |
20 | 6 | bc | 39/9 | c | 510/8 | c | 195/0 | C | 156/9 | c | 1220/3 |
Table 7: Comarison of means interaction effect planting distanceWithin plant on Characteristics of Nigella sativa
حروف مشابه در هر ستونی نشان دهنده عدم وجود اختلاف معنی دار در سطح احتمال 5 درصد بر اساس آزمون توکی می باشد.
Similar letters in each column non significant at the %5 level according to tukey’s test.
همبستگی ساده بین وزن برگ با وزن ساقه و وزن کپسول در سطح احتمال یک درصد همبستگی مثبت بود و با وزن هزار دانه در سطح احتمال یک درصد همبستگی منفی داشت. همبستگی ساده بین وزن ساقه با وزن کپسول، وزن دانه و عملکرد دانه در سطح احتمال یک درصد مثبت بود و با وزن هزار دانه در سطح احتمال یک درصد همبستگی منفی داشت. همبستگی ساده بین وزن کپسول با وزن دانه و عملکرد دانه در سطح احتمال یک درصد مثبت بود و با وزن هزار دانه در سطح احتمال یک درصد همبستگی منفی داشت. همبستگی ساده بین وزن دانه با عملکرد دانه در سطح احتمال یک درصد مثبت بود و با وزن هزار دانه در سطح احتمال یک درصد همبستگی منفی داشت. همبستگی ساده بین وزن هزار دانه با عملکرد دانه در سطح احتمال یک درصد منفی بود(جدول 8 ).
جدول 8 : همبستگی ساده بین صفات اندازه گیری شده
Table 8: simple Correlation Within measured Traits.
| وزن برگ Leaf weight | وزن ساقه Stem weight | وزن کپسول Pod weight | وزن دانه ها Grain weight | وزن هزار دانه Weight of 1000 grain |
وزن ساقه Stem weight | 0/98** |
|
|
|
|
وزن کپسول Pod weight | 0/98** | 0/98** |
|
|
|
وزن دانه Grain weight | 0/98** | 0/99** | 0/99** |
|
|
وزن هزار دانه Weight of 1000 grain | -/0/53* | -0/61** | -0/63** | -0/62** |
|
عملکرد دانه Grain weight | 0/98** | 0/98** | 0/99** | 0/99** | -0/93** |
* و** به ترتیب در سطح احتمال پنج و یک درصد معنی دار می باشد.
*’** respectively at the %5 and %1 sighificant.
در بررسی اثرات متقابل رقم در ردیف با افزایش فواصل کاشت وزن ساقه کاهش یافته که نتایج به دست آمده ازتحقیقات میرشکاری درسال 1383 (Mirshekari,2004) با تحقیق بر روی اثر تاریخ کاشت و تراکم بوته بر عملکرد و اجزای عملکرد و اسانس زیره سبز در شرایط آب و هوایی تبریز، این مساله را تصدیق کرده بود. بررسی جدول مقایسه میانگین فاصله ردیف بر عملکرد دانه نشان داد که فاصله ردیف20 سانتی متر دارای بالاترین عملکرد دانه و فاصله ردیف 40 سانتی متر دارای کمترین عملکرد دانه بود چنان که مشاهده شد، در این مورد هم نتیجه گرفته شد که هر چه گیاه در تراکم بالا قرار گرفته باشد به علت وجود رقابت، هر بوته سعی می کند با استفاده از منابع محیطی بهتر و بیشتر، میزان شاخ و برگ های خود را توسعه دهد و توسعه این عامل باعث ماده سازی بیشتر و انتقال مواد آسیمیله فراوان به سوی اندامهای هوایی به خصوص دانه‌ها شده در نتیجه دانه ها بزرگتر و عملکرد دانه بالاتری خواهند داشت (جدول 2).
نخزری مقدم در سال 1388 (nakhzar moghaddam, 2009) با بررسی اثر تراکم بوته و مرحله تنش آبی بر عملکرد و اجزای آن در زیره سبز به این نتیجه رسیده بود که با افزایش تراکم، عملکرد دانه افزایش می یابد. همچنین جدول مقایسه میانگین اثر متقابل ردیف در بوته نشان داد که بیشترین عملکرد دانه در فاصله ردیف 20 با فاصله بوته 2 سانتی متر بدست آمد، در فاصله ردیف 40 و فاصله بوته 6 کمترین عملکرد دانه به دست آمد(جدول7). به طور کلی افزایش عملکرد دانه را می توان به توسعه شاخ و برگ ها که در نتیجه نفوذ نور بیشتر به داخل کانوپی که موجب فتوسنتز بهتر و ماده سازی بهتر و انتقال آن ها به اندام های هوائی و تاثیر مثبت آن ها بر افزایش قطر کپسول، تعداد کپسول، افزایش تعداد دانه های داخل کپسول ها و وزن آن ها نسبت داد البته نقش سایر عوامل نظیر مسئله ژنتیک ارقام و مسئله تغذیه و تهویه و رطوبت نیزبسیار مهم است. در این میان گیاهی موفق است که در رقابت بر سر به دست آوردن منابع، بهتر عمل کرده باشد. افزایش وزن هزار دانه را برومند رضا زاده و همکاران در سال 1388 (Bromand Rezazadeh ,2009) با بررسی تاثیر تاریخ کاشت و تراکم گیاهی بر خصوصیات مورفلوژیک و درصد اسانس گیاه دارویی زنیان تصدیق کردند. افزایش هر کدام از صفات (وزن برگ ها، تعداد ساقه ها وکپسول ها در بوته) در این آزمایش باعث افزایش وزن هزار دانه گشت، چون با افزایش تعداد ساقه ها، تعداد برگ ها افزایش یافته و سطح سبزینه ای گیاه بیشتر شده و به تبع آن فرآیند فتوسنتز و غذا سازی به خوبی صورت گرفته و موجب افزایش وزن و حجم دانه گشته که این مسائل وزن هزار دانه را افزایش داد در این آزمایش نتایج نشان داد که با کاهش تراکم و رسیدن نور بهتر به کانوپی، استفاده گیاه از منابع طبیعی رشد رویشی گیاه افزایش یافته یعنی شاخ، برگ و کپسول گیاه زیاد شده و با ایجاد فتوسنتز بیشتر در برگ‌ها و انتقال مواد آسمیله بیشتر به دانه ها شده و باعث افزایش وزن کپسول ها می گردد. پاپری مقدم فرد و بحرانی در سال 1384 (papri Moghaddam Fard and Bohrani, 2005) با بررسی کاربرد نیتروژن و تراکم بوته در گیاه کنجد با این نتیجه رسیدند که با کاهش تراکم، تعداد کپسول در بوته و وزن کپسول افزایش یافت.
