علمای شیعه همواره به آموزه‌های عرفانی توجه داشته‌اند و در قرون اخیر این توجه به حدی رسیده که عرفان به‌صورت رسمی و غیر رسمی وارد برنامه درسی حوزه‌ها گردیده است. موضوع این مقاله کشف خاستگاه و عوامل ظهور عرفان مدرسی در حوزه قم، همزمان با تأسیس آن، تا آغاز زعامت سیدحسین برو چکیده کامل
علمای شیعه همواره به آموزه‌های عرفانی توجه داشته‌اند و در قرون اخیر این توجه به حدی رسیده که عرفان به‌صورت رسمی و غیر رسمی وارد برنامه درسی حوزه‌ها گردیده است. موضوع این مقاله کشف خاستگاه و عوامل ظهور عرفان مدرسی در حوزه قم، همزمان با تأسیس آن، تا آغاز زعامت سیدحسین بروجردی، با تکیه بر روش تاریخی است. عرفان مدرسی قم محصول مهاجرت علمای عارف‌مشرب از دو حوزة تهران و نجف به این شهر است. تهرانی‌ها بساط عرفان نظری را در قم گسترند و نجفی‌ها بساط سلوک عملی و مباحث سیر و سلوکی را. این مهاجرت از ده سال پیش از تأسیس حوزه قم شروع می‌شود و در تمام این دوره در جریان است. عرفان مدرسی در قم با جذب این دو جریان، توانست به نقطه‌ای متمایز از آن دو و البته کامل‌تر از عرفان مدرسی شیعه دست یابد. مهم‌ترین عامل در این امر ایرانی‌تر شدن حوزه با انتقال نسبی مرجعیت به قم در زمان حائری، به سبب از میان رفتن موانع تردد علمای تهران و اصفهان به قم است. واقع بودن قم در ایران که از دیرباز مهد حکمت و عرفان اسلامی بوده، باعث گردید حوزه‌های شیعه بیش از پیش از عناصر زیست‌جهان ایرانی بهره‌مند شوند.
پرونده مقاله
با نظر به آیات 90 و 91 یونس، سه تفسیر از مسئله رستگاری فرعون قابل ارائه است؛ نخست: فرعون حقیقتاً ایمان آورد و رستگار شد؛ دوم: فرعون ایمان آورد، اما ایمان آوردنش موجب رستگاری او نشد و سوم: فرعون تنها اظهار ایمان کرد و ایمانش حقیقی یا کامل یا اصیل نبود. تفسیر نخست از آن ا چکیده کامل
با نظر به آیات 90 و 91 یونس، سه تفسیر از مسئله رستگاری فرعون قابل ارائه است؛ نخست: فرعون حقیقتاً ایمان آورد و رستگار شد؛ دوم: فرعون ایمان آورد، اما ایمان آوردنش موجب رستگاری او نشد و سوم: فرعون تنها اظهار ایمان کرد و ایمانش حقیقی یا کامل یا اصیل نبود. تفسیر نخست از آن ابن عربی است و منتقدان او، اعتقاد به رستگاری فرعون را از روشن ترین موارد عرف ستیزی او دانسته اند. در قرآن شواهدی مبنی بر معذب بود فرعون در آخرت وجود دارد که انکار آن‌ها دشوار است مانند: دعای موسی برای رستگار نشدن فرعون و اطرافیانش و اجابت دعای او، وجود صفاتی بسیار منفی و گاه با دلالت ثبات برای فرعون در قرآن، دلالت واژگانی و عبارتی آیات عذاب فرعون، بر عذاب دنیوی و اخروی او. هم‌چنین اجماع مفسران مسلمان و صوفیان و نیز وجود روایات و آثار صحابه مبنی بر رستگار نبودن فرعون و مرگش بر کفر نشان می دهد که پیشینیان از آیات قرآن به هیچ وجه ایمان فرعون را استنباط نمی کرده اند، ضمن آن‌که حتی سخنان خود ابن عربی نیز در این باره متعارض است. تفسیر سوم نیز به دلیل صراحت آیة ایمان فرعون بر ایمان آوردن او و تأییدش با عبارت الآن و قد عصیت من قبل قابل پذیرش نیست، در حالی‌که تفسیر دوم به دلیل پذیرش ایمان فرعون اما سودبخش نبودن ایمانش برای رستگاری او به دلیل آیاتی که ایمان در لحظه نزول عذاب را سودبخش نمی دانند، پذیرفتنی تر و با ظاهر و روح آیات قرآن متناسب تر است.
پرونده مقاله
در نوشته های احمد جام (قرن 5-6 ق) افزون بر مباحث عرفانی، به مسائل اجتماعی نیز توجه شده است. این مقاله می کوشد با روش تحلیل محتوا، رویکرد او را به اصناف دینی عصرش تبیین کند. برای تبیین رویکرد او به اصناف دینی عصرش، ابتدا الگوهای شخصیتی مورد اشارة او از آثار مهمش استخرا چکیده کامل
در نوشته های احمد جام (قرن 5-6 ق) افزون بر مباحث عرفانی، به مسائل اجتماعی نیز توجه شده است. این مقاله می کوشد با روش تحلیل محتوا، رویکرد او را به اصناف دینی عصرش تبیین کند. برای تبیین رویکرد او به اصناف دینی عصرش، ابتدا الگوهای شخصیتی مورد اشارة او از آثار مهمش استخراج شد و سپس با احصا، تحلیل و دسته بندی اوصافی که برای هر دسته برشمرده و نقدهایش بر آنان، تبیین شده است. در آثار او با سه گروه شخصیتی مواجهیم که عبارتند از: 1. گروهی کاملاً مقبول و الهی مانند زاهد، عارف، حکیم و...؛ 2. گروه گاه نامقبول و گاه مقبول مانند صوفی، مرید، درویش و ...؛ و 3. کاملاً نامقبول مانند قاری، مفتی، خواجه امام و .... این گروه ها نشان می دهد که ذهن او به دو دستة متصوفه و اصحاب علوم ظاهری معطوف بوده است و به اصناف دیگر (بازاریان و امرا) بی توجه بوده است. از اوصافی که او برای این دسته ها برمی شمرد، چنین برمی آید که اساس نگرش او به جامعه اش، بناشده بر معنویت و اخلاق است و نسبت به مسائل اجتماعی و سیاسی، حساسیت چندانی نداشته و ریشة مشکلات اجتماعی را هم در مسائل اخلاقی و معنوی می دیده است.
پرونده مقاله
