بررسی وضعیت پروفیل اسیدهای چرب، ارزش غذایی و فاکتورهای بیوشیمیایی در فیله فیل‌ماهیان (Huso huso) پرورشی و دریایی استان مازندران
محورهای موضوعی : ماندگاری فراورده های غذایی و تولیدات کشاورزی
1 - استادیار، گروه منابع طبیعی،واحدسوادکوه،دانشگاه آزاداسلامی، سوادکوه، ایران
کلید واژه: ارزش غذایی, ترکیب بیوشیمیایی, فیل‌ماهیان, ماهیان پرورشی, ماهیان وحشی,
چکیده مقاله :
هدف از این تحقیق، بررسی مقایسه‌ای ارزش غذایی، ترکیب بیوشیمیایی و پروفیل اسیدهای چرب فیله فیل‌ماهیان (Huso huso) پرورشی و وحشی استان مازندران، بود. بدین منظور، 3 مزرعه در شهرهای ساری، بابلسر و بهنمیر، انتخاب شده و از هر کدام 10 عدد ماهی و همچنین از سه مرکز صید در دریای خزر نیز، 30 عدد فیل‌ماهی صید شدند که مجموعاً با رعایت زنجیره سرد، به آزمایشگاه منتقل گردید. آزمون‌های سنجش پروتئین خام، چربی کل، رطوبت و خاکستر، میزان انرژی فیله و پروفیل اسیدهای چرب، انجام شد و هر آزمایش 3 بار تکرار شد. تجزیه‌وتحلیل داده‌ها از ANOVA و با استفاده از آزمون دانکن تفاوت معنی‌دار بین داده‌ها، انجام شد. نتایج نشان داد که آناليز تركيبات بيوشيميايي لاشه فیل‌ماهیان پرورشي و وحشي، ميزان رطوبت، چربي كل، پروتئين كل و خاكستر دارای اختلاف معنی‌داری نبودند (05/0p>). میزان کل اسیدچرب اشباع، میزان کل اسیدچرب تک غیر اشباع، میزان کل اسیدچرب چندغیراشباع و مقایسه کل اسیدچرب چندغیراشباع به کل اسیدهای چرب اشباع، در ماهیان وحشی به‌طور معنی‌داری از ماهیان پرورشی، بیشتر بوده است (05/0p>). با توجه به یافته‌های به‌دست‌آمده، مشخص گردید که ارزش‌های غذایی ماهی پرورشی با ماهیان وحشی برابر می‌باشد.
The aim of this research was to compare the nutritional value, biochemical composition and fatty acid profile of farmed and wild Sturgeon fish (Huso huso) fillets in Mazandaran province. For this purpose, 3 farms were selected in the cities of Sari, Babolsar, and Behnemir, and 10 fish were caught from each, and 30 Sturgeon fish were caught from three fishing centers in the Caspian Sea, which were transferred to the laboratory following the cold chain. After preparing the samples, the tests of crude protein, total fat, moisture and ash, fatty acid profile were performed and each test was repeated 3 times. For data analysis, Anova and Duncan's test were used to identify significant differences between the data. The results of this research showed that the analysis of the biochemical composition of farmed and wild Sturgeon fish carcasses, moisture content, total fat, total protein and ash did not have any significant difference (p>0. 05). The amount of total saturated fatty acid (SFA), total amount of monounsaturated fatty acid, total amount of polyunsaturated fatty acid (PUFA) and the comparison of total polyunsaturated fatty acid to total saturated fatty acid (PUFA/SFA) in wild fish were significantly higher than farmed fish. (p>0.05). According to the results of this research, it was found that farmed fish is equal to wild fish in terms of nutritional value.
1- Fazli H, Tavakoli M, Khoshghalb MR, Moghim M, Valinasab T. Population dynamics and the risk of stock extinction of Persian sturgeon (Borodin) in the Caspian Sea. Fisheries and Aquatic Life. 2020;28(2):62-72.
2- Lee S, Zhai S, Deng DF, Li Y, Blaufuss PC, Eggold BT, Binkowski F. Feeding strategies for adapting lake sturgeon (Acipenser fulvescens) larvae to formulated diets at early life stages. Animals. 2022;12(22):3128.
3- Smárason BÖ, Alriksson B, Jóhannsson R. Safe and sustainable protein sources from the forest industry–The case of fish feed. Trends in Food Science & Technology. 2019; 84:12-4.
4- Degani G. Sturgeon (Acipenser gueldenstaedtii) Acclimatization to Optimal Growth Conditions,A Case Study of Adaptation, Nutrition, Reproduction, and Sex Determination. Open Journal of Animal Sciences. 2022;12(4):629-61.
5- Raposo A, Alturki HA, Alkutbe R, Raheem D. Eating sturgeon: an endangered delicacy. Sustainability. 2023;15(4):3511.
6- Piedecausa MA, Mazón MJ, García BG, Hernández MD. Effects of total replacement of fish oil by vegetable oils in the diets of Sharpsnout seabream (Diplodus puntazzo). Aquaculture. 2007;263(1-4):211-9.
7- Subhadra B, Lochmann R, Rawles S, Chen R. Effect of dietary lipid source on the growth, tissue composition and hematological parameters of largemouth bass (Micropterus salmoides). Aquaculture. 2006 May 31;255(1-4):210-22.
8- Lall SP, Kaushik SJ. Nutrition and metabolism of minerals in fish. Animals. 2021;11(09):2711.
9- Marbaniang BJ, Sawant K, Dhar V, Prakashbhai HR, Dohtdong N, Pawar L, Malla S. Artificial propagation of indigenous ornamental fish species via nutritional manipulation for stock enhancement and conservation as a step towards environmental sustainability: A Review. International Journal of Environment and Climate Change. 2023;13(7):479-88.
10- Šimat V, Elabed N, Kulawik P, Ceylan Z, Jamroz E, Yazgan H, Čagalj M, Regenstein JM, Özogul F. Recent advances in marine-based nutraceuticals and their health benefits. Marine drugs. 2020;18(12):627.
11- Sidhu KS. Health benefits and potential risks related to consumption of fish or fish oil. Regulatory toxicology and pharmacology. 2003;38(3):336-44.
12- Chen J, Liu H. Nutritional indices for assessing fatty acids: A mini-review. International journal of molecular sciences. 2020;21(16):5695.
13- Mourente G, Bell JG. Partial replacement of dietary fish oil with blends of vegetable oils (rapeseed, linseed and palm oils) in diets for European sea bass (Dicentrarchus labrax L.) over a long-term growth study: effects on muscle and liver fatty acid composition and effectiveness of a fish oil finishing diet. Comparative Biochemistry and Physiology Part B: Biochemistry and Molecular Biology. 2006;145(3-4):389-99.
14- El‐Sayed AF, Izquierdo M. The importance of vitamin E for farmed fish—A review. Reviews in Aquaculture. 2022;14(2):688-703.
15- AOAC. 2005. Official Method of Analysis of AOAC International. (18th Ed.) AOAC international, Virginia, USA.
16- de Castro FA, Sant’Ana HM, Campos FM, Costa NM, Silva MT, Salaro AL, Franceschini SD. Fatty acid composition of three freshwater fishes under different storage and cooking processes. Food chemistry. 2007;103(4):1080-90.
17- Stołyhwo A, Kołodziejska I, Sikorski ZE. Long chain polyunsaturated fatty acids in smoked Atlantic mackerel and Baltic sprats. Food chemistry. 2006;94(4):589-95.
18- Afkhami M, Mokhlesi A, Bastami KD, Khoshnood R, Eshaghi N, Ehsanpour M. Survey of some chemical compositions and fatty acids in cultured common carp (Cyprinus carpio) and grass carp (Ctenopharyngodon idella), Noshahr, Iran. World Journal of Fish and Marine Sciences. 2011;3(6):533-8.
19- Arannilewa, S. T, Salawu, S. O, Sorungbe, A. A. and Ola-Salawu, B. B. 2005. Effect of frozen period on the chemical, microbiological and sensory quality of frozen tilapia fish (Sarotherodun galiaenus). African Journal of Biotechnology 4: 852-855
20- Kandemir Ş, Polat N. Seasonal variation of total lipid and total fatty acid in muscle and liver of rainbow trout (Oncorhynchus mykiss W, 1792) reared in Derbent Dam Lake. Turkish Journal of Fisheries and Aquatic Sciences. 2007 Jan 1;7(1).
21- Tocher DR, Betancor MB, Sprague M, Olsen RE, Napier JA. Omega-3 long-chain polyunsaturated fatty acids, EPA and DHA: Bridging the gap between supply and demand. Nutrients. 2019;11(1):89.
22- Hedayatifard MA, Jamali ZO. Evaluation of omega-3 fatty acids composition in Caspian Sea pike perch (Sander lucioperca). International Journal of Agriculture and Biology. 2008;10(2):235-7.
23- Liao J, Xiong Q, Yin Y, Ling Z, Chen S. The effects of fish oil on cardiovascular diseases: systematical evaluation and recent advance. Frontiers in Cardiovascular Medicine. 2022; 8:802306.
24- De Cicco P, Catani MV, Gasperi V, Sibilano M, Quaglietta M, Savini I. Nutrition and breast cancer: a literature review on prevention, treatment and recurrence. Nutrients. 2019;11(7):1514.
25- Chen YQ, Edwards IJ, Kridel SJ, Thornburg T, Berquin IM. Dietary fat’gene interactions in cancer. Cancer and Metastasis Reviews. 2007; 26:535-51.
26- Din JN, Harding SA, Valerio CJ, Sarma J, Lyall K, Riemersma RA, Newby DE, Flapan AD. Dietary intervention with oil rich fish reduces platelet-monocyte aggregation in man. Atherosclerosis. 2008;197(1):290-6.
27- Zhang B, Xiong K, Cai J, Ma A. Fish consumption and coronary heart disease: a meta-analysis. Nutrients. 2020;12(8):2278
28- Kris-Etherton PM, Harris WS, Appel LJ. Fish consumption, fish oil, omega-3 fatty acids, and cardiovascular disease. Arteriosclerosis, thrombosis, and vascular biology. 2003;23(2): e20-30.
29- Bowen KJ, Harris WS, Kris-Etherton PM. Omega-3 fatty acids and cardiovascular disease: are there benefits? Current treatment options in cardiovascular medicine. 2016; 18:1-6.
30- Durkin LA, Childs CE, Calder PC. Omega-3 polyunsaturated fatty acids and the intestinal epithelium—a review. Foods. 2021;10(1):199.
31- Khademzade O, Kochanian P, Zakeri M, Alavi SM, Mozanzadeh MT. Research article oxidative stress-related semen quality and fertility in the male Arabian yellowfin sea bream (Acanthopagrus arabicus) Fed a Selenium Nanoparticle-Supplemented Plant Protein-Rich Diet.
32- Grigorakis K, Taylor KD, Alexis MN. Organoleptic and volatile aroma compounds comparison of wild and cultured gilthead sea bream (Sparus aurata): sensory differences and possible chemical basis. Aquaculture. 2003;225(1-4):109-19.
33- Aubourg SP, Pineiro C, Gallardo JM, Barros-Velazquez J. Biochemical changes and quality loss during chilled storage of farmed turbot (Psetta maxima). Food chemistry. 2005;90(3):445-52.
34- Busetto ML, Moretti VM, Moreno-Rojas JM, Caprino F, Giani I, Malandra R, Bellagamba F, Guillou C. Authentication of farmed and wild turbot (Psetta maxima) by fatty acid and isotopic analyses combined with chemometrics. Journal of agricultural and food chemistry. 2008;56(8):2742-50.
35- Hussain B, Mahboob S, Hassan M, Liaqat F, Sultana T, Tariq H. Comparative analysis of proximate composition of head from wild and farmed Catla catla. J. Anim. Plant Sci. 2011 Jan 1;21(2):207-10.
36- Mahboob S, Liaquat F, Liaquat S, Hassan M, Rafique M. Proximate composition of meat and dressing losses of wild and farmed Labeo rohita (Rohu). Pakistan Journal of Zoology. 2004;36(1):39-44.
37- González S, Flick GJ, O’keefe SF, Duncan SE, McLean E, Craig SR. Composition of farmed and wild yellow perch (Perca flavescens). Journal of Food Composition and Analysis. 2006;19(6-7):720-6.
38- Orban E, Nevigato T, Lena GD, Casini I, Marzetti A. Differentiation in the lipid quality of wild and farmed seabass (Dicentrarchus labrax) and gilthead sea bream (Sparus aurata). Journal of Food science. 2003;68(1):128-32.
39- Ruff N, Fitzgerald RD, Cross TF, Kerry JP. Comparative composition and shelf-life of fillets of wild and cultured turbot (Scophthalmus maximus) and Atlantic halibut (Hippoglossus hippoglossus). Aquaculture International. 2002; 10:241-56.
