مفهوم‌پردازی اخلاص در شرح التعرف و رسالة قشیریه، از تصوف تا هنر
محورهای موضوعی : هنر
سمانه‌السادات آقادادی
1
(دانش‌آموختة دکتری زبان و ادبیات فارسی- ادبیات عرفانی دانشگاه اصفهان)
سیده‌مریم روضاتیان
2
(دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اصفهان)
کلید واژه: اخلاص, هنر, تصوف, شرح التعرف, رساله قشیریه,
چکیده مقاله :
اخلاص در نزد سالکین اخراج خلق است از معامله حق‌تعالى، یعنى هیچ عملى را جز براى خدا انجام ندهد و جمیع اعمال و کردار و گفتار بنده مختصّ حق باشد. همچنین اخلاص نقش زیربنایی و بنیادینی در تکامل فردی و اجتماعی بشر بر عهده دارد و کمال، نقص، صحت و فساد تمامی مقامات و مراحل سیروسلوک تابع این فضیلت ارزشمند است. در این مقاله کوشش شده است به این پرسش پاسخ داده شود که شباهت‌ها و تفاوت‌های دو متن مهم حکمی‌عرفانی، یعنی شرح التعرف و رساله قشیریه از کارکردِ هنریِ مفهومِ اخلاص در شش بخش تبیین شده تحلیل تعاریف، بازتاب قرآن و حدیث در مبحث اخلاص، بررسی معنای مخلِص و مخلَص، مراتب اخلاص، آفات و نتایج اخلاص و ارتباط اخلاص با دیگر مقامات عرفانی چیست؟ همچنین از دستاوردهای این پژوهش، واکاوی میزان هنر تأثّر و هم‌گرایی رساله قشیریه از شرح التعرف است که در قالب اثرپذیری عینی یا نقل به مضمون و محتوایی درآوردن اقوال مختلف داشته است.
In the view of spiritual seekers, sincerity is the manifestation of divine interaction, signifying that no action should be undertaken except for the sake of God, and all deeds and words of the servant should be exclusively dedicated to God. Furthermore, sincerity bears the fundamental and foundational role in the individual and societal evolution of humanity, and the perfection, imperfection, health, and corruption of all stages and levels of this journey are influenced by this valuable virtue. This article seeks to address the question of the similarities and differences between two significant mystical texts, namely the elucidation of "Taa'rrof" and Qoshareh's treatise on the artistic function of the concept of sincerity, which is discussed in six sections: the analysis of definitions, the reflection of the Quran and Hadith on the subject of sincerity, the study of the meanings of sincere and sincerity, the levels of sincerity, the disadvantages and results of sincerity, and the relationship of sincerity with other mystical authorities. What is the nature of this relationship? Furthermore, the achievements of this research are to elucidate the extent of the artistic impact and convergence of Qoshareh's treatise with the elucidation of "Taa'rrof," which has been presented through the tangible influence or the interpretation and content extraction of various statements.
قرآن کریم، (1390)، ترجمه مهدی الهی قمشه‌ای، اصفهان: قلم آریا.
ابن ابی‌الحدید، عبدالحمیدبن‌هبه الله، (1404ق)، شرح نهج‌البلاغه، ج11، قم: کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی.
اعرابی، غلامحسین، (1386)، «اخلاص و راه‌های درمان آفت آن از نگاه امام خمینی(ره)»، فصلنامه شیعه‌شناسی؛ مؤسسه شیعه‌شناسی، سال5، شماره18، صص: 110-95.
امیرپور دریایی، جلیل، (1385)، «اخلاص در نهج البلاغه و پاره‌ای از متون ادبی‌عرفانی فارسی»، فصلنامه ادبیات فارسی؛ دانشگاه آزاد اسلامی واحد خوی، سال4، شماره6، صص: 25-1.
دهباشی، مهدی و سید‌علی‌اصغر میرباقری‌فرد، (1386)، تاریخ تصوف1، تهران: سمت.
سرّاج طوسی، ابونصر، (1382)، اللمع فی التصوف، تصحیح و تحشیه رینولد آلن نیکلسون، ترجمه مهدی محبتی، ج3، تهران: اساطیر.
سوربهاری هندی، عبدالرحیم‌بن‌احمد، کشف اللغات و الاصطلاحات، (نسخه خطی).
سهروردی، شهاب‌الدین ابوحفص عمر، (1374)، عوارف المعارف، ترجمه ابومنصوربن‌عبدالمؤمن اصفهانی، به اهتمام قاسم انصاری، تهران: علمی و فرهنگی.
طباطبایی، محمدحسین، (1370)، المیزان فی تفسیر القرآن، ترجمه سیدباقر موسوی همدانی، ج17، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
طبیبیان، سیدحمید، (1388)، ترجمه شرح ابن عقیل، ج1، تهران: امیرکبیر.
عبادی، کرم و محمدرضا پاشاپور، (1388)، «مفاهیم اخلاص و اوصاف مخلصین از منظر مثنوی مولوی»، فصلنامه عرفان اسلامی؛ دانشگاه آزاد اسلامی واحد زنجان، سال6، شماره21، صص: 63-43.
غزالی، ابوحامد محمد، (1361)، کیمیای سعادت، به کوشش حسین خدیو جم، تهران: علمی فرهنگی.
_____________، (1386)، احیاء علوم الدین، ترجمه مؤیدالدین محمد خوارزمی. به کوشش حسین خدیوجم، ج4، تهران: علمی و فرهنگی.
قشیری، ابوالقاسم، (1374)، الرساله القشیریه، به کوشش عبدالحلیم محمود و محمود بن الشریف، قم: بیدار.
______________، (1388)، ترجمه رساله قشیریه، تصحیح و استدراکات بدیع‌الزمان فروزانفر، تهران: علمی و فرهنگی.
کلابادی، ابوبکربن‌محمد، (1371)، کتاب التعرّف، ترجمه محمدجواد شریعت، تهران: اساطیر.
گوهرین، سید صادق، (1367)، شرح اصطلاحات تصوف، ج3، تهران: زوّار.
متقی، علی‌بن‌حسام‌الدین، (1419ق)، کنز العمّال فی سنن الاقوال و الافعال، تحقیق محمود عمر دمیاطی، بیروت: دار الکتب العلمیه.
محاسبی، حارث‌بن‌اسد، (1420ق)، الرعایه لحقوق الله، تحقیق عبدالرحمن عبدالحمید البر، مصر: دارالیقین.
مستملی بخاری، خواجه امام ابوابراهیم، (1365)، شرح التعرف لمذهب التصوف، مقدمه و تصحیح و تحشیه محمد روشن، تهران: اساطیر.
مکی، ابوطالب، قوت القلوب فى معامله المحبوب، (1417ق)، ج1، 2، بیروت: دار الکتب العلمیه.
میبدی، ابوالفضل رشیدالدین، (1371)، کشف الاسرار و عده الابرار، به سعی و اهتمام علی‌اصغر حکمت، ج1، تهران: امیرکبیر.
_||_