نتیجه گیری
از بین ارقام مورد آزمایش، رقم بافت بهتر بود زیرا بیشترین میزان عملکرد دانه را تولید کرد. از بین فواصل کاشت، فاصله ردیف 20 سانتی متر بهتر از فاصله ردیف40 سانتی متر و از بین فواصل بوته کاشت، فاصله بوته 2 سانتی متر بهتر بود زیرا عملکرد دانه بهتری داشت. از بین آرایش های مختلف کاشت فاصله ردیف 20 و بوته 2 سانتی متر برای کشت مناسب بود. همچنین با رشد ایده آل این گیاه در پلات های آزمایشی، کشت این گیاه در ارومیه موفقیت آمیز بوده و علی رغم این که در منطقه کشت نمی شود می توان آن را در شرایط آب و هوایی ارومیه توصیه کرد.
منابع مورد استفاده References
ü Azarakhsh,j .,A, hasanzadeh Ghorot tapeh., and A. fiazz Moghadam. 2006. Effect of plant density on morpholoyical plant Characteristics in two cultivars of bean.j. poghohesh and Sazandegi.
ü Baghalian, k., and A. Naghdabadi. 1999. Plants of essential publication Andarz.163 pages.
ü Bannayan, M., Nadjafi ,F., Azizi ,M ., Tabrizi ,L. and M, Rastgoo. 2008. Yield and seed quality of plant ago ovata and Nigella sativa under different irrigation treatments. Industrial Gropes and products, Vol.27, Iss.1:11-16.
ü Baskin, C.C., and J. M. Baskin, 2001. Seeds: Ecology, Biogeography, and Evolution of dormancy and germination. Academic Press, San Diego, California, pp. 666.
ü Brar, G. S., Gomez, J.F., McMichael, B.L., Mcmichael, B.L., Matches, A.G., and H.M, Taylor,. 1991. Germination of twenty forage legumes as influenced by temperature. J. 83: Agron.173-175.
ü Bromand Rezazadeh, z., Rezavani Moghaddam P. and m. H, Rashed Mohassel .2007. Effect planting date and plant density on morphological characteristics and essential percent of Medicinal Sprague. (Trachyspermum ammil)
ü Farvani, M. , and M. farsi. 1999. Study of agronomical characteristics and citogentical traits and gentical Variation in Nigella sativa. Publication of Rerearch and Education of jahad and Agriculture. 73 pages.
ü Hanfy, M.S.M and M. E, Hatem. 1991. Studies on the antimicrobial activity of Nigella sativa seed (black cumin).Journal of Ethnopharmacdoyy, vol.34, Iss.2-3:275-278.
ü Hasanzaldeh, A.A. gholinaghad. ,A .Asghari, and A. Tobeh 2007. Effect of plant denity and painting arrengment on yield of sunflower. J. Danesh of Keshavarizi. No 10:87-98.
ü Mirshekari, B. 2004. Effects of planting date and plant density on yield and essential of grain of Cuminum cyminum in weather conditions of Tabriz.j. sciences of Iran Agriculture. No 2.10: 145-157.
ü Modi, hh. 1999. Effect of plant density and Nitrogen on yield and yield components of Nigella sativa. Thesis of M.sc. Agronomy. Faculty of Agriculture. University of Mashhad Ferdosi. 14pages.
ü Nakhzari Moghaddam, A. 2009. Effect of plant density and stage of drought stress on yield and yield components in cuminum cyminum. J. Sciences of Iran crops. No3.40: 63-69.
ü Omid Beigi, R. 1994. Planting of medicinal of Plants and important Pohnts of those environs. J . Razi. 35: 24-39.
ü Popri Moghaddam fard. A. , and M.j. Bohrani. 2005. Effect of Nitroyen and plant density on characteristics of agronomical seasmum.j. sciences of Iran Agriculture. No1.36: 129-135.
ü Ramadan, M. F. and J. T, Morsel. 2003. Analysis of glycolipids from black cumin (Nigella sativa L.), coriander (Coriandrum Sativum L.) and Niger (Guizotia abyssinica cass). Oil seeds .food chemistry, Vol.80, Iss.2:197-204.
ü Samsam Shariat, H. 1999. Training and increasing medicinal of Plants . Pub. Of Mani. 214 poges.