40- Khoramgah M,Rezai M,Ojagh M,Babakhani L. Comparison of nutritional values and omega-3 fatty acids of dorsal and abdominal muscles of wild and farmed common carp (Cyprinus carpio). 2007; 11(2):58-66.
41- Bhouri AM, Bouhlel I, Chouba L, Hammami M, El Cafsi M, Chaouch A. Total lipid content, fatty acid and mineral compositions of muscles and liver in wild and farmed sea bass (Dicentrarchus labrax). African Journal of Food Science. 2010;4(8):522-30.
42- Howaida R.,Gaber and Ali –A-FA. Gab-Alla, Comparison of Biochemical composition and organoleptic properties between wild and cultured finfish, Journal of Fisheries and Aquatic Science, 2007;2(1):77-81.
43- Usydus Z, Szlinder-Richert J, Adamczyk M. Protein quality and amino acid profiles of fish products available in Poland. Food chemistry. 2009 1;112(1):139-45.
44- Jurjani, S; Qalichi, A; Alami. Comparison of chemical composition and fatty acid profile of wild camphor (Cyprinus carpio) in two natural and cultured environments, the first national conference on fisheries and aquaculture of Iran, Islamic Azad University, Bandar Abbas branch. 2013.
45- Martınez B., Miranda J. M., Nebot C., Rodriguez J. L, Cepeda A., Franco C. M. Differentiation of farmed and wild turbot (Psetta maxima): proximate chemical composition, fatty acid profile, trace minerals and antimicrobial resistance of contaminant bacteria, Food Science Technology International, 2010;16(5):435–7
46- Kandemir Ş, Polat N. Seasonal Variation of Total Lipid and Total Fatty Acid in Muscle and Liver of Rainbow Trout (Oncorhynchus mykiss W, 1792) Reared in Derbent Dam Lake. Turkish Journal of Fisheries and Aquatic Sciences. 2007;7(1).
47- Iqbal Z. Proximate composition of scales, skin in wild and farmed Catla catla and Labeo rohita (Doctoral dissertation, M. Sc. Thesis. Department of Zoology, GC University, Faisalabad).
48- Hedayatifard M, Moeini S. Loss of omega-3 fatty acids of sturgeon (Acipenser stellatus) during cold storage. omega. 2007 21; 3:6.
49- Nestel P, Clifton P, Colquhoun D, Noakes M, Mori TA, Sullivan D, Thomas B. Indications for omega-3 long chain polyunsaturated fatty acid in the prevention and treatment of cardiovascular disease. Heart, Lung and Circulation. 2015;24(8):769-79.
50- Ackman, R. G. Fish is more than a brain food. 2000. IIFET Proceedings.
51- Jankowska B, Zakęś Z, Żmijewski T, Szczepkowski M. A comparison of selected quality features of the tissue and slaughter yield of wild and cultivated pikeperch Sander lucioperca (L). European Food Research and Technology. 2003; 217:401-5.
52- Hedayatifard M, Moini S. Quantitative and qualitative identification of the fatty acids in Persian sturgeon tissue (Acipenser persicus) and effect of long term freezing on them.
53- Gulzar SA, Zuber MU. Determination of Omega-3 Fatty acid composition in fresh water fish. Int. J. Agric. Biol. 2000; 2:342-3.
54- Belluzzi, A. N3 and n6 fatty acids for the treatment of autoimmune diseases. European Journal of Lipid Science and Technology, 2001;103: 399–407
55- Connor WE. N3 fatty acids from fish and fish oil: panacea or nostrum?American Journal of Clinical Nutrition, 2001;74: 415–416.
56- Billman GE, Kang JX, Leaf A. Prevention of sudden cardiac death by dietary pure ω-3 polyunsaturated fatty acids in dogs. Circulation. 1999;99(18):2452-7.
57- Aras NM, Haliloğlu HI, Ayik O, Yetim H. Comparison of fatty acid profiles of different tissues of mature trout (Salmo trutta labrax, Pallas, 1811) caught from Kazandere Creek in the Çoruh Region, Erzurum, Turkey. Turkish Journal of Veterinary & Animal Sciences. 2003;27(2):311-6.
58- Roynette CE, Calder PC, Dupertuis YM, Pichard C. n-3 polyunsaturated fatty acids and colon cancer prevention. Clinical nutrition. 2004;23(2):139-51.
59- Harris WS. Omega-3 fatty acids and cardiovascular disease: a case for omega-3 index as a new risk factor. Pharmacological research. 2007;55(3):217-23.
60- Schmidt EB, Arnesen H, de Caterina R, Rasmussen LH, Kristensen SD. Marine n-3 polyunsaturated fatty acids and coronary heart disease: Part I. Background, epidemiology, animal data, effects on risk factors and safety. Thrombosis research. 2005;115(3):163-70.
61- Montaño N, Gavino G, Gavino VC. Polyunsaturated fatty acid contents of some traditional fish and shrimp paste condiments of the Philippines. Food Chemistry. 2001;75(2):155-8.
62- Kalyoncu L, Yaman Y, Aktumsek A. Determination of the seasonal changes on total fatty acid composition of rainbow trout, Oncorhynchus mykiss in Ivriz Dam Lake, Turkey. African Journal of Biotechnology. 2010;9(30):4783-7.
63- Bayır A, Haliloǧlu Hİ, Sirkecioǧlu AN, Aras NM. Fatty acid composition in some selected marine fish species living in Turkish waters. Journal of the Science of Food and Agriculture. 2006;86(1):163-8.
64- Yeganeh S, Shabanpour B, Hosseini H, Imanpour MR, Shabani A. Seasonal variation of chemical composition and fatty acid profile of fillet in wild common carp (Cyprinus carpio) in Caspian Sea. 2012;24-31.
65- Kołakowska A, Szczygielski M, Bienkiewicz G, Zienkowicz L. Some of fish species as a source of n-3 polyunsaturated fatty acids. Acta Ichthyologica et Piscatoria. 2000; 30:59-70.
66- Chen IC, Chapman FA, WEI CL, Portier KM, O'keefe SF. Differentiation of cultured and wild sturgeon (Acipenser oxyrinchus desotoi) based on fatty acid composition. Journal of Food Science. 1995;60(3):631-5
67- Kheiri A, Aliakbarlu J, Tahmasebi R. Antioxidant potential and fatty acid profile of fish fillet: effects of season and fish species. In Veterinary Research Forum 2022 (Vol. 13, No. 1, p. 91). Faculty of Veterinary Medicine, Urmia University, Urmia, Iran.
68- Zhang X, Ning X, He X, Sun X, Yu X, Cheng Y, Yu RQ, Wu Y. Fatty acid composition analyses of commercially important fish species from the Pearl River Estuary, China. PLoS One. 2020;15(1): e0228276.
|
Research Paper
Investigating the Profile of Fatty Acids, Nutritional Value and Biochemical Factors in Farmed and Marine Sturgeon Fish (Huso Huso) Fillets in Mazandaran Province
Department of Natural Science, Savadkooh Branch, Islamic Azad University, Savadkooh, Iran
Received: 12/12/2023, Accepted: 07/07/2024
Abstract
The aim of this research was to compare the nutritional value, biochemical composition and fatty acid profile of farmed and wild Sturgeon fish (Huso huso) fillets in Mazandaran province. For this purpose, 3 farms were selected in the cities of Sari, Babolsar, and Behnemir, and 10 fish were caught from each, and 30 Sturgeon fish were caught from three fishing centers in the Caspian Sea, which were transferred to the laboratory following the cold chain. After preparing the samples, the tests of crude protein, total fat, moisture and ash, fatty acid profile were performed and each test was repeated 3 times. For data analysis, Anova and Duncan's test were used to identify significant differences between the data. The results of this research showed that the analysis of the biochemical composition of farmed and wild Sturgeon fish carcasses, moisture content, total fat, total protein and ash did not have any significant difference (p>0. 05). The amount of total saturated fatty acid (SFA), total amount of monounsaturated fatty acid, total amount of polyunsaturated fatty acid (PUFA) and the comparison of total polyunsaturated fatty acid to total saturated fatty acid (PUFA/SFA) in wild fish were significantly higher than farmed fish. (p>0.05). According to the results of this research, it was found that farmed fish is equal to wild fish in terms of nutritional value.
Keywords: Nutritional value, Biochemical composition, Sturgeon fish, Cultured fish, Wild fish
| Citation: Varshoie H, Investigating the profile of fatty acids, nutritional value and biochemical factors in farmed and marine sturgeon fish (Huso huso) fillets in Mazandaran province. Quality and Durability of Agricultural Products and Food Stuffs, 2024; 4(1):
DOI: https://doi.org/10.71516/qafj.2024.915860
|
[1] Corresponding author: Hossein Varshoie, Email: hossein.varshoie@gmail.com
Extended Abstract
Introduction
The Caspian Sea is one of the key habitats for sturgeon species, particularly the Persian sturgeon (Huso huso), which plays a crucial role in the fishery and aquaculture industries. Over 92% of the global sturgeon catch comes from this region. Given the environmental challenges and the declining population of wild sturgeons, aquaculture has become an essential method for maintaining sturgeon stocks. However, the comparison of the biochemical and fatty acid profiles between farmed and wild sturgeons remains under-researched. This study aims to compare the nutritional value, biochemical composition, and fatty acid profiles of the flesh of farmed and wild Persian sturgeon from the Mazandaran province to assess the potential of farmed sturgeons as a viable alternative to wild ones.
Methods
For this comparative study, 30 farmed Persian sturgeons were randomly selected from three different farms in Mazandaran province, with an average weight ranging from 3 to 4 kilograms. Additionally, 30 wild sturgeons were caught from three different fishing centers in the Caspian Sea. The fish were processed by removing the head, fins, and gut, followed by skinning. After cleaning and drying the fillets, they were vacuum-sealed and frozen at -20°C until further analysis. The following biochemical tests were performed: protein content (Kjeldahl method), total fat (Soxhlet method), moisture (oven drying), ash (electric furnace method), and fatty acid profile (Gas Chromatography). Data were analyzed using one-way ANOVA and Duncan’s multiple range test (p < 0.05) with SPSS software.
Results and Discussion
The biochemical analysis revealed no significant difference between the farmed and wild sturgeons in terms of protein, total fat, ash, and moisture content, indicating similar nutritional values. However, specific fatty acid profiles exhibited notable differences. The levels of saturated fatty acids (SFA), monounsaturated fatty acids (MUFA), and polyunsaturated fatty acids (PUFA) were significantly higher in wild sturgeons. For instance, wild sturgeons showed higher levels of omega-3 fatty acids, such as eicosapentaenoic acid (EPA, C20:5n-3) and docosahexaenoic acid (DHA, C22:6n-3), compared to their farmed counterparts. In terms of individual fatty acids, palmitic acid (C16:0) was found to be significantly higher in farmed sturgeons, while omega-3 fatty acids such as alpha-linolenic acid (C18:3n-3) and EPA were more abundant in the wild fish. The lack of significant differences in the general biochemical composition (protein, fat, moisture, and ash content) between farmed and wild sturgeons suggests that farmed sturgeon could be a suitable alternative to wild-caught sturgeon from a nutritional perspective. However, the differences in fatty acid profiles, particularly the higher omega-3 content in wild sturgeons, reflect the impact of the fish's diet. Wild sturgeons tend to consume a more diverse range of food, which results in higher concentrations of essential fatty acids, particularly those beneficial for human health. Farmed sturgeons, depending on their diet, exhibit more variability in the composition of essential fatty acids. These findings are consistent with previous studies indicating that wild fish generally have a better fatty acid profile due to their natural diet, while farmed fish tend to have more saturated fats due to the controlled nature of their feeding regimen.
Conclusion
This study demonstrates that the nutritional composition of farmed Persian sturgeon is comparable to that of wild sturgeon, with similar levels of protein, fat, moisture, and ash content. However, farmed sturgeons have a less favorable fatty acid profile, particularly with lower levels of omega-3 fatty acids. While farmed sturgeon offers a sustainable and reliable source of protein, efforts should be made to improve their diet in aquaculture to enhance their omega-3 content. Given the declining wild sturgeon populations and the potential health benefits of omega-3 fatty acids, enhancing the nutritional quality of farmed sturgeon could significantly contribute to the food industry and human health. Further research is necessary to optimize feeding strategies in aquaculture to improve the fatty acid profile of farmed sturgeons while maintaining their overall nutritional value.
Keywords: Nutritional value, Biochemical composition, Sturgeon fish, Cultured fish, Wild fish
Funding: There was no external funding in this study.
