شیوه های ترغیب در غزلیات عطار باتکیه بر نظریۀ «فرایند ارتباط کلامی» رومن یاکوبسن
محورهای موضوعی : شاهنامه
شهین قاسمی
1
(استادیارگروه زبان و ادبیات فارسی،واحد اهواز،دانشگاه آزاد اسلامی ،اهواز، ایران.)
کلید واژه: مخاطب, عطار, ارتباط کلامی, رومن یاکوبسن, اخلاق ترغیبی,
چکیده مقاله :
رومن یاکوبسن از برجسته ترین نظریه پردازان فرمالیسم روسی در نظریۀ الگوی ارتباط کلامی خویش اعلام کرد هرگونۀ ارتباط کلامی بین راوی و روایت شنو (مخاطب) بر وجود شش عاملِ فرستنده، گیرنده، مجرای ارتباطی، تماس، رمز و موضوع استوار است. یکی از نقش های ارتباطی در الگوی اخیر، نقش ترغیبی است. جهت گیری پیام در نقش ترغیبی به سوی مخاطب است و گوینده می کوشد تا با کاربرد جمله های امر و نهی و منادا، با مخاطب ارتباط برقرار کند. در غزلیات عطار، در جایگاه گونه ای متنِ دارای ارتباط کلامی، باتکیه بر الگوی یاکوبسن سه نقش ترغیبی در محورهای پیام، درون مایه و مخاطب دیده می شود؛ به گونه ای که در ورای هریک از محورهای نام برده، شاعر با استفاده از ابزارهای زبانی به ترغیب پیامی در مخاطب می پردازد. این مقاله به شیوۀ توصیفی ـ تحلیلی و با بهره گیری از منابع کتابخانه ای به بررسی شیوه های اخلاق ترغیبی و محورهای آن در غزلیات عطار براساس نظریۀ ارتباط کلامی رومن یاکوبسن می پردازد. نتایج پژوهش نشان می دهد که ترغیب در غزلیات عطار جایگاه ویژه ای دارد و درون مایه های نقش ترغیبی بیشتر در سه محورِ دینی و حکمی، اجتماعی و فرهنگی نمود یافته است؛ شاعر در پس این نقش ها به ترغیب موضوعاتی مانند ترک دنیا، دوری از ریا و شادمانی و... می پردازد. علاوه بر رعایت امتیازات و آرایه های کلامی، که ارزش ادبی فراوانی برای این اثر آفریده است، کاربست مناسب و پربسامد ترغیب، در جایگاه یک شیوة آموزشی، بر غنای تعلیمی غزلیات عطار افزوده است.
Roman Jakobson, one of the most prominent theorists of Russian formalism, in his theory of verbal communication model, stated that any verbal communication between the narrator and the narratee is based on six factors: sender, receiver, communication channel, contact, code and subject. One of the communication patterns in the recent model is the "persuasive role". The orientation of the message in the persuasive role is towards the audience and the speaker tries to communicate with the audience by using the sentences which are mostly command, prohibition and supplication. "Theme" and "audience" are seen in such a way that beyond each of the mentioned classifications, the poet uses language means to persuade the audience with a message. The present article uses descriptive-analytical method and library resources in order to examine the methods of persuasive ethics and its classifications in Attar's sonnets based on Roman Jakobson's theory of verbal communication. The results of the present study show that persuasion has a special place in Attar's sonnets it is mainly represented in three classifications: religious and wisdom, social, and cultural, and behind these roles. The poet encourages issues such as leaving the world, avoiding hypocrisy, happiness, and so on. In addition to paying attention to the theological points and figurative language that have created a lot of literary value for this work, the appropriate and frequent use of persuasion as an educational method has added to the didactic richness of his sonnets.
. احمدی، بابک (۱۳۷۰)، ساختار و تأویل متن، تهران: مرکز.
_||_