Conflict of interest: The author declares no conflicts of interest, whether commercial or otherwise, in relation to this work.
|
مقاله پژوهشی
بررسی وضعیت پروفیل اسیدهای چرب، ارزش غذایی و فاکتورهای بیوشیمیایی
در فیله فیل‌ماهیان (Huso huso) پرورشی و دریایی استان مازندران
حسین ورشویی1
گروه منابع طبیعی، واحد سوادکوه، دانشگاه آزاد اسلامی، سوادکوه، ایران
دریافت: 21/09/1402 ، پذیرش: 17/04/1403
چکیده
هدف از این تحقیق، بررسی مقایسه‌ای ارزش غذایی، ترکیب بیوشیمیایی و پروفیل اسیدهای چرب فیله فیل‌ماهیان (Huso huso) پرورشی و وحشی استان مازندران، بود. بدین منظور، 3 مزرعه در شهرهای ساری، بابلسر و بهنمیر، انتخاب شده و از هر کدام 10 عدد ماهی و همچنین از سه مرکز صید در دریای خزر نیز، 30 عدد فیل‌ماهی صید شدند که مجموعاً با رعایت زنجیره سرد، به آزمایشگاه منتقل گردید. آزمون‌های سنجش پروتئین خام، چربی کل، رطوبت و خاکستر، میزان انرژی فیله و پروفیل اسیدهای چرب، انجام شد و هر آزمایش 3 بار تکرار شد. تجزیه‌وتحلیل داده‌ها از ANOVA و با استفاده از آزمون دانکن تفاوت معنی‌دار بین داده‌ها، انجام شد. نتایج نشان داد که آناليز تركيبات بيوشيميايي لاشه فیل‌ماهیان پرورشي و وحشي، ميزان رطوبت، چربي كل، پروتئين كل و خاكستر دارای اختلاف معنی‌داری نبودند (05/0p>). میزان کل اسیدچرب اشباع، میزان کل اسیدچرب تک غیر اشباع، میزان کل اسیدچرب چندغیراشباع و مقایسه کل اسیدچرب چندغیراشباع به کل اسیدهای چرب اشباع، در ماهیان وحشی به‌طور معنی‌داری از ماهیان پرورشی، بیشتر بوده است (05/0p>). با توجه به یافته‌های به‌دست‌آمده، مشخص گردید که ارزش‌های غذایی ماهی پرورشی با ماهیان وحشی برابر می‌باشد.
واژه‌های کلیدی: ارزش غذایی، ترکیب بیوشیمیایی، فیل‌ماهیان، ماهیان پرورشی، ماهیان وحشی
| استناد: حسین ورشویی، بررسی وضعیت پروفیل اسیدهای چرب، ارزش غذایی و فاکتورهای بیوشیمیایی در فیله فیل‌ماهیان (Huso huso) پرورشی و دریایی استان مازندران، کیفیت و ماندگاری تولیدات کشاورزی و مواد غذایی، (1403)، دوره4، شماره1، صفحات 83-101. DOI: https://doi.org/10.71516/qafj.2024.915860
|
[1] نویسنده مسئول: حسین ورشویی، پست الکترونیک: hossein. varshoie@gmail. com
مقدمه
دریاي خزر، یکی از مکان‌های مهم زیست ماهیان خاویاری در دنیا، محسوب می‌گردد، به‌طوری‌که مخزن منحصربه‌فردی است که در سال‌های اخیر، بیش از 92 درصد صید ماهیان خاویاري را به خود اختصاص داده است. حدود 85 درصد ذخایر جهانی تاس ماهیان که یکی از باارزش‌ترین ماهیانی هستند که در دنیا یافت می‌شوند، در این دریا یافت می‌شود؛ بنابراین تأمین ذخایر غذایی تاس ماهیان در دریاي خزر از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است (1). به‌منظور بهره‌برداری مستمر از ذخایر تاس ماهیان دریاي خزر، یافتن راه‌حل‌هایی براي افزایش بازماندگی، ازدیاد نسل و بهبود کارایی تکثیر و پرورش، ضروري به نظر می‌رسد (2). آلودگی‌های زیست‌محیطی و از بین رفتن زیستگاه‌های طبیعی، بازگشت شیلاتی مراکز تکثیر و رهاسازي را کاهش داده است و لزوم رهاسازي لاروهاي مقاوم جهت حفظ این‌گونه ضروري به نظر می‌رسد. موفقیت در مرحله ابتدایی پرورش لاروها، رشد سریع‌تر، سلامت بهتر و درصد بقاي بچه ماهیان را در مراحل بعدي پرورش و بعد از رهاسازي تضمین می‌کند (3). ماهیان خاویاري در مرحله شروع تغذیه فعال و مرحله لاروي از غذاي زنده، استفاده می‌کنند و ارزش غذایی غذاهاي زنده وابسته به محتواي اسیدهاي چرب ضروري آن‌ها است. ماهیان خاویاری به دلیل داشتن گوشت بسیار لذیذ و خاویار و غنی از پروتئین و اسیدهای چرب اشباع نشده، به خصوص اسیدهای چرب خانواده امگا3، از ارزش اقتصادی و شیلاتی بسیار بالایی برخوردارند؛ بنابراین، با توجه به ارزش بسیار بالای این ماهیان و کاهش میزان ذخایر آن‌ها در تمام زیستگاه‌های طبیعی، تکثیر و پرورش مصنوعی آن‌ها از سال‌ها پیش موردتوجه بسیاری از کشورهای جهان، قرار گرفته است که این خود مستلزم تحقیق و مطالعه بر روی فرآیندهای مؤثر بر رشد نظیر تغذیه، بالانس جیره غذایی و نیز تعیین اثر ترکیبات غذایی ازجمله اسیدهای چرب می‌باشد. در این میان، فیل‌ماهی به‌عنوان بزرگ‌ترین گونه، منبع اصلی تأمین خاویار روسی حقیقی بوده که یک ماهی گوشتخوار محسوب می‌شود (4). یک عامل مؤثر بر قابلیت تولید و پایداری اقتصادی در پرورش ماهی، علاوه بر شرایط پرورشی مناسب، استفاده از یک منبع غذایی معتبر می‌باشد که بنا به دلایل مختلف آرد و روغن ماهی به‌عنوان مواد اولیه غالب در تولید غذای ماهی معروف هستند (5 و 6). با توجه به هزینه بالای تأمین منابع پروتئینی، بایستی از منابع غیر پروتئینی شامل چربی‌ها و کربوهیدرات‌ها استفاده کرد، زیرا وجود مقادیر کافی این منابع غیر پروتئینی در جیره از اکسیداسیون پروتئین به‌منظور تولید انرژی جلوگیری نموده و پروتئین برای رشد و تولید بافت مورد استفاده قرار می‌گیرد (7). اگرچه کربوهیدرات‌ها، یک منبع مهم انرژی هستند، اما مواد مغذی ضروری به حساب نمی‌آیند، ضمن اینکه میزان انرژی‌زایی آن‌ها کمتر از چربی‌ها و پروتئین‌ها می‌باشد (8). بر اساس بررسی‌های انجام شده اهمیت چربی‌ها بر روند رشد ماهی به خوبی ثابت شده و انواع زیادی از منابع چربی حیوانی و گیاهی به‌طور وسیع در فرمول‌بندی جیره‌های غذایی ماهی‌ها، استفاده می‌شوند. چربی‌ها نه‌تنها منبع انرژی، بلکه منبعی برای اسیدهای چرب ضروری محسوب می‌شوند. در کل اگر جیره‌های غذایی نیاز اسیدهای چرب ضروری ماهی را تأمین نمایند، باعث رشد کافی ماهی می‌شوند (9). در مطالعات زيادي اثرات سودمند اسیدهای چرب ω-3 به‌ویژه اسيد دوكوزاهگزانوئيك1 و اسيد ايكوزاپنتانوئيك2 در سلامتي انسان به اثبات رسيده است؛ و اسيد ايكوزاپنتانوئيك و اسيد دوكوزاهگزانوئيك كه تنها در ماهي و غذاهاي دريايي يافت می‌شوند، نقش حياتي در تكامل و عملكرد سيستم عصبي مغز، سيستم بينايي و نيز توليدمثلي دارند (10، 11، 12). اسیدهای چرب به شدت غیراشباع3 سری n-3، شامل: ایکوزاپنتانوئیک اسید (20:5n-3) و دکوزاهگزانوئیک اسید (22:6n-3)، به داشتن اثرات مفید بر روی سلامتی انسان معروف هستند (9). ماهی‌های پرورشی که جیره‌های غذایی حاوی فرآورده‌های شیلاتی را مصرف می‌کنند، یک منبع واقعی بی‌نظیر از اسیدهای چرب چندغیراشباع4 n-3 را در جیره‌های غذایی انسان فراهم می‌کنند که این امر باعث افزایش تقاضای مصرف‌کننده‌های ماهی و نرم‌تنان شده است (13).
روش کار
برای انجام این پژوهش و جهت تأمین فیل‌ماهی پرورشی موردنیاز، 3 مزرعه پرورش فیل‌ماهی در شهرهای ساری، بابلسر و بهنمیر انتخاب گردید. ابتدا از هر استخر به‌صورت تصادفی 10 عدد ماهی که مجموعاً 30 عدد می‌شود و با متوسط وزن 3 تا4 کیلوگرم استفاده شد. همچنین تعداد 30 عدد فیل‌ماهی دریایی از سه مرکز صید استان با متوسط وزن 4 کیلو به‌منظور مقایسه تأمین گردید. سپس سر و باله ماهیان جدا گردیده و شکم آن‌ها تخلیه و پوست‌گیری گردید و فیله ماهی بعد از شستشو و خشک کردن با حوله در داخل پلاستیک‌های وکیوم قرار داده شد و بعد از کدگذاری، در داخل فریزر 20- درجه سانتی‌گراد قرار داده شد. نمونه‌ها پس از آماده شدن، برای انجام آزمایش‌های مختلف مورد استفاده قرار گرفتند. در این تحقیق، از روش‌های زیر برای سنجش فاکتورهای مختلف استفاده گردید: 1) اندازه‌گیری و سنجش پروتئین خام به روش کلدال، 2) اندازه‌گیری چربی کل و سنجش چربی کل به روش سوکسله، 3) اندازه‌گیری رطوبت و سنجش رطوبت به روش خشک کردن در آون، 4) اندازه‌گیری خاکستر (مجموع مواد معدنی)، سنجش خاکستر به روش خشک کردن در کوره الکتریکی و 5) تعیین پروفیل اسیدهای چرب با روش کروماتوگرافی گازی5 (14 و15). براي آناليز نمونه‌ها جهت تعيين ميزان اسيدهاي چرب، از دستگاه کروماتوگرافي مدل دانی2 1000 استفاده گردید. در مراحل مختلف این تحقیق از تجهیزات مختلفی جهت آماده‌سازی نمونه‌های ماهی و آنالیز ترکیب بیوشیمیایی و اسیدهای چرب استفاده گردید که شامل: تیغ اسکالپل، قیچی جراحی، ژلاستیکهای وکیوم (زیپ‌دار)، فریزر 20- درجه سانتی‌گراد، فریزر نیتروژن 86- درجه سانتی‌گراد، فور، دستگاه کجلدال اتوماتیک مدل WD40، کوره هضم دستگاه inkjel دل GmbH، لوله‌های آزمایش مخصوص هضم، دستگاه سوکسله مدل H613، کارتوش سلولزی، آون مدل SIC08 H، کوره الکتریکی (Muffle Furnance)، بوته چینی، دستگاه گازکروماتوگراف (GC) مدل DANI1000، دستگاه تقطیر در خلأ مدل LABOROTA4003، لوله‌های 35 میلی‌لیتری درب دار، شیکر دستی، سانتریفیوژ، ظروف گلابی‌شکل، ظرف کوچک 2 میلی‌لیتری بوده است. پس از انجام محاسبات و آزمون‌ها، کلیه داده‌هاي کسب شده در نرم‌افزار اکسل ثبت گردید و پس از تست همگن بودن داده‌ها به‌وسیله Colmogornov-Smirnov با استفاده از آنالیز واریانس یک‌طرفه (one – way ANOVA) و تست Tukey,s به‌عنوان Post Hoc جهت مقایسه میانگین در سطح اطمینان 05/0p< مورد تجزیه‌وتحلیل قرار گرفت. تجزیه‌وتحلیل کلیه عملیات ذکر شده در بالا به‌وسیله نرم‌افزار SPSS18 گرفت. کلیه داده‌هاي ارائه شده در قسمت نتایج و متن بر اساس میانگین ± انحراف معیار ارائه شده است.
نتایج تركيب بيوشيميايي لاشه فیل‌ماهیان پرورشي و وحشی
نتایج آنالیز ترکیب شیمیایی فیل‌ماهی پرورشی و وحشی دریای خزر، در جدول (1)، نشان داده شده است. نتایج به‌دست‌آمده از آزمون واریانس یک‌طرفه و دانکن، هیچ اختلاف معنی‌داری را ازنظر ترکیب بیوشیمیایی لاشه فیل‌ماهیان شامل پروتئین، چربی کل، خاکستر و رطوبت در بین فیل‌ماهیان وحشی و پرورشی نشان نداد
(05/0p>). کمترین مقدار رطوبت لاشه در فیل‌ماهی وحشی با میزان 67/75 درصد و بیشترین مقدار رطوبت لاشه در فیل‌ماهی پرورشی با میزان 91/76 درصد، مشاهده گردید. همچنین کمترین و بیشترین میزان چربی کل به ترتیب در فیل‌ماهی وحشی با میزان 14/6 درصد و فیل‌ماهی پرورشی با میزان 26/6 درصد، بوده است. حداقل و حداکثر میزان پروتئین کل لاشه به ترتیب مربوط به فیل‌ماهی وحشی با میزان 44/15 درصد و فیل‌ماهی پرورشی با میزان 47/15 درصد، است. میزان خاکستر لاشه در فیل‌ماهی پرورشی حداکثر 47/1 و در فیل‌ماهی وحشی حداقل 45/1 درصد، مشاهده شد.
جدول1- مقایسه ترکیب بیوشیمیایی لاشه فیل‌ماهی
پرورشی و وحشی
ترکیب شیمیایی | فیل‌ماهی پرورشی | فیل‌ماهی وحشی |
درصد رطوبت | a65/91±0/76 | a12/67±1/75 |
درصد چربی کل | a56/26±0/6 | a75 /14±0/6 |
درصد پروتئین کل | a40/47±0/15 | a65 /44±0/15 |
درصد خاکستر | a14/45±0/1 | a36 /47±0/1 |
حروف مشابه در هر سطر نشان‌دهنده عدم وجود اختلاف معنی‌دار است.
پروفيل اسیدهای چرب لاشه فیل‌ماهیان پرورشي و وحشي
پروفيل اسيدهاي چرب لاشه فیل‌ماهیان پرورشي و وحشي در جدول (2)، ذكر شده است. ميزان اسيد چرب اشباع مريستيك6 (C14:0) در ماهیان پرورشي (30/1) كمتر از ماهيان وحشي (43/1)، بوده است ولي ازنظر آماري اختلاف معنی‌داری بين آن‌ها، وجود نداشته است (05/0 p>). درحالی‌که ميزان اسيدهاي چرب اشباع پالمتيك7 (C16:0)، استئاريك8 (C18:0)، آراشیدیک9 (C20:0)، در فیل‌ماهی پرورشي به‌طور معنی‌داری بيشتر از فیل‌ماهی وحشي، بوده است. به‌طوری‌که ميزان اسيد چرب اشباع پالمتيك (C16:0) در فیل‌ماهی پرورشي و وحشي به ترتيب 82/16 و 60/14، ميزان اسيد چرب اشباع استئاريك (C18:0) در فیل‌ماهی پرورشي و وحشي به ترتيب 43/2 و 18/2 و ميزان اسيد چرب اشباع آراشیدیک (C20:0) در فیل‌ماهی پرورشي و وحشي به ترتيب 85/2 و 34/1، بوده است. در بين اسيدهاي چرب اشباع، اسيد چرب پالمتيك بيشترين اختلاف معنی‌دار را در بين فیل‌ماهیان پرورشي و وحشي از خود نشان داده است. ميزان اسيد چرب تك اشباع ميرسيتولئيك10 C14:1n-5 در فیل‌ماهی پرورشي 34/0 و در فیل‌ماهی وحشي 43/0، مشاهده شد كه ازنظر آماري اختلاف معنی‌داری بين آن‌ها، مشاهده نشده است (05/0 p>)، اما در فیل‌ماهی پرورشي كمتر از فیل‌ماهی وحشي بوده است. ولي ميزان اسيدهاي چرب تك اشباع پالميتونيك11، اولئيك12، ايكوزانوئيك13 در فیل‌ماهیان پرورشي و وحشي اختلاف معنی‌داری را نشان دادند (05/0 p<). به‌طوری‌که ميزان اسيد چرب پالميتونيك در فیل‌ماهی پرورشي با ميزان 60/4، كمتر از فیل‌ماهی وحشي با ميزان 48/8، بوده است. همچنین اسيد چرب ايكوزانوئيك در فیل‌ماهی پرورشي با ميزان 31/0 كمتر از فیل‌ماهی وحشي با ميزان 14/1، بوده است. ولي ميزان اسيد چرب تك اشباع اولئيك در فیل‌ماهی پرورشي با ميزان 09/43، بيشتر از فیل‌ماهی وحشي با ميزان 63/23، بوده است. در بين اسيدهاي چرب تك غیراشباعی، اسيد چرب اولئيك C18:1n-9 لاشه فیل‌ماهیان پرورشي و وحشي بيشترين اختلاف معنی‌دار را نشان داد (05/0 p<). ازنظر میزان اسید چرب چند غیر اشباع آلفالينولئيك14 (C18:2n-6cis) در فیل‌ماهی پرورشی 04/17 و در فیل‌ماهی وحشی 60/10 بوده است که اختلاف معنی‌داری بین آن‌ها، وجود داشته است (05/0p<) و حداکثر در فیل‌ماهی پرورشی بوده است. ازنظر میزان اسید چرب لينوللايديك (C18:2n-6trans)، اختلاف معنی‌داری بین فیل‌ماهی پرورشی و وحشی مشاهده شد (05/0p<) و میزان آن در فیل‌ماهی پرورشی 65/0 و در فیل‌ماهی وحشی 30/1، بوده است که حداکثر میزان اسید چرب لينوللايديك در فیل‌ماهی وحشی بوده است. اختلاف معنی‌داری در اسید چرب ايكوزادنوئيك (C20:2n-6) در بین فیل‌ماهیان پرورش و وحشی، مشاهده نشده است (05/0p>). ولی میزان آن در فیل‌ماهی پرورشی کمتر از فیل‌ماهی وحشی بوده است که به ترتیب میزان اسید چرب ايكوزادنوئيك 67/0 و 70/0 بود. با توجه به اختلاف معنی‌دار بودن ازنظر میزان اسید چرب آراشيدونيك (C20:4n-6)، حداقل و حداکثر میزان آن مربوط به فیل‌ماهی پرورشی و فیل‌ماهی وحشی به ترتیب (64/0 و 58/2)، مشاهده شد (05/0p<). کمترین و بیشترین میزان اسید چرب ايكوزاپنتانوئيك (C20:5n-3) در فیل‌ماهی پرورشی با میزان 81/0 و فیل‌ماهی وحشی 37/2، مشاهده شد که ازنظر آماری اختلاف معنی‌داری بین آن‌ها وجود داشته است (05/0p<). با توجه به نتایج به‌دست‌آمده، میزان اسید چرب دكوزاپنتانوئيك (C22:5n-3) به‌طور معنی‌داری در فیل‌ماهی پرورشی 62/1 کمتر از فیل‌ماهی وحشی 94/2 بوده است (05/0p<). همچنین میزان اسید چرب دوكوزاهگزانوئيك (C22:6n-3) در فیل‌ماهی پرورشی (63/1) به‌طور معنی‌داری کمتر از فیل‌ماهی وحشی (02/11) بوده است (05/0p<). در بین اسيد چرب چند غير اشباع، بیشترین اختلاف معنی‌دار را اسید چرب آلفالينولئيك
C18:2n-6cis در بین فیل‌ماهیان پرورشی و وحشی، نشان داد.
[1] Docosahexaenoic acid
[2] Eicosatetraenoic acid
[3] Unsaturated fatty Acid
[4] Poly Unsaturated Fatty Acid
[5] Gas chromatography
[6] Myristic acid
[7] Palmitic acid
[8] Stearic acid
[9] Arachidonic Acid
[10] Myristoleic acid
[11] Palmitonic acid
[12] Oleic acid
[13] Eicosanoic acid
[14] α-Linolenic acid
جدول 2- مقایسه پروفيل اسيدهاي چرب لاشه لارو فیل‌ماهی پرورشی و وحشی
نوع اسید چرب | فرمول شيميايي | فیل‌ماهی پرورشي | فیل‌ماهی وحشي |
اسيد چرب اشباع (SFA) | |||
مريستيك | C14:0 | a1/31±0/30 | a1 /2±0/43 |
پالمتيك | C16:0 | a 1/21±16/82 | b14/66±0/60 |
استئاريك | C18:0 | a2/86±0/43 | b 75/0±18/2 |
آراشیدیک | C20:0 | a2/18±0/85 | b1/06±0/34 |
اسيد چرب تك غير اشباع (MUFA) | |||
ميرسيتولئيك | C14:1n-5 | a16/34±0/0 | a28 /43±0/0 |
پالميتونيك | C16:1n-7 | a38/6±0/4 | b24 /48±1/8 |
اولئيك | C18:1n-9 | a48/09±1/43 | b62 /63±0/23 |
ايكوزانوئيك | C20:1n-9 | a14/31±0/0 | b33 /14±0/1 |
اسيد چرب چند غير اشباع (PUFA) | |||
آلفالينولئيك | C18:2n-6cis | a38/04±1/17 | b47 /6±1/10 |
لينوللايديك | C18:2n-6trans | a06/65±0/0 | b16 /30±0/1 |
ايكوزادنوئيك | C20:2n-6 | a02/67±0/0 | a05 /7±0/0 |
آراشيدونيك | C20:4n-6 | a02/64±0/0 | b89 /58±0/2 |
ايكوزاپنتانوئيك | C20:5n-3 | a21/81±0/0 | b98 /37±0/2 |
دكوزاپنتانوئيك | C22:5n-3 (DPA) | a12/62±0/1 | b89 /94±0/2 |
دوكوزاهگزانوئيك | C22:6n-3 (DHA) | a12/63±0/1 | b24 /02±0/11 |
ازنظر ميزان كل اسيدهاي چرب اشباع، به ترتيب، در فیل‌ماهی پرورشي 4/23 و در فیل‌ماهی وحشي 55/18 بوده است (نمودار 1)، كه داده‌ها نشان می‌دهد اختلاف معنی‌داری بين ميزان كل اسيدهاي چرب اشباع در دو فیل‌ماهی پرورشي و وحشي وجود داشته و در فیل‌ماهی پرورشي بيشتر از وحشي بوده است (05/0 p<). نكته قابل‌توجه اين است كه اسيد پالمتيك (C16:0)، بيشترين تأثیر را در ميزان كل اسيدهاي چرب اشباع دارد، به‌طوری‌که وضعيت براي ميزان كل اسيدهاي چرب اشباع به‌مانند اسيد پالمتيك (C16:0) می‌باشد و در هر دو صورت اختلاف معنی‌داری بين فیل‌ماهی پرورشي و وحشي، مشاهده شد و بيشترين ميزان در فیل‌ماهی پرورشي بوده است (05/0 p<). ازنظر ميزان كل اسيدهاي چرب تك غیراشباعی اختلاف معنی‌داری بين فیل‌ماهیان پرورشي و وحشي وجود داشته است (05/0 p<). به‌طوری‌که ميزان کل اسيد چرب تک غير اشباع در فیل‌ماهیان پرورشي 34/48 و در فیل‌ماهیان وحشي 68/33 بوده است (نمودار2). در مورد میزان کل اسيد چرب چند غير اشباع، فیل‌ماهی پرورشی به‌طور معنی‌داری کمتر از فیل‌ماهی وحشی بوده است (05/0p<) و نتایج نشان داد که میزان کل اسيد چرب چند غير اشباع در فیل‌ماهی پرورشی 06/31 و در فیل‌ماهی وحشی 51/31 می‌باشد (نمودار 3). نسبت کل اسيد چرب چند غير اشباع به اسيدهاي چرب اشباع در فیل‌ماهی وحشی بیشتر از فیل‌ماهی پرورشی بوده است و این اختلاف معنی‌دار بوده است (05/0p<) و میزان آن در فیل‌ماهی پرورشی 98/0 و در فیل‌ماهی وحشی 69/1 بوده است (نمودار 4).
جدول3 – مقایسه گروه‌های مهم اسیدهای چرب در لاشه فیل‌ماهیان پرورشی و وحشی
گروه‌های اسید چرب | فیل‌ماهی پرورشي | فیل‌ماهی وحشي |
∑SFA | a48/4±2/23 | b61 /55±1/18 |
∑MUFA | a16/34±2/48 | b47 /2±68/33 |
∑PUFA | a93/06±1/23 | b60 /4±51/31 |
∑PUFA/SFA | a18/98±0/0 | b26 /69±0/1 |
نمودار 1- مقایسه کل اسيد چرب اشباع (SFA) بین فیل‌ماهیان پرورشی و وحشی
نمودار 2- مقایسه کل اسيد چرب تك غير اشباع (MUFA) بین فیل‌ماهیان پرورشی و وحشی
نمودار 3- مقایسه کل اسيد چرب چند غير اشباع (PUFA) بین فیل‌ماهیان پرورشی و وحشی
بحث
ماهيان به‌عنوان يك منبع ارزشمند از موادغذایی در رژيم غذايي انسان در سال‌های اخير به خوبي شناخته شده و به‌عنوان يك منبع تغذيه بزرگ براي تأمین پروتئين و غذاي انسان‌ها، در نظر گرفته شده است (16). مصرف بیش‌ازاندازه ماهي و غذاهاي دريايي باعث افزايش توليد آبزيان، شده است (17 و18). در صنعت آبزی‌پروری بزرگ‌ترین چالش آن است كه ماهيان توليدي با كيفيت بالا تهيه شوند (10). ماهيان يكي از مهم‌ترین منابع حيواني است كه به‌طور گسترده به‌عنوان منبع غني از اسيدهاي چرب غیر اشباع ضروری و پروتئين بالا، استفاده می‌شوند (19، 20، 21). در مقايسه با گوشت قرمز، گوشت ماهي به‌راحتی هضم می‌شود و باعث جلوگيري از فشارخون بالا (22)، سرطان سينه (23)، سرطان پروستات (24، 25) می‌شود. همچنين وجود اسيدهاي چرب در ماهيان باعث پيشگيري از بیماری‌های التهابي (12)، بیماری‌های قلبي (26، 27، 28، 29)، سرطان روده بزرگ (30) و اختلال سيستم ايمني (31) می‌شوند. ماهيان خاوياري، دسته بسيار مهمي از آبزيان را تشكيل می‌دهند كه 90 درصد ذخاير آن‌ها در درياي خزر، يافت می‌شوند. اين آبزيان، ازلحاظ گوشت داراي ارزش بسياري هستند. فیل‌ماهیان به‌عنوان يكي از گونه‌های دريايي با ارزش تجاري بالا در درياي خزر، محسوب می‌شود. این‌گونه به‌عنوان يكي از منابع ارزشمند شيلاتي، می‌باشند. هرچند كه اطلاعات اندكي در ارتباط با ميزان تركيبات بیوشیمیایی و اسيدهاي چرب این‌گونه در اختيار می‌باشد؛ اما بافت اين ماهيان مهم‌ترین منبع تأمین پروتئين و اسيدهاي چرب جهت تغذيه انسان است. ماهيان پرورشي و وحشي معمولاً در بسياري از عوامل مانند تركيبات غذايي و شيميايي جيره غذايي متفاوت، هستند (32). مطالعات محققين قبلي، تأیید كردند كه تركيبات غذايي ماهيان پرورشي و وحشي متعلق به يك گونه باهم متفاوت است (10، 33) و دليل اصلي تفاوت در تركيبات بيوشيميايي و اسيد چرب در بين ماهيان پرورش و وحشي، رژيم غذايي است (34، 35). بيان شده كه در بیشتر ماهيان پرورشي چربي و اسيدهاي چرب بيشتري نسبت به ماهيان وحشي دارند كه به دليل وجود ميزان زياد منابع چربي مانند: روغن‌های گياهي در رژيم غذايي ماهيان پرورشي و يا محدوديت غذايي ماهيان وحشي است (33، 35). آناليز تركيبات بيوشيميايي لاشه فیل‌ماهیان پرورشي و وحشي نشان داد كه ميزان رطوبت، چربي كل، پروتئين كل و خاكستر اختلاف معنی‌داری، وجود نداشته است (05/0p>)، ولي ميزان تمامي پارامترهاي اندازه‌گیری شده در فیل‌ماهیان پرورشي بيشتر از فیل‌ماهیان وحشي بوده است. به‌طوری‌که کمترین مقدار رطوبت لاشه در فیل‌ماهی وحشی با میزان 67/75 درصد و بیشترین مقدار رطوبت لاشه در فیل‌ماهی پرورشی با میزان 91/76 درصد، مشاهده گردید و ميزان رطوبت در فیل‌ماهیان پرورشي بيشتر از وحشي بوده است. حسيني و همكاران در سال 2011، مشاهده كردند كه ميزان رطوبت در ماهي کاتلا1 وحشي بيشتر از پرورشي بوده است و اختلاف معنی‌داری بين آن‌ها وجود داشته است (05/0p<). به‌طوری‌که ميزان رطوبت در ماهی کاتالا وحشي (06/63) و در کاتالا پرورشي (91/54) بوده است كه با نتايج به‌دست‌آمده در اين تحقيق، مغايرت دارد (36). ميزان پروتئين در ماهي کاتالا پرورشي بيشتر از وحشي، بوده است و اختلاف معنی‌داری بين آن‌ها وجود داشته است (05/0p<). به‌طوری‌که ميزان پروتئين در کاتالای وحشي (77/14) و در کاتالای پرورشي (92/19) بوده است كه با نتايج به‌دست‌آمده در اين تحقيق كه نشان داد ميزان پروتئين در فیل‌ماهیان وحشي و پرورشي اختلاف معنی‌دار نداشته، مغايرت دارد، ولي در هر دو تحقيق ميزان پروتئين در ماهي پرورشي بيش از ماهي وحشي بوده است. محبوب و همكاران در سال 2004، همچنين ميزان پروتئين در ماهي روهوی2 وحشي و پرورشي را بررسي كردند و نتايج نشان داد كه پروتئين در ماهيان پرورشي بيش از ماهيان وحشي بوده است كه با نتايج پژوهش فوق، مطابقت دارد (37). محققین دیگری مشاهده كردند كه ميزان چربي در ماهي کاتالا پرورشي بيشتر از وحشي بوده است و اختلاف معنی‌داری بين آن‌ها وجود داشته است (05/0p<) (36). به‌طوری‌که ميزان پروتئين در ماهی کاتالای وحشي (56/7) و پرورشي (90/11) بوده است كه با نتايج به‌دست‌آمده در اين تحقيق كه نشان داد ميزان چربي در فیل‌ماهیان وحشي و پرورشي اختلاف معنی‌دار نداشته، مغايرت دارد، ولي در هر دو تحقيق ميزان چربي در ماهي پرورشي بيش از ماهي وحشي بوده است. همچنين آناليز محتويات خاكستر نشان داد كه در كاتلا وحشي (26/12) و در كاتلا پرورشي (40/12)، بوده است و در كاتلا پرورشي به‌صورت معنی‌داری بيشتر از كاتلا وحشي بوده است (05/0p<) كه با نتايج تحقيق انجام شده، مطابقت داشته است ولي معنی‌دار نبوده است. گونزالس و همكاران در سال 2006، عنوان كردند كه محتويات پروتئين و چربي بين ماهي سوف زرد3 وحشي و پرورشي اختلاف داشته است. ميزان چربي در سوف زرد پرورشي 78/2 و در وحشي 39/1، بوده است و به‌طور معنی‌داری در ماهي پرورشي بيشتر است و ميزان پروتئين در سوف پرورشي (11/92) و در وحشي (32/94)، بوده كه به‌طور معنی‌داری در ماهي وحشي، بيشتر است. ميزان رطوبت اختلاف معنی‌داری بين ماهي پرورشي و وحشي مشاهده نشد ولي ميزان آن در ماهي سوف زرد وحشي (3/81)، بيشتر از ماهي پرورشي (6/80)، بوده است (38). نتايج مطالعات گونزالس و همكاران در سال 2006، گریگوراکیس در سال‌های 2002؛ 2003، اوربان در سال 2003 و راف و همكاران در سال 2002 مربوط به ميزان چربي به‌دست‌آمده با نتايج به‌دست‌آمده در اين تحقيق يكسان ولي با ميزان پروتئين و رطوبت مغايرت داشته است (33، 38، 39، 40). نتايج مشابه با اين تحقيق در مورد ماهي آزاد وحشي و پرورشي توسط پریاگو و همكاران (2005) و نيز ماهي كپور وحشي و پرورشي توسط خرمگاه و همكاران (1386) گزارش گرديد (41). نتايج تحقيقات آلاسالوار و همكاران در سال 2002 بر روي ماهي سی بس4، مناری در سال 2010 بر روي ماهي سی بس نشان دادند كه ميزان چربي در ماهيان پرورشي به‌صورت معنی‌داری بيشتر از ماهيان وحشي است (10 و42). مناری و همكاران در سال 2010 بر روي ماهي شانک5 وحشي و پرورشي تحقيق كردند و نتايج مشاهده شده بيان كرد كه ميزان چربي در شانک پرورشي، بيشتر از وحشي بوده است كه مطابق نتايج به‌دست‌آمده در ماهيان فیل‌ماهی است (42). هووایدا و همكاران در سال 2007 بيان كردند كه ميزان رطوبت در ماهيان تيلاپيا، مولت6 و مولووی7 پرورشي بيشتر از ماهيان وحشي و در ماهي شانک پرورشي كمتر از وحشي است. همچنين ميزان چربي در ماهيان تيلاپيا، مولت، مولووی و شانک در ماهيان پرورشي بيش از وحشي بوده است. ميزان پروتئين و خاكستر در ماهيان تيلاپيا، مولت، مولووی و شانک در ماهيان پرورشي كمتر از ماهيان وحشي، بوده است (43). ميزان پروتئين در ماهي شانك زرد پرورشي بيشتر از ماهي شانك زرد وحشي بوده است و ميزان آن در ماهي پرورشي (5/41) و در ماهي وحشي (2/54) بوده و اختلاف معنی‌داری بين آن‌ها وجود داشته است (32). یوسیدوس و همكاران در سال 2009، نيز در مطالعات خود به بيشتر بودن ميزان پروتئين در ماهيان وحشي نسبت به ماهيان پرورشي، اشاره نمودند كه با نتايج مطالعات تحقيق انجام شده، مغايرت دارد (44). محققین دیگری، اظهار كردند كه ميزان رطوبت، چربي، پروتئين در كپورماهيان پرورشي بيشتر از كپورماهيان وحشي و ميزان خاكستر در كپورماهيان پرورشي، کمتر از كپورماهيان وحشي، بوده است و به‌جز رطوبت كه اختلاف معنی‌داری را نشان نداده است بقيه پارامترها، اختلاف معنی‌داری را بين كپورماهيان پرورشي و وحشي نشان داده است (45). خرمگاه و همکاران در سال 1386، تحقیقی با عنوان مقایسه ارزش‌های تغذیه‌ای و اسیدهای چرب امگا -3 در کپور معمولی8 وحشی و پرورشی، ارائه دادند که نتایج این تحقیق، نشان داد میزان پروتئین بین کپور ماهیان وحشی و پرورشی تفاوت معنی‌داری داشته و ماهیان وحشی بیشتر بوده است که برخلاف نتایج به‌دست‌آمده در این تحقیق که بیان می‌کند میزان پروتئین میان فیل‌ماهیان پرورشی و وحشی تفاوت معنی‌داری نداشته و در ماهیان پرورشی بیش از ماهیان وحشی بوده، می‌باشد (41). همچنین داده‌های کپورماهیان، نشان داد که میزان چربی بین کپور ماهیان پرورشی و وحشی تفاوت معنی‌داری نداشته ولی در پرورشی کمتر از وحشی بوده است که با نتایج مطالعه فیل‌ماهیان مغایرت، داشته است. میزان خاکستر بین کپور ماهیان پرورشی و وحشی تفاوت معنی‌داری نداشته ولی در پرورشی بیشتر از وحشی، بوده است که با نتایج مطالعه فیل‌ماهیان، مطابقت داشته است. همچنین میزان رطوبت در کپور ماهیان پرورشی بیش از وحشی بوده است که با نتایج میزان رطوبت در فیل‌ماهیان یکسان است. در مطالعات مارتینز و همكاران در سال 2010 و بوستو و همكاران در سال 2008 كه بر روي ماهي سپرماهی9 پرورشي و وحشي انجام گرفت، نتايج داده‌ها نشان داد كه ميزان رطوبت و پروتئين در سپرماهیان پرورشي كمتر از سپرماهيان وحشي بوده است كه با نتايج تحقيق انجام شده بر روي فیل‌ماهیان پرورشي و وحشي، مغايرت دارد. ميزان خاكستر در ميان ماهيان سپر پرورشي و وحشي يكسان بوده و تغييري نكرده است، ولي ميزان چربي در سپرماهيان پرورشي بيشتر از ماهيان وحشي نشان داده شده كه در با نتايج تحقيق چربي كه بر روي فیل‌ماهیان انجام شد، مطابقت، دارد (35، 46). چربي يكي از مهم‌ترین تركيبات بيوشيميايي در ماهيان و از اهميت تغذیه‌ای بالايي برخوردار هستند زيرا نقش محافظتي در برابر بیماری‌های قلبي - عروقي دارند (47). بنابراين استفاده از ماهيان به علت دارا بودن اسيدهاي چرب اشباع نشده در رژيم غذايي می‌تواند خطر ابتلا به بیماری‌های قلبي و عروقي را در انسان كاهش دهد (48، 49). توماس (2003)، سدهو (2003)، اکمن (2000) و گارسیا (1998) گزارش كردند كه گوشت ماهي تأمین‌کننده اسيد چرب چند غير اشباع براي سلامت انسان است (50، 51، 52). ماهيان غني از اسيدچرب به خصوص EPA و DHA هستند (53، 54). همچنين مناری و همكاران (2010)، بلوزی (2001)، کونور (2001)، لیف و همكاران (2003) بيان كردند كه اسيد چرب چند غير اشباع موجود در ماهي باعث كاهش بروز بيماري قبلي و پيشگيري از بیماری‌های التهابي می‌گردند (42، 55، 56، 57). مولت و همكاران در سال 2003، اشاره كردند كه چربي ماهي براي سلامت انسان مفيد می‌باشد (58). اهميت اسيدهاي چرب در ماهيان در تمامي مطالعات محققين ديگر بيان شده است به‌طوری‌که كميته انجمن قلب به خاطر آن‌که استفاده از ماهي باعث می‌شود از ترومبوز و آترواسكلروز جلوگيري می‌کند، مصرف ماهي در هفته را 2 تا 3 بار، توصيه كرده است (29، 59، 60، 61). همچنين اسيدهاي چرب در دوران بارداري باعث توسعه سيستم عصبي نوزاد در دوران بارداري و سال اول بعد از تولد، می‌شود (62). با توجه به پروفيل اسيد چرب، بر اساس نتايج بيان شده از محققين گذشته، ميزان اسيد چرب عضله ماهي منعکس‌کننده محتواي منابع چربي در جيزه غذايي ماهي، می‌باشد (10). در اين تحقيق، 15 اسيد چرب در لاشه فیل‌ماهیان پرورشي و وحشي با مقادير مختلف شناسايي گرديد كه سه اسيد چرب غالب در لاشه فیل‌ماهیان پرورشي و وحشي پالمتيك C16:0، اولئيك C18:1n-9 و آلفالينولئيك C18:2n-6cis بوده‌اند، جدول (2)، میزان اسيدهاي چرب اشباع، تك غير اشباع، چندغيراشباع در فیل‌ماهیان پرورشي به ترتيب 4/23، 34/48 و 06/23 درصد، می‌باشد و در فیل‌ماهی وحشي، ميزان اسيدهاي چرب اشباع، اسیدهای چرب تک غیراشباع و اسیدهای چرب چندغیراشباع به ترتيب 55/18، 68/33 و 51/31 درصد، می‌باشد. توزيع اسيدهاي چرب در فیل‌ماهی پرورشي از رابطه اسیدهای چرب تک غیراشباع < اسيدهاي چرب اشباع < اسیدهای چرب چندغیراشباع تبعيت می‌کند و در فیل‌ماهی وحشي توزيع اسيدهاي چرب داراي رابطه اسیدهای چرب تک غیراشباع > ا اسیدهای چرب چندغیراشباع< اسيدهاي چرب اشباع، می‌باشد (جدول 3). در هر دو گروه فیل‌ماهیان پرورشي و وحشي، ميزان اسیدهای چرب تک غیراشباع از اسیدهای چرب چندغیراشباع بيشتر بوده است. جرجاني و همكاران (1391) نيز، نتايج مشابهي را در مطالعات خود كه بر روي كپورماهيان وحشي و پرورشي انجام دادند، به دست آوردند. در اين تحقيق، در فیل‌ماهی پرورشي محتواي اسیدهای چرب چندغیراشباع از اسیدهای چرب اشباع كمتر و در فیل‌ماهی وحشي اسیدهای چرب چندغیراشباع از اسیدهای چرب اشباع بيشتر بوده كه با نتايج مطالعات جرجاني و همكاران (1391)، کالیونکو و همكاران (2010) و خیری و همکاران (2022)، مطابقت دارد (45، 63، 68). محتواي اسيد چرب اشباع، تك غير اشباع در فیل‌ماهیان پرورشي به‌طور معنی‌داری بيشتر از فیل‌ماهیان وحشي است (05/0p<). آبورگ و همكاران (2005)، نيز بيان كردند كه ميزان اسيد چرب اشباع، در ماهي پرورشي بيشتر از ماهي وحشي بوده است كه با نتايج فوق، مطابقت دارد ولي با نتايج تحقيقات بوستو و همكاران (2008)، مغايرت دارد (35). بالعكس محتواي اسيدهاي چرب چندغيراشباع در فیل‌ماهی وحشي به‌طور معنی‌داری كمتر از فیل‌ماهیان پرورشي بوده است (05/0p<). فراوان‌ترین اسيد چرب اشباع در فیل‌ماهی پرورشي و وحشي، پالمتيك اسيد C16:0، می‌باشد. فراوان‌ترین اسيد چرب تك غير اشباع در فیل‌ماهی پرورشي و وحشي، اولئيك اسيد C18:1n-9، می‌باشد. کولاکوسکا و همكاران (2000)، نتايج مشابهي را در كپور ماهيان و هالیلوگلو و همكاران (2004)، براي ديگر گونه‌ها نتايج مشابهي را گزارش كردند. فراوان‌ترین اسيدهاي چرب چند غير اشباع در فیل‌ماهی پرورشي و وحشي، آلفالينولئيك C18:2n-6cis و سپس دوكوزاهگزانوئيك C22:6n-3 بود (64، 66). يگانه و همكاران (2011)، اسيدهاي غالب در كپور درياي خزر را به ترتيب اولئيك اسيد، پالمتيك اسيد و دوكوزاهگزانوئيك اسيد گزارش كردند كه با نتايج حاصل از اين تحقيق، يكسان است (65). نسبت اسیدهای چرب چندغیراشباع به اسیدهای چرب اشباع شاخص كليدي و مهم ديگري براي بررسي ارزش تغذیه‌ای ماهي است. افزايش نسبت
ω-3/ω-6 در رژيم غذايي انسان با كاهش ليپيدهاي پلاسما به پيشگيري از بیماری‌های قلبي، كمك نموده و نيز ريسك ابتلا به سرطان را كاهش می‌دهند (64). نسبت اسیدهای چرب چندغیراشباع به اسیدهای چرب اشباع در فیل‌ماهی وحشي بيشتر از فیل‌ماهی پرورشي بوده و اختلاف معنی‌داری را نشان می‌دهد (05/0p<)، لذا فیل‌ماهی پرورشي نسبت به فیل‌ماهی پرورشي ارجحيت دارد. در نتايج تحقيقات مارتینز و همكاران در سال 2010، مشاهده شد كه ميزان نسبت اسیدهای چرب چندغیراشباع به اسیدهای چرب اشباع در سپرماهیان وحشي (7/1) و در سپرماهيان پرورشي (8/1) كه با نتايج مشاهده شده در فیل‌ماهیان به ترتيب مغايرت و مطابقت دارد (46). محتواي اسيد مريستيك (C14:0)، در بين فیل‌ماهیان وحشي و پرورشي اختلاف معنی‌داری، نداشته است (05/0P>)، ولي میزان اسید مریستیک در فیل‌ماهی وحشي بيشتر بوده است. نتایج این تحقیق با نتایج مطالعات جرجانی و همکاران (1391) که بر روی کپور معمولی انجام شده است، مطابقت دارد (45). در مقابل، نتايج تحقيق به‌عمل‌آمده توسط مناری در سال 2010، بر روي ماهي سی بی، گونزالس و همكاران در سال 2006، بر روي سپرماهي و مارتینز و همكاران در سال 2010، بر روي سپر ماهی، مغايرت داشته است زيرا در تحقيقات خود بيان كردند كه اختلاف معنی‌داری بين ميزان اسيد مريستيك در ماهيان پرورشي و وحشي وجود داشته (05/0p<) و در ماهيان پرورشي بيشتر است (42، 38، 46). محتواي اسيد پالمتيك (C16:0)، در بين فیل‌ماهیان وحشي و پرورشي اختلاف معنی‌داری وجود داشته است (05/0p<) و میزان اسيد پالمتيك در فیل‌ماهی پرورشي بيشتر بوده است. نتایج این تحقیق با نتایج مطالعات جرجانی و همکاران (1391) که بر روی کپور معمولی و گونزالس، همكاران در سال 2006، بر روي ماهي سوف زرد و ژانگ و همکاران (2020)، انجام شده است، مطابقت دارد (69، 45، 38). در مقابل نتايج تحقيق به‌عمل‌آمده توسط مناری در سال 2010، بر روي ماهي شانک، مارتینز و همكاران در سال 2010، بر روي سپرماهی و چن و همکاران (1995)، بر روی ماهی خاویاری آتلانتیک10 مغايرت داشته است، زيرا در تحقيقات خود بيان كردند كه ميزان اسيد پالمتيك در ماهيان وحشي بيشتر است (42، 46، 67). ميزان اسيد استئاريك (C18:0)، در مقايسه بين فیل‌ماهیان پرورشي و وحشي اختلاف معنی‌داری داشته و ميزان آن‌ها در فیل‌ماهی پرورشي بيشتر از فیل‌ماهی وحشي بوده است (05/0p<). نتایج این تحقیق با نتایج مطالعات جرجانی و همکاران (1391) که بر روی کپور معمولی و گونزالس و همكاران در سال2006، بر روي ماهي سوف زرد، انجام شده است، مطابقت دارد. در مقابل نتايج تحقيق به‌عمل‌آمده توسط مناری در سال 2010، بر روي ماهي شانک و مارتینز و همكاران در سال 2010، بر روي سپرماهی مغايرت داشته است زيرا در تحقيقات خود بيان كردند كه ميزان اسيد استئاريك در ماهيان وحشي بيشتر است (45، 38، 42، 46). در بين فیل‌ماهیان پرورشي و وحشي موردتحقیق مشاهده شد كه ميزان اسيد آراشيدونيك (C20:0) در فیل‌ماهیان پرورشي بيشتر بوده و اختلاف معنی‌داری را نشان داده است (05/0p<). مطالعات جرجانی و همکاران (1391) که بر روی کپور معمولی، مناری در سال 2010، بر روي ماهي شانک و چن و همکاران (1995)، بر روی ماهی خاویاری آتلانتیک، همچنين مؤید تأکید نتايج فوق هستند و در تحقيقات خود بيان كردند كه ميزان اسيد آراشيدونيك در فیل‌ماهیان پرورشي بيشتر بوده است (45، 42، 67). در بين فیل‌ماهیان پرورشي و وحشي مورد تحقيق مشاهده شد كه ميزان اسيد ميرسيتولئيك (C14:1n-5) اختلاف معنی‌داری نداشته است (05/0P>) ولي در فیل‌ماهیان وحشي بيشتر بوده است. نتايج مطالعات فوق با مطالعات جرجانی و همکاران (1391) که بر روی کپور معمولی انجام شد، مطابقت داشته و نسبت به نتايج مطالعات مناری در سال 2010، كه بر روي ماهي شانک انجام شده و بيان شده كه ميزان اسيد ميرسيتولئيك در ماهيان پرورشي بيشتر بوده است، مغايرت دارد (45، 42). با توجه به آناليز داده‌ها، مشاهده می‌شود كه ميزان اسيد پالميتونيك (C16:1n-7) در فیل‌ماهیان وحشي نسبت به فیل‌ماهیان پرورشي به‌صورت معنی‌داری بيشتر بوده است (05/0p<). نتايج مطالعات مشاهده شده در فیل‌ماهیان با مطالعات جرجانی و همکاران (1391) که بر روی کپور معمولی، گونزالس و همكاران در سال2006، بر روي ماهي سوف زرد و ژانگ و همکاران (2020) و چن و همکاران (1995) بر روی ماهی خاویاری آتلانتیک، مطابقت داشته و با نتايج تحقيقات مناری در سال 2010، كه بر روي ماهي شانک و مارتینز و همكاران در سال 2010، بر روي سپر ماهی مغايرت داشته است (45، 38، 67، 42، 46، 69). محتواي اسيد اولئيك (C18:1n-9) در بين فیل‌ماهیان وحشي و پرورشي اختلاف معنی‌داری، وجود داشته است (05/0p<) و میزان آن در فیل‌ماهی پرورشي، بيشتر بوده است. نتایج این تحقیق با نتایج مطالعات جرجانی و همکاران (1391) که بر روی کپور معمولی، گونزالس و همكاران در سال 2006 بر روي ماهي سوف زرد، مناری در سال 2010، بر روي ماهي شانک، مارتینز و همكاران در سال 2010، بر روي شانک و چن و همکاران (1995)، بر روی ماهی خاویاری آتلانتیک انجام شده است، مطابقت دارد (45، 38، 42، 46، 67). ميزان اسيد ايكوزانوئيك (C20:1n-9)، در مقايسه بين فیل‌ماهیان پرورشي و وحشي، اختلاف معنی‌داری داشته (05/0p<) و ميزان آن‌ها در فیل‌ماهی وحشي بيشتر از فیل‌ماهی پرورشي بوده است. نتایج این تحقیق با نتایج مطالعات جرجانی و همکاران (1391) که بر روی کپور معمولی، انجام شده است، مطابقت دارد. در مقابل نتايج تحقيق به‌عمل‌آمده توسط مناری در سال 2010، بر روي ماهي شانک و مارتینز كه بيان نموده ميزان اسيد ايكوزانوئيك بين ماهيان پرورشي و وحشي اختلاف معنی‌داری در ميزان اسيد ايكوزانوئيك وجود نداشته است (05/0P>) و در ماهيان وحشي بيشتر بوده است، مغايرت داشته است (45، 42، 46). با توجه به آناليز داده‌ها، مشاهده می‌شود كه ميزان اسيد آلفالينولئيك
(C18:2n-6cis) در فیل‌ماهیان پرورشي نسبت به فیل‌ماهیان وحشي به‌صورت معنی‌داری بيشتر بوده است (05/0p<). نتايج مطالعات مشاهده شده در فیل‌ماهیان با مطالعات جرجانی و همکاران (1391) که بر روی کپور معمولی و مناری در سال 2010، كه بر روي ماهي شانک، مطابقت داشته و با نتايج تحقيقات گونزالس و همكاران در سال 2006، بر روي ماهي سوف زرد بوده است و نشان داد در ماهيان وحشي بيشتر بوده است مغايرت داشته است (45، 42، 38). در بين فیل‌ماهیان پرورشي و وحشي مورد تحقيق مشاهده شد كه ميزان اسيد لينوللايديك (C18:2n-6trans) اختلاف معنی‌داری داشته است (05/0p<) و در فیل‌ماهیان پرورشي بيشتر بوده است. نتايج مطالعات فوق با مطالعات جرجانی و همکاران (1391) که بر روی کپور معمولی انجام شد و بيان كردند كه ميزان اسيد لينوللايديك (C18:2n-6trans) در ماهيان وحشي بيشتر است، مغايرت دارد و با تحقيقات مارتینز و همكاران در سال 2010، بر روي شانک و چن و همکاران (1995)، بر روی ماهی خاویاری آتلانتیک، انجام شده است، مطابقت دارد. ميزان اسيد ايكوزادنوئيك (C20:2n-6) در مقايسه بين فیل‌ماهیان پرورشي و وحشي اختلاف معنی‌داری نداشته است (05/0P>) ولی ميزان اسيد ايكوزادنوئيك در فیل‌ماهی وحشي بيشتر از فیل‌ماهی پرورشي، بوده است (45، 67، 46). نتایج این تحقیق با نتایج مطالعات جرجانی و همکاران (1391) که بر روی کپور معمولی انجام شده است، مطابقت دارد. در مقابل نتايج تحقيق به‌عمل‌آمده توسط مناری در سال 2010، بر روي ماهي شانک و مارتینز كه بيان نموده ميزان اسيد ايكوزادنوئيك بين ماهيان پرورشي و وحشي اختلاف معنی‌داری، داشته است (05/0p<) و در ماهيان پرورشی، بيشتر بوده است، مغايرت داشته است (45، 42، 46). با توجه به داده‌های به‌دست‌آمده در این تحقیق، مشاهده می‌شود كه ميزان اسيد آراشیدونیک (C20:4n-6) در فیل‌ماهیان وحشي نسبت به فیل‌ماهیان پرورشي به‌صورت معنی‌داری بيشتر بوده است (05/0p<). نتايج مطالعات مشاهده شده در فیل‌ماهیان با مطالعات خیری و همکاران (2022)، جرجانی و همکاران (1391) که بر روی کپور معمولی و مارتینز و همكاران در سال2010، بر روي شانک انجام شده است، مغايرت دارد (45، 46، 69). در بين فیل‌ماهیان پرورشي و وحشي مورد تحقيق مشاهده شد كه ميزان اسيد ايكوزاپنتانوئيك (C20:5n-3) اختلاف معنی‌داری، وجود داشته است (05/0p<) و در فیل‌ماهیان وحشي بيشتر بوده است. نتايج مطالعات فوق با مطالعات جرجانی و همکاران (1391) که بر روی کپور معمولی انجام شد، مطابقت داشته و نسبت به نتايج مطالعات مناری در سال 2010، كه بر روي ماهي شانک، گونزالس و همكاران در سال 2006، بر روي ماهي سوف زرد و مارتینز و همكاران در سال 2010، بر روي سپرماهی انجام شده و بيان شده كه ميزان اسيد ايكوزاپنتانوئيك در ماهيان پرورشي بيشتر بوده است، مغايرت دارد (45، 42، 38، 46). اسید دكوزاپنتانوئيك (C22:5n-3)، DPA، برای درمان اختلال‌های مغزی و سرطان مفید می‌باشد. میزان اسید دكوزاپنتانوئيك مقایسه شده بین فیل‌ماهیان پرورشی و وحشی اختلاف معنی‌داری را نشان داد (05/0p<) و میزان آن در فیل‌ماهیان وحشی، بیشتر بوده است. نتایج این تحقیق با نتایج مطالعات جرجانی و همکاران (1391) که بر روی کپور معمولی و مارتینز و همكاران در سال 2010، بر روي شانک، انجام شده است، مطابقت دارد (45، 46). اسید دوكوزاهگزانوئيك (C22:6n-3) یا DHA برای رشد و تکامل مغز و حفظ عملکرد نرمال مغز در کودکان و بالغان ضروری است. آنالیز اسید دوكوزاهگزانوئيك در بین ماهیان وحشی و پرورشی نشان داد که میزان آن در فیل‌ماهی وحشی به‌طور معنی‌داری، بیشتر بوده است (05/0p<). نتایج به‌دست‌آمده در فیل‌ماهیان با نتایج مطالعات خیری و همکاران (2022) و جرجانی و همکاران (1391) که بر روی کپور معمولی و مناری در سال 2010، كه بر روي ماهي شانک انجام شده است، مطابقت و با مطالعات گونزالس و همكاران در سال 2006، بر روي ماهي سوف زرد که نتیجه گرفتند میزان اسید دوکوزاهگزانوئیک در ماهیان پرورشی بیشتر بوده است، مغایرت دارد (45، 42، 38، 68).
نتیجه‌گیری
تفاوت مهم در پارامترهای اندازه‌گیری شده در این تحقیق می‌تواند توسط عوامل مختلفی، تحت تأثیر قرار گرفته باشد. بااین‌حال به نظر می‌رسد که رژیم غذایی، شرایط زندگی می‌توانند تأثیر بسزایی را بر روی ترکیبات و اسیدهای چرب لاشه ماهیان داشته باشند. میزان بالای اسیدهای چرب در هر نوع فیل‌ماهی پرورش و یا وحشی می‌تواند به رژیم غذایی ارتباط داشته باشد که بیانگر استفاده هر یک از فیل‌ماهیان وحشی و پرورشی از غذاهای غنی از اسید چرب و یا حداقل بودن اسید چرب در خوراک باشد. درمجموع، نتایج این تحقیق، بر اساس میزان ترکیبات چربی، پروتئین، رطوبت و خاکستر در بین فیل‌ماهیان پرورشی و وحشی که اختلاف معنی‌داری را نشان ندادند بیانگر آن است که اگرچه مصرف‌کنندگان، ماهیان وحشی را به دلیل طعم بهتر و بافت مناسب به ماهیان پرورشی ترجیح می‌دهند، اما باید بدانیم گاهی وقت‌ها بین این خصوصیات و ارزش تغذیه‌ای یک گونه ماهی ارتباط چندانی وجود ندارد و ماهی پرورشی می‌تواند به لحاظ ارزش‌های غذایی با ماهیان وحشی برابر باشد. با توجه به وجود گونه‌هاي بسياري از ماهيان در آب‌های شمالي و جنوبي كشور ما، پيشنهاد می‌شود كه اين تحقيقات بر روي ساير ماهيان به‌ویژه گونه‌هاي خوراكي انجام گيرد. همچنین، كمك و تشويق کارخانه‌های توليد غذاي آبزيان، جهت توليد غذاهاي مخصوص ماهيان خاوياري با كمك كارشناسان امر تغذيه و نظارت مستقل بر اين روند كمكي بزرگ به پرورش‌دهندگان و توليد ماهيان خاوياري با ارزش غذايي مناسب نزديك به خصوصيات و ارزش غذايي ماهيان وحشي كند. پيشنهاد می‌شود به خاطر آن‌که ماهيان پرورشي ازلحاظ ارزش تغذیه‌ای و محتويات پروتئين و اسيدهاي چرب با ماهيان وحشي تفاوت زيادي ندارند و ميزان ذخاير ماهيان در درياها بسيار كاهش يافته است، می‌توان توليد ماهيان پرورشي را افزايش داد. علاوه بر آن توصیه می‌گردد به دلیل باور غلط كه در ميان مردم رواج يافته است كه ماهيان دريايي بيشتر از ماهيان پرورشي داراي ارزش غذايي می‌باشد، با اطلاع‌رسانی از بين رود تا استفاده از ماهيان پرورشي نيز جايگاهي در ميان مردم، داشته باشد.
تعارض منافع
نویسنده تأیید می‌کند که هیچ‌گونه تعارض منافع مرتبط با این اثر علمی، اعم از مادی یا غیرمادی، وجود ندارد.
[1] Catla catla
[2] Labeo rohita
[3] Yellow perch
[4] Sea bass
[5] Sparus aurata
[6] Mullet
[7] Mulloway
[8] Cyprinus carpio
[9] Psetta maxima
[10] Acipenser oxyrinchus
References
1. Fazli H, Tavakoli M, Khoshghalb MR, Moghim M, Valinasab T. Population dynamics and the risk of stock extinction of Persian sturgeon (Borodin) in the Caspian Sea. Fisheries and Aquatic Life. 2020;28(2):62-72.
2. Lee S, Zhai S, Deng DF, Li Y, Blaufuss PC, Eggold BT, Binkowski F. Feeding strategies for adapting lake sturgeon (Acipenser fulvescens) larvae to formulated diets at early life stages. Animals. 2022;12(22):3128.
3. Smárason BÖ, Alriksson B, Jóhannsson R. Safe and sustainable protein sources from the forest industry–The case of fish feed. Trends in Food Science & Technology. 2019; 84:12-4.
4. Degani G. Sturgeon (Acipenser gueldenstaedtii) Acclimatization to Optimal Growth Conditions, A Case Study of Adaptation, Nutrition, Reproduction, and Sex Determination. Open Journal of Animal Sciences. 2022;12(4):629-61.
5. Raposo A, Alturki HA, Alkutbe R, Raheem D. Eating sturgeon: an endangered delicacy. Sustainability. 2023;15(4):3511.
6. Piedecausa MA, Mazón MJ, García BG, Hernández MD. Effects of total replacement of fish oil by vegetable oils in the diets of Sharpsnout seabream (Diplodus puntazzo). Aquaculture. 2007;263(1-4):211-9.
7. Subhadra B, Lochmann R, Rawles S, Chen R. Effect of dietary lipid source on the growth, tissue composition and hematological parameters of largemouth bass (Micropterus salmoides). Aquaculture. 2006 May 31;255(1-4):210-22.
8. Lall SP, Kaushik SJ. Nutrition and metabolism of minerals in fish. Animals. 2021;11(09):2711.
9. Marbaniang BJ, Sawant K, Dhar V, Prakashbhai HR, Dohtdong N, Pawar L, Malla S. Artificial propagation of indigenous ornamental fish species via nutritional manipulation for stock enhancement and conservation as a step towards environmental sustainability: A Review. International Journal of Environment and Climate Change. 2023;13(7):479-88.
10. Šimat V, Elabed N, Kulawik P, Ceylan Z, Jamroz E, Yazgan H, Čagalj M, Regenstein JM, Özogul F. Recent advances in marine-based nutraceuticals and their health benefits. Marine drugs. 2020;18(12):627.
11. Sidhu KS. Health benefits and potential risks related to consumption of fish or fish oil. Regulatory toxicology and pharmacology. 2003;38(3):336-44.
12. Chen J, Liu H. Nutritional indices for assessing fatty acids: A mini-review. International journal of molecular sciences. 2020;21(16):5695.
13. Mourente G, Bell JG. Partial replacement of dietary fish oil with blends of vegetable oils (rapeseed, linseed and palm oils) in diets for European sea bass (Dicentrarchus labrax L.) over a long-term growth study: effects on muscle and liver fatty acid composition and effectiveness of a fish oil finishing diet. Comparative Biochemistry and Physiology Part B: Biochemistry and Molecular Biology. 2006;145(3-4):389-99.
14. El‐Sayed AF, Izquierdo M. The importance of vitamin E for farmed fish—A review. Reviews in Aquaculture. 2022;14(2):688-703.
15. AOAC. 2005. Official Method of Analysis of AOAC International. (18th Ed.) AOAC international, Virginia, USA.
16. de Castro FA, Sant’Ana HM, Campos FM, Costa NM, Silva MT, Salaro AL, Franceschini SD. Fatty acid composition of three freshwater fishes under different storage and cooking processes. Food chemistry. 2007;103(4):1080-90.
17. Stołyhwo A, Kołodziejska I, Sikorski ZE. Long chain polyunsaturated fatty acids in smoked Atlantic mackerel and Baltic sprats. Food chemistry. 2006;94(4):589-95.
18. Afkhami M, Mokhlesi A, Bastami KD, Khoshnood R, Eshaghi N, Ehsanpour M. Survey of some chemical compositions and fatty acids in cultured common carp (Cyprinus carpio) and grass carp (Ctenopharyngodon idella), Noshahr, Iran. World Journal of Fish and Marine Sciences. 2011;3(6):533-8.
19. Arannilewa, S. T, Salawu, S. O, Sorungbe, A. A. and Ola-Salawu, B. B. 2005. Effect of frozen period on the chemical, microbiological and sensory quality of frozen tilapia fish (Sarotherodun galiaenus). African Journal of Biotechnology 4: 852-855
20. Kandemir Ş, Polat N. Seasonal variation of total lipid and total fatty acid in muscle and liver of rainbow trout (Oncorhynchus mykiss W, 1792) reared in Derbent Dam Lake. Turkish Journal of Fisheries and Aquatic Sciences. 2007 Jan 1;7(1).
21. Tocher DR, Betancor MB, Sprague M, Olsen RE, Napier JA. Omega-3 long-chain polyunsaturated fatty acids, EPA and DHA: Bridging the gap between supply and demand. Nutrients. 2019;11(1):89.
22. Hedayatifard MA, Jamali ZO. Evaluation of omega-3 fatty acids composition in Caspian Sea pike perch (Sander lucioperca). International Journal of Agriculture and Biology. 2008;10(2):235-7.
23. Liao J, Xiong Q, Yin Y, Ling Z, Chen S. The effects of fish oil on cardiovascular diseases: systematical evaluation and recent advance. Frontiers in Cardiovascular Medicine. 2022; 8:802306.
24. De Cicco P, Catani MV, Gasperi V, Sibilano M, Quaglietta M, Savini I. Nutrition and breast cancer: a literature review on prevention, treatment and recurrence. Nutrients. 2019;11(7):1514.
25. Chen YQ, Edwards IJ, Kridel SJ, Thornburg T, Berquin IM. Dietary fat’gene interactions in cancer. Cancer and Metastasis Reviews. 2007; 26:535-51.
26. Din JN, Harding SA, Valerio CJ, Sarma J, Lyall K, Riemersma RA, Newby DE, Flapan AD. Dietary intervention with oil rich fish reduces platelet-monocyte aggregation in man. Atherosclerosis. 2008;197(1):290-6.
27. Zhang B, Xiong K, Cai J, Ma A. Fish consumption and coronary heart disease: a meta-analysis. Nutrients. 2020;12(8):2278
28. Kris-Etherton PM, Harris WS, Appel LJ. Fish consumption, fish oil, omega-3 fatty acids, and cardiovascular disease. Arteriosclerosis, thrombosis, and vascular biology. 2003;23(2): e20-30.
29. Bowen KJ, Harris WS, Kris-Etherton PM. Omega-3 fatty acids and cardiovascular disease: are there benefits? Current treatment options in cardiovascular medicine. 2016; 18:1-6.
30. Durkin LA, Childs CE, Calder PC. Omega-3 polyunsaturated fatty acids and the intestinal epithelium—a review. Foods. 2021;10(1):199.
31. Khademzade O, Kochanian P, Zakeri M, Alavi SM, Mozanzadeh MT. Research article oxidative stress-related semen quality and fertility in the male Arabian yellowfin sea bream (Acanthopagrus arabicus) Fed a Selenium Nanoparticle-Supplemented Plant Protein-Rich Diet.
32. Grigorakis K, Taylor KD, Alexis MN. Organoleptic and volatile aroma compounds comparison of wild and cultured gilthead sea bream (Sparus aurata): sensory differences and possible chemical basis. Aquaculture. 2003;225(1-4):109-19.
33. Aubourg SP, Pineiro C, Gallardo JM, Barros-Velazquez J. Biochemical changes and quality loss during chilled storage of farmed turbot (Psetta maxima). Food chemistry. 2005;90(3):445-52.
34. Busetto ML, Moretti VM, Moreno-Rojas JM, Caprino F, Giani I, Malandra R, Bellagamba F, Guillou C. Authentication of farmed and wild turbot (Psetta maxima) by fatty acid and isotopic analyses combined with chemometrics. Journal of agricultural and food chemistry. 2008;56(8):2742-50.
35. Hussain B, Mahboob S, Hassan M, Liaqat F, Sultana T, Tariq H. Comparative analysis of proximate composition of head from wild and farmed Catla catla. J. Anim. Plant Sci. 2011 Jan 1;21(2):207-10.
36. Mahboob S, Liaquat F, Liaquat S, Hassan M, Rafique M. Proximate composition of meat and dressing losses of wild and farmed Labeo rohita (Rohu). Pakistan Journal of Zoology. 2004;36(1):39-44.
37. González S, Flick GJ, O’keefe SF, Duncan SE, McLean E, Craig SR. Composition of farmed and wild yellow perch (Perca flavescens). Journal of Food Composition and Analysis. 2006;19(6-7):720-6.
38. Orban E, Nevigato T, Lena GD, Casini I, Marzetti A. Differentiation in the lipid quality of wild and farmed seabass (Dicentrarchus labrax) and gilthead sea bream (Sparus aurata). Journal of Food science. 2003;68(1):128-32.
39. Ruff N, Fitzgerald RD, Cross TF, Kerry JP. Comparative composition and shelf-life of fillets of wild and cultured turbot (Scophthalmus maximus) and Atlantic halibut (Hippoglossus hippoglossus). Aquaculture International. 2002; 10:241-56.
40. Khoramgah M, Rezai M, Ojagh M, Babakhani L. Comparison of nutritional values and omega-3 fatty acids of dorsal and abdominal muscles of wild and farmed common carp (Cyprinus carpio). 2007; 11(2):58-66.
41. Bhouri AM, Bouhlel I, Chouba L, Hammami M, El Cafsi M, Chaouch A. Total lipid content, fatty acid and mineral compositions of muscles and liver in wild and farmed sea bass (Dicentrarchus labrax). African Journal of Food Science. 2010;4(8):522-30.
42. Howaida R, Gaber and Ali –A-FA. Gab-Alla, Comparison of Biochemical composition and organoleptic properties between wild and cultured finfish, Journal of Fisheries and Aquatic Science, 2007;2(1):77-81.
43. Usydus Z, Szlinder-Richert J, Adamczyk M. Protein quality and amino acid profiles of fish products available in Poland. Food chemistry. 2009 1;112(1):139-45.
44. Jurjani, S; Qalichi, A; Alami. Comparison of chemical composition and fatty acid profile of wild camphor (Cyprinus carpio) in two natural and cultured environments, the first national conference on fisheries and aquaculture of Iran, Islamic Azad University, Bandar Abbas branch. 2013.
45. Martınez B., Miranda J. M., Nebot C., Rodriguez J. L, Cepeda A., Franco C. M. Differentiation of farmed and wild turbot (Psetta maxima): proximate chemical composition, fatty acid profile, trace minerals and antimicrobial resistance of contaminant bacteria, Food Science Technology International, 2010;16(5):435–7
46. Kandemir Ş, Polat N. Seasonal Variation of Total Lipid and Total Fatty Acid in Muscle and Liver of Rainbow Trout (Oncorhynchus mykiss W, 1792) Reared in Derbent Dam Lake. Turkish Journal of Fisheries and Aquatic Sciences. 2007;7(1).
47. Iqbal Z. Proximate composition of scales, skin in wild and farmed Catla catla and Labeo rohita (Doctoral dissertation, M. Sc. Thesis. Department of Zoology, GC University, Faisalabad).
48. Hedayatifard M, Moeini S. Loss of omega-3 fatty acids of sturgeon (Acipenser stellatus) during cold storage. omega. 2007 21; 3:6.
49. Nestel P, Clifton P, Colquhoun D, Noakes M, Mori TA, Sullivan D, Thomas B. Indications for omega-3 long chain polyunsaturated fatty acid in the prevention and treatment of cardiovascular disease. Heart, Lung and Circulation. 2015;24(8):769-79.
50. Ackman, R. G. Fish is more than a brain food. 2000. IIFET Proceedings.
51. Jankowska B, Zakęś Z, Żmijewski T, Szczepkowski M. A comparison of selected quality features of the tissue and slaughter yield of wild and cultivated pikeperch Sander lucioperca (L). European Food Research and Technology. 2003; 217:401-5.
52. Hedayatifard M, Moini S. Quantitative and qualitative identification of the fatty acids in Persian sturgeon tissue (Acipenser persicus) and effect of long-term freezing on them.
53. Gulzar SA, Zuber MU. Determination of Omega-3 Fatty acid composition in fresh water fish. Int. J. Agric. Biol. 2000; 2:342-3.
54. Belluzzi, A. N3 and n6 fatty acids for the treatment of autoimmune diseases. European Journal of Lipid Science and Technology, 2001;103: 399–407
55. Connor WE. N3 fatty acids from fish and fish oil: panacea or nostrum? American Journal of Clinical Nutrition, 2001;74: 415–416.
56. Billman GE, Kang JX, Leaf A. Prevention of sudden cardiac death by dietary pure ω-3 polyunsaturated fatty acids in dogs. Circulation. 1999;99(18):2452-7.
57. Aras NM, Haliloğlu HI, Ayik O, Yetim H. Comparison of fatty acid profiles of different tissues of mature trout (Salmo trutta labrax, Pallas, 1811) caught from Kazandere Creek in the Çoruh Region, Erzurum, Turkey. Turkish Journal of Veterinary & Animal Sciences. 2003;27(2):311-6.
58. Roynette CE, Calder PC, Dupertuis YM, Pichard C. n-3 polyunsaturated fatty acids and colon cancer prevention. Clinical nutrition. 2004;23(2):139-51.
59. Harris WS. Omega-3 fatty acids and cardiovascular disease: a case for omega-3 index as a new risk factor. Pharmacological research. 2007;55(3):217-23.
60. Schmidt EB, Arnesen H, de Caterina R, Rasmussen LH, Kristensen SD. Marine n-3 polyunsaturated fatty acids and coronary heart disease: Part I. Background, epidemiology, animal data, effects on risk factors and safety. Thrombosis research. 2005;115(3):163-70.
61. Montaño N, Gavino G, Gavino VC. Polyunsaturated fatty acid contents of some traditional fish and shrimp paste condiments of the Philippines. Food Chemistry. 2001;75(2):155-8.
62. Kalyoncu L, Yaman Y, Aktumsek A. Determination of the seasonal changes on total fatty acid composition of rainbow trout, Oncorhynchus mykiss in Ivriz Dam Lake, Turkey. African Journal of Biotechnology. 2010;9(30):4783-7.
63. Bayır A, Haliloǧlu Hİ, Sirkecioǧlu AN, Aras NM. Fatty acid composition in some selected marine fish species living in Turkish waters. Journal of the Science of Food and Agriculture. 2006;86(1):163-8.
64. Yeganeh S, Shabanpour B, Hosseini H, Imanpour MR, Shabani A. Seasonal variation of chemical composition and fatty acid profile of fillet in wild common carp (Cyprinus carpio) in Caspian Sea. 2012;24-31.
65. Kołakowska A, Szczygielski M, Bienkiewicz G, Zienkowicz L. Some of fish species as a source of n-3 polyunsaturated fatty acids. Acta Ichthyologica et Piscatoria. 2000; 30:59-70.
66. Chen IC, Chapman FA, WEI CL, Portier KM, O'keefe SF. Differentiation of cultured and wild sturgeon (Acipenser oxyrinchus desotoi) based on fatty acid composition. Journal of Food Science. 1995;60(3):631-5
67. Kheiri A, Aliakbarlu J, Tahmasebi R. Antioxidant potential and fatty acid profile of fish fillet: effects of season and fish species. In Veterinary Research Forum 2022 (Vol. 13, No. 1, p. 91). Faculty of Veterinary Medicine, Urmia University, Urmia, Iran.
68. Zhang X, Ning X, He X, Sun X, Yu X, Cheng Y, Yu RQ, Wu Y. Fatty acid composition analyses of commercially important fish species from the Pearl River Estuary, China. PLoS One. 2020;15(1): e0